Święta racja. „Świeckie religie” XX wieku (recenzja)

Zamieszczony katalog zawiera książki z dziedziny historii Polski. Jest to swoisty przewodnik po literaturze poświęconej historii naszego państwa. Katalog jest podzielony na kategorie, aby usprawnić wyszukanie konkretnej pozycji.
Kazik36
Posty: 338
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 22 lut 2011, 06:05

Święta racja. „Świeckie religie” XX wieku (recenzja)

Post autor: Kazik36 »

Praca brytyjskiego historyka to błyskotliwa i śmiała analiza niezwykle zagmatwanych i przenikających się światów polityki i religii. Michael Burleigh spogląda na najważniejsze wydarzenia XX wieku, od I wojny światowej po wojnę z terroryzmem, i ukazuje je w świetle procesu upolitycznienia religii i „sakralizacji” polityki.






Święta racja. "Świeckie religie" XX wieku, to kontynuacja rozważań jakie autor podjął w poprzedniej książce Ziemska władza. Polityka jako religia (Świat Książki 2011).

Obie prace stanowią istotny głos w debacie na temat pozycji i roli chrześcijaństwa w Europie. Burleigh w Polsce znany jest jeszcze z książki Trzecia Rzesza. Nowa historia (wydana w 2002 i 2010 r.). Autor był wykładowcą m.in. na uniwersytetach w Oksfordzie i Cardiff oraz w USA, jednak w 2006 r. zakończył swoją karierę akademicką. Od tego czasu całkowicie poświęcił się pisaniu książek, jako niezależny historyk. Dzięki temu mógł nieco odejść od naukowego sposobu pisania ku bardziej publicystycznemu, czego świetnym przykładem jest Święta racja.

Dzieło Burleigha składa się z dziesięciu rozdziałów, ułożonych w sposób chronologiczny. Punktem wyjścia jest I wojna światowa. Autor przedstawia traumatyczne doświadczenia jakie przyniosła ona europejskim narodom, niezależnie od tego po której stronie walczyły. Ta straszna spuścizna z jednej strony sprzyjała dekadenckim nastrojom, z drugiej jednak sprowokowała narodziny totalitarnych ruchów politycznych. O nich właśnie traktuje rozdział drugi - analizie zostają poddane tutaj: komunizm, faszyzm i nazizm. Brytyjski historyk niezwykle wnikliwie opisuje każdy z systemów, wskazuje na liczne różnice, ale przede wszystkim cechy wspólne, przejawiające się w swoistej rytualizacji działań władz. Wszystkie te systemy charakteryzowały się negatywną postawą wobec chrześcijaństwa, czy wręcz programowo go zwalczały (komunizm). Z drugiej jednak strony świeckie państwo zaadaptowało i odpowiednio przetworzyło religijne obrzędy: kult jednostki, odwoływanie się do licznych symboli, masowe zjazdy partyjne i defilady. Burleigh wzbogaca właściwą narracje o liczne fragmenty tekstów źródłowych, co jest charakterystyczne dla całej pracy.

Kolejna cześć to niejako ukazanie problemu od drugiej strony czyli z perspektywy Kościoła. Odnajdzie tutaj czytelnik, informacje o państwach, rządzonych przez dyktatorów o katolickiej proweniencji i ich relacjach z Watykanem. Kolejno przedstawione zostają: Meksyk (nieliczny wyjątek wyjścia poza europejskie ramy opowieści), Portugalia, frankistowska Hiszpania, Austria, Irlandia i inne pomniejsze państwa. Brytyjski historyk ukazuje również stanowisko duchowieństwa, jego zdaniem sceptycznie i z właściwym sobie dystansem odnoszącego sie do wzmiankowanych dyktatur, ale też nazizmu i komunizmu. Wątek wojenny zostaje domknięty analizą trudnych relacji Watykanu z walczącymi państwami. Autor staje w obronie chrześcijańskich hierarchów, szczególnie papieża Pisa XII, który często oskarżany jest o zbyt zachowawcze stanowisko wobec okrucieństw wojny, w tym Holokaustu. Takie stanowisko zostaje poparte licznymi często pomijanymi argumentami, co niewątpliwie zachęca do lektury.

Kolejny rozdział historyk poświęcił krótkiej analizie ruchu oporu w trakcie II wojny światowej, przede wszystkim skupiając się na relacjach pomiędzy władzami państwowymi a kościelnymi, zaraz po działaniach zbrojnych i w okresie zimnej wojny. Kontynuacją tych tematów jest również kolejna część pracy, traktująca o niełatwej sytuacji duchowieństwa w okresie komunizmu. Burleigh skrupulatnie relacjonuje sposoby ograniczania wpływów czy wręcz prześladowania kościołów chrześcijańskich oraz próby zastąpienia wiary, świeckimi obrzędami państwowymi i partyjnymi. Chronologia wywodu kieruje historyka w stronę przedstawienia swojego krytycznego stanowiska wobec rewolucji kulturowej lat 60-tych XX wieku oraz innych idei tego okresu jak, choćby teologii wyzwolenia.

Jako kontrapunkt dla przemian obyczajowych ówczesnego świata przedstawiony zostaje Sobór Watykański II. W kolejnej części czytelnik odnajdzie liczne wątki polskie. Brytyjski historyk bowiem upatruje w osobie Jana Pawła II i jego naukach oraz działalności Kościoła katolickiego kluczowe ogniwa ruchów antykomunistycznych. Pewien wyjątek dotychczas spójnej narracji stanowi rozdział poświecony konfliktowi północnoirlandzkiemu, który przedstawiony został w całej swoje rozciągłości od 1968 do 2005. W tym miejscu ciekawa wydaje się obserwacja Burleigha, który w krwawym sporze toczonym pomiędzy: z jednej strony katolikami i protestantami, z drugiej IRA i lojalistami, doszukuje się analogii do współczesnych problemów wielokulturowości. Brytyjski historyk, rezygnuje w tym miejscu z akademickiego, chłodnego spojrzenia na rzecz zdecydowanej krytyki Irlandczyków, nie kryjąc swojej trochę stereotypowej niechęci do tego narodu.

Ostatnią cezurę czasową stanowi w książce Burleigha data 11 IX 2001 r. Autor wnikliwie analizuje sylwetki terrorystów pamiętnego zamachu oraz całą organizacje Al-kaidy. Te dramatyczne wydarzenia i ich geneza prowadzą do zdecydowanej krytyki popularnej idei wielokulturowości. Owa krytyka, choć prowadzona z perspektywy chrześcijańskiej, nie jest dogmatycznym potępieniem, lecz wskazaniem na słabości i wewnętrzne sprzeczności samej idei. Autor postuluje zatem o szacunek do tradycji chrześcijańskiej, jako nośnika ważnych dla Europy idei i systemu porządkującego ład społeczny dla których zagrożeniem staję się ekspansja fundamentalizmów (np. Islamskiego).

Niewątpliwymi atutami Świętej racji jest zarówno błyskotliwy język, sprawiający że książkę czyta sie niczym powieść, jak i estetyczne wydanie wzbogacone wkładkami z fotografiami. W aspekcie merytorycznym należy docenić udaną próbę opisu przenikających się światów polityki i religii zaprezentowanych w syntetycznym ujęciu. Autor rezygnując z kariery akademika mógł pozwolić sobie na przyjęcie zdecydowanie chrześcijańskiego punktu widzenia, choć wprost do tego się nie przyznaje. Taki zabieg pozwolił mu odnieść się niezwykle krytycznie do procesów takich, jak laicyzacja, czy wielokulturowość. Wprawdzie jest to krytyka rzetelna, ale nie pozbawiona w niektórych punktach stereotypowych wyobrażeń i uproszczeń (vide: Irlandia, fundamentalizm islamski). Nie zmienia to jednak faktu, iż całość jest dobra lekturą dla szerokiego grona odbiorców, którzy odnajdą wiele ciekawych przykładów (często niedostrzeganej) laicyzacji państwa ale też i „sakralizacji” polityki.

Dominik Mucha






Autor: Michael Burleigh
Tytuł: Święta racja. „Świeckie religie” XX wieku.
Rok wydania: 2011
Miejsce wydania: Warszawa
Wydawnictwo: Wydawnictwo Świat Książki
Liczba stron: 525
ISBN: 978-83-247-0815-4
ODPOWIEDZ

Wróć do „Książki historyczne”