Chodkiewicz tajemnica rodu

Wszystko co nie pasuje do pozostałych sekcji, a dotyczy tego okresu.
Adambik
Posty: 497
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 24 lis 2010, 22:41

Chodkiewicz tajemnica rodu

Post autor: Adambik »

Powszechnie uważa się ród szacownego Hetmana za ród Ruski osiadły na Litwie. Mnie nurtuje sprawa jego herbu. O ile dobrze pamiętam pierwotnie "pieczętowali się" Kościesza (od 1501 "dodano Gryf"). Herb ten nie został "przeniesiony na Litwę" w 1413r.Z całą pewnością Kościesza nie jest też herbem "ruskim" a herb ten znany jest w Polsce (na pieczęciach) od co najmniej początku XIV wieku. Czy ktoś mógłby mi pomóc wyjaśnić te zagadkę ? Czy nie jest to przypadkiem jeden z tych "ogromnej ilości Polaków" o których wspominają kronikarze którymi miał rzekomo otaczać się ks. Witold i ks. Swidrygiełło ?
Marshal
Posty: 268
Rejestracja: 11 gru 2010, 04:54

Re: Chodkiewicz tajemnica rodu

Post autor: Marshal »

Tajemnicy tu raczej wielkiej nie ma - herb Kościesza przyjął pradziad Jana Karola Chodkiewicz - Aleksander, po nadaniu mu przez króla Aleksandra Jagiellończyka dóbr w powiecie żołudzkim. Działo to się około 1506 roku.
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Re: Chodkiewicz tajemnica rodu

Post autor: Artur Rogóż »

Stefan Dmitruk
(Białystok)
Geneza rodu Chodkiewiczów
Poczatki rodu Chodkiewiczów sa trudne do ustalenia. Dzieje
przodków Grzegorza Chodkiewicza (ok. 1520–1572) siegaja przynajmniej
poczatków XV w. Genealogia Chodkiewiczów stanowiła przedmiot
licznych dyskusji wsród historyków. Przyjmuje sie, ze genealogiczne
hipotezy o pochodzeniu Chodkiewiczów dziela sie na legendarne
i naukowe.
Prekursorem wywodów mitycznych stał sie zyjacy w latach 1520–
1584 Augustyn Rotundus. W swym dziele Rozmowy Polaka z Litwinem
pisał, ze Chodkiewiczowie to ród litewski wywodzacy sie od
„Chocka”1. Podwaliny pod legende chodkiewiczowska połozył Maciej
Stryjkowski (ok. 1547 – ok. 1593). Miedzy 1575 a 1579 r. przebywał
on na dworze kniazia Jerzego III Słuckiego2 i napisał na jego
polecenie prace O poczatkach, wywodach, dzielnosciach... W swietle
jego ustalen w 1306 r. do ksiecia Gedymina miało przybyc poselstwo
od chana zawołzanskiego3. Poseł tatarski zaproponował pojedynek
wojowników – Tatara i Litwina. W przypadku wygranej poddanego
litewskiego panstwo Gedymina (ok. 1275–1341) przestałoby płacic
1 A. Rotundus, Rozmowy Polaka z Litwinem, Kraków 1890, s. 47.
2 J. Radziszewska, Maciej Stryjkowski i jego dzieło, [w:] M. Stryjkowski,
O poczatkach, wywodach, dzielnosciach, sprawach rycerskich i domowych
sławnego narodu litewskiego, zemodzkiego i ruskiego, przedtym nigdy od zadnego
ani kuszone, ani opisane, z natchnienia Bozego a uprzejmie pilnego
doswiadczenia, opr. J. Radziszewska, Warszawa 1978, s. 8, 10.
3 M. Stryjkowski, O poczatkach..., s. 239–242.
27
haracz. Na dworze ksiazecym przebywali Zmudzini. Sposród nich do
walki o honor Litwy stanał Borejko. Zmudzinowi udało sie pokonac
Tatara w pojedynku, przez co zwolnił swoja ojczyzne od płacenia daniny
chanowi. Gedymin nagrodził dzielnego wojownika nadajac mu
Kazyłkiszki, Zblanów, Sochałów oraz odstapił mu w dzierzawe Stkiwiłowicz
i Słonim. O Borejce mówi trójwiersz przytaczany przez Rotundusa:
Bohatyr na znak sławy, wzgóre zawieszony,
Borejkowego domu, którego dziedzicy
Dzis sa mezni Chodkiewicy4.
Borejko miał synów: Iwana, Jurija, Elizara i Chodke. Dwaj
ostatni dowodzili wyprawa przeciwko mistrzowi krzyzackiemu Ludwikowi.
Chodko Borejkowicz w 1311 r. uczestniczył w ekspedycji Gedymina
i jego synów – Kiejstuta (ok. 1297–1382) i Olgierda (ok. 1300–
1377) – do Prus. Armia litewska doznała porazki, a sam Olgierd odniósł
rane w głowe. Chodko miał zabrac rannego ksiecia z pobojowiska
i zawiezc do Bielska. Tam Borejkowicz opatrzył Olgierdowi rany. Za
bohaterski czyn ksiaze wyróznił Chodke nadaniami miedzy Narwia
a Niemnem. Teren ten po czasy współczesne Stryjkowskiemu dziedziczyli
Chodkiewiczowie5. Zatem Chodko stał sie po Borejce – swoim
ojcu – przodkiem rodu.
W 1585 r. ukazał sie herbarz Bartosza Paprockiego. Autor, tak
jak Stryjkowski, wywiódł protoplastów Grzegorza Chodkiewicza od
Borejki, z taka róznica, ze Borejke współczesni Zmudzinowi nazywali
Chodka. Według Paprockiego za panowania Kazimierza Jagiellonczyka
(1427–1492) Jan Chodkiewicz – potomek Chodki – piastował
urzad wojewody witebskiego6.
Prawie 200 lat pózniej Wojciech Wijuk-Kojałowicz równiez opublikował
genealogie w herbarzu. Badacz ten nieco inaczej opisał historie
dotyczaca poczatków rodu Chodkiewiczów. Według Kojałowicza
dom Chodkiewiczów brał poczatek równiez od Borejki, który, przebywajac
na dworze ksiecia litewskiego Wicienia (?–1315), pokonał blizej
nieznanego Tatara. Władca pewnego razu udał sie na łowy. Podczas
polowania Borejko uratował zycie Wicieniowi, wywozac go z mokradeł.
Poddanego ksiazecego nie omineła nagroda: Wicien nadał bohaterowi
tyle ziemi, ile zdołał obejsc w ciagu jednego dnia. Borejko był
szybkim chodziarzem, wiec otrzymał od innych Litwinów przezwisko
4 Tamze, s. 242.
5 Tamze, s. 244–245.
6 B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1858, s. 845.
28
Chodko. To od niego, w mysl tego, co napisał Kojałowicz, wywodzili
sie Chodkiewiczowie. Potomkami Chodki byli Wasyl – namiestnik
Smolenska i Iwan Borejkowicz – jeden z dowódców wojsk za ksiecia
Witolda (ok. 1350–1430). Ten ostatni miał synów: Iwana – marszałka
za rzadów Kazimierza Jagiellonczyka i Pawła – staroste krzemienieckiego.
Z kolei synem Iwana był Aleksander Chodkiewicz, który był
ojcem Grzegorza Chodkiewicza7.
Ostatnim badaczem zyjacym na przełomie XVII i XVIII w., który
powtórzył wywody Stryjkowskiego i Kojałowicza, był Kacper Niesiecki.
W Herbarzu polskim8 pisał, ze ksiaze litewski Witenes brał
udział w łowach. W pewnym momencie został otoczony przez wrogie
siły. Przodek domu Chodkiewiczów wyniósł na własnych ramionach
władce ratujac go przed niechybna smiercia. Z powodu szybkiego
chodu bohater został nazwany Chodka, a jego potomstwo przyjeło
nazwisko Chodkiewicz.
Obserwujac powyzsze wywody mozna stwierdzic rozwój legendy
chodkiewiczowskiej i jej ewolucje. Podwaliny pod powstanie dziejów
mitycznych domu połozył Stryjkowski. Kronikarz miał powody, by
stworzyc legende. Po pierwsze, swe dzieło pisał na polecenie i za pieniadze
Jerzego III Słuckiego (ok. 1531–1578), ale tez Jerzego Chodkiewicza
(przed 1549–1596) i jego zony Zofii Słuckiej9. Po drugie,
po rozstaniu z wojskiem, w którym słuzył pod administratorem Inflant
Janem Chodkiewiczem (ok. 1537–1579), znalazł mecenasa w postaci
Grzegorza i jego syna Aleksandra Chodkiewiczów10. Stryjkowski
zapewne chciał odwdzieczyc sie swoim chlebodawcom i popełnił pisemna
legende dotyczaca Chodkiewiczów. Dlaczego Chodkiewiczom
zalezało na posiadaniu własnej rodowej legendy? Byc moze chcieli
miec dowody dotyczace legitymizacji rodziny w przeszłosci, a z drugiej
strony kazdy szanujacy sie ród szlachecki pielegnował z pokolenia
na pokolenie przekazy ustne lub pisemne dotyczace przodków. Te
przypuszczenia nie sa poparte zadnymi dowodami zródłowymi i pozostana
długo w sferze sporów historycznych. Pierwsze róznice dotyczace
przodków Chodkiewicza widzimy w genealogii Paprockiego.
Przypomne: Stryjkowski twierdził, ze Borejko i Chodko to dwie rózne
postacie, zas u Paprockiego to ta sama osoba. Najwiecej zamiesza-
7 W. Wijuk-Kojałowicz, Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany
Compedium czyli o klejnotach albo herbach których familia stanu rycerskiego
w prowincjach Wielkiego Xiestwa Litewskiego zazywaja, Kraków
1897, s. 62.
8 K. Niesiecki, Herbarz polski, t. III, Lipsk 1839, s. 48.
9 J. Radziszewska, Maciej Stryjkowski i jego dzieło, s. 7.
10 Tamze.
29
nia wprowadził Wijuk-Kojałowicz. W swych ustaleniach potwierdził
teze Paprockiego, ze Stryjkowskiego wział legende o pojedynku Borejki
i Tatara, ustalił imie ksiecia panujacego w czasach Borejki –
Wicienia11 oraz dodał nowy element: Borejko otrzymał przydomek –
nazwisko Chodko z racji szybkiego chodu. Jego teorie były na tyle
silne i widocznie uznawane za pewnik wsród szlachty, ze w XIX w.
Niesiecki powtórzył ustalone tezy.
Pierwsza osoba, która połozyła fundament pod naukowe badanie
poczatków rodu Chodkiewiczów był zyjacy w XIX w. Stanisław Kazimierz
Kossakowski. W Monografiach historyczno-genealogicznych
niektórych rodzin polskich powtórzył co prawda wywody Wijuka-
Kojałowicza, ale zauwazył, ze istnieje wiele rodzin Chodkiewiczów,
m.in. na Białorusi zyja Chodkiewiczowie herbu Jastrzebiec, ale nie
Chodkiewiczowie herbu Kosciesza12.
Adam Boniecki w koncu XIX w. odrzucił pochodzenie Chodkiewiczów
od Borejki. W Poczcie rodów Wielkiego Ksiestwa Litewskiego
w XV i XVI w.13 i w Herbarzu polskim14 wysunał koncepcje pochodzenia
nazwiska Chodkiewicz od imienia Chodor bedacego „zepsuta
forma imienia «Fedor»”15. Chodko miał byc, wg Bonieckiego, protoplasta
Chodkiewiczów, a takzeWołłowiczów i Pociejów. Powołujac sie
na Pomiannik supraski historyk stwierdził, ze Chodko Juriewicz był
przodkiem rodu16. Synem Chodki był Iwan Chodkiewicz (ok. 1420–
1483 lub 1484) – namiestnik witebski, a wnukiem Aleksander Chodkiewicz
(ok. 1457–1549) – wojewoda nowogródzki17.
W tym samym czasie inny wybitny genealog – Józef Wolff napisał
Herbarz litewski. Wolff potwierdził tezy Bonieckiego, powołujac
sie na to samo zródło18. Dodatkowo odwołał sie do dokumentów pod-
11 Postac autentyczna.Witenes sprawował rzady na Litwie w latach 1295/96–
1315. Za jego panowania Krzyzacy urzadzili az 20 rejz skierowanych głównie
na Zmudz; por.: J. Ochmanski, Historia Litwy, Wrocław 1990, s. 52.
12 S. K. Kossakowski, Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin
polskich, t. I, Warszawa 1859, przyp. 1, s. 62.
13 A. Boniecki, Poczet rodów Wielkiego Ksiestwa Litewskiego w XV i XVI w.,
Warszawa 1887, s. 20.
14 Tegoz, Herbarz polski, t. III, Warszawa 1900, s. 22.
15 Tamze; tegoz, Poczet rodów..., s. 20.
16 Tamze, s. 20–21.
17 Tamze, s. 22–23.
18 Z. L. Radziminski, Dodatek I. Regesta s.p. Józefa Wolffa do rodziny Chodkiewiczów
(wyjatek z jego rekopisu pt. „Herbarz litewski” s. 285–289),
[w:] tegoz, Sprawa odrebnego pochodzenia Chodkiewiczów litewskich i białoruskich,
„Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, red.
W. Semkowicz, t. VII, Kraków 1928, s. 127–130.
30
pisywanych przez władców Wielkiego Ksiestwa Litewskiego (dalej:
WKL): ksiecia Swidrygiełłe (ok. 1370–1452), ksiecia Zygmunta Kiejstutowicza
(?–1440), ksiecia Kazimierza Jagiellonczyka. Na dokumentach
widniały podpisy Chodki Juriewicza (przed 1413 – po 1447)19.
Według ustalen Wolffa, Chodko miał otrzymac od władców litewskich
bobrowe grunta na rzece Myszy, sioło Mikłowicze nad rzeka
Styr w woj. trockim oraz Zadyby w powiecie turejskim20. Potomkami
Chodki byli synowie: Aleksander, Daszko – majacy synów Iwana
i Olechna, Paweł, który miał podpisac w 1476 r. poselstwo panów
prawosławnych do papieza Sykstusa IV oraz Iwan – dziad Grzegorza
Chodkiewicza21.
Sprawa pochodzenia i narodowoscia Chodki zajał sie równiez
Oskar Halecki. W swych badaniach ustalił, ze Chodko to Rusin pochodzacy
z tzw. „Litwy scislejszej”22, pieczetujacy sie polskim herbem
Kosciesza23.
Kontynuatorem badan nad pochodzeniem Chodkiewiczów był
Zygmunt Luba Radziminski. Ów historyk powołał sie na wspomniany
Herbarz litewskiWolffa oraz ustalenia Kossakowskiego24. Radziminski
obalał teze pochodzenia Chodki od Borejki. Potwierdził tezy Kossakowskiego
o istnieniu wielu rodzin Chodkiewiczów, m.in. herbu Jastrzebiec
i herbu własnego – zyjacych na terenach dawnego WKL.
Podstawa do ustalen genealogicznych rodu dla Radziminskiego, tak
jak dla Wolffa, był Pomiannik supraski. Zródło to wymienia Chodke
Juriewicza jako protoplaste domu Chodkiewiczów25. Badacz ustalił
równiez własciwy herb Chodki – była to Kosciesza, a nie jak podaje
Boniecki w Herbarzu polskim połaczenie Koscieszy, Pogoni, Gryfu,
Łabedzia i Korczaka26.
Ustalenia Bonieckiego, Wolffa i Radziminskiego pokutowały w historiografii
po koniec lat dziewiecdziesiatych XX w. Te tezy powtórzył
19 Tamze, s. 127.
20 Tamze.
21 Tamze.
22 Termin „Litwa scislejsza” oznaczało WKL w granicach po 1569 r.; por.:
J. Ochmanski, Historia Litwy, s. 14.
23 O. Halecki, Litwa, Rus i Zmudz jako czesci składowe Wielkiego Ksiestwa
Litewskiego, „Rozprawy historyczno-filozoficzne Akademii Umiejetnosci”,
z. 59, Kraków 1916, s. 19–21.
24 Z. L. Radziminski, Sprawa odrebnego pochodzenia Chodkiewiczów litewskich
i białoruskich, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”,
red. W. Semkowicz, t. VII, Kraków 1928, s. 114, 127–130.
25 Tamze, s. 121–126.
26 Tamze, s. 125.
31
Leszek Podhorodecki w Janie Karolu Chodkiewiczu27 i Dziejach rodu
Chodkiewiczów28. Co ciekawe, w ostatniej pozycji nie próbował zakwestionowac
istnienia Iwana, Packa, i Daszki Chodkiewiczów oraz podjac
na nowo badania dotyczace faktycznych korzeni Chodkiewiczów.
Z kolei w Janie Karolu Chodkiewiczu29 dał wiare Bonieckiemu i napisał,
iz imie Chodki pochodzi od imienia „Fedor”(pol. Teodor). Sadze,
ze tezy stawiane przez tej klasy historyka sa absurdalne, zas Podhorodecki
nie potrafi skonfrontowac i zestawic podstawowych ustalen
znanych mu naukowców.
Najnowsze badania wykonała litewska badaczka Genute Kirkiene30.
Przyjmuje ona wersje Stryjkowskiego za wiarygodna, gdyz
ten pisał O poczatkach, wywodach, dzielnosciach... na polecenie Chodkiewiczów.
Wspomniany przez Stryjkowskiego namiestnik smolenski
Borejko to postac historyczna. Jako dowód Kirkiene przytacza dokument
o pokoju litewsko-krzyzackim z 12 pazdziernika 1398 r. podpisanego
na wyspie Salin. Na dokumencie widnieja podpisy Borejki
i jego syna Wasyla Borejkowicza, którzy pieczetowali sie herbem Kosciesza.
Dodatkowo obaj wystepuja w ruskich latopisach31. Jak wiadomo,
ród Chodkiewiczów pieczetował sie równiez herbem Kosciesza,
co potwierdzaja Niesiecki i Paprocki32. Tezy wysuwane przez Litwinke
poparte zródłami wydaja sie dosc przekonywujace i nalezy
je uznac za pewnik. Autorka stawia hipoteze (nie poparta zadnymi
dowodami zródłowymi), ze Wasyl Borejkowicz po unii w Horodle
w 1413 r. adoptował do swego herbu Chodke Juriewicza. Mogłoby to
tłumaczyc pózniejsza szybka kariere Chodki w elicie wielkiego ksiecia
Witolda33.
W tym momencie powstaje pytanie: dlaczego Borejkowie i Chodkiewiczowie
posiadali herb Kosciesza? Na te zagadke zarówno Kirkiene,
jak i inni historycy nie znaja odpowiedzi. W historiografii istnieja
dwa poglady dotyczace herbu Chodkiewiczów. Pierwszy mówi,
ze herb otrzymał w Horodle w 1413 r. Chodko Juriewicz wraz z innymi
bojarami ruskimi. Te teorie stworzył w XVI w. Paprocki na podstawie
Kroniki Marcina Bielskiego (t. I, s. 272). Z opisu Paprockiego
27 L. Podhorodecki, Jan Karol Chodkiewicz 1560–1621, Warszawa 1982, s. 6.
28 Tenze, Dzieje rodu Chodkiewiczów, Warszawa 1997, s. 5–6.
29 Tenze, Jan Karol Chodkiewicz 1560–1621, s. 6.
30 G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”,
nr 17, Białystok 2002, s. 34–55.
31 Tamze, s. 54.
32 Tamze.
33 Tamze, s. 55.
32
wynika, ze na tynkturze czerwonej widniało godło herbowe – rozdarta,
biała strzała z przechodzacymi przez nia jelcami mieczowymi34. Kasper
Niesiecki, powołujac sie na Paprockiego, równiez twierdzi, ze
Chodkiewiczowie pieczetowali sie Kosciesza35. Wijuk-Kojałowicz blazuje
herb jako „biały gryf w polu czerwonym, nos i przednie szpony
złote”36. W wymienionych opisach wystepuja rozbieznosci co do godła
herbu. Sa to Gryf i Kosciesza. Dlaczego badacze twierdzili jakoby
Gryf był herbem przodków Grzegorza Chodkiewicza? Odpowiedzi
na te zagadke udzielił białoruski historyk Alaksiej Szałanda37.
Jan Hieronimowicz Chodkiewicz – wnuk Aleksandra Chodkiewicza
i syn Hieronima Chodkiewicza (?–1561), brata rodzonego Grzegorza
– otrzymał na mocy przywileju króla Zygmunta II Augusta (1520–
1572) z 10 czerwca 1568 r. tytuł grafa Inflant. W powyzszym dokumencie
wystepuje opis herbu Jana Hieronimowicza, który składał
sie z herbów Borejki, Pogoni, Łabedzia i Korczaka. Do powyzszego
herbu dołaczono jeszcze jeden – Gryf38. Z tym przywilejem wiaze
sie jeszcze jeden opis herbu. Popełnił go Adam Boniecki w Herbarzu
polskim39. Heraldyk podaje herb taki, jaki wynika z przytoczonego
powyzej przywileju.
Problem herbu intrygował równiez współczesnych historyków.
Wspomniany Alaksiej Szałanda wysunał teze, ze ród Chodkiewiczów
pierwotnie pieczetował sie herbem Borejko. Sam herb Kosciesza
był czysto polski. Miał go nadac, według legendy, król Bolesław
Smiały dla rycerza Koscieszy40. Protoplasta rodu Chodko
Juriewicz miał, wg autora tezy, opieczetowac herbem akt unii
litewsko-polskiej Zygmunta Kiejstutowicza w 1434 r. Dlatego renesansowi
autorzy kronik (Marcin Bielski) czy herbarzy (Paprocki,
Niesiecki) twierdzili, iz ród posiadał herb Kosciesza. Ale Chodkiewiczowie
w omawianym okresie nie mieli herbu Kosciesza. Szałanda,
powołujac sie na ks. XI Historia Poloniae Jana Długosza
(1415–1480) pisze, ze herbu nie było wsród innych herbów, które
otrzymali bojarzy litewscy podczas unii w Horodle. Ponadto bojarzy
adoptowani do polskich herbów konwertowali na katolicyzm,
a jak wiadomo ród Chodkiewiczów był wówczas prawosławny, zas
34 B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, s. 845.
35 K. Niesiecki, Herbarz polski, t. III, s. 48.
36 W. Wijuk-Kojałowicz, Herbarz rycerstwa..., s. 61.
37 A. Szałanda, Da pytannia ab pachodzanni hierba Chadkiewicza˘u, „Białoruskie
Zeszyty Historyczne”, nr 3, Białystok 1995, s. 7.
38 Tamze.
39 A. Boniecki, Herbarz polski, t. III, s. 21–22.
40 A. Szałanda, Da pytannia ab pachodzanni hierba Chadkiewicza˘u, s. 5.
33
przodkowie rodu Kosciesza, według Długosza, zostali zamordowani
w Nysie na Slasku w 1143 r.41 Dlatego herb powstał od znaku rodowego
Borejko. Poswiadczał to równiez wspomniany przywilej Zygmunta
Augusta z 10 czerwca 1568 r. wskazujacy na odrebnosc Koscieszy
i Borejki42. Skad Borejko u Chodkiewiczów? Wg Kalendarza
wilenskiego z XV w. i Monografii historyczno-genealogicznych niektórych
rodzin polskich Kossakowskiego znak rodowy – herb nalezał
do legendarnego załozyciela rodu Chodkiewiczów Piotra Borejki.
Miał on braci Iwana i Jurija bedacego ojcem Chodki Juriewicza. Ten
ostatni dał poczatek własciwemu rodowi Chodkiewiczów43. Sam herb
Borejko róznił sie od Koscieszy – twierdzi białoruski historyk – niewiele.
Nie ma rozdwojonego dołu godła herbowego, tj. strzały44. Herb
Borejko mieli porzucic sami Chodkiewiczowie w koncu XVI w. wskutek
oddziaływania polskiej kultury45. Teza moze byłaby poprawnie
skonstruowana, tylko brakuje jej jednej zasadniczej cechy: zmiane
herbu przez Chodkiewiczów autor koncepcji nie poparł zadnym materiałem
zródłowym. Z drugiej strony Szałanda obalił wnioski Bielskiego
mówiace o nadaniu herbu Kosciesza Chodkiewiczom w Horodle
w 1413 r.
Najnowsze badania genealogiczne przeprowadziła wspomniana
juz litewska badaczka Genute Kirkiene46, która udowadnia teze o historycznosci
Chodki Juriewicza – o czym dalej – oraz o powiazaniach
Chodkiewiczów z Borejkami. Autorka swoimi badaniami potwierdza
poglady Stryjkowskiego, Radziminskiego, Niesieckiego i Paprockiego,
ale zarazem nie wykorzystała badan Józefa Wolffa. Jej ustalenia sa
poparte dowodami zródłowymi i trzeba przyjac je za pewnik. Litwinka
uczyniła znaczny krok w badaniach rozwiazujac zagadki odnosnie
zycia Chodki Juriewicza. Pozostawia zagadke odnosnie pytania
kto był przed Chodka protoplasta rodu Chodkiewiczów.
Chodko Juriewicz urodził sie w koncu XIV w. W 1415 r. stał
na czele poselstwa wielkiego ksiecia litewskiego Witolda do króla polskiegoWładysława
II Jagiełły (ok. 1350–1434). Ten fakt potwierdzaja
rachunki dworu królewskiego47. Chodko był juz wówczas znaczaca
41 Tamze, s. 5–6.
42 Tamze, s. 7.
43 Tamze, s. 7–8.
44 Tamze, s. 9.
45 Tamze.
46 G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów, s. 34–55.
47 L. Korczak, Litewska rada wielkoksiazeca w XV w., Kraków 1998, s. 80;
G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów, s. 45.
34
osoba i nalezał do elit Witoldowych – od 1422 r. piastował godnosc
namiestnika połockiego48. W tym samym roku Juriewicz podpisał
pokój melnenski49. Na tym dokumencie Chodko widnieje jako
„Thoyto”, ale badania Kirkiene dowodza, ze wszyscy sygnatariusze
tego aktu maja nazwiska zniekształcone50. W 1431 r. „Thudko Juriewicz”
podpisał tzw. umowe skirstymonska miedzy ksieciem Swidrygiełła
a Zakonem Krzyzackim51. Sojusz litewsko-krzyzacki sygnowało
9 litewskich dostojników. Chodko podpisał sie na 7 miejscu – przed
starosta nowogródzkim Piotrem Montygierdowiczem i marszałkiem
dworu Janem Gasztołdem52. Zatem Chodko Juriewicz – niewatpliwie
dygnitarz WKL – poparł bunt Swidrygiełły i jego pretensje wzgledem
króla Władysława Jagiełły. W 1432 r. doszło do zamachu na Litwie
– władze Swidrygielle odebrał Zygmunt Kiejstutowicz. Zamach
brata Witolda poparło dazace do reaktywowania unii z Korona moznowładztwo
litewskie – w tym i Chodko Juriewicz. Dlatego nie wystapił
on na podpisanej miedzy Swidrygiełła a Zakonem 15 czerwca
1432 r. tzw. drugiej umowie skirstymonskiej53. Juriewicz walczył
w bratobójczej bitwie pod Oszmiana 8 grudnia 1432 r. w zastepach
Zygmunta Kiejstutowicza. Jak twierdzi Zygmunt Luba Radziminski,
w owym czasie istniało dwóch Chodków54 – jeden walczył pod Swidrygiełła,
zas nasz bohater pod Zygmuntem Kiejstutowiczem (?–1440).
Te teze potwierdza Kirkiene55. Wsród Zygmuntowych elit Chodko
zajmował nadal wysoka pozycje. Oto 27 lutego 1434 r. w przypieczetowanym
herbem Kosciesza akcie odnowienia unii grodzienskiej56
48 L. Korczak, Litewska rada..., s. 80; G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów,
s. 45.
49 Był to traktat pokojowy podpisany 2 wrzesnia 1422 r. nad jeziorem Melno
miedzy Zakonem Krzyzackim a Królestwem Polskim i Wielkim Ksiestwem
Litewskim (na podst.: H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów, Poznan 1999,
s. 123).
50 G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów, s. 43–44.
51 Tamze. Umowa skirstymonska, parafowana 19 czerwca 1431 r., była sojuszem
obronnym miedzy Swidrygiełła a Zakonem. Swe postanowienia kierowała
przeciwko Koronie Polskiej. Bedaca wówczas w stanie wojny domowej
z Polska Litwa znalazła sprzymierzenca w Zakonie. Efektem umowy był najazd
wojsk krzyzackich na ziemie Wielkopolski i Kujaw w sierpniu 1431 r.
(na podst.: H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów, s. 136–141).
52 G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów, s. 38.
53 Tamze, s. 42–43.
54 Z. L. Radziminski, Sprawa odrebnego..., s. 114.
55 G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów, s. 41.
56 27 lutego 1434 r. w Grodnie i Korczynie wystawiono ponownie akty unii
polsko-litewskiej. Oba dokumenty potwierdzały mozliwosc wyboru wiel-
35
Chodko Juriewicz wystepuje na 9 miejscu na 41 sygnatariuszy, zas
w przywileju nadanym 15 pazdziernika tegoz roku przez Kiejstutowicza
dla katolickiego biskupa wilenskiego Macieja złozył podpis jako
szósty57. Najwyrazniej pozycje w elicie wielkoksiazecej Chodko Juriewicz
musiał zachowac skoro do 1447 r. – za rzadów Kazimierza
Jagiellonczyka – pojawiał sie w róznych dokumentach bedac w pierwszej
dziesiatce sygnatariuszy. Poswiadcza to przynaleznosc Chodki do
Rady Najwyzszej WKL58. Juriewicz zmarł po roku 1447. Pozostawił
po sobie syna Iwana. Po dzis dzien historycy nie wiedza kto był małzonka
Chodki.
Oprócz osiagniec politycznych przejawiajacych sie w sprawowaniu
funkcji w radzie wielkoksiazecej Chodko Juriewicz zapoczatkował
fortune rodowa gromadzac liczne dobra. W wyniku badania dziadowizn
i ojcowizn Aleksandra Chodkiewicza – wnuka Chodki Juriewicza
– Kirkiene udało sie ustalic rozwój fortuny Chodki59. Aleksander
posiadał Brzostowice, Choroszcz, Trzescianke, dwór w Myszy, Suprasl
z Puszcza Błudowska, Gródek, Ros i Swisłocz. Dwie ostatnie
posiadłosci lezały w powiecie wołkowyskim i były najprawdopodobniej
nadaniami dla Aleksandra Chodkiewicza. Dwór w Myszy nalezał
w koncu XIV w. do bojara Bartosza60, a po jego smierci wielki
ksiaze Witold nadał dwór najprawdopodobniej dla Chodki Juriewicza,
potwierdzajac tym samym jego przynaleznosc do elity WKL.
W ówczesnym województwie podlaskim lezała Trzescianka i Choroszcz.
Wiadomo, ze Witold dazył do integracji terytorialnej Podlasia
z reszta WKL, stad prawdopodobnie były to równiez nadania Witoldowe.
Suprasl załozył Aleksander Chodkiewicz w dobrach rodowych.
Centrum dóbr był Gródek z Puszcza Błudowska. Badania archeologiczne
potwierdziły intensywny rozwój miasta gródeckiego w XIV
i XV wieku. Potwierdza to teze, iz Gródek był kolebka rodu Chodkiewiczów.
Z kolei załozenie monasteru supraskiego w pózniejszym
okresie i pełnienie przez niego funkcji rodzinnej fundacji i mauzokiego
ksiecia po smierci Zygmunta Kiejstutowicza z udziałem Koroniarzy
oraz mozliwosc inkorporacji Litwy do Korony (na podst.: H. Łowmianski,
Polityka Jagiellonów, s. 147, 157).
57 G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów, s. 39.
58 Tamze, s. 40; L. Korczak, Litewska rada..., s. 81. Autorka przyjmuje teze,
ze Chodko nalezał do rady wielkoksiazecej od 19 czerwca 1431 r., czyli od
podpisania umowy skirstymonskiej. Sadze, ze musiał byc w niej wczesniej,
gdyz w dniu sygnowania umowy nie mógł otrzymac godnosci dygnitarskiej.
Jest to tylko hipoteza nie majaca potwierdzenia w zródłach. Nalezy przyjac
wersje „przed 19 czerwca 1431 roku”.
59 G. Kirkiene, Korzenie rodu Chodkiewiczów, s. 45–52.
60 Blizej nieznana postac historyczna.
36
leum uwiarygodnia ustalenie litewskiej badaczki. Nie bez znaczenia
pozostaje fakt bliskiego połozenia Gródka i Grodna. Witold uwazał
Grodno za litewski region ruski61 i swoja ojcowizne. To moze tłumaczyc
kariere Chodki, poniewaz namiestnikiem połockim mógł zostac
Litwin lub prawosławny litewskiego pochodzenia (a takim był prawdopodobnie
Chodko). Dodatkowo adopcja herbowa dokonana przez
Borejke (patrz: wyzej) ułatwiła kariere polityczno-społeczna przodka
rodu Chodkiewiczów.
Po przeanalizowaniu zyciorysu Chodki Juriewicza pozostaje
sporo zagadek wokół jego osoby, ale coraz wiecej faktów udaje sie
współczesnej historiografii ustalic. W dalszym ciagu pozostaje nierozwiazany
problem kim była zona oraz kto był ojcem Chodki Juriewicza.
Sukcesorem Chodki stał sie Iwan Chodkiewicz. Według Leszka
Podhodrodeckiego, Iwan Chodkiewicz urodził sie ok. 1420 r.62 Nie
wiadomo w jaki sposób autor monografii rodu Chodkiewiczów ustalił
date narodzin potomka Chodki. Z drugiej strony nie ma argumentów
obalajacych to twierdzenie. Moge przyjac, ze data narodzin
Iwana jest poprawna. Według Podhorodeckiego63, Iwan miał braci:
Daszka, Aleksandra i Pawła (Packe). Teza ta jest całkowicie błedna
o czym bede pisał dalej. Nie wiem jak wygladało dziecinstwo i młodosc
Iwana. Nie udało sie badaczom ustalic, kto był jego matka. Pozycja
ojca, który nalezał do elit WKL oraz odziedziczenie dóbr rodowych
– Gródka, Myszy, Trzescianki i Choroszczy – z cała pewnoscia
umozliwiły kariere polityczna synowi Chodki.
6 czerwca 1459 r. otrzymał on od króla Polski i wielkiego ksiecia
Litwy Kazimierza Jagiellonczyka namiestnictwo minskie64.Wtym
samym czasie – od 1454 r. – Korona prowadziła działania wojenne
przeciwko Zakonowi Krzyzackiemu. Litwa rozwazała mozliwosc poparcia
zbrojnego Korony, lecz ostatecznie ogłosiła neutralnosc. Nie
oznaczało to bynajmniej przestrzegania tego stanu przez Litwinów.
Skutkiem zabiegów dyplomatycznych Kazimierza Jagiellonczyka był
udział posiłków litewskich w bitwie pod Chojnicami 28 wrzesnia
1454 r. i w letniej kampanii 1458 r. oraz kampanii chojnickej 1461 r.65
Na prosbe wielkiego ksiecia litewska rada wielkoksiazeca wysłała na
dwór królewski 80 000 czerwonych złotych pozyczki oraz posiłki na
61 Tzn. Litwe etniczna, a jej mieszkanców za Litwinów ruskiego pochodzenia.
62 L. Podhorodecki, Dzieje rodu..., s. 6.
63 Tamze.
64 L. Korczak, Litewska rada..., s. 81.
65 H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów, s. 227.
37
pruski teatr działan wojennych66. Na czele 500 zołnierzy litewskich
i 300 Tatarów stanał Iwan Chodkiewicz piastujacy stanowisko hetmana67.
Oblezenie Chojnic rozpoczeło sie w lipcu 1466 r. od budowy
bastei i umocnien drewniano-ziemnych, a z poczatkiem wrzesnia tegoz
roku zamek chojnicki został całkowicie otoczony. Siłami polskimi
dowodził Piotr Dunin (ok. 1415–1484) oraz rotmistrz Jan Syrowiec.
16 wrzesnia 1466 r. czesc wojsk krzyzackich przedostała sie przez
polskie linie i udała sie do Kwidzynia. Król Kazimierz przybyłe do
Prus posiłki litewskie, dowodzone przez hetmana68 Iwana Chodkiewicza,
skierował do wzmocnienia sił polskich pod Chojnicami. W trakcie
walk o Chojnice hetman litewski z pozytywnym skutkiem odpierał
wypady wojsk krzyzackich. 28 wrzesnia 1466 r. załoga chojnicka
skapitulowała. Ostatni punkt oporu Zakonu został wspólnym
wysiłkiem polsko-litewskim zdobyty, naturalnie przy współudziale
Chodkiewicza.
Dziad Grzegorza Chodkiewicza najwyrazniej musiał zasłuzyc sie
wielkiemu ksieciu Kazimierzowi skoro ten 23 pazdziernika 1470 r. mianował
go namiestnikiem lidzkim oraz marszałkiem hospodarskim69.
Wciagniety w niuanse polityki wewnetrznej Wielkiego Ksiestwa Iwan
mocno w sie w nia zaangazował. W 1470 r. stanał na czele poselstwa
66 Tamze; M. Stryjkowski, O poczatkach..., s. 500.
67 Tamze; L. Korczak, Litewska rada..., s. 81; H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów,
s. 227; J. Jasnowski, Chodkiewicz Iwan, [w:] Polski Słownik Biograficzny,
t. III, Kraków 1937, s. 361; K. Niesiecki, Herbarz polski, t. III,
s. 48–49; L. Podhorodecki, Dzieje rodu..., s. 6; tegoz, Jan Karol Chodkiewicz
1560–1622, s. 6. Stryjkowski podał, ze posiłki, na czele których stanał
Chodkiewicz, wynosiły ok. 8 000 zołnierzy. Z cała pewnoscia była to liczba
mocno zawyzona, gdyz siły polskie, operujace w tym czasie w rejonie Chojnic,
liczyły ok. 5 000 zołnierzy. Moim zdaniem nalezy zweryfikowac poglady
Stryjkowskiego (s. 500) wyolbrzymiajace zasługi Chodkiewiczów. Pewniejszym
jest przyjecie liczby 500 Litwinów i 300 Tatarów posiłkujacych wojsko
polskie. Sa to moje przypuszczenia nie majace poparcia w zadnych zródłach
historycznych.
68 Hetman – w ówczesnym rozumieniu był to dowódca na czas okreslonej kampanii
lub okreslonego zgrupowania wojsk, za: J. Wolff, Senatorowie i dygnitarze
Wielkiego Ksiestwa Litewskiego 1385–1795, Kraków 1885, przyp. 3,
s. 142.
69 Ówczesnie marszałek pełnił role doradcy wielkiego ksiecia, uczestniczył za
zgoda władcy w obradach Rady Wielkoksiazecej. Z drugiej strony dzieki
urzedowi marszałka monarcha mógł prowadzic elastyczna polityke personalna.
Funkcja ta umozliwiała szybka kariere polityczna – L. Korczak, Litewska
rada..., s. 44–45; L. Podhorodecki, Dzieje rodu..., s. 7; tegoz, Jan
Karol Chodkiewicz 1560–1621, s. 6; J. Wolff, Senatorowie i dygnitarze...,
s. 174; Z. L. Radziminski, Dodatek I. Regesta..., s. 128; J. Jasnowski, Chodkiewicz
Iwan, s. 361.
38
litewskiego do Korony70. Celem Litwinów było uzyskanie pomocy
zbrojnej na rzecz interwencji w Nowogrodzie Wielkim i opanowanie
tego miasta przed zakusami Wielkiego Ksiestwa Moskiewskiego71.
Nie wiemy kiedy, ale mniej wiecej ok. 1470 r. lub wczesniej Iwan
ozenił sie z kniaziówna Agnieszka Bielska72. Bielscy73 byli rodem wywodzacym
sie od syna wielkiego ksiecia Gedymina – Olgierda. Jego
syn Włodzimierz Olgierdowicz (? – po 1398) miał potomka Iwana
Włodzimierzowicza, który ozenił sie z kniaziówna Wasylisa Holszanska
– siostra Zofii Holszanskiej (1405–1461) – zony króla Władysława
Jagiełły. Po smierci Iwana Włodzimierzowicza Wasylisa wyszła
powtórnie za maz. Jej wybrankiem został kniaz Michał Semenowicz.
Małzonkowie byli fundatorami cerkwi w Bielsku Podlaskim.
Oboje posiadali włosci na północny-wschód od Smolenska. Z pierwszego
małzenstwa Wasylisa miała synów – kniaziów Bielskich – Fedora
(przed 1476 – po 1506) i Semena (przed 1486 – po 1522) oraz
córki Anne i Agnieszke, zas z drugiego zwiazku z Michałem Semenowiczem
dwóch potomków blizej nam nieznanych. Bracia Bielscy
posiadali włosci na północny-wschód od Smolenska. Do nich nalezały
Biała nad Obsza, Warchowie, Bolszowo, Szeptowo. Bracia Agnieszki
w pózniejszym okresie zwiazali sie z dworem wielkiego ksiecia Aleksandra
Jagiellonczyka (1461–1506). Małzenstwo Iwana i Agnieszki
Bielskiej umozliwiło Chodkiewiczowi zwiazanie sie z rodem kniaziów
i ugruntowanie pozycji społecznej (nowe układy polityczne, uzyskanie
poparcia dla swojej kariery politycznej, wojskowej oraz z cała pewnoscia
wzmocnienie ekonomiczne, gdyz małzonka, pomimo braku potwierdzenia
w zródłach i literaturze, wniosła znaczny posag mezowi).
Iwan Chodkiewicz, co pozostanie w sferze mojej hipotezy, musiał posiadac
pewne wpływy polityczne oraz wpływy wojskowe skoro zwiazał
sie z nim ród kniaziowski. Byc moze piastowana funkcja marszałka
hospodarskiego była okazja dla Bielskich, którzy mieli nadzieje na
wywieranie nacisków na wielkiego ksiecia.
W 1474 r. król Kazimierz podjał wyprawe wojenna na Slask
celem pokonania króla Wegier i Czech Macieja Korwina (1440–
70 Tamze.
71 H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów, s. 238.
72 J. Jasnowski, Chodkiewicz Iwan, s. 361; L. Korczak, Litewska rada..., s. 81;
tejze, W kregu litewskich zwolenników unii koscielnej w drugiej połowie
XV w., [w:] Polska i jej sasiedzi w sredniowieczu, Kraków 2000, s. 328;
L. Podhorodecki, Dzieje rodu..., s. 7; tegoz, Jan Karol Chodkiewicz 1560–
1621, s. 7; A. Boniecki, Poczet rodów..., s. 20; tegoz, Herbarz polski, t. III,
s. 23.
73 Opis kniaziów Bielskich na podst.: J. Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy do
konca XIV w., Warszawa 1895, s. 3–5.
39
1490)74. W tej ekspedycji oddziały polskie wsparte zostały przez
posiłki litewskie, niestety w niewiadomej dla historyków sile. Ich
dowódca został ponownie mianowany hetmanem Iwan Chodkiewicz75.
Wyróznienie namiestnika lidzkiego dowództwem mogło oznaczac
uznanie przez Kazimierza Jagiellonczyka dla zdolnosci wojskowych
swego podwładnego, zas dla samego Iwana – mozliwosc ponownych
awansów.
Według Jasnowskiego i Niesieckiego76, Chodkiewicz, wraz z bratem
Pawłem, miał podpisac list metropolity prawosławnego Mizaela
do papieza Sykstusa IV (1414–1484). Wepistole miało pasc stwierdzenie
wzywajace do jednosci metropolii kijowskiej z Kosciołem rzymskokatolickim.
Lidia Korczak77 udowodniła, ze tzw. list Mizaela jest
falsyfikatem. Epistołe podpisali Iwan Chodkiewicz, który nie był marszałkiem
ziemskim, lecz hospodarskim, Paweł Chodkiewicz, który
jest znany historykom tylko i wyłacznie z podpisania tego dokumentu
(dlatego wiadomo, ze Iwan nie miał braci; ponadto w innych
zródłach rodzenstwo Chodkiewicza nie wystepuje), metropolita Mizael
jest równiez nieznana osoba78, zas Aleksander Sołtan podczas
swojej podrózy w latach 1461–1471 dotarł do Portugalii, Anglii, Burgundii,
Jerozolimy i Rzymu i rzeczywiscie konwertował z prawosławia
na katolicyzm, ale miedzy 28 lutym a 30 pazdziernikiem 1476 r. przebywał
na dworze Kazimierza Jagiellonczyka w Krakowie i nie mógł
podpisac listu w Wilnie. Co ciekawe, Iwan Chodkiewicz oraz wymienieni
w liscie Michał i Fiodor Olelkowiczowie byli zagorzałymi obroncami
prawosławia. Falsyfikat sporzadził w 1605 r. metropolita unicki
Hipacy Pociej (1541–1613), który szukał dowodów na istnienie osób
pragnacych unii koscielnej w WKL w XV w.
Za oddana i wierna słuzbe wielki ksiaze nagrodził Iwana Chodkiewicza
najpierw 27 lutego 1477 r. namiestnictwem witebskim79, a póz-
74 H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów, s. 286.
75 M. Stryjkowski, O poczatkach..., s. 523; L. Podhorodecki, Dzieje rodu...,
s. 8; J. Jasnowski, Chodkiewicz Iwan, s. 361.
76 Tamze; K. Niesiecki, Herbarz polski, t. III, s. 49.
77 L. Korczak, W kregu litewskich..., s. 323–332.
78 W latach 1476–1480 rzeczywiscie godnosc metropolity piastował Mizael,
patrz: A. Mironowicz, Kosciół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej,
Białystok 2001, s. 320.
79 M. Stryjowski, O poczatkach..., s. 500; L. Korczak, Litewska rada..., s. 80;
błedna date – 1476 r. – podaja: J. Jasnowski, Chodkiewicz Iwan, s. 361;
L. Podhorodecki, Dzieje rodu..., s. 8; A. Boniecki, Poczet rodów..., s. 21;
Z. L. Radziminski, Dodatek I. Regesta..., s. 128. Podawana błedna data
zwiazana jest z powoływaniem sie wspomnianych autorów na opisywany
tzw. list Mizaela.
40
niej 2 sierpnia 1478 r. – starostwem łuckim80.
W tym czasie w WKL zawiazał sie tzw. spisek ksiazat litewskich81.
Wielki ksiaze Kazimierz Jagiellonczyk po zmianie ksiestwa
kijowskiego na namiestnictwo nie przyznał funkcji namiestnika kniaziowi
Michałowi Olelkowiczowi (?–1486), nadał je natomiast Michałowi
Gasztołdowi82. Zniewazony kniaz wraz z ksiazetami Iwanem Juriewiczem
Holszanskim i Fedorem Iwanowiczem Bielskim zawiazał
w 1481 r. spisek. Celem spiskowców było „walka odsrodkowych dazen
dzielnicowych (tj. samodzielnosci dzielnic WKL i stojacych na
ich czele kniaziów – przyp. S. D.) z centralizujaca władza naczelna
(tj. wielkim kniaziem – przyp. S. D.) oraz przywrócenie udzielnosci”
(kniaziów – przyp. S. D)83, a takze opanowanie tronu wielkoksiazecego
przez Olelkowicza. Srodkiem do realizacji zamachu miało byc
pozbawienie zycia Kazimierza Jagiellonczyka i jego synów majacych
przybyc na Litwe w 1481 r. Na trop spisku wpadł Iwan Chodkiewicz84.
Byc moze w wykryciu spisku pomogły wiezy rodzinne – Bielski był
bowiem szwagrem Iwana.
Kniazia Holszanskiego i Olelkowicza aresztowano, a nastepnie
30 sierpnia 1481 r. stracono, zas kniaz Bielski zdołał uciec do Moskwy85.
Namiestnika Michała Gasztołda wielki ksiaze wysłał do Trok,
a namiestnictwo przekształcił w województwo. Pierwszym wojewoda
w maju 1481 r. mianował Iwana Chodkiewicza86. Nagroda była wyróznieniem
i kolejnym awansem politycznym nowego wojewody.
W tym czasie, gdy trwał spór o województwo kijowskie na Litwie,
stosunki litewsko-tatarskie uległy pogorszeniu87.W 1479 r. chan
Tatarów krymskich Mengli Girej (?–1515) wszedł w porozumienie
i przymierze antyjagiellonskie z carem Iwanem III (1462–1505). Tego
80 L. Korczak, Litewska rada..., s. 80; J. Jasnowski, Chodkiewicz Iwan, s. 361;
L. Podhorodecki, Dzieje rodu..., s. 8; tegoz, Jan Karol Chodkiewicz 1560–
1621, s. 6; Z. L. Radziminski, Dodatek I. Regesta..., s. 128; J. Wolff, Senatorowie
i dygnitarze..., s. 23; A. Boniecki, Herbarz polski, s. 23 podaje
błedne stanowiska namiestnika łuckiego.
81 Szerzej o przyczynach spisku patrz: A. Krupska, W sprawie tzw. spisku
ksiazat litewskich w 1480–1481 roku. Przyczynek do dziejów o „dominium
Russiae”, „Roczniki Historyczne”, t. XLVIII, 1982, Warszawa – Poznan
1983, s. 121–131.
82 Tamze, s. 134.
83 Tamze, s. 137.
84 J. Jasnowski, Chodkiewicz Iwan, s. 361; L. Podhorodecki, Dzieje rodu...,
s. 11; tegoz, Jan Karol Chodkiewicz 1560–1621, s. 6.
85 H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów, s. 233.
86 L. Korczak, Litewska rada..., s. 80.
87 Szerzej por.: H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów, s. 269–272.
41
samego roku doszło do najazdu Tatarów na Podole. Na krótko dyplomatom
Kazimierza Jagiellonczyka udało sie powstrzymac napór
tatarski.
Niedługo cieszył sie Iwan Chodkiewicz stanowiskiem wojewody
kijowskiego oraz członkostwem w Radzie Wielkoksiazecej wynikajacym
z piastowanego stanowiska. W 1482 r. chan Mengli Girej
poprowadził ordynców na Kijów. Najwyrazniej litewska granica
południowo-wschodnia musiała byc osłabiona, skoro czambuły dotarły
do Kijowa88.
1 pazdziernika 1482 r. miasto zostało zniszczone przez Tatarów.
Zamek wojewody kijowskiego spalono, a jego samego z rodzina popedzono
w jasyr. W całej Kijowszczyznie wycofujace sie czambuły spaliły
jeszcze 11 grodów. W trakcie pobytu w niewoli Iwan Chodkiewicz
w 1483 lub 1484 r. zmarł, podobnie jak nieznana z imienia córka wojewody.
W 1484 r. król Kazimierz Jagiellonczyk wykupił Agnieszke,
Aleksandra i Agrafene Chodkiewiczów z tatarskiej niewoli. Dwa lata
pózniej kniaziówna Agnieszka Chodkiewicz skarzyła sie przez poselstwo
chanowi, ze córka jej i Iwan zmarli w trakcie wykupu z niewoli
tatarskiej89.
Iwan odegrał bardzo istotna role w połozeniu podwalin pod rozwój
rodu Chodkiewiczów. Udało mu sie dojsc do zaszczytnych tytułów
hetmana i wojewody kijowskiego, choc ta ostatnia funkcja była
w owym czasie małoistotna. Z cała pewnoscia uzyskał wpływy na
dworze wielkiego ksiecia i miejsce wsród dygnitarzy WKL. Umozliwiło
to kariere jego synowi – Aleksandrowi. Iwan posiadał talenty
wojskowe oraz dyplomatyczne. Dbał o swoje dobra gródeckie i błudowskie
(Gródek, Trzescianka, Mysz i Choroszcz). Niestety, przedwczesna
smierc była ciosem dla zony i dzieci Iwana oraz zastopowała
na kilkanascie lat rozwój jego rodu.
Wychowaniem dzieci po powrocie z tatarskiej niewoli zajeła sie
Agnieszka Chodkiewicz. Agrafene wydała za maz za kniazia Bohdana
Zasławskiego (przed 1486 – po 1542). Bohdan piastował funkcje namiestnika
minskiego i był włascicielem Pryłuk koło Minska. Zmarł
w 1530 r.90 Córka Iwana i Agnieszki zwiazała ród Chodkiewiczów
z rodem kniaziów Zasławskich.
88 Tamze.
89 Tamze; L. Korczak, Litewska rada..., s. 80; J. Jasnowski, Chodkiewicz Iwan,
s. 361; L. Podhorodecki, Dzieje rodu..., s. 12; tegoz, Jan Karol Chodkiewicz
1560–1621, s. 7; Z. L. Radziminski, Dodatek I. Regesta..., s. 128; A. Boniecki,
Herbarz polski, s. 23 – podaje błedna date napasci Tatarów na Kijów.
Według Bonieckiego był to rok 1483.
90 Wolff, Senatorowie i dygnitarze..., s. 589–590.
42
Agnieszce wychowanie swoje zawdzieczał syn Iwana – Aleksander91.
Nie wiem kiedy dokładnie sie urodził, ale wg Podhorodeckiego
ok. 1457 r.92 Teza ta nie jest poparta zadnymi dowodami zródłowymi.
Kariere polityczna zaczał od słuzby na dworze kniaziowskim
w 1495 r. Trzy lata pózniej wespół z abpem smolenskim Józefem
Sołtanem (?–1521) Aleksander sprowadził z monasterów kijowskich
do gniazda rodzinnego mnichów93. Celem osadzenia zakonników było
załozenie monasteru we własnych dobrach. Przyswiecała temu chec
zorganizowania preznego osrodka religijnego z jednej strony, z drugiej
– chec zagospodarowania tej czesci Puszczy Knyszynskiej, a z trzeciej
– fundacja monasteru podniosłaby prestiz samego rodu Chodkiewiczów.
Niestety, Gródek nie spełnił wymogów zycia monastycznego
i dwa lata pózniej zgromadzenie zakonne przeniosło sie na uroczysko
Suchy Hrud, dajac poczatek pózniejszej Ławrze Supraskiej.
W 1501 r. Aleksander ufundował drewniana cerkiew pw. sw. Jana
Teologa. Była to swiatynia pomnik na pamiatke zmarłego ojca Iwana
Chodkiewicza.Wlatach 1503–1511, dzieki kolejnym wpłatom ktitora,
stanał sobór pw. Zwiastowania Najswietszej Marii Panny. Aleksander
nadał monasterowi liczne ziemie, przywileje i prawa, zas patriarcha
jerozolimski Joachim w 1505 r. specjalnym tomosem potwierdził te
fundacje.
W latach 1501–1507 Aleksander pełnił funkcje starosty punskiego,
zas w 1502 r. został koniuszym nadwornym. Trzy lata pózniej
otrzymał przywilej od wielkiego ksiecia na Rodowalne, Popławczone
i Brzostowice, a w 1506 r. na sioła w powiecie zołódzkim. 11 maja
1506 r. nadano mu godnosc marszałka hospodarskiego. Z ramienia
dygnitarzy litewskich 24 stycznia 1507 r. wział udział w koronacji
Zygmunta I Starego (1467–1548) w Krakowie. Rok pózniej został komisarzem
ds. regulacji granic litewskich.
91 Biografia Aleksandra na podstawie: J. Jasnowski, Aleksander Chodkiewicz,
[w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków 1937, s. 354; Z. L. Radziminski,
Dodatek I. Regesta..., s. 128; L. Podhorodecki, Dzieje rodu...,
s. 12–19; tegoz, Jan Karol Chodkiewicz 1560–1621, s. 7–8; A. Boniecki,
Herbarz polski, s. 23–24; tegoz, Poczet rodów, s. 22.
92 L. Podhorodecki, Dzieje rodu..., s. 12.
93 Szerzej o złozeniu monasteru w Supraslu – A. Mironowicz, Podlaskie
osrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku, Białystok 1991,
s. 90; tegoz, Zycie monastyczne na Podlasiu, Białystok 1998, s. 5–6; tegoz,
Zycie monastyczne w dawnej Rzeczypospolitej, [w:] Zycie monastyczne
w Rzeczypospolitej, red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik, Białystok
2001, s. 30–31.
43
2 lutego 1508 r. na zamku grodzienskim ludzie kniazia Michała
Glinskiego (ok. 1470–1534) dokonali mordu na marszałku hospodarskim
Jakubie Zabrzezinskim94. Glinski podniósł bunt w obronie
praw i wobec braku poparcia dla swojej osoby ze strony Zygmunta I.
W swych ambitnych planach zbuntowany kniaz chciał stworzyc panstwo
ruskie sasiadujace z panstwem litewskim i moskiewskim. Po nieudanej
próbie buntu Glinski zbiegł do Moskwy. Nie wiadomo jaka role
mógł pełnic w buncie Aleksander Chodkiewicz. Czy w ogóle ja pełnił?
Z cała pewnoscia w 1509 r. został osadzony wraz z Olbrachtem
Gasztołdem (?–1539), Marcinem Hlebowiczem i kniaziem Połubinskim
w wiezieniu przypuszczalnie za udział w spisku kniazia Glinskiego.
Po opuszczeniu miejsca zatrzymania wrócił ponownie do łask
Zygmunta I. W trakcie trwania II wojny moskiewskiej (1512–1522),
dwa razy – w 1513 i 1514 r. – posłował razem z Olbrachtem Gasztołdem
do Korony celem wezwania wielkiego ksiecia na Litwe oraz
z prosba o posiłki dla wojska litewskiego. Koroniarze wskutek zabiegów
Chodkiewicza i Gasztołda obiecali na sejmie w Poznaniu dostarczyc
pomoc.
Rok 1513 był przełomowy w zyciu Aleksandra. Ozenił sie bowiem
z kniaziówna Wasylisa Jarosławiczówna Hołowczynska – córka
kniazia Iwana Wasiliewicza Jarosławowicza Hołowczynskiego. Swoja
wybranke uposazył w dobra na Brzostowicy, Supraslu i Rosi. Wespół
z małzonka wspierali wydatnie rodowa fundacje – monaster supraski
– dokonujac licznych darowizn na rzecz braci zakonnych (m.in. w 1529
i 1530 r.). Aleksander jako komisarz z ramienia wielkiego ksiecia kontynuował
prace nad poprawa granic miedzy Korona i Litwa w 1531,
1532 i 1537 r., oraz Prusami Ksiazecymi w 1545 r. Za prace monarcha
nagrodził swego poddanego w 1529 r. starostwem brzeskim oraz licznymi
przywilejami m.in. na miasto Zabudów w 1525 r. Oprócz swoich
dóbr dziedzicznych marszałek hospodarski czerpał dochody z dzierzawy
dóbr hospodarskich – starostw: punskiego (1501–1511), ostrynskiego
(1518–1522), wilejskiego (1522–1544), knyszynskiego (1530–
1544), uzlkijskiego (1536) i naturalnie ze swego starostwa brzeskiego
(1529–1549).
W okresie III wojny moskiewskiej (1534–1537) wespół z Pawłem
Naruszewiczem sprawował nadzór nad sciaganiem podatków.
W1535 r. Zygmunt I polecił Aleksandrowi ufortyfikowac zamek w Poczapowie.
Niestety, na skutek utraty ziemi siewierskiej na rzecz Rosjan
do prac fortyfikacyjnych nie doszło.
94 Szerzej o buncie Glinskiego – H. Łowmianski, Polityka Jagiellonów, s. 421.
44
U schyłku swego zycia Aleksander Chodkiewicz w 1544 r. otrzymał
od wielkiego ksiecia nominacje na wojewode nowogródzkiego.
Było to zwienczeniem kariery politycznej i symbolem prestizu społecznego
dla starego juz magnata.
Po udanym małzenstwie z kniaziówna Wasylisa pozostawił potomków
i swych spadkobierców – Grzegorza, Hieronima i Jerzego,
a takze córki Zofie i Aleksandre. Zofie wydał Aleksander za maz
za Stanisława Mikołajewicza Kiezgajłe (?–1556), a po jego smierci
wdowa weszła w zwiazek z koniuszym litewskim Januszem Koreckim.
Nie wiemy co stało sie z córka Aleksandra.
Aleksander Chodkiewicz był wychowany w wyznaniu prawosławnym.
Pielegnował to wyznanie stajac sie fundatorem i ktitorem monasteru
w Supraslu. Co ciekawe, za jego zycia monaster przezywał rozkwit
– głównie duchowy. Oto abp Jonasz oddał duchowemu centrum
Chodkiewiczów czastke relikwii z Zyciodajnego Krzyza Panskiego,
współfundator abp Józef (Sołtan) w 1504 r. przekazał kopie Smolenskiej
Ikony Bogurodzicy zwana przez potomnych Supraska, z kolei
ksiezna Helena (1476–1513) – zona króla Aleksandra Jagiellonczyka
– kopie Włodzimierskiej Ikony Bogurodzicy. Do cerkwi sw. Jana Teologa
trafiły liczne relikwie swietych95. W 1530 r. wespół z Jurijem
Olelkowiczem (?–przed 1542) i Iwanem Hronostajem (?–1558) został
opiekunem metropolii kijowskiej.
W 1547 r. Aleksander wział udział w obradach Sejmu przemawiajac
na nim jako wojewoda nowogródzki. Było to ostatnie publiczne
wystapienie wojewody. Aleksander Chodkiewicz zmarł 29 maja
1549 r. Zgodnie ze swoja wola pochowano go w jego ukochanym monasterze
supraskim, zas trzy lata pózniej obok ktitora spoczeła jego
małzonka Wasylisa.
Aleksander odegrał duza role w budowie podwalin ekonomicznych
i politycznych rodu. Prestiz rodu podniósł wskutek fundacji supraskiej.
Korzysci materialne dały liczne dobra otrzymane w spadku
po Iwanie oraz uzyskane za zasługi od kolejnych wielkich ksiazat litewskich,
jak równiez liczne wielkoksiazece dzierzawy starostw. Według
popisu wojskowego z 1528 r.96 posiadał 3 216 dymów, co dawało
mu 11 miejsce wsród najbogatszych magnatów litewskich. Za
Aleksandrem byli kniaziowie Sanguszkowie z 2 720 dymami. Jego
ogromne latyfundium zostało podzielone miedzy synów w 1549 r.
Zgromadzony zasób dóbr umozliwił kazdemu z potomków Aleksan-
95 G. Sosna, Swiete miejsca, cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyznie,
Białystok 2001, s. 311–312.
96 J. Ochmanski, Historia Litwy, s. 100–101.
45
dra kariere polityczna, jak i wojskowa. Niebagatelna role Aleksandra
obserwujemy, co zostało juz podkreslone, w zyciu metropolii kijowskiej.
Kontynuatorem dzieła Aleksandra był jego syn Grzegorz, wojewoda
wilenski i hetman najwyzszy WKL.
zMEST
pA^ATKi RODU hADKEWi^A$U USTANAWiCX CQVKA. bOLX[ASCX HRANiSTA$U, A ZA
iMi i GiSTORYKA$U, ZWQZWA@CX G\TY ROD Z LEGENDARNYM RYCARAM bAR\JKAM, QKi
PAWODLE ADNAGO PADANNQ ME$U RATAWACX GONAR liTWY $U DU\Li Z TATARSKiM WAQROM,
A PAWODLE DRUGOGA – WYRATAWACX AD SMERCi WQLiKAGA KNQZQ aLXGERDA. aDNYM
Z SYNO$U bAR\JKi BY$U hODKA – PA^YNALXNiK SLAWUTAGA RODU. mNOGAE PAKAZWAE
NA TOE, [TO LEGENDU, NA ZAKAZ hADKEWi^A$U, STWARY$U mACEJ sTRYJKO$USKi, PRY-
PiSWA@^Y iM TAKSAMA LiTO$USKAE PAHODVANNE. pAZNEJ[YQ GiSTARY^NYQ DASLE-
DAWANNi PAKAZALi, [TO NA bELARUSi NEKALXKi RODA$U KARYSTALiSQ G\TYM PRO-
ZWi[^AM. pA^ATAK MAGNACKAGA RODU TR\BA ZWQZWACX Z ASOBAJ hODKi`R’EWi^A –
BACXKi KiE$USKAGA WAQWODY IWANA, DZEDA WQDOMAGA Z PUBLi^NAJ DZEJNASCi NA pAD-
LQ[[Y aLQKSANDRA. rAZAM Z NADANNEM hADKEWi^AM MA¨eNTKA$U NA pADLQ[[Y
$UZNiKLi TUT WAVNYQ C\NTRY R\LiGiJNAGA, KULXTURNAGA i GASPADAR^AGA VYCCQ
– sUPRASLX, gARADOK, hARO[^A, zABLUDA$U.
46
Adambik
Posty: 497
Rejestracja: 24 lis 2010, 22:41

Re: Chodkiewicz tajemnica rodu

Post autor: Adambik »

Dzięki za odpowiedzi. Jak ktoś jeszcze coś ma do zapraszam :-D
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Re: Chodkiewicz tajemnica rodu

Post autor: Artur Rogóż »

Odnawiam temat :-) Proszę o nowe wypowiedzi.
bella9091
Posty: 1
Rejestracja: 02 sty 2013, 06:54

Re: Chodkiewicz tajemnica rodu

Post autor: bella9091 »

Chciałbym w tym temacie poruszyć kwestię Dymitriad, czyli interwencji zbrojnych w Rosji z początku XVII wieku. Mianowicie, czy były one państwowymi interwencjami zbrojnymi Rzeczypospolitej mającymi na celu osadzenie na tronie w Moskwie przychylnych jej carów i nabycie przez RON nowych ziem na wschodzie, czy były tylko prywatnymi interwencjami zbrojnymi części polskiej magnaterii mającymi na celu zdobycie przez niektórych magnatów polskich wpływów politycznych w Rosji, wydzielenie z terytorium rosyjskiego udzielnych księstw dla tychże magnatów i otrzymanie przez nich w Rosji licznych nadań ziemskich? Zapraszam do dyskusji.
historyk
Posty: 331
Rejestracja: 19 lis 2010, 20:35

Re: Chodkiewicz tajemnica rodu

Post autor: historyk »

Na początku były to tylko zapędy magnatów kresowych, a później wciągnięto w to króla i cały RON. A czy było warto? Na pewno tylko, że później roztrwoniliśmy swoją przewagę nad wschodnim sąsiadem.
ODPOWIEDZ

Wróć do „Polska króli elekcyjnych ogólnie”