DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

stach
Posty: 496
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

ut multis agamus, ąuam paucisśimis nunc ad id respondemus. Significare
111. D. Eorunn intelligimus , prioris scripti integrł copiam factam siW
non fuisse; et antę iam petiimus et nunc ab III. D. V. petimus, ut com-
municare id cum illis non gravetur. Multas eius rei et grayes causas ha-
bemus: imprimis quidem, quod nonnulla in prima etiam parte scripti eius
sint, ad quae omnino responso nobis opus esse existimemus; deinde vero,
ne si forte ita res tulerit, ut proferendum aliąuid in publicum nobis
sit, ignorantiam eius praetendere, aut celatos se de eo ąueri possint.
Quod si III. D. V. ipsa ob aliquas fortassis rationes suas tradere id illis
nolit, modo permissu 111. D. V. id fiat, vel ipsis nobis exemplum eius
communicare cum illis grave non erit.

Quod ad caput de sociis belli attinet, quod nihil de iis certi firmi-
que a delegatis Caesareis proponatur, putamus III. D. V. pro eximia
prudentia sua rectissime ipsam prospicere; cum diligentissime totum id
caput excusserimus, vix ullos reperire possumus, qui vere confocderati
futuri sint, praeter S. D. N. — de quo tamen ipsi nihil affirmant, ad 111. D.
V. nos remittunt — et Caes. Mtem cum ditionibus eius: qui si ipsi satts
virium ad sustinendam aut frangendam potentiam Turcicam haberent. non
tot aliis adiungendis opus csset. Ad reliquos quod attinet, ut Imperium
Romanum. Ser. Hispaniarum Regem, Principes Italiae, Moschum et alios
nonnullos, quorum societatem totics nobis antę promissam III. D. V. scit
quorumque spe vel maxime ad negotium hoc R. Mtas atque ordines ad-
ducti fuerint, non tam foedus aliquod nobiscum, quam auxilia, quae nunc
Caes. Mti ipsi praestant, neque ea certa aliqua ostentantur. Quantum autem
rnter foederatos et auxiliarios intersit, quis non videt, cum foederati certi
foederis legibus circumscribantur astringanturque, in eorum, qui voluntaria
auxilia praestant, et quantum et quando et quamdiu ca praestare velmt,
voluntate atque arbitrio fere positum sit. Utcunque tamen sit, nec acte
nimis inquirere , vel verba potius, quam rem spectare iudicamur,
caput hoc in suspenso relinquamus, de nervo belli ac viribus agamus:
quae si eiusmodi demonstratae nobis fuerint, ut etiam sine nomi-
nibus istis sociorum prospectum satis securitati esse possit, fieri potest,
ut magis rem, quam externam aliquam spem sequendam sibi S. R.
Mtas atque ordines existiment; si ne haec quidem satis firma in-
venientur, eo diligentius tum de sociis etiam nobis dispiciendum inqui>
rendumque, pro singulari sapientia sua facile 111. D. V. intelligit. Vires
igitur hasce proponi nobis videnfius: Ex S. Caes. Mtis ditionibus, con-
numeratis etiam copiis Transylvanicis , exercitum sexaginta millium
hominum. Non commemorabimus hoc loco, anne hac aliquando septua-
finta, aliquando octuaginta millia ad hanc communem societatem ultro
oblata fuisse; de hoc ipso numero, qui iam indicatur, necessario



283

quaerenda cognoscendaąue aKqua nobis sunt. Non mirum autem 111. D. V.
aat cuiquam videri debet, quod diligentius in haec inquiramus, cum et ita
agatur, ut in omnibus magnis rebus diligentissime circumspicienda omnia
sint Primum igitur nobis sciehdum est, ex propriisne ditionibus S. Caes.
Mtis, an etiam ex foederatis, et qua ratione numerus iste conficiatur; deinde,
quantum et cuius generis gentisque in exercitu eo equitum, quantum or-
dinum futurum sit, ac si quidem ex foederatis etiam provinciis, quo-
modo conficiantur. Deinde vero, sive ex sociis, sive ex Caes. Mtis Regnis
ac provinciis vires tstae coguntur, sciendum nobis est, caverene possint,
perpetuo quoad bellum duret, exercitum quoque eum duraturum; tum si
forte hostis in hoc Regnum arma convertat, ad id defendendum omnes
hasce vires atque exercitum huc conversum iri; quaeque exercitus eius
alendi ratio sit et in posterum futura, stipendiisve ipsius Caes. Mtis, an
alienis etiam. De hisce igitur ut certi et diserti aliquid nobis respondeant,
omnino necessarium est.

Instrumenti bellici nomine machinas, tormenta, pulveres, globos,
arma, ligones, spathas, vecttiras, tum alias omnes res, tam ad castra me-
tanda promovendaque, quam ad oppugnationes necessarias comprendi-
mus; hac autem ratione caput hoc a R. Mte atque ordinibus propositum
fuit, non quod R. etiam Mtis exercitus piane inermis, aut ab huiuscemodi
rebus omnino tmparatus futurus sit. sed quod in communi omnium con-
foederatorum expedłtione, qua una hostem hunc debellari posse R. Mtas
atque ordines semper statuenint, bellici istius instrumenti curam atque
onus ad Caes. Mtem caeterosque confoederatos pertinere debcre equi-
dem iudicent, ut qui et magis rebus hisce omnibus abundent et facilius
fortassis ea parare et vicioniribus ex locis conducere possint, peditatu-
que in instrumento bellico conducendo tractandoque maiorem copiam
habeant.

ReUquum ex iis, quae proposita sunt. est de subsidio pecuniario:
de quo utrum certi aliquid etiam. an non definiant, quid. quantumque, quo
tempore et quibus pensionibud a Caes. Mte caeterisve confoederatis R.
Mti atque ordinibus ad eo maiorem exercitum instruendum expectandum
sit, non minus necessarium est.

Postquam *) ad scriptum dominorum delegatorum Caesareorum re-
spondimus. ex 111. D. V. scripto, ad quod in hoc tempus responsionem
distulimus, de duabus maxime rebus agendum nobis videtur: Una, gene-
ralatu Ser. Archiducis Maximiliani, altera, Bendzinensis transactionis per-



^) Całego tego ustępu, od PostąuAzn ad scriptum... aż do końca, niema w akcie
znajdującym się w archiwum dworu i państwa we Wiedniu. Widocznie legat nie dal postom
cesarskim całego pisma, wypuścił ustęp tycz%cy się Maksymiliana, Mołdawii i Multan.



284

fectione; qua utraąue in re quod satisfactum R. Mti atque ordinibus iri^
ut antea et D. Nuntii Apostolici et łegati Caesarei, ita inde III D. V.
offerat polliceaturąue, dignam adeo rem Suae Ser. Domus, suae constan*
tiae atque dignitatis Caes. Mtem praestare libenter agnoscimus praedi-
camiisąue. Atąue ad generalatum ąuidem quod attinet, cum re ipsa sa-
tisfieri R. Mti atque ordinibus debere, ut iam antea etiam promissum fuit,
III. D. V. non abigat, modum cius rei institutum, qui honestior III. D. V.
videbitur, nobis proponet; speramus R. Mtem atque ordines non invitos
se ei accommodaturos. De iuramento, an id in transactionem Bendzinen-
sem tam a Ser. Archiduce Maximiliano, quam ordinibus Ungariae prae-
standum, ut iam certi aliquid definiatur, quo nimirum in loco et quando
praestare debeant, si quicquam, hoc certę huius ratio negotii postulat. Ut
enim dicamus, quod res est: et si alia etiam non pauca intercesserint, quatuor
tamen maxime sunt, quae non modo retardare R. Mtis atque ordinum
studium in negotio hoc, verum in dubitationem etiam aliquam de Caes.
Mte adducere poterant, an cordi Caes. Mti negotium hoc foederis sit:

Unum, quod cum et Caes. Mtas ipsa pro sua prudentia facile per-
spicere posset, quam in hac aemulatione minime integrum sit, magistra-
tus exercitusve suos potestati Ser. Archiducis Maximiliani permittere, et
in prima tractatione mox Caes. Mti denuntiasset. si Ser. Suae imperium
militare committeretur, nullo modo ad foedus se accedere posse: at sub
ipsam tamen denuntiationem eius prius viciniori huic parti Ungariae Sf^r.
Archiducem Maximilianum praefecerit, inde vero generalatum etiam illi
commiserit.

Alterum, quod cum non modo Caes. Mtas, sed quivis facile perspi-
cere possit, nisi transactioni Bendzinensi satisfieret, nihil sibi de confoe>
deratione ista R. Mtem atque ordines poUiceri posse, ad hunc tamen us-
que diem nondum ei satisfactum sit.

Tertium, cum R. Mtas atque ordines inter conditiones, quas ab initio
proposuerunt, Yalachiam Moldaviamque, ut quae antiquo etiam iure ad
Regnum hoc pertinerent, vicinamque oram Ponti Euxini, si Deus fortu-
nasset, potissima quasi societatis ac belli huius praemia expetiisset, tra-
ctatione tamen hac maxime in manibus adhuc versante, interim Yala-
chiam ab alio invadi iusque ac titulum eius usurpari Mtas Caes. permi-
sisset ac vel ipsa etiam titulum eius aliis tribueret, quae omnia non tam
ad foedus incitantis, sed deterrentis potius videri necesse sit.

Quo nunc quarto etiam loco accidit, ut ne de induciis quidem inter
Yalachiam et Transylvaniam, quamvis ultro propositis et expetitis, quic-
quam adhuc R. Mti atque ordinibus responderetur. Ut igitur, antequam am-
plius de negotio hoc cum ordinibus S. R. Mtas quicquam agat, et trans-
actioni Bendzinensi satisfiat, cum praesertim tamquam conditio aliqua



285 _

societatis huius ea petatur, sed etiam sine confoederatione hac iure ipso
debeatur, imprimis necessarium erit; tum vero etiam de induciis Yalachicis
ccrti aliąuid nobis respondeatur, quod ad R. Mtem referamus; haec enim
nisi fiant, quam spem de futura confoederatione habere R. Mtas atque
ordines possunt, cum quae tam multo antę praestari debuerint, non prae-
sten tur, facile quivis iudicare potest.

Extremum hoc est. tractationem hanc certo tempore ab ordinibus
circumscriptam 111. D. V. esse scit, ex quo vix duodecem atque unde-
cem dies utiles quidem reHqui sunt; ne frustra id elabatur, cum brevitas
ista temporis, tum res ipsa nos monet, ut rogemus, 111. D. V. efficere
apud D. Legatos Caesareos velit, ut et ad superiora ca pita certi ac di-
serti aliquid quamprimum respondeant et simul iam ad alias etiam con-
ditiones propositas accedant. Quod quidem etiam atque etiam ab Ilł. D.
Vra petimus.

12.

(Alegat do nru 10).

Secandum rescriptnm commissariorum Caes. Mtis ').

Cracoviae i8 AugusH.

IlL Rev, D. Legate... Etsi persuaseramus nobis in proximo scripto
nostro. quo mentem S. Caes. Mtis ad articulos nobis propositos cum sin-
cerc, tum plenissime aperimus, ita nos et III. D. V. et consequenter etiam
domini s deputatis Polonis satisfacturos, ut causam replicandi piane nul-
lam habituri, sed mentem potius suam in declarandis conditionibus, quas
ipsi vellent, diserte tandem essent explicaturi: tamen, quia aliter ipsis vi-
sum est et quia D. V. 111. a nobis petiit, ut ad scriptum illorum novum
hesterna die nobis oblatum denuo respondeamus. etiam ea in parte non
illubenter satisfaciemus voluntati 111. D. V., ut hoc modo nihil in nobis
desideretur, quod ad finem Rpcae Christianae consequendum utilem per-
tinere videatur.

De sociis belli candide diximus sententiam Caes. Mtis, cum inter
yeros socios, hoc est inter eos, qui hodie socii esse et certis foederis
legibus comprehendi possunt, et eos, qui auxiliana dumtaxat arma hac-
tenus praestiterunt. sed ad societatem aliquando accedere possent, distin-
ximus; neque aliter putamus decuisse nos, quam ut et sincerissime de
veris sociis animum Mtis Caes. explicaremus et praesente 111. D. V. de
S. D. N. Pontificis Maximi voluntate pluribus dicere supersederemus. In
qua sententia adhuc persistimus, quodque de veris ac iam tum certis so-

*) Według RP. Czartor. nr. 332 str. 17 — 21, oraz alegatu VII. do listu z dnia 19 sier-
jpnia (por. powyiej nr. 10) w archiwum dworu i państwa we Wiedniu.



286 _

ciis diximus» id etiam nunc repetitum volumus, non abiecta tamen spe^
quin plures etiam ex illis ipsis, qui in scripto dominorum Polonorum
sunt nominati et de ąuoruin auxiliis superiori tempore non semel a no-
stris dictum est, paulatim sese queant adiungere: ad quam rem pro vi-
ribus consequendam iam antę ostendimus, nulli omnino vel operi vel
labori Mtem Suam Caes. parcituram. Ac si maxime vel unus illorum
aHquis, vel duo aut tres satis habeant virium ad potentiam Turcicam vel
sustinendam, vel etiam infringendam, quo plures tamen sese ad hoc sa-
crum bellum coniungent, eo formidabiliores illos existimamus hosti futu-
ros, eoque citius ac facilius eum debellaturos, qui singulos hactenus vel
simulata pacis specie, vel fractis per iniuriam induciis atterere non in-
termisit.

Sccundo de nervo belli, sive de viribus Mtis Suae Caes., quas ipsa
Mtas Sua ad hoc foedus adferre possit, ita respondimus. ut diserte affir-
maremus: Mtem Suam Caes. Regnis atque provinciis suis, non alienis, com-
putatis tamen etiam copiis Transilvanicis, ad hanc societatem ac bellum
exercitum armare atque alere posse sexaginta millia hominum, qui ex
equitatu scilicet ac peditatu constet; neque vero ignotum est, in exerci-
tibus eiusmodi maiorem hactenus numerum peditatus, minorem equitatus
fuisse, ac tertiam fere exercitus partem vel supra equitibus constitisse.
Praecise vero ac speciatim asserere, cuius generis, immo etiam cuius gen-
tis, cum equites illi, tum etiam pedites futuri sint, id vero ut ingenue
cum III. D. V. agamus, nostrarum non est facultatum scire, ut qui spe-
cialia illa singulis pene annis pro usu rerum variantia non modo satis
cognita nobis habeamus, sed ne perspicere quidem possumus, quomoda
vel utile vel necessarium sit hoc tempore de particularibus illis tam enu-
cleate disceptare. Nam qualem superioribus proximis annis exercitum Mtas
Caes. habuerit, 111. D. V. non potest esse ignotum, ut nec illud, quod
Mtas Sua Caes. magis magisque elaborat, ut si quicquam superiori tem-
pore fuisset desideratum, id futuris temporibus quam diligentissime re-
sarciatur.

Tanto vero minus ad haec particularia hoc loco descendendum vi-
detur, quod diserte D. V. III. exposuimus, neque per commeatus rationes,
neque per locorum distantiam, neque per alias gravissimas rationes fieri
posse, ut coniunctis agminibus atque congregato in unum locum omni
sociali exercitu res geratur, sed omnino faciundum, ut exercitus separatim
ducantur, et Mtas quidem Caes. hostcm in Ungaria ubique oportunissime
quamque maximo cum illius detrimento poterit, eundem adoriatur; Po-
lonicus vero exercitus iis in locis eundem insistet, a quibus aditus in Po-
loniam Turcis quam maxime pateat. Qua ratione belli gerendi utpote
commodissima et multis de causis etiam necessaria hoc pacto institut^



28;

utraąue pars ita sibi rebusque suis prospiciet, ut omni armorum geuere
quam instructissimum habeat exercitum, ita etiam comparatum, ut sine
detrimento rerum suarum parti alteri ob hostium ingruentem multitudi-
nem laboranti valida copiarum suarum parte in hac tractatione definienda
confestim possit opitulari. Quod ipsum sicut de militibus. ita de instru-
mento etiam bellico ad cuiusvis exercitus ducem ostendimus superiore
scripto spectaturum. In quo etiam de summa pecuniaria quota;inis ero<
ganda sententiam Mtis Suae explicuimus; de qua summa si prius nobis
cum III. D. V. vel cum deputatis dominis Polonis convenerit, tum vero
defensionum terminis statuere non magnae foret difficultatis, sic, ut ne-
que de cautionum in foedere formulis, quas nuper scripto nostro diximus»
necessariis stipulationum solitarum vinculis stabiliri debere.

Reliquum est, ut Iłl. D. V., quae candorem ac sinceritatem Mtis Caes.
coniunctam cum singulari studio ferendum huius foederis iam toties per-
spexit, ut de ea dubitare piane non possit, nunc tandem cum dominis
deputatis Polonis serio ac diligenter agere dignetur, ut ipsi quoque re-
iectis aut suppositis illis perpetuis interrogationibus suis, quae negotium
in dies magis grave reddere videntur, vel nobis vel saltim III. D. V. di-
serjtim et cathegorice quod dicitur explicent, quas tandem auditis nostris
responsionibus conditiones illi positas, quasque non querendo, sed asse-
rendo et agendo foederi assertas velimuś, ut hoc pacto nos intellecta
illorum mente certo tandem et Iiquido respondere queamus, quid Mtis
S. Caes. nomine ex praescripto mandatorum nostrorum de iis statuere,
quidque prae ratione virium Mtis Suae Caes. in nos recipere queamus;
quod eo etiam accuratius 111. D. V. urgendum videtur, quia decursus
huius temporis, quod huic tractationi in Varsaviensibus comitiis praefinitum
est, propediem imminet, quo decursu S. D. N. Pontifici Maximo atque
ipsi Caes. Mtis tam optabilem tamque universo Christiano orbi utilem
atque salutarem finem excludi omnino nollemus. Cracoviae duodevicesima
Augusti. A. d. 1596.

13.

(Rudolphi II epistoła prima ad legatos suos scripta*)).

Pragae 20 Augusti 1596,

Rudolphus Redditae sunt nobis literae vestrae, nono die Augusti

datae, quibus nos tum de itineris vestri successu deque primis salutationis
ac yisitationis ofiiciis ultro citroque Cracoviae impletis et de colloquiis



^) Archiwum dwora i paistWA we Wiednia (Polonicft 1596). Minotm, z adregem: Rer.
Consiliariis fttque oratońbas nostris.



288

antę transactionem privatim habitis, tum de tractatus ipsius exordio di-
Kgenter et accurate certiores facitis. In ąuibus quod responsionein primum
reąuiret, mentio sese cautionis pro Transsylvano offert, quam Cardinalis
Legatus in familiari sermone iniecerit, et formularum, quas a Regę Po-
loniae subscriptas signatasąue Malacrida Pragam tulisse dicatur. Ad quod
vobis hoc respondemus, nulla de re sive nobiscum, sive cum consiliariis
nostris Malacridam seorsim egisse, cuius tu Hornsteini conscius non fueris,
tantum abesse, ut formulas illas Pragam allatas intellexerimus, ut cuius
praecipue mandatu missus esset, ex obscuris Episcopi S. Severi literulis,
quod ne veibum quidem ab ipsomet Regę auferret et authorem pro-
fectionis suae solum Malaspinam obtenderet, vixdum colligere potuerimus,
id quod Cardinali Legato nostris verbis, si opus sit, afiirmetis.

Alterum est, quod de Palatini Cracoviensis Firlej sententia ir.dicatis,
qui nos non tantum ad Turcicum bellum coniiciendum , verum etiam ad
Tartaricum obligari velil; ad quod mentis nostrae sensum sic accipietis,
haud alienos nos esse, si de iis Tartaris agatur, qui Turcis obstricti ad
infestandas ditiones nostras integris exercitibus educi solent. non autem
de iis, qui Polonis vicini stipendiisque nonnunquam obstricti sint. cum
quibus in proclivi dissidia si quae sibi deberi existiment, denegentur, aut
non suo tempore soIvantur, aut alia offensae occasio praebeatur, quod
in ipso distinguere tractatu scietis.

Porro ad quati]or illa, quibus securitati suae Poloni cautum velint,
capita quod attinet, nihil nos promittere nomine Imperii possimus, quod
ut magis perspiciatis, responsum Principum Klectorum de hoc ipso foe-
dere hic additum mittiinus ^), in quo si aliqua vobis ad tractatum istum



*) W archiwum dworu i państwa we Wiedniu (Polonica 1596) znajdujemy ten wyiej
wspomniany memoryat elektorów. Obszerny, pełen pięknych zwrotów, zawiera podziękowania
dla cesarza za jego zabiegliwość i starania i wyraża swe zapatrywanie na sprawę propono-
waneg^o przymierza rzeszy niemieckiej z Polska. Konkluzy% ostateczną jest, ie .. die sachen
yast zweifenlich sich ansehen lassen, ob nnd wie solche confoederation nutzbarlich und ohne
sondere hohc g^efahr sich practiciren lassen. Najpierw w stosunku do rzeszy, należy pa-
miętać: ...wie Polen hiebenor dem heilig^en Reich etliche nit gering^e landtschafften entzogen
und bis daher noch de facto vorenthalte, an welcher recuperation man noch nit all hoffhung
hingeworifen und fahren lassen ; zawarcie przymierza rzeszy z Polskę byłoby rezygnacyę tych
nadziei. Nadto, należy rozważyć ...was fiir weittleufige und hochbedenckliche, auch vast ohnd-
weiliche conditiones von Polen zu einer confoederation... fiirgeschlagen i jakiej straty czasu
i trudów trzeba, nim się z nimi coś do końca doprowadzi. W dodatku kto wie, jakę będzie
ich pomoc, Polska jest pełną stronnictw... der gemain mann desselben ortts sich grossen
freyheit anneme, dereń sy sich yilfeltig missbrauchen und dahero wenig gehorsams zu ge*
wartten ; nadto wchodząc w sojusz z Polską naraziło by się sobie Moskwę, z którą teraz tak
dobre stosunki. Polska ma z Moskwą z powoda Szwecyi wieczne spory, prócz wojny z Tur-
kiem możnaby ściągnąć na siebie jeszcze wojnę z Moskwą.



289

opportuna videbuntur, pro vestra iis discrettone utamini, nequaquam autem
scriptum integrum ostendatis; de Regnis nostris haereditariis sincere prae-
stare nos paratos esse ostendetis.

De pace nulla cum Turcis facienda, quae mens nostra sit, in man-
datis prioribus habetis.

Fideiussionem praecipuorum Imperii ordinum neąue promittere, ne-
que satis cum dignitate procurare, multo minus praestare possumus; eon-
firmationem vero nostram. cum plenam a Regnorum nostrorum et pro-
Yinciarum ordinibus potestatem acceperimus, sufficere posse ac debere
Polonis, qui sola nos ipsorum confirmatione contentos esse velint, existi-
mamus.

Quid nobis Transilvaniae Princeps de cautione ab ipso postulata,
ne quid in Polonos hostile tentetur, respondeat, ex Dilectionis Ipsius literis
iam lam allatis hic addi iussimus ^), id istic ostendere, ubi opus fuerit,
poteritis..,. Pragae 20 Augusti 1596.

14.
(Rndolphi II epistoła secunda ad legatos suos scripta')).

Pragae z/f. Augusti 1596,

Rudolphus.... Quod in ista tractatione ad 15 Augusti diem actum
sit, ex literis vestris eodem die datis •) et ex iis, quae in eundem faści-
culum addita erant accepimus, fidemque vestram, qua intra mandatorum
limites vos continuistis. benigne agnovimus. Quando autem apertiorem
mentis nostrae declarationem super aliquibus capitibus pośtulante id ita
Cardinale Legato desideratis, eam paucis accipite.

Et quidem ad exercitus nostri numerum 50.000 vel 60.000 quod
attinet. nihil de eo magis speciatim aut distincte promittere, quam priora
mandata prae se ferant, vosque eorum sensum secuti responderitis , pos-
sumus. Ut vero tantus a nobis exercitus continuata tam aestiva quam
hyemali expeditione alatur ac sustenteretur, id neque harum partium
status aut ratio, neque nostratium hominum aut etiam aliarum nationum,
quae aliunde conducantur, constitutio permittat, neque si permitteret,
pabulum aut annona quanta satis sit, suppetat.

Quod ad eam transactionis Bendzinensis partem, quae iuramentum
Ser. fratris nostri Maximiliani requirit, attinet, iam antę mentis nostrae

') Brak tego dodatku.

') Archiwam dwora i państwa we Wiedniu (Polonica 1 596) oryginał; adres jak w po-
przednim.

*) Wydrukowano powyżej jako nr. 6.

Dyaryusz sejmu warsz. r. 1597. 1 9



290

sensum tenetis et ftincere Cardinali Legato explicastis: nuUam scilicet in
illo capite difikułtatem futuram, de caetens si convenerit; ad illud autem
hoc magis addimus, Ser. fratrem nostrum, si nullum foedus istud alium
nodum habuerit, aliquem ad Regni comitia proxime habenda missurum
esse, qui iuramentum scripto comprehensum et ad quae EHl. Ipsius te-
neatur, adferat, non tamen antę tradenda, quam nostra et Ser. Regis
confirmatio ultro citroque tradatur.

De generalatu Ser. Maximiliani respondere poteritis, cur Dii. Ipsius
generałem exercitus nostri ducem designaverimus, respectumque nos baud
solum ad Regna ditionesque nostras» sed ad universum etiam Imperium
habuisse, cuius auxilio bellum geramus. In hac autem designatione non
magis nobis modum alios perscribere posse, quam nos aliis possimus
aut etiam velimus.

Regni Hungarici ratificationem ditficulter a nobis, nisi conventu«Ti
coram agamus, praestari posse dicetis. De pecuniario subsidio quantum
promitli permiserimus, ex praescriptis nostris meministis; ut maiora pro-
mitti sinamus, nequaquam nobis faciendum ducimus, ne si quae praestare
non possimus, polUceamur, minus sincere aut mała fide in haec pacta
descendisse videamur. De Tartarico bello quid sentiamus et nos polliceri
posse existimemus, ex proximo responso nostro intellexeritis. Si res eo
Christiana venerit, ut Hungaria uti innuitur recuperata fuerit, et impedi-
mentis omnibus sublatis eo tendere liceat, nos non tantum pro foederis
legę, sed etiam vicinitatis iure ac necessitudine ita paratos futuros te-
stemini. ut zelum et sincerae vicinitatis studium quivis facile perspectu-
rus sit.

Haec graviter Polonis, prout sermonis occasio requisierit, ob oculos
ponetis, solitaque in iis prudentia vestra utemini, qua benigne confidi-
mus. Datum in arce nostra Regia Pragensi die 24 Augusti 1596. Rudolph.
Ad mandatum S. Caes. Mtis I. Barvitius.



15.

(Epistoła qninta le^atornm Oaesareorum ad Imperatorem scnpta ') ).

Cracoviae ji Augusti.

Sacra Caes. Mtas — Undevicesima huius mensis Augusti tertias ^)
ad Mtem V. C. literas dedimus, in quibus Mtern V. de iis rebus certio-
rem fecimus, quae in eum usque diem contingerant.

*) Archiwum dworu i państwa we Wiedniu (Polonica 1596). Oryginał.
*) Właściwie list czwarty, wydrukowany powyżej pod nr. 10.



2g\

Postridie eius diei, cum Legatus Pontificius tam nos, qaam
Polonos delegatos satis audivisse sibi videretur, ipse scriptum qaoddani
compostłit, quod eo die ad Polonos commissarios misit, eius tenoris, qui
infra N. XI subnotatus est ^); in quo scripto quamquam a Polonis pete-
bat, ut scriptionibus istic hactenus usurpatis utnnque finis imponeretur
«t ipsi Poloni diserte tandem in coUoquio futuro significarent, qutbus
conditionibus conccptum atque constitulum foedus cupercnt, putarant
tamen sibi faciundum Poloni, ut priusquam ad colloquium accederetur,
uno adhuc scripto ad Legati illius sibi traditum scriptum respondercnt :
quod ea forma conceperunt, quae inferius N" XII notata est *). Id cum
ad nos a Legato PontiBcio, sicut et prius illud suum transmissum esset.
nos quoque officii nostri putavimus, ad utrumque paucis, quod res desi-
derare videbatur respondere, quare Legato responsiunculam illam obtu-
linrYus, quae N® XIII signata est*). Ac tametsi perinviti vidimus, rem a scri-
ptionibus ad colloquium publicum transferri, quod metueremus, ne quid
in colloquiis talibus alterutri parti excideret, quod in oBensionem vel
minimam abire posset, tnmen, quia modus ille et Legato probabatur et
a Polonis acceptabatur, non recte potuimus eundem nos soli detrectare,
veriti, ne vel studiose negotium ducere, vel candidam et sinceram coUo-
cutionem subterfugere videremur.

Itaque colloquio locum dedimus, quod in diem 22 August! in
aedibus Cardinalis Legati instructum est; quod autem nos subveriti era-
mus, id fere usu venit. Nam rum Legatus Cardinalis paucis verbis signi*
ficasset, se icciroo colloquium hoc instituisśe, quod temporis angustia pre
meremur, quodque cuperet, sincere ac placide nos inter nos utrinque
sententias nostras communicare, quibus tandem conditionibus ad foedus
accedi posset, eaque de causa Polonos rogasset. ut ipsi primi suam men-
tem aperirent et relicto capite de sociis belli, quod seponi placuerat, de
altero capite, nempe de viribus sociorum sive de nervo belli verba face-
reot, — quod tamen ita proponebat, ut liberum illis relinqueret, si de aliquo
alio articulo vellent initium sumere: —

Poloni captata ex hac propositione occasione , per G o s 1 i c i u m
Praemisliensem Episcopum prolixa oratione de transactione
Bendzinensi dłcere ceperunt in hunc fere modum: Quae sententia ipso-
rum fuerit de hoc foederis negotio recte constituendo, eam se quidem
iam antę scriptis suis explicasse; sed cum illa scripta fortassis eiusmodi
fuerint, ut mens ipsorum satis ex illis capi et cognosci non potuerit, li-



*) Zob. poniiej nr. i6.
*) Zob. poniżej nr. 17.
*) Zob. poniiej nr. 18.

19*



292

benter sese facturos, ut eadem planius et uberius et clarius et coram
exponant, testificati Deum O. M., quod sincere et candide in hoc toto
negotio hactenus versati sint et adhuc versentur. Duo esse, quae in foe-
deribus potissimum spectanda sint: primum, ut quae constituuntur, clara
et ab omni ambiguitate et obscuritate aliena sint, altenim, ut antę foe*
dus initum obices et impedimenta. quae sinceram amicitiam tufbare vel
laedere videantur, pro viribus ex toto removeantur; quibus etiam tertium
adiici possit, ut paciscentes hoc velint, quod possint. ne vel ad piane im-
possibilia sese obligent, vel saltem non sine maxima difficultate, quae in
sese reciperint, praestare queant. Magnum hactenus ad hanc confoedera-
tionem stabiliendam impedimentum attułisse, quod transactioni Bendzi-
nensi ex integro non fuerit satisfactum; sic enim nec securitati Regni
sui satis consultum fuisse et multa adhuc in animis hominum relicta esse,
quae ad exulcerationem aHquam pertinere videantur. Factam esse illam
infelicem et infaustam pugnam ad Bitschinum, ac per eam fracta ac de-
bilitata fuisse vetera inter haec Regna pacta, quae etiam aliis pluribus
modis, ac praesertim, quod Ser. Maximilianus hoc Regnum appetiverit,
fuerint violata. Postea tamen Pontificis Maximt auctoritate et duetu foe-
dera illa rupta iterum cosarcinata atque renovata fuisse. eamque in rem
transactionem illam solennem Bendzini et Bythomiae factam, quae mo-
numentis literarum publicis consignata, sigillis roborata et Regis atque
omnium ordinum huius Regni tureiurando publico sancita atque confir-
mata fuerit; idem iusiurandum Sacram quoque Caes. Mtem Vrain ac Re-
gnum Bohemiae provinciasque Austriae, Moraviae, Silesiae praestitisse^
Sed deesse adhuc transactioni iuramentum Regni Hungariae et Regis
Hispaniarum Cathoiici confirmationem, debuisse vero etiam, ac praecipue
quidem, Ser. Maximilianum iusiurandum praestare, de quo conventum et
cuius forma solenniter scripto concepta fuerit, ac meminisse sese, cum
spes esset facta, non gravate id ipsum praestiturum: ventum autem fuisse
Bendzinum, ibique factum omntno nihil, ac sese delusos videri, qui tamen
omnia patienter tulerint et animas suas in patientia (ut ipse loquebatur)
possederint. lam si ea facta atque praestita non fuerint, quae in pacto-
x\\m fidem praestariiam pridem debuerant, ipsique ad nova pacta et foedera
accedere debeant: quomodo illud fratribus suis et nobilitati huius Regni
persuadere queantf Agi de foederibus Cum antiquis observandis, tum novis
constitueiidis; si antiqua abrogentur, vel non implentur, qua ratione de
novis tractari possit.^ Agi de dignitate ipsius Caes. Mtis V., quae ture-
iurando suo transactionem illam confirmaverit; agi de dignitate sui Regis
et ordinum huius Regni, qui omnes idem iuramentum praestiterint, pro
cuius etiam observatione studium atque operam omnem debeant coUo-
care. neque rem tam magnam atque arduam quasi flocci facere et, ut



293 _

ipse atebat, de fenestra proiicere. Quare sententiam suam et omnium
ordinum et Regis ipsius esse, ut nunc iam, praesente Legato Pontificio,
tempus et locus certus constituantur, quibus omnino debeat transactioni
illi per omnia satisfier], ne ulla deinceps in hoc negotio difficultas relin-
quatur. Atque haec se hominem ecclesiasticum de hoc capite politico
dicere voluisse; de aiiis capitibus, quae ad bellum spectarent, alium ex
collegis suis verba facturum, se enim non pertinere ad: arma virum-
que cano.

Quae cum Premisliensis dixisset, cumque nos ad capiendum con-
silium consurrexissemus etin vicinum conclave secessissemus, venit
paulo post ad nos Nuntius Malaspina, qui de mandato Lcgati, ut aiebat. et
aliquorum delegatorum Polonorum nobis dixit: quae Premisliensis satis
acerbe et inconsiderate prolocutus fuisset, ea ipsuni in mandatis hoc modo
proferendi non habuisse, neque hanc esse mentem ac voluntatem Regis
et ordinum. Adiecit de suo Nuntius Maiaspina, Ser. Maximilianum non
ultro in Regnum venisse, sed ab ipsis Polonis electum et accersitum
fuisse, multosque aiios Regnum hoc pari modo ambiisse: quare hanc ora-
tionem Premisliensis non omnibus placuisse, qui sese cupiant hac de
causa excusatos haberi. Suadebat autem Legatus, ne gravius vellemus
respondere, ne hac altercatione negotii ipsius tractatio impediretnr.

Quare nobis» consilio capto, visum est responsionem nostram
hoc pacto instituere, ut primum Legato quidem gratias ageremus
de constanti sua voluntate in hoc negotio promovendo, deinde placere
nobis etiam ostenderemus, quod ipsi delegati Poloni a pressiore tracta-
tione de fundamentalibus confoederationis capitibus sive conditionibus non
essent alieni. Adiecimus autem, multa nunc ab Episcopo Premisliensi
praeter spem et expectationem nostram dicta fuisse, ad quae, si e re vi-
deretur, graviter et prolixe vicissim possemus respondere; sed quia non
videantur huius loci et temporis, quae utraque ad confoederationem sta-
biliendam, non ad alias disceptationes suscipiendas instituta sint, nos respon-
sione illa hoc tempore velle supersedere, praesertim cum mandatis, quae
haberemus, insertum sit: ut nonnisi placide et amice de rebus omnibus
ageremus et offensionum omnium occasiones pro viribus declinaremus.
Ulud tamen publice contestari merito voluimus ac debuimus, quod in hoc
toto transactionis negotio Mtas V. Caes. quae in sese fuerint, quaeque
in potestate sua habuerit, sincere atque candide praestiterit et nihil
omnino eorum, quae ipsius officii atque muneris fuerit, in sese sit passa
desiderari. Ac de Hungarorum quidem iuramento nondum praestito, de
Ser. autem Maximiliani renuntiatione et transactionis impletione, tam cer-
tam nos Mtis V. Caes. declarationem in medium attulisse, ut pałam di-
xerimus, foedus ipsum, quod Mtas V. Caes. et Pontifex Maximus totus-



3 94

que adeo Christtanus orbis tantopere desiderare videatur, effectu omni
cariturum, nisi renuntiatio illa a Ser. Maximiliano praestetar; qjuibiu re*
sponsionibus et declarationibus, cum satisfactum ipsU bac in parte videń
debeat, cupere nos, ut ad alia capita, magis ad confoederationis cardinem
spectantia. accederetur.

Ibi tum ad nos Legatus Pontificis accessit et recte nos respondisse
tcstatus est; Poloni autem, posteaquam seorsim consilium aliquamdiu ce-
perant, postea per Fyrleium Paiatinum Cracoviensem in hanc
sententiam verba fecerunt: Nihil sese magis in votis et optatis ha-
berę, quam ut in hac tota tractatione non modo oiTensa Inter amicas
gentes et provincias nulla oriatur, sed ut etiam salutaris istius confoede-
rationis consultatio ad speratum finem et effectum ipsi:m perducatur;
ad quam rem ipsi summum studium paratissimosque animos adferant»
quod non tam verbis cupiant explicare, quam re ipsa comprobare, ac
optare quidem, ut Ioquendi modo quam lenisstmo quamque moderatissimo
uti possent. Sed sive rei ipsius magnitudine, sive infantia sua fortasse
factum, ut non omnia tam apposite dici ac proferri potuerint; quo no-
minę sibi ignosci postulent et omnia utpote ab optimo animo profecta
in meliorem partem interpretari. Transactionem Bendzinensem non qui-
dem proprie ad hanc confoederationis tractationem pertinere, sed con-
tractum esse antiquum iampridem firmissimis obligationum vinculis circum-
scriptum; nam ad illius robur stabiliendum accessisse auctoritatem S. D.
Nri Summi Pontificis et cum Caes. Mtis Vrae, tum Regis sui et ordinum
publica literarum monumenta iureiufando ipso confirmata: eaque iura-
menta tum quidem simpliciter data łuisse, non adiectis exceptionibus
aut conditionibus illis, ut distingueretur inter factiim proprium atque alie-
num, sed nudę promissum et quasi fideiussum pro ea persona fuisse»
cuius praestatio adhuc desideretur. Videre igitur Legatum et nos debere,
qua ratione illa persuadere nobilitati ac suis possint. ut novis sese foe-
deribus praesertim contra hostem tam potentem implicent, si aDtiquis
nondum plene sit satisfactum? NoUe quidem se quicquam gravius dicere;
sed existimare se tamen, maximam eSse Mtis Vrae Caes. in Ser. Maxi-
milianum auctoritatem, quam ipse Ser. Maximilianus , utpote nova
item et summa quidem dignitate generalatus a Mte V. ornatus, merito
et comiter agnoscere debeat. Cumque tam bene M. V. Caes. cum Ser.
Ipsius conveniat et iam nunc Mtas V. per nos impletionem transactionis
promittat, dum caetera de confoederatione conveaiant, quidni igitur
queat impletio illa directe et simpliciter promitti, cum impletio ipsa eius
generis sit, ut iure Polonis debeatur, sive foedus coalescat, sive non coeat:
immo ut ipsis etiamsi, quod absit, hostes essent, tamen debeatur. Has
rationes iccirco prolixius abs sese deduci, ut secuta impletione vel illius



295 __

certa promisaione ąrgumenta deinceps habeant, quibus nobilitati ac suis
novam confbederationem possint persuadere. De Hungaria sibi quidem
eius Regni gubernandi modum non adeo perspectum esse, sed tamen
putare sese, quod accuratius illa tanto temporis spatio tractari poterint;
iam tum. ąuando ipse Firleyus et Cardinalis Radziv]łius Pragano venerint
ad iuramentum auscultandum^ tum scripto sibi a Mte V. promissum esse,
curaturum sese. ut Hungari transactioni satisfacerent, neąue in eo scripto
uilam esse factam mentionem personalis praesentiae in comitits. Deinde
non adeo arduum videri comitia illa indicere iisąue etiam adesse; quae
omnia ipsi facta vełlent. ut occasiones haberent tanto acrius confoedera-
tionem istam novain apud suos deinceps urgendi. Concludebat, aequissi-
rnum videri, ut quod de satisfactione futura, foedere scilicet facto, promit-
teremus. id certo temporis termino circumscriptum polliceremur ac nudc
quidem pollicerenuir, cum ista res cum confoederatione nova nullam piane
habeat afiinitatem; quodsi hoc modo illi de futura satisfactione et quidem
de eiusmodi satisfactione, quae re ipsa antę futura comitia Polonica prae-
staretur, certiores promissione nostra fierent, tum eos ad ulteriora capita
tractanda non invitos accessuros. Addebat hoc postea ex intervallo, con-
siderare nos debere, quam amice ac sincere Rex cum Mte V. Caes. egerit
quamque cupidi ordines amicitiae et bonae confidentiae fuerint, quod
etiam non impleta illa transactione, tamen Rex ad nova affmitatis cum
Mte V. Caes. vincula accesserit, cui sinceritati merito debeat responderi,
praesertim cum Hanc foederis transactionem iam per integrum biennium
duxerint, non sine suo summo incommodo atque etiam discrimine, ut qui
hac ratione Sultanum Turcicum ultro amicitiam ac pacem afTectantem
ad iustam indignationem commoverint, quae etiam maiores ex hac ipsa
tractatione sit vires sumtura.

Nos cum paululum secessissemus, breviter postea respondimust
Nolle nos de transactionis Bendzinensis negotio, quod huc proprie non
pertineat, plura verba facere, neque omnino in mandatis habere, ut de tem-
pore quicquam polliceamur vel acceptare quoquo modo possimus; suffi-
ccre debere, quod Mtas V! Caes. in sua persona suoque officio nihil piane
sit passa desiderari, quodque nunc impletionis quoad Ser. Maximilianum
tam certa spes fiat, ut foederis fructu ipso. nisi impletio sequatur, orbar
penitus debeamus; probari autem nobis, quod antea iniectum fue^-at, ut:
suspensis his duobus articuHs de transactione et de sociis belli, ad rem
ipsam, hoc est ad principale aliquod foederis caput accederemus.

Ibi interlocutus est Legatus ac dixit, .scribere nos oratores
ad Mtem V. debere de hac Polonorum voluntate et a Mte V. exquirere,
an Mtas V. vel antę comitia satisfactum transactioni velit, quod Mtas V.
intra mensis spatium debeat Regi Poloniae renuntiare; qua de re etiam



296
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

Papa ad Mtem V. scripturus sit, ut hoc modo Regi Poloniae constel^
an debeat vel non debeat comitiis habendis diem praefig^ere.

Cumque iniectum a Malaspina fuisset, non continere mandatis Po-
lonorum specialibus, ut de transactione hoc loco tam multa verba face-
rent, respondit iterum F i r 1 e y u s: Quamquam in mandatis hoc spe-
cialibus non habeant, tamen in omnibus semper mandatis fuisse et esse,
ut ea quam diligentissime procurent, quae ad securitatem et utilitatem
Regni pertinere videantur; seque iccirco etiam pfolixiorem in hac parte
fuisse, quod audivisset, transactioni satisfactum iri, dummodo foedus
coeat. Atqui ut foedus illi nobiscum faciant, id in ipsorum arbitrio et
potestate situm esse, ut autem nos transactioni satisfaciamus, ad illud
nos iure ipso et stipulationibus factis teneri, nisi forte suspicio iniici vellet,
quod non subsecuto foedere ne transactionis quidem impletio deberet
praestari, quod ab aequitate alienum videretur.

Paulo post iterum Premisliens»s Episcopus orationem exor-
sus est, in hanc fere sententiam: Quae illi de transactione Bendzinensi
dixcrint, eorum sese causas graves habuisse, quod hoc obstaculo remoto
crediderint, reliquam tractationis partem pianam futuram, non quod eon-
ditionem foederis faciundi transactionem existimaverint, quam separatam
quidem ab hac tractatione semper iudicaverłnt. Nunc ut videamus, quam
prompto et sincero studio sint erga confoederationem , velle se suam ^)
sententiam paucis repetere, quae ista sit (dummodo ipsis certo constet,
quod Ser. Maximilianus transactioni sit satisfacturus) etiam non obstan-
tibus aliis velint ad tractactionem reliquorum capitum statim accedere,
sic tamen, ut haec, quae nunc agant, ipsos non obligent, et sive secuta
sive non subsecuta transactionis impletione, tamen in potestate Regis et
Regni sit statuere de capitulis istis foederis deque ipsa confoederatione,
quae ipsis ex usu Rpcae videbuntur.

His dictis Legatus interfatus est, plus etiam commissarios
Polonos praestare, quam ipse petiisset, omnino scribendum hoc ad Mtem
V. esse ac tempus sex septimanarum praefigendum, in quibus Caes. Mtas
V. men tern suam quoad impletionem transactionis erga Regem possit
declarare, legatos autem Polonos hanc suam voluntatem, ut in posterum
eo testatior sit, etiam scripto comprehendere posse. Deinde conversus ad
Polonos dixit: Considerandum, quod confoederationis negotium universam
Rpcam Christianam concernat, transactio Bendzinensis autem tantum ad
Ser. domum Austriacam pertineat, non igitur ob transactionis aliquam
particulam praetermissam toti Rpcae Christianae praeiudicari debere.
Nos vero ad ipsum conversi denuo asseruimus, de temporis alicuius cir-

») w RF.: suaruni.



297

cumscriptione nos mandatum nuUum habere, atque iccirco obligationi
etiam nulli locum dare vel posse vel velle.

Postea Firleyussuscepit: Ex hac mora transactionis non im-
pletae nihil quidem ad sese hoc proximo octennio damni aut incommodi
redundasse; sed respicere tamen sese dignitatem Regis et Regni sui,
quorum intersit, ut simpliciter transactioni satisfiat, ne illius inipletionem
hac quasi foederis nova transactione mercati videantur: Regno Poloniae
rationes nunquam defuturas, qu]bus ius suum in obtinenda ea perse-
quantur. Porro ad negotium ipsum principale quod attinet, in Hanc est
sententiam locutus: Debuisse merito ipsis conditiones foederis offerri, qui
ad societatem istam invitarentur, quique a bono optatissimo pacis abstra-
hantur et in periculosissimos belli gravissimi fluctus abripiantur; ac sanę
postremum etiam Warsa viensium comitiorum recessum hoc innuere, ut
ipsi in hoc conventu spectatores potius atque auditores sint, quam acto-
res, cum omnia ad Regem et senatum referre teneantur et periculum
ab imperitis impendeat: si ipsi pro rei gravitate conditiones aliquas non
adeo faciles proposuerint, ne studiose et quaesita ansa eiusmodi res pro-
posuisse videantur, quae conventionem ipsam sua magnitudine ac diffi-
cultate excludant; tamen quia semel in sese hoc onus receperint, velle
sese aieam illam sincera mente subire. Esse ordinum Regni eam de bello
hoc sociali gerendo sententiam, ut quam citissime fieri possit, bellum
€onficiatur; quam ad rem magnum momentum allaturum esset, si ambo
exercitus coniungi et unitis viribif!5 pugna aliqua stataria cum hoste con-
fligi posset, sic enim se existimare, una atque altera vel ut maxime tertia
tali pugna non frangi tantum ac debili tari, sed omnino debellari hostem
posse. Et hanc rationem etiam inde suaderi, quod ipsi neque arces ne-
que urbes munitas habeant, quibus hostem ingruentem arcere queant,
nec iis divitiis ac facultatibus abundent, aut huiusmodi vectigalia publica
habeant, quae tanto exercitui alendo sufficiant; quare non incommodam
plurimis visam fuisse bellicosissimi ac prudentissimi Regis Stephani sen-
tentiam, qui uno agmine aggrediendum hostem putabat, quam ad rem
necessarium ^) existimabat, ut exercitus centum et viginti millium arma-
torum constitueretur, cuius exercitus maior et potior pars ex equitibus
constare deberet, quia hostis quoque equitatu maxime pollet. Is autem
exercitus in hoc sociali conventione ita tribui posset, ut socii Polonorum
haberent armatorum octuaginta millia, ipsi Poloni haberent quadraginta
milUa; sociorum numerus constaret ex triginta millibus equitum, ut plu-
rimum sclopetariorum, reliqua pars peditatu conficeretur. Poloni haberent

M W RP. : nccessariam.



298

eąwiles trigiola mille, partim hastatos, partim levioris arinaturae, qui Co-
saci vo€a»tur, peditum decem millia.

His ita positis, de subsidio pecuniario foret laborandum: nam se^
iam antę dixisse, quod hoc Regnum pecunia non abuadet; yerumtamen
se quoque non plus quam tertiam partem subsidii pecuniarii postulasse,
duas reliquas partes se ipsos persoluturos, ita tamen, ut totus illc exer-
citus suus Regi etiam et generali ipsius subiectus sit. Porro primarium
requisitum esse, ut exercitus hic, de quo hactenus diximus, tam diu dw-
ret» quam diu bellum hoc duratunim sit; qua de causa sese meritissime
intcrrogasse, unde copias suas Mtas V. Caes. habitura et quae pecuniae
solvendae ratio futura sit, ne paulo post vel vires ipsos deficiant, vel
nummi in alios usus convertantur: atque iccirco adhuc sese petere, ut et
copiarum alendarum et pecuniae subministrandae ratio ipsis pandatur.
Deinde vero illud etiam adiiciatur: si Turca totis virtbus ex proposito
ipsos adoriri veUet, an etiani totus exercitus Mtis V. Caes. ipsis auxiliio
venire vellet et quid ab ipsis fieri debeat, st hostilis excrcitus in Hun-
gariam incumberet Atque hanc esse suam de modo belli gerendi sen-
tentiam, quae a mcnte sapientissimorum ducum non abhorreat, vellc ta-
men se etiam nostram hac de re opinionem lubentef audire et de rc
lota nobiscum communicare. Piane alias fore circumstantias, si exercitus
separatim, alias, si coniunctim ducerentur; et hoc quidem postremo casa
si uniri deberent, necesse fore, ut bona aliqua exercitus pars in finibus
cootra irruptiones Tartarorum relinquefetur et de praeeminentia etiam
dncum aliquid statueretur. Si autem divisim castra metarcntur, de iis
articulis minus fortasse esset laborandum.

Hac tam ionga Firleyi oratione cum maxima diei pars elapsa esset
et iam advesperasceret, visum est Legato, ut nos responsum nostrum in
sequentem diem proferremus.

Cum autem postridie hora a meridie prima iterum ad dicendam
nostram sententiam in solitum locum convenissemus , ibique aliquandiu
exspectassemus, nuntiatum nobis a Cardinali est, tumultus et rixae ali-
quid eadem hora inter Ducis Ostrogiae ^) et Mareschalci *) familiares prae-
sentibus ipsis heris ac sibi invicem occurrentibus intercessisse ; quae rixa,
cum metuendum esset, ne latius serperet, iccirco reliquos Polonos dele-
gatos in hoc esse, ut duo illi senatores iterum concilientur. Id tam cito

^) Janusz Ostrogski.

') Mikołaj Zebrzydowski. O kłótni tej znajdujemy w RP. Bibl. publicznej Petersbur-
skiej: KojiJieKi^M aBTorpa4>OB'h t. 240, k. 344 list Janusza Ostrogskiego do Krzysztofa Ra-
dziwiłła, datowany z Tarnowa 28 sierpnia 1596 r. Donosi on, ie gdy jechał do legata n&
sesyą, spotkał na drodze Mikołaja Zebrzydowskiego z pocztem jiłuiby; ten zakrzyknął >wara
wara bij«, poczem rozpoczęła się bitka orcina.



2^_ __

fieri non posse et horulam unam vel alteram requirere, quare Legata
Cardinali ac ceteris visum est, ut illius diei congregatio in diem sextum
et viccsimum Augusti (quod intermedius dies festus esset) comperendi-
naretur, cui sententiae pro modestia nostra non debuimus refragari.

Yicesima sexta Augusti cum in consueto loco nłane nos con-
venłssemus, admodum tarde etiam accesserunt Poloni, in quorum tamen
comitatu Palatinus Cracoviensis Firleyus non fuit. Ibi ego Yratisla-
viensis Episcopus de consilio reliquorum in eam sententiam
dix i, quae infra N® XIV ^) comprehensa sunt; quae duabus de causis litteris
mandare voluimus, cum quod id a nobis Legatus per nepotcm suum in-
stantius peteret, tum ut hac ratione verba nostra in sequioreni partem
minus arripi atque interpretari possent.

Respondit autem ad oratiunculam illam Episcopus Premy-
sltensis: Rem de qua tractaremus esse maximi momenti, atque iccirco
gravi etiam et matura deliberatione opus habere, quam ipsi vel eo adhuc
die vel postridie suscepturi, ac deinde nos de tempore coiiventus et
responsi sui iterum certiores facturi essent. Animadvertimus autem com-
perendinationem hanc potissimum ob absentiam Palatini Cracoviensis po-
stulatam fuisse, qui pridie illius diet in vicinum huic urbi praedium seces-
sisse dicebatur.

Postera die, quae fuitseptima et vicesima mensis Augusti,
convenerunt quidem deputati Poloni apud Cardinalem Radziviliuni . ubi
semper congregari consueverant. Sed propter absentiam Palatini Craco-
viensis nec ipsi inter sese consenserunt , nec nobis aliquid responsi de-
derunt.

Ita res iterum in sequentem duode/ri^esimam *) Augusti ab
ipsis prolata est. Qua die, cum Palatinus nondum praesto esset atque
adeo ipsi de responsionis formuła nondum inter sese convenissent , ter-
tium ab ipsis comperendinatio in unde/ri^esimam ') Augusti pe-
tita est.

Ea igitur demum die, cum tandem i n consueto loco consedisse-
mus, praeter exspectationem nostram in hanc sententiam verba Fir-
leyus Palatinus Cracoviensis fecit: Quod ab initio huius tra-
ctationis dixerint, id sese etiarnnum contestari velle, quod scilicet eas
personas gerant et sustineant, quae magis debeant audire atque intelli-
gere Caes. Mtis V. ac caeterorum confoederationis sociorum mentem ac

') Mowę tę znajdujemy jako alegat do listu w Archiwum dworu i państwa we Wie-
dniu; nie przytaczamy iej. ponieważ koniec jej zawiera słowa: »Haec omnia iam tum decima
tertia Augusti iisdem pcnc verbis atque adeo luculentius tradita suntc Por. więc tamto
pismo wydrukowane po wy iej pod nr 9.

*) W RP.: duodeYicesimam, oczywiście błędnie. *) W RP.; undcviccsimam.



30 _

proposita, quam ut ipsi de iis verba facere ac sententiam suam iii me-
dium proferre queant. Quare quamquam officio suo una illa re fortassis
satisfacere possent, si quae nudius quartus a me Episcopo Vratislaviensi
audiyissent, ea ad Regem suum atque ordines bona fide referfent, tamen
ut magis magisque studium suum et ardorem ad hoc foedus concilian-
dum ostendant, visum sibi esse, de nonnuUis articulis adhuc pressius et
conBdentius nobiscum agere, ut et illi nostram mentem eo rectius et nos
ipsorum postulata clarius intelligamus. Repetere tamen sese, quod nihil
coticlusive, ut loquebatur, dictum, nullaque in re per hanc suam tracta-
tioncm Regem suum atque ordines Regni velint obligatos. Intellexisse
sese, duos potissimum articulos esse, in quibus cardo rerum verti videa-
tur: De modo belli gerendi et de yiribus sociorum.

De priore. hoc est de modo belii gerendi hanc sententiam nostram
fuisse, ut divisis ac seiunctis exercitibus res geratur: suam in diversum
abiisse, ut conćractis et in unuui congregatis exercitibus bellum admini-
stretur. Eam sententiam non tam suam, hoc est oratorum, fuisse, quam
revera Regis et ordinum, quam illi a prudentissimis ducibus et a felicis
quondam memoriae Regę Stephano quasi per traducem accepissent. Ne-
que olim ab hac coniungendorum exercituum ratione oratores Caesareos
ipsos et Nuntios Apostolicos abhorruisse, immo eandem probare visos
esse, ut qui optimum et expeditissimum censuerint, prima quaque occa-
sione cum hoste confligere et pugna una atque altera stataria maiore
illum Hungariae et vicinarum ditionum parte exuere atque penitus pro-
fligare. A quo tam salutari instituto propositae nos incommoditates non
debeant deterrere; si enim molestum et incommodum fortasse Mti V.
futurum esset, ut in Hungaria exercitus coniungerentur, posse eos vel
extra Christianam ditionem, yel in controversis, ut loquebatur, ditionibus,
hoc est, ut nos interpretabamur, in Walachiis uniri. Morum autem et
linguarum diversitatem taiiti non esse, ut propterea opus tam sałutare
debeat intentatum relinqui; in aliis bellis diversitatem eandem sine ma-
nifesto pericuio adfuisse, ac yerisimile esse, casu tam ancipiti quemvis
publicae potius salutis, quam pnvati odii rationem habiturum; se quidem
suos adsuefacturos, ut quidvis potius ferrent, quam ut vicinos et amicos
laederent: idem si ceteri facerent, quantumvis numerosum et ex variis
gentibus conflatum exercitum consistere sine discordia facile posse. Ad
quam rem etiam multum momenti allaturum sit, quod coniunctio exer-
cituum nonnisi ad exiguum temporis spatium foret instituenda, cum enim
Turca Septembri demum mensę et Octobri vim facere soleat, in id etiam
tempus coniunctionem virium solidam differendam videri; ac si quidem
illi tum temporis vel ultra Danubium in Servia, vel cis Danubium in Wa-
lachiis aut Moesia coniungerentur et hosti occurrerent, multo citius in



30I

patentibus campis necessitatem hosti ad confligendum adferrent, quam
in Hungaria fieri posset, ubi propter oppidorum atque arcium frequentiam
et sui tutandi et pugnae decHnandae rattonem non unam habeat. Quod
si periculum obiiciatur felictorum a tergo in Hungaria Turcicorunn prae-
sidiorum et metus annonae praeclusionis, dupHci modo responderi posse:
primum magni nihil sine aliąuo discrimine cłfici solere, deinde vero unam
solam in ulterioribus illis partibus victoriam nostram caetera anteriora
omnia piana et facilia reddituram; immo sperandum, quod pleraque arces
et oppida tum temporis amissa, scilicet auxiliorum et subsidiorum spe in
potestatem Caes. Mtis V. ultro essent ac sua sponte ventura. Quae belli
gerendi ratio non paulo brevior et utilior videatur, quam si paulatim
singulas vellemus arces atque oppida oppugnare; quodque istam etiam
bellandi rationem antę hoc tempus oratores Caesarei probaverint, id inde
apparere, quod in congressibus prioribus de partibus Regis Poloniae, si
ipse exercitui illi communi adesset, tractaverint, quod de illius locum-
tenente generali, de primi agminis militibus deque ducum discrepantibus
sententiis conciliandis egerint: quae omnia nonnisi ad coniuncti exercitus
rationes spectare videantur. In qua ratione, ut quae sibi melior et ad
victoriam cito obtinendam accommodatior videatur, adhuc dum consistant;
verumtamen, si alia nostra sit sententia, nolle sese nunc nobiscum vehe-
mentius contendere, id tantum dicere, quod ad eam sententiam ampie-
ctendam mandata nulla habeant, praesertim cum ipsi quoque yideant,
rationem illam disiungendorum exercituum sine suo Regnique sui mani.
festissimo pericnlo institui nuUo modo posse. Quid enim? inquiebant: si-
mu1atque Turca rescisceret, nos hostilem in ipsum animum gerere, pri-
marium et potissimum robur suum, Schytas nempe seu Tartaros in lon-
ginquas partes nequaquam mitteret, sed in vicinam Podoliam et Poloniam
immiteret ac facillime, nullo scilicet obstaculo tam yicinum hostem impe-
diente cum ipsis se quoque coniungeret, inque nos solos impetum fa-
ceret, cui nos soli praesertim tam exiguo exercitu, qualis designari vide-
batur, nequaquam possemus resistere. Ista ratione, si victoria contra nos
potiretur, qui arcibus et munitionibus firmioribus in Regno non abunda-
mus, facile visu est, quam expeditam postea viam non ad Ungariam tan-
tum delendam, sed ad ipsam quoque Silesiam, Moraviam et Austriam inva-
dendam ac perdendam habiturus esset. In quod periculum ut simul tot
tantaeque provinciae coniiciantur, non facile per disiunctionem illam exer-
citus committendum videri; hincque adeo satis manifeste apparere, non
de nihilo fuisse, quas de coniungendo contra tam potentem hostem robore
considerationes in medium attulissent. Quodsi tamen omnino in ea sen-
tentia persistendum videretur, ut exercitus diversis in locis haberentur,
quod ipsi non videant, quomodo facile Regi et ordinibus possit persua-



302

deri, tamen ka sese existimare, disiunctioneni illam viritiin ultra bienniiiTn
vel trienniam non durare debere, postea vero omntno coniungendos exer-
citus esse. Nam si spes iniiciatur, helium universufn triennio confici posse,
posse multo facilius obstacula saltem illa removen, quae coniunctionem
armorum hactenus impedire videantur, ac tum omnino coniunctis viribus
hostem aggrediendum , nec amplius ex ignobilioribus illius membris ali-
quod, sed caput et iugulum ipsuni petendum; sin ille in aciem prodire
et pugnae potestatem facere nollet, in viscera regnt ipsius penetrandum
et extrema salutis necessitate ad pugnam eltciendum esse. Yeruinta-
men vel hoc ipso triennio, si disiuncti a sociis Poloni seorsim belłuni
gerere deberent, nequaquam tam exiguo exercitu, qualis est triginta
yel quadraginta millium, contenti esse possent, quem numerum duo
illi potentissimi hostes Turca et Tartarus innumeris suis exercitibus,
praesertim in patentibus campis facile caederent et contr ucidarent, sed
opus foret, ut iustum et certa proportione hostili respondentem exercitum
haberent, qui cum in late fusis illis campis consistere et patriam, cuius
salus in pectoribus illorum reposita sit, defendere possent, eum exercitum,
ut clare et ingenue nobiscum agant, minorem esse non posse quam se-
xaginta millium hominum; inque eo numero requisitum etiam iri, ut ad
minimum decem millia essent bonorum sclopetariorum Germanicorum,
qui non paulo gravioribus quam Poloni equites stipendiis conducerentur.
In hunc exercitum (si Rex et ordines eo contenti esse possent, de quo
nihil certi habeant) sese duas stipendiorum partes contribnturos, tertiam
sumtuum partem necesse fore, ut socii ipsis suppeditarent; et ad Ger-
manicum quidem equitatum quod attinet, non paucos ipsis Prussia quidem
et Livonia posset subministrare. maior tamen eorum pars in ipsa Ger-
mania foret ab ipsis conquirenda. Atque haec de primo capite Firleyus
fuse atque enuncleate disseruit.

II. Alterum postea caput de duratione foederis, sive de tempore,
in quod foedus iniri deberet, constituit. De eo i ta fere dixit, piane praeter
omnem exspectationem sibi accidisse, quod de tam brevi tempore men-
tionem iniecissemus; nam rem tantam, quale hoc bellum est, tam angustis
temporis spatiis circumscribere piane ratione non consentaneum videri.
lam per quadriennium et quod excurrit bellum gestum , sed finem illius
adhuc quidem difficulter prospici; vereri sese, ne si hanc tam curti tem-
poris conditionem ad suos referant, omnem ipsis spem praecidant de
foedere amplius cogitandi. Immo forte futuros aliquos curiosiores, qui
existimaturi sint, id tantum agi, ut ipsi in palestram sive arenam pro-
truderentur ac postea hostium libidini et potentiae obiecti relinqueren-
tur, quam mentem tamen ipse a Caes. Mte V. putet omnino alienam.
Regis sui et ordinum eam intentionem semper fuisse et quantum ipse



pntet adhuc esse» ut foedus hoc tamdtu durare et sabsistere debeat
ąuamdiu belium duraturum esset, ita quidem, ot alter alterutn, nłsi cum
debellatum esset, deserere nulla ratione possit Quam conditionem nisi
nos quoque amplectamur, videndum nobis, ne se ad suos cum hac merce
remittamus, quae omnem confoederationis spem in ipso stattm vestibu1o
sit amputatura.

III. Postea de pecunia subministranda dixit in hanc fere sententiam:
quae vłres in exercitu unito, quae in separato requirantur, nos perspe-
xisse, secundum magnitudinem exercitus sumtus quoque stipendiorum vel
augeri vel decrescere. lam sese a nobis exspectare, quomodo tertłam
illam sumtuum partem vel una vel altera via impleie, aut quid in sumius
illos erogare velimus. Et quidem magna sib' merito eos hac in parte
polliceri, qui ad certam pacem abrumpendam et ad belium longe peri-
•culosissimum cum hoste omnium potentissimo suscipiendum invitentui.

IV. Quartum caput de ratione cautionum fuit, quod ita Firleyus
explicavit: In magni ponderis et momenti rebus semper a prudentibus
hominibus exactissimas solennitates adhibitas fuisse, quae cum etiam in
hoc ne^otio nequaquam praeteriri debeant, vereri sese, ut Rex et ordi-
nes sola diplomatum confectione possint contenti esse, sed eos omnino
etiam iuramentum requisituros, praesertim, cum iurati quoque contractus
aliquando non satis impleantur. Fuisse vero etiam modos antehac pro-
positos, ut S. D, N. et aliqui Imperii Principes quodammodo sponderent
et quasi fideiuberent pro S. Caes. Mte V.. utque eae provinciae, quae
in Mtem V. plenipotentias suas iamtum ad tractandum contulerunt, etiam
conventum spondendo ratihaberent; qui modi sibi non displicerent.

Post haec dixit, se quia tempus breve ad agendum restet, de aliis
articnlis p lucis agere velle, qui iam olim ad disqnirendum fuerint pro-
positi. Inter hos unum fuisse: si coniunctis viribus res geri deberet, quod
eo casu equitibus Polonis et Hungaris tamquam levioris armaturae mili-
tibus primum agmen concredendum esset, adiuncta tamen aliqua sclope-
tariorum manu; de quo articulo sententiam nostram exspectent. Alium
<le praemiis belli fuisse, ac sese quidem pro laborum suorum fructu
«t praemio eas provincias petiisse, quae iam antę iuris Polonie
fuerint: nempe Walachiam, quam nos Moldaviam appellemus, itemque
alteram Walachiam Transalpinam et oras lllas maritimas, quae ad Pon-
tum Euxinum pertingunt; quas provincias siquidem ipsi oppugnandas
suscepturi essent, non immerito ipsis quoque illas cedere ipsorumque iuris
permanere debere. Petiisse etiam sese, si, quod omen Deus firmet con-
tingeret, Mtem V. metropoli Turcica potiri, ut eo casu libera et a telo-
neorum solutione immunis navigatio per Pontum Euxinum et pet Hel-



304

lespontum et Archipelagus in marę Mediterraneum ipsamque adeo Italiam
Regno huic, frumenti copia abundanti, concedatur.

Item petiisse sese, iit leges quaedam Hungaricae, in nomen Polo-
num graves atque ignominiosae, abrogarentur, ąuarum legum tenorem pro-
lato eonstitutionum Hungaricarum volumine confestim possent ostendere.

Deniąue postulasse etiam, ut antiąua pacta et foedera inter haec
vicina Regna sarta tecta conservarentur, ut secundum ea de finium con-
tro versiis ac de iniuriis ius et iustitia administrąrentur, ut fugitivi utrin-
que redderentur, rebelles altrinsecus non foverentur, et quae huius ge-
neris alia sunt. Imprimis vero hoc etiam atque etiam cavendum in hoc
foedere, ne una vel altera pars sine scitu et consensu et voluntate alte-
rius partis vel pacem vel inducias cum hosti communi pacisci posset

De sociis belli et de generalatu ut vocabant Ser. Maximiliani polli-
citos sese, quod hoc tempore nihil dicere vellent, sed in commodiorem
dicendi occasionem reservare. De superioribus autem capitibus omnibus
ac singrulis, si mentem Caes. Mtis V. beneyole ipsis aperuerimus et ex-
spectationi illorum, quam de his articulis concepissent, responderimus^
non parum id momenti allaturum, ut foederis ineundi rationes fratribus
suis et nobilitati possent persuadere.

Haec cum Firleyus dixisset, nos parum secedentes, capto consilio, re-
spondimus: Esse capita, de quibus tractasset, persane multa et gravia,
diem autem iam tum in vesperami nclinare, itaque nos rogare, ne mole-
stum ipsis sit, ut in crastinum rćsponsum nostrum differre queamus; ut-
que eo certius mentem illorum possemus assequi et ad Mtem V. si opus
foret referre, etiam petiimus, ut ne grayarentur scripto comprehensa
nobis tradere, quae Cracoviensis Palatinus voce protulisset. Cuius rei
nobis statim spem fecit Cardinalis Legatus, ne ipsis quidem Polonis re-
fragantibus, quamquam erant, qui dicerent, eosdem hos articulos esse, qui
antę biennium Cracoviae propositi, postea VVarsaviae repetiti et a Nuntio
Apostolico explicati fuissent. Sic tamen discessimus, ut scripti paulo post
obtinendi promissio nobis fieret; verum postea nihil impetrari potuit, ta-
metsi nos ad Lega tum, ille ad Polonos ea de re saepius misisset.

Itaque ex adversariis nostris capita concinnavimus et ut eo minus
in loquendo carpi vel aliorsurn verba nostra detorquerł possent, ścripto
nos ipsi responsionem nostram complexi sumus. Quod scriptum cum prius
ego Vratislaviensis Episcopus capita omnia viva voce perstrinxissem,.
Legato et Polonis trigesima mensis Augusti obtulimus, in eum
tenorem, qui infra N® XV notatus est ^). Yerumtamen pnusquam vel
scriptum illud publice offerremus vel voce etiam quicquam in consessu

\) Zobacz poniżej nr. 19.



305

eo die proferremus , visum est nobis privatim ad Cardinalem Legatum
mittere ac cum ipso de ąuibusdam, quae nos urgere videbantur, seor-
sim agere; quo nomine bene mane ego Electus Colocensis et ego Horn-
steinius cum Wackerio ad ipsum accessimus. Ac primum de pecu-
niario subsidio cum illo egimus, placeretne ei, ut in genere diceremus,
subsidium magnum et non contemnendum Polonis subministratum iri, si
foedus iceretur, an vero putaret satius esse, ut conjunctis utfiusąue sum-
mis, hoc est Pontificia et Caesarea, ąuingentorum ipsorum florenorum
Rhenensium annuorum millium mentionem faceremus. Placuit autem ipsi,
ut in generali denuntiatione consisteremus, si ąuidem certa summa pro-
pter incertitudinem belli coniunctim vel divisim gerendi nec a Polonis
petita esset, nec definiri facile posset. Deinde paucis ea retulimus, quae
Mtas' V. Caes. de cautionibus Transylvanicis , quasi illac a Malacrida
obsignatae fuissent oblatae, ad nos rescripsit, ut hac ratione id, quod sub
adventum nostrum nobis obiecerat, debito modo refelleremus; ad quod
caput nihil nobis per ipsum responsum est.

Tertio diximus, superiori die nos aliquid inaudisse de tempore
aliquo ad implendam transactionem Bendzinćnsem praecise praestituendo,
quod simulatque audiyissemus, nos pałam esse contestatos, quod manda-
tum ea de re nullum omnino haberemus, ut termino aliquo certo sine-
remus circumscribi illius transactionis impletionem, neque sanę eius rei
tractationem proprie huius loci esse, nec ipsos deputatos Polonos hoc no-
mine huc missos videri. Quare dispiciat etiam atque etiam, ne in hoc
capite aliquid vel ipse admitteret, vel a Polonis fieri pateretur, quod ad
aliquod Mtis V. Caes. praeiudicium pertinere posset; certos enim nos
esse, quod non sine gravi molestia et offensa fortassis etiam aliqua Mtis
V. Caesareae futurum esset, si ad praecisum tempus arctari et quasi cir-
cumscribi eum contingeret, qui toties iam ultro obtulisset, dummodo
caetera de foedere convenirent, in hac transactionis impletione difficul-
tatem omnino nuUam futuram. Ad hoc caput Legatus respondit, verum
esse, quod Poloni tempus omnino praescriptum velint novem septimana-
rum, intra quas Mtas V. animum suum declaret, quod transactioni etiam
antę comitia indicta debeat satisfieri, nam alioquin se comitia indicere
nec velle nec posse. Se quidem ea de re cum ipsis diligenter egisse et
ad ipsorum consessum hoc solo nomine ultro accessisse, sed nihil aliud
potuisse obtinere, quam quod ipsi scriptum sibi oblaturi essent ^), in quo
vclint mentem hac de re suam explicare. Nos autem iterum iterumque
rogavimus ac monuimus, ne tale aliquod scriptum insinuari pateretur,

O Pismo to juz było wówczas ułożone. Por. poniżej: Protestatio D. commisariorum
Regni, wydrukowane pod nr. 20.
Dyaryusi sejmu wirsz. r 1597. 20



3o6

quod aliquod posset, sicut supra diximus, praeiudicium Caes. Mti V. gc-
nerare, nam nos quidem temporis uUius circumscriptionem vel acceptare
vel admittere hac in re omnino non posse.

Quarto de sponsione etiam illa sive fideiussione pro Mte V. Caes.
declinanda ipsunn monuimus; ad quod caput statim respondit: Neque hoc
ex dignitate Mtis V. esse, neque se a Pontifice Maximo quicquam in
mandatis habere.

Postremo ipsunn rogavimus, siquidem nobis promisisset. futurum, ut
Firleyanae orationis sensum et capita scripta haberemus, daret operam,
ut eo scripto tandem potiremur, ut hoc pacto nos quoque certi aliquid
habeamus, quod ad Mtem V. Caes. possimus referre; qua etiam in re se
nobis morem gesturum benevole recepit.

Atque ita paulo post omnes loco solito convenimus, ubi cunrv ego
Vratislaviensis perorassem et scriptum Legato atque deputatis porrexis-
sem, subiunxit meae orationi Legatus Cardinalis, cupere sese, ut Poloni
aliquid ampiius de belligerendi modo atque ratione familiariter dissere-
rent, si forte convenire de capite illo tam gravi et spinoso possemus.

Poloni vero seorsim paulisper abscedentes , per Firleyum postea
longa oratione denuo in hanc sententiam dixerunt: Saepenumero iam
ostensum esse, quas personas ipsi sustineant, nempe eas, quae ad audien-
dum atque referendum, non ad aliquid concludendum advenirent; id etiam-
num repetendum sibi esse, ne quid certi his in rebus concludere velle
videantur. Fateri autem necesse est, quod sibi persuaserint, longe nos
pinguiores atque luculentiores conditiones proposituios fuisse, quam re-
vera fecerimus, quibus conditionibus, si nos ipsis, qui ad hanc tractatio-
nem deputati fuerant, confoederationem persuasissemus, multo facilius
deinceps potuisse ad persuasionem etiam Regis atque ordinum perveniri.
Nunc aliter facere se non posse, quam ut quae audiverint, ea fideliter
referant, quod nos etiam nos facturos simus contestati. Tamen praeter-
mittere se non posse, quin adhuc de aliquibus capitibus sibi subobscuris
visis ulteriorem nostram declarationem exquirant. In iis capitibus primum
esse, quomodo nos docere queamus, foedus hoc ita instituendum , ut
triennio tantum belligeratio duret, postea res defensione sola transigi
possit, cum veristmile videatur, hostem triennii spatio irritatum tum ma-
xime vires suas ostensurum et ut lacessentes invadat, extrema omnia
tentaturum; quod si faceret, scire se cupere, quo pacto defensiva foederis
ratio inermibus ipsis posset opitulari, aut quomodo ipsi hanc distinctionis
formam suis fra tribus possent persuaderef

Alterum caput esse de subsidio pecuniario; de quo certi tandem
aliquid ac definiti, sive coniunctis sive disiunctis viribus agendum sit,



3Q7

cognoscere cupiant, ut ipsi quoque certi vicissim aliquid ad Regem ac
suos cum aliąua persuasionis spe referre possint.

Tertium fuisse de sociis; sibi quidem ab initio dictum fuisse, quod
de sociis non debeant esse soliciti, si de viribus duntaxat et nervo quasi
belli constet. Verum de certttudine et continuatione yirium et auxiliorum
hactenus nihil in medium allatum esse: itaque non immerito recurrere
curam de sociis belli, praesertim cum in casum diyisi exercitus magno
militum numero opus foret. qui numerus magnos etiam sumtus requireret,
posse autem plures socios hac in parte rectius quam unum aut alterum
tantum necessitatibus eiuscemodi succurrere, liquidum esse. Intellexisse
ąuidem sese, quod Mtas V. Caes. de Imperio Romano pro libera sua
voluntate disponere non queat, sed cum adiunctum fuerit, Mtem V. ad-
huc in Imperio adsciscendo laborare et bonam operam ponere, nihil sibi
hoc nuntio p^ratius et optatius accidere potuisse. De Mosco etiam iam
dudum mentionem iniectam et literas passus hoc nomine petitas esse;
cupere se scire, quid ab eo impetratum et quae spes illius sit alliciendi,
qui magnum in hoc foedere momentum adferre posset. Item de Princi-
pibus Italiae saepenumero confirmatum esse, de quibus etiam certi ali-
quid cognoscere cupiant; nam illos quoque propter opes ac divitias mul-
tum hac in re posse. De Transylvano, quod foedere comprehensus esse
debeat, non satis se intellexisse, quomodo illud capiendum sit, cum neque
legatum Transylvanicum inter nos conspiciant, neque mandata yideant,
quae nos ab ipso hac de re habeamus.

Denique de generalatu Ser. Maximiliani Legatum Cardinalem poli-
citum esse, quod rationem aliquam idoneam inventurus esset; de qua
etiam cupiant erudiri.

Quas omnes res si paulo exactius perspectas atque cognitas ha-
buerint, facturos deinde, ut optima fide ad Regem atque ordines referant;
et optare quidem se, ut quam optime instructi ad suos redeant, ut cum
per se foederis faciundi cupidissimi sint, modos etiam atque rationes se-
cum asportent, quibus idem aliis quoque possint persuadere. At diffiteri
quidem sese non posse, quin insperatius sibi iUud acciderit, quod de
plerisque articulis dixerimus, nos ad Mtem V. referre velle; exspectasse
se enim, ut quam instructissimi veniremus, cum superioribus iamtum co-
mitiis idem fieri debuisset, sique iam diu res fuisset confecta, fructum
etiam iamtum non mediocrem inde subsequi potuisse. Sed Deum esse,
qui haec consilia omnia regat et moderetur; huic de sincerissimo ipso-
rum animo de voluntate constare, eumque etiam numine suo affuturum,
ut haec omnia felicem aliquando finem atque exitum sortiantur. Nunc
excusationem ipsos mereri, de qua ipse Summus Pontifex in Bulla sua
mentionem elementem fecerit, si ita negotium hoc tractent, ne Regnum

20*



3o8

hoc et cąrissimam patriam suam temere in periculum conilcere atąue adeo
immanissimi hostis praedae obiicere velle videantur.

Haec cum dixisset Firłeyus, consurieximus nos et communicatis
primum inter nos consiliis cum videremus, caput de pecuniario subsidio
nobis cum Legato Pontificio commune esse, ipsum quoque antę omnia
ea de re seorsum consulere voluimus; qui post aliquot verba communi-
cata in illam sententiam abiit, ut publice diceremus^ subsidium pecunia-
rium tam Caes. Mtis V. quam Summi Pontificis coniunctim quingentorum
millium florenorum Rhenensium futurum; nam se in mandatis habere, ut
trecenta millia pro PontiBce polliceri possit; si nos ducenta millia adii-
ciamus, quingenta millia ipsa confectum iri, atque hanc summam omnino
ipsis. tantopere urgentibus patefaciendam videri.

Quare pauUo post cum de aliis quoque articulis deliberassemus, in
eam sententiam respondimus, ut diceremus: Ad omnes hos articulos^
quos nunc itefum proposuissent, nos iam antę scripto non uno sed tri-
plici mentem atque sententiam Mtis V. Caes. candide atque sincere ape-
ruisse; quae scripta cum Legato publice fuerint oblata, non necesse
videri, ut eadem hic cum aliqua forte nausea repetantur. Duos articulos
novos, sive novo potius nunc propositos esse: de pecunia et de Transyl-
vaniae Principe, de quibus ipsis aperte quoque velimus sententiam no-
stram diccre. Pęcuniae quia certam ac definitam summam urgeant, id
polliceri nos posse, si foedus coiret, quod subsidium illud pecuniarium
Caes. Mtis V. coniunctum cum subsidio Summi Pontificis posset ad quin-
genta millia florenorum Rhenensium annua adscendere, quae summa
certę nec exigua sit nec contenmenda. Porro quanquam Transylvaniae
Princeps ipse per legatos suos non adsit, tamen certum esse, quod iam
antę in hoc ipso bello confoederatus sit V. Caes. Mtis, quodque ad ipsum
Legatum Cardinalem scripserit, se negotium hoc totum arbitrio Mtis V.
Caes. commisisse; quare de ipsius ratihabitione, dummodo cetera constent,
nihil omnino dubitandum.

Post haec Poloni iterum inter sese deliberarunt, ac tandem Goslicius
Episcopus Premisliensis in hanc sententiam verba fecit: Toto illo tem-
pore, quo suscepta fuerit haec tractatio, se Deum rogasse, ut bonum
finem sortiretur, et quantum quidem in ipsis fuerit, se nihil eorum prae-
termisisse, quae ad animum foederis cupidissimum demonstrandum perti-
nuissent. Cum autem intelligant, nos omnia ad Mtem V. Caes. referre
velle, nihil aliud amplius ipsis incumbere, quam ut ipsi quoque bona fide
ac diligenter omnia ad Regem suum atque ordines referant, quod sanę
accurate sint facturi; Caes. autem Mtem V. et Regem suum ex his con-
ditionibus elicituros, quae optima atąue utilissima videbuntur. Haec dicere
Yoluisse, ut de perpetua sua erga Caes. Mtem V. atque inclitam domum



309

suam observantia et propensione sua cum ipsi Mti V., tum nobis atque
adeo omnibus constaret.

Cumąue hac ratione quasi 6nem tractationi imponere velle vide-
rentur, subiunxit Legatus Car dinalis, yideri sibi, quod non inutile esset,
ut crastino die iterum conveniremus et scriptum aliquod faceremus, e quo
videri posset, quid ultro citroque actum fuerit, et quid una vel altera
pars ad Principes suos certi referre debeant. Cui sententiae neque Poloni
neque nos repugnavimus eaque ratione discessum est, ut manentibus apud
Legatum Polonis spem nobis ille faceret, se de eo scripto cum iis actu-
rum; et egisse quidem dicitur, et ipsos ab ea ratione non omnino alie*
nos fuisse.

Postera tamen die, quae fuit ultima Mensis August i, cum res
fere ad vesperam usque protracta fuisset et nos denuo ad Cardinalem
essetnus convocati, nec de uilo amplius vel scripto vel tractatu mentio
iniiceretur, nos succincta oratiuncula et Legato et oratoribus Polonis,
multo vero magis ipsi Pontifici Maximo et Poloniae Regi atque ordinibus
gratias egimus, cum de hac tractatione instituta, tum de humanitatein ea
habenda nobis exhibita, tum etiam de spe foederis tam optati atque sa-
lutaris aliquando obtinendi. Diximus, haec omnia, quae hic acta et gęsta
essent, optima fide summaque diligentia ad Mtem V. Caes. relaturos
esse, neque dubitare, quin Mtas V. Caes. ea consilia sit captura, quae
et in universum Rpcae Christianae et privatim his vicin5s Regnis quam
optima sint quamque utilissima futura. De animo V. Caes. Mtis erga Re-
gem atque ordines optime affecto non debere ipsos quicquam ambigere;
quam enim benevolentiam, quam bonae vicinitatłs continuationem Mtas V
semper demonstraverit, eam etiam deinceps demonstraturam ac perpetuo
conservaturam. Petere nos atque adeo rogare, ut ipsi quoque oratores
sincere ad Regem suum omnia referant, candide, quae gęsta sunt, inter-
pretentur et pro viribus suis allaborare nitantur, ut haec res aliquando
tamen effectum quam felicissimum sortiatur.

Quae cum dicta essent, incepit Episcopus Premisliensis alteramsa"
tis prolixam orationem, qua tamen in eifectu eadem ipsa, quae nos dixe-
ramus, diversis saltem verbis persecutus est: nempe quod Pontifici Maximo,
quod Mti V. Caes., quod Legato Pontificio de hac tractatione maximas
gratias habeant, quod omnia sint fide optima ad śuos relaturi operamque
daturi, ut quantum in ipsis futurum est, rem tam sanctam suis possint
persuadere; Deum quidem et tempus ipsum rationes utiles subministra-
turos. Interea nos de bona voluntate Regis dubitare non debere, quam
etiam in conservanda optima vicinitate et amore erga Mtem V. semper
sit declaraturus, neque ipsos libenter commissuros, ut studio et officiis et
humanitate a nobis superari videantur: Beri quidem a vicinis nonnulla.



3to

quae non satis arnice et benevole facta yideantur, sed de iid se nobiscum
alias acturos, nunc in mutua benevolentia atque amicitia lubentissime no-
biscum conquiescere.

Postremo Legatus quoque Cardinalis oratiunculam brevem exor-
sus est, in qua primum utranique partem admonuit, ut diligenter ac fide
rem omnem Principibus nostris referremus eosque ad rera tam praeclaram
et utilem persequendam hortaremur. Negotia tanti momenti non uno ictu
confici posse, sed multum ad ea temporis et laboris requiri: vel illud
novissimum foedus inter Pontificem, Hispanum et Venetos quantum ha-
buerit difficultatum , quoties in eo fuisse» ut abrumperetur, tamen divina
clementia postea coiisse et ex eo memorabilem et praeclarissimam post
hominum memoriam yictoriam reportatam esse. Idem de hoc foedere
sperandum, modo nos Mtem V. Caes., Poloni Regem suum animare non
desinamus, quod ipse quoque pro suo modulo diligenter facturus sit; ne-
que nos difficultates utnnque obiectas deterrere debere, Divina enim ad-
spirante gratia et has et multo etiam maiores posse superari. De se ipso
paucis dixit, cupere se, ut studio et fide sua cum Caes. Mtis V. Regisque
de se conceptae opinioni, tum votis etiam atque expectationi Summi
Pontificis aliqua saltem in parte possit respondere.

Atque ita datis invicem dextris amice discessum est; Poloni pleri-
que abitum suum maturant et cras hinc discessuri dicuntur. Quae singu-
latim acciderunt, si non omnia hoc scripto sint comprehensa (quamquam
ut necessaria pmnia comprehenderemus, diligenter sanę operam dedimus]
illa ex nobis ii, qui ad Mtem V. revertuntur, fusius exponent... Dat. Cra-
coviae 31 Augusti 1596. Podpisy,

16.

(Alegat do urn 15).

111. Cardinalis Caietani secundum rescriptum %

Cracoidae 21 Augusti,

111. Domini. Vidi et diligenter consideravi hactenus scripta a D. V. propo-
sita circa conditiones foederis sanciendi , vidi etiam, quid ad ea responderint
S. Caes. Mtis oratores: qui quidem, licet quod spectat potissimum ad
eam partem, in qua agitur de nervo belli et de qualitate exercitus, quem
habitura est in hoc bello Sua Caes. Mtas, non ita distincte et minutatim
satisfecisse videri possunt interrogationibus D. V., eo quod re vera. nihil

*) RP. Czartor. N^ 332 str. 21 — 23 i archiwum dworu i państwa we Wiedniu, alegat
XI do listu 2 dnia 31/8, powyżej pod nr. 15 wydrukowanego; data na marginesie.



3'i

possunt dc iis certo affirmare et cum nihil pertinere .visa fuissent ad
praesentem tractationem, nihil circa Ula expressum habuerint in mandatis,
quia de numero militum piane responsum est; spero tamen, ąuamprimum
in hac etiam parte D. V. satisfactum iri,' cum iam D. oratores ad Caes.
Mtem diligentissime omnia perscripserint et propediem responsum ex-
pectent. Sed ąuoniam eiusmodi scriptis proponendis et examinandis et
responsis dandis multum temporis insumitur, etiam paucissimi dies super-
sunt praesentis mensis, qui fuit huic tractationi praefinitus, cupere, ut
deinceps congressibus et coUoąuiis rem transigeremus: atque ita rogo
D. V., ut ąuamprimum eorum commodo fieri poterit. in solitum locum
conveniant, quo etiam conventuri sunt Caesarei oratores. ut de omnibus,
quae hactenus scripto proposita sunt, expressius et exactius tractare et
conclusionem aliquam elicere possimus. Caeterum. cum hucusque D. V.
multa quaesierint et interrogaverint ad hoc negotium pertinentia et ad
singula quaesita tum a D. D. Caesareis oratoribus, tum a me ipso, nisi
memoria labor, aut particulares in quibus fieri potuit, aut saltim generales
quae utcumque sufRcere videbantur, responsiones datae sint, optarem ego,
isque modus mihi multo expeditior et facilior negotium hoc absolvendi
semper visus est, ut D. V.. clare et distincte sententiam ac mentem
suam circa foederis conditiones aperirent, nec amplius quicquam interro-
garent, sed ipsimet dicerent: Si foedus ineundum est, yolumus in exer-
citu esse tot eąuites, tot pedites, tot a Caesare conscribi, tot a nobis;
hac ratione bellum administrandum censemus, utpote coniunctis aut di-
visis viribus; in hac vel illa provincia tantum subsidii pecuniarii nobis
praestari poscimus; de his, quae nobis a foederatis Principibus promit-
tuntur, huiusmodi assecurationes cupimus : — eodemque modo de reliquis,
quae in propositis hactenus scriptis continentur.

Hac via si processerimus, brevi nos ad tractationis finem perven-
turos arbitror: nam de iis, quae Principum mandatis expresse continentur,
in promptu dabuntur a pertę responsiones, de iis vero, quibus nihil certi
responderi poterit, dummodo eiusmodi sint, quae ab ipsis Principibus
praestari queant, de communi sententia tempus statuemus, intra quod ad
ipsos Principes ac potissimum ad Mtem Caes. perscribi ac responsa ex-
pectari possent. Quae omnia postea ad Mtem R. referentur, ut ipsa sta-
tuere possit, an spes aliqua sit huius foederis ac societatis concilian-
dae, ac proinde, an ea de re sint comitia indicenda. Hoc ego pęto a V.
D. et quidem instantissime, ut mihi omnino dent, in quo sibi persua-
deant rem mihi longe gratissimąm esse facturos; et cum hactenus multis
clarisque argumentis perspexerim, summam D. V. ad hanc causam pro-
pensionem, tum ardentissimam mihi gratificandi voluntatem, hoc unum



312

si adiecermt, multo clarius certiusąue agnoscam mihiąue hac in parte
piane satisfactum esse fatebor.

17.

(Alegat do nrn 15).

Tertinm d. commissarionim Regni rescriptum <).

Cracovtae 22 Augusii.

111. ac Rev. Domine... Quod scripto iterum respondemus, praeter nostram
ipsorum expectationem ac voluntatem fere accidit: ita enim ipsi cogita-
bamus, ut si ad proxima petita nostra certi ac clari responsi aliąuid re-
tulissenius, iam colIoquiis potius diligentius omnia excuteremus, quantum-
que fieri posset, terminaremus. Nunc non possunnus dissimulare , minus
nobis satisfieri et ąuidem duabus maxime de causis : una. quod ratio ista
quaerendi interrogandive, nescimus quam ad causam, vei non probetur,
vel tacite potius reprehendatur. altera, quod ad ea, quae a nobis propo-
sita sunt, partim ambigue prorsus, partim nil omnino respondetur; ad
nonnula, cum scripto responsum nobis iri expectaremus , in scripto iis
dissimulatis verbo potius respondeatur.

Atque ad institutum quidem nostrum quod attinet proponendi po-
tius, de quibus definiendum, quam ut ipsi aliquid definiremus: iam antę
in omnibus superioribus tractationibus R. Mtis atque ofdinum delegati
usi eo sunt, utendum autem ordines propterea maxime eo sibi existima-
runt, quod cum legati S. Caes. Mtis de plerisque rebus plena mandata
se habere negarent, potius quibus de rebus posthac certi aliquid afferen-
dum illis esset, ostenderent, quam ipsi aliquid statuerent; nobis vero eo
etiam magis ratione hac utendum fuit , quod non modo dominorum Cae-
sareorum legatorum ad ea, quae antea proposita illis fuerant, responsa
exspectare debebamus et tamquam ab iis, qui ad foedus ipsi nos invita-
rent, conditiones eius cognoscere, verum quod ab initio iam testati su-
mus, facultatem concludendi aliquid nullam etiam a R. Mte ordinibusque
haberemus, sed tantum, quae ex dominis legatis Caesareis cognovissemus,
ad R. Mtem atque ordines referendi, quo omnibus iis cognitis perspectis-
que illi facilius deinde de tota hac re statuere possent. Propter quas
quidem causas cum ipsi proponere nihil debuissemus, sed potius a do-
minis deputatis Caesareis, quae ipsi attulissent, cognoscere, dandum tamen
hoc putavimus et publico commodo Christianitatis et nostrae in S. Sedem
Apostolicam observantiae, ut 2) lU. D. V. arbitrio permitteremus.

*) RP. Czartor. nr. 332 str. 23 — 26 i archiwum dworu i państwa we Wiedniu, alegat
XII do listu z 31/8, powyżej pod nr. 15 wydrukowanego; data na marginesie. ■) WRP:et.



313

Visum III. D. V. fuit, ut de omnibus fere simul nobiscum ageret,
prius quidem oratione et copiosius sanę atąue de omnibus oratione quam
scripto, postea tamen etiam scripto; filum ab IILD. V. institutum nobis quoque
sequendum fuit, et quamvis in forma quaesitofum quasi ista proponeremus, quis
tamen est, qui non videat, nullam fere istarum nostrarum, quas interro gationes
vocant, esse, quae non cathegoricae, ut domini legati Caesarei appellant,
propositionis etiam vim habeant; non pauca vero esse, quae ne per mo-
dum quidem interrogationis, sed diserte et cathegorice pmnino postulata
sint? Ostendimus, sciendum nobis esse, caverene possint, perpetuo quoad
bellum duret, exercitum quoque eum, qui futurus dicitur, duraturum, turn
si forte hostis in hoc Regnum arma convertat, ad id defendendum omnes
vires istas atque exercitum conversum iri. Nemo non videt, non tam in-
terrogare nos, quam, quid ordines requirant, satis diserte ostendere: tantae
tamen duae res, in quibus cardo negotii vel maxime yersari videtur, ne
verbo quidem ullo in responso attinguntur. De generalatu Ser. Ducis
Maximiliani iam non per modum interrogandi . sed diserte piane, quid
antea et promissum R. Mti ordinibusque fuisset et R. Mtas denuntiasset
et nunc etiam requiret, ostendimus: silentio tamen omnino praeterilur.
Similiter de perfectione transactionis Bendzinensis, de Yalachia indutiis-
que inter Yalachiam et Transylvaniam non quaesivimus vel interrogavi-
mus, sed diserte omnino ostendimus, si convenire aliquid deberet, ut
antequam amplius quicquam cum ordinibus S. R. Mtas agat, et Bendzi-
nensi transactioni satisfiat necesse esse et de indutiis etiam Yalachicis
certi aliquid nobis respondeatur, quod ad R. Mtem referre possimus: ne
ad haec quidem ullo nobis verbo respondetur. Cuius generis gentisque
exercitus, in sexaginta millium qui indicatus fuit, futurus esset, et an
suis, an alienis stipendiis Caes. Mtas habitura eum esset, non ex curiosi-
tate aliqua aut sine causa quaesivimus; an enim perpetuo polliceri eum
nobis possimus quoad bellum duret, maxime ab hisce rebus pendere vi-
detur: tota tamen hac re in responso praeterita vel dissimulata, per
111. D. V. verbo, contra quam in scripto declarasse videntur, nobis respon-
derunt, ex iis etiam auxiliis, quae ab Imperio praestentur, exercitum eum
confici; quod si vel externis etiam nationibus vel Imperii aut externis
stipendiis numerus iste conficitur, quis non videt, de iis, quae in aliena
potestate sunt, an perpetua, quoad bellum duret, esse possint, diligentius
dispiciendum et C3vendum esse? lam vero quae scripto nobis responden-
tur, ita partim dubia, partim generalia esse videmus, ut certe dicere
possimus, incertiores fere nunc nos esse, quam antea fuerimus.

Quae requiramus, ostendimus; an tam ardenti R. Mtis atque ordinum
in hanc causam studio ita responderi debuerit aut debeat, III. D. V. iu-
dicabit, ne dicamus, ne nunc quidem cum certis aut plenis mandatis do-



314

minós deputatos Caesareos venisse, cum nunc in usum(s) ad Caes. Mtem
commisisse ex scripto III. D. V. cognoscamus; ad nos ąuidem quod atti-
net, nihil tamen propterea de studio hoc modo atque voluntate in pubiico
hoc totius Christianitatis ac tam pio negotio remittemus, quin pottus, qiio
magis IlL D. V. atque omnes id perspiciant, utraque in re libenter III.
D. V. morem geremus, ut et non per interrogationes, sed quantum qui-
dem a nobis fieri poterit, diserte potius ac distincte ostendamus, quid
negotium hoc, si foedus ineundum sit, requirere existimemus et non
scriptis amplius id faciamus, sed 111. D. Vra praesente cum dominis de-
legatis Caesareis coram potius disceptemus agamusque, ad quod quidein
primo quoque tempore. quod 111. D. Vra praestiterit, nos ofterimus pa-
ratique erimus.

18.

(Ale^at do nm 15).

(Legatomni Caesareornin rescriptum ^) ).

Cracoviae 22 AugusH,

111... D. Legate etc. Quod cum 111. D. V., tum etiam domini delegati Po-
loni desiderare videntur, ut scriptionibus ultro citroque hactenus usurpatis
tandem finis imponatur et familiari colloquio negotium pressius aliquanto et
commodius tractetur, id ne nobis qijidem vel displicet, vel improbatur,
quinimo totam illam tractandi rationem et modum 111. D. V. iudicio et arbitrio
lubenter relinquimus; facere tamen non possumus, quin ad postremum
illud dominorum Polonorum scriptum, quod heri vesperi nobis traditum
est, paucissimis respondeamus.

Primum nos nobis non esse conscios, quod ad ullum articulum, nobis
ab III. D. V. in primo scripto suo propositum, vel ambigiie vel omnino
nihil responderimus; res enim ipsa, si scriptum nostrum primum inspi-
ciatur. diversum liquido demonstrabit : nempe ad omnes omnino articulos
nobis propositos, utpote de sociis belli, de viribus Suae Caes. Mtis, de
subsidio pecuniario, de tempore foederis continuandi, de ratione belli ge-
rendi, de suppetiis utrinque sociis laborantibus ferendis, de Wabchicis
rebus auctoritate Summi Pontificis componendis, de pace cum hostibus
insciis sociis non facicnda, de modo foederis corroborandi, denique de Ben-
dzinensi transactione et summo Ser. Maximiliani bellico magistratu, diser-
tas nos et ut nobis videtur omnino claras responsiones dedisse; quas vel
obscuritatis vel ambiguitatis vel incertitudinis nemo merito po.ssit insi-

>) Archiwum dworu i państwa we Wiedniu. Alegat XIII do listu z 31/8, powyiej pod
nr. 15 wydrukowanego.



315

mulare. Cuius rei iudicem ipsam 111. D. V. lubenter facimus, sicut hoc
quoque eiusdem iudicio vicissim relinąuimus, an a dominis delegatis Po-
lonis ąuerendo magis, vel asserendo hactenus sit processum; de quibus
tamen lubentissime nunc intelligimus, tam pium illos et tam praeclarum
ad hanc rem conficiendam animum deferre, ut pro publico Christianitatis
bono non iam per interrogationes, sed ąuantum fieri poterit, diserte po-
tius ac distincte ostendere velint. quid negotium hoc, si foedus ineundum
sit, requirere omnino existiment. Relinquimus autem sapientiae III. D. V.,
quos potissimum articulos in familiari colloquio proponere velit. quos
proculdubio eos futuros censemus, in quibus foederis ipsius fundamentum
quasi quoddam constitutum sit, quibusque sublatis frustra de reliquis
copiosius disceptetur. Atque haec omnia ita actum iri confidimus, ut vel
placide, quod speramus et optamus, de re tota tandem conveniat, vel
quod omen absit, infecto negotio neutri tamen parti ullum quavis in re
praeiudicium adferatur. Cracoviae 22 Augusti 1596.

19.

(Alegat do nrn 15).

D. Gommissariomm S. Gaes. Mtis gcriptnm *).

Cracoviae 2c Augusti,

111.... D. Legate etc. InteIIeximus hesterna die, quae ab III. D. de-
putatis Polonis proposita fuerint; quae quia repetere longum et pro tem-
poris, in quo versamur, ratione incommodum foret, idcirco paucis dun-
taxat ad singula respondebimus , in reliquis nos ad ea referentes, quae
trinis scriptis iam antę fuerunt a nobis fusius declarata.

I. Ac ad primum quidem caput de modo belli gerendi qiiod attinet,
ubi disquiritur, coniunctisne copiis, an agminibus separatis sit belligeran-
dum, non diffitemur quidem, in alteram quoque partem rationes adduci
probabiles posse, quae diversum ab eo, quod nos diximus, suadere vi-
deantur; verumtamen cum illa argumenta, quibus nos usi docuimus se-
paratim castra habenda, eiusmodi sint, ut non ratione dumtaxat, verum
etiam necessitate niti videantur, non dubitamus, quin et 111. D. V. et 111.
etiam domini deputati Poloni eandem viam cum ipsi approbaturi, tum
pro viribus suis etiam Ser. Poloniae Regi atque amplissimis ordinibus
(quod sanę petimus et rogamus) persuasuri sint, praesertim cum animad-

♦ *) RP. Czartor. nr. 332 str. 28 — 34 i archiwum dworu i państwa we Wiedniu, alegat
XV do listu z 31/8, powyżej pod nr. 15 wydrukowanego. Data w RP. Czartor. zamazana;
raz 30, drugi 27 Aug., w arch. wied. wyraźnie: undetrigesima Augusti.



3i6

vertant, hoc bellandi modo constituto non paucos articulos ulteriori dę-
ci sione ne opus quideni habituros, qui alioquin difficultatibuś fortasse non
exiguis implicarent; ut est illud caput, in quo quaesitum fuit, cui genti
primum agmen committendum videatur, iterum alterum de aimona et com-
meatu cum subvehendo, tum iusto praetio diyendendo, item tertium de
partibus Ser. Regis Poloniae vel generalis ipsius locum tenentis in exer-
citu; item quartum de dissensione vel ducum, vel militum, et his simiiia
alia, quae in coniunctione castra metantium et totius esercitus quam plu-
rima possent suboriri. Quae omnia et singula una hac decisione toUi
posse videntur ^). si utraque pars coniunctim suas ducat ac regat, neque
tamen non finem eundem, qui priori illi modo propositus est, annuente
divina clementia hoc altero bellandi modo assequeremur. Etenira si ho-
stis in diversas partes ab exercitu sociali distraheretur, ipse quoque pro-
fecto, nisi alterutras ditionum suarum nudas atque indefensas relinquere
vellet, robur ac vires suas diyidere cogeretur; quandoquidem si unitas
vires in unam tantum partem vellet convertere, alteram ita infirmam at-
que debilem relinqueret. ut oppugnari atque etiam sub iugum redigi,
praesertim a tam valido exercitu quam facillime posset. Quod si vero
tam imprudens non est futurus, sicut sanę non futurus est, ut omne ro-
bur in quam partem convertat et latus alterum vel duo potius denudata
hostique patentia relinquat, non est etiam, quod domini Poloni tantopere
vereantuf, ut in ipsos impetus omnis incumbat, cum ab hoc mętu illos
Caesariąnus et Transylvanirus etiam exercitus ab altera parte hosti com-
muni imminentes, libeios quasi sint reddituri. Sed posito etiam insperato
illo et a prudentis ducis alieno casu. quod vel omnis, vel potior saltem
vis Turcica in confoederatum Regnum converteretur, nos superiori scripto
nostro aperuimus» quomodo mało illi occurri et remedium illi afferri queat:
nimirum, si nunc iam definiatur, qualium copiarum parte alter exercitus
alteri suppetias ferre debeat, ita ut tamen summa exercitus administratio
atque magistratus apud eum maneat, cui suppetiae feruntur, agnoscen-
tibus comiter illius imperium etiam iis, qui ad ferenda auxilia advola-
rint. De qua ratione bellandi si hostis communis certior factus fuerit,
sicut eum haec talia latere vix ppssent, tanto aegfius adduceretur, ut in
unum sociorum vim omnem converteret, quem ab aliis confestim valida
suorum manu adiutum et nihilominus tamen sese ab altero quoque socio
oppugnatum iri perspectum haberet. Quibus ita sese habentibus omnino
satius atque utilius potest videri, ut seiunctis, quam in unum congregatis
exercitibus bellum hoc sociale administretur; verum tamen, si domini de-
legati Poloni in contraria sententia persistere velle viderentur, facere nos

*) W RP.: Yidenti.
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

3^7

pro tempore ratione aliter non possemus, quam ut eam illorum mentem
ad Caes. Mtem sincere atque candide referemus.

II. Cui relationi etiam alterum illud caput inserendum foret, quod
de exercitu Polonico in euin eventum ita constituendo propositum fuit,
ut ex sexaginta millibus hominunn necessario constaret, inter quos essent
decem millia Germanorum sclopetariorum , utque in tertiam totius exer-
citus portionem sumptus necessarii a S. D. N. Pontifice Maximo atque
S. Caes. Mte Polonis subministrarentur; qui sumptus, quoniam hoc pacto
et propter ingentem militum numerum et propter graviora sclopetario-
rum Germanorum stipendia et propter continuatam totius anni solutionem
in immensum excrescerent , ita ut tolerari a quantumvis bene instructo
aerario vix possent, piane de ea re utpote nova atque antehac in
hunc modum non proposita, Sua Caes. Mtas, sicuti fortasse etiam Pon-
tifex ipse forent consulendi. Superiori quidem tempore, cum hoc ipso de
negotio actum fuisset, meminimus Suam Caes. Mtem de quodam speciali
pecuniario subsidio praestando spem fecisse, quod subsidium coniunctum
cum S. D. N. subsidio ad aliquot florenorum Khenensium centena millia
annua certis conditionibus persolvenda adscendere posset; sed tum tem-
poris nec de tam numeroso exercitu nec de sclopetariis Germanis mentio
facta erat. Nunc autem necesse foret intelligere, quam summam tertia
illa pars a D. Polonis petita in utrumque casum et coniuucti et disiuncti
exercitus confectura esset, ut de eo cum ad S. D. N., tum ad S. Caes.
Mtem, sicut supra diximus, posset referri.

III. Tertium caput de rf^^ratione ^) foederis fuit , in quo distin-
guendum censuimus inter id tempus, quo apertum bellum gereretur, et
inter illud, quo bellum offensiyum forte non esset. Priore casu, hoc est
ad apertum bellum continuandum, iam nunc putavimus triennium praesti-
tuendum, antę cuius exitum (cum praesertim pax vel indutiae cum hoste
insciis sociis nequaquam forent faciendae) prorogari in plures annos at-
que adeo etiam nunc dispici posset, quibus conditionibus foedus defen-
sivum posset conciliari, quod validissimum futurum esset frenum contra
hostilitatem atque iniurias Turcicas, quas barbara illa gens non facile,
immo fortassis nunquam amplius alterutri horum Regnorum confoedera-
torum esset illatura, sl confestim ab altero quoque sociorum etiam non
directe offenso sibi metuere cogeretur. Quare adhuc petimus, ut de hac
distinctione D. V. III. ac domini deputati Poloni paulo diligentius discu-
tiant, ac si de ea referendum ad Ser. Regem et ordines censuerint, non
aliter mentem Suae Caes. Mtis in hoc capite, quam candide et sin-
cere interpretentur.

*) W. KP. : confederatione, błędnie, por. str. 302 II.



3i8

IV et V. De ąuarto et quinto capite. hoc est de modo auxiliorum,
si vis hostilis maior in unam aliąuam partem incumberet, deque sub-
sidio pecuniario, iam anto sub finem capttis primi et capite secundo
dictum est.

VL De rationibus cautionum ea in medium attulimus» quae inter
Principes Christianos sutficere debere arbitrati sumus, ut nimirum illae
stipulationum formulae adhibeantur, quae solennes atque in talibus con-
ventionibus usitatae sunt, quaeque iurisiurandi vim et efficatiam apud
cordatos ac pios Principes semper habuerunt; quodsi tamen etiam iusiu-
randum forte adhibendum videretur, posset id quoque per mandatarios
atque delegatos solennes praestari. Ut autem praeter has cautionum for-
mas etiam fideiussio quasi quaedam pro Sua Mte Caes., vel a Summo
Pontifice, Yel aliquibus Imperii Principibus interponatur, id neque satis
cum dignitate Mtis Suae Caes. posset procurari et aequitati etiam minus
consentaneum videretur praeter infirmationem Suae Mtis Caes., quae
suorum Regnorum mandata atque plenipotentias habet, aliquid amplius
per illos postulari, qui ipsi sola sua poliicitatione atque confirmatione
Caes. Mtem contentam esse desiderant.

VII et VIII. De septimo articulo, quae gens in prioribus agminibus
yersari, item de octavo, quomodo discordiae inter duces dissentientes
componi debeant, non est necesse pluribus dicere, cum supra demonstra-
tum sit, exercitus coniungi non debere.

IX. De belli praemiis, si quos successus divina clementia largietur,
ita statuendum putaverit Sua Caes. Mtas, ut in eo, quod Turcarum modo
in potestate est ac nuUius antea partis fuit, dividendo iudicio Pontificis
Maximi stetur; id vero, quod unius vel alterius partis antea fuit, eodem
postliminis iure revertatur.

X. De Valachia vero et Moldavia, tam viciniore illa Poloniae, quam
altera, auctoritate eiusdem Pontificis Maximi arnice transigi posset, neu-
trius interim partis quicquam praeiudicando.

XI. Ac in libera quidem etiam navigatione per Pontum Euxinum
et per ea, quae recuperari possent, loca (si tanta noś felicitas respiceret)
Polonis concedenda Mtas Sua Caes. pro vicinitate etiam ac necessitudine
mutua quam benevolentissimam sese esset praebitura.

XII. De Ungaricis quibusdam legibus, quae huic Regno graves vi-
deri possent, in specie Mtas Sua Caes. hactenus non est edocta; si tamen
id in posterum fieret, non intermitteret Mtas Sua Caes., quin ea de re
in comitiis Ungaricis ampliorem deliberationem benigne et clementer
susceperet.

XIII. XIV, XV, XVI et XVII. Postrema quinque capita de veteri-
bus pactis ac foederibus observandis, de finibus ex aequo et bono vel



3^9

ex praescripto pactorum regundis, de rebellibus, item de fugitivis non fo-
vendis, sed ad suos magistratus remittendis, deąue iustitia utrinąue vel
in foro legitimo, vel secundum pacta incunctanter administranda, facile
inter nos convenimus; nuUum enim istorum capitum est, quod Mtas Sua
Caes. non per sese iustum atque observatione dignum existimet.

Reliąuum igitur est, quandoquidem D. V. III. atque 111. domini de-
putat! Poloni clarissime perspiciunt, in omnibus capitibus, quaecunque
proposita sunt, nos Mtis Suae mentem liberę atque candidissime apc-
ruisse eamque ita comparatam esse, ut Mtas Sua Caes. nihil piane
eorum in sese desiderari pateatur, quaecunque vel honesta et aequa sunt,
vel in iuribus et facultate Mtis Suae Caes. consistunt, ut vicissim domini
deputati Poloni liberę quoque atque candide nobis significent, in quibus
tandem capitibus ipsi quoque omnino videantur acquieturi, ut pari ratione,
qua ipsi nostra responsa ad Ser. Poloni ae Regem relaturi sunt, nos quo-
que ipsorum ad S. Mtem Caes. referre queamus; cui Mti, siquidem alteri
quoque parti ita contestari visum est, nos interca nostris hisce trans-
actionibus nihil volumus praeiudicatum. Optamus autem a Deo O. M., ut
foederis huius, quod ad gloriam ipsius institutum est, tractationem ad feli-
cissimum finem perducere dignetur. Cracoviae undetrigesima August! A. 1 596.

20.
Protestatio dominornm commissariornm Regni ^).

111. ac Rev. Domine... Quam multis gravibus de causis postulaveri-
mus, ut antequam ad uUas alias conditiones societatis huius tractandas
accederemus, antę omnia de tempore et loco, quo transactioni Bendzi-
nensi per omnia satisfieret, certi aliquid definiretur, id solum non possu-
mus praeterire, cum etiam extra conditiones hasce iure ipso perfectio
ista transactionis Bendzinensis debeatur; neque tamen tractatione hac eam
nos coniungere, neque tamen ulla ratione ordines adduci posse nos existi-

*) W archiwum dworu i państwa we Wiedniu znajduje się jeszcze jeden list posldiy
cesarskich z dnia 2 września, którego nie drukujemy, ponieważ nie zawiera nic uwagi go-
dnego. Natomiast do listu tego dołączone są jako alegaty dwa ważne akty, które posłom
wręczył Kajetan w czasie pożegnania. Pierwszy z nich »Protestatio dominorum com-
missariorum Regni (bez daty, w RP. Czartor. z datą 26 sierpnia, która nam się wydaje
fałszywą), który tu dajemy pod nr. 20, nosi numer alegatu XVI; drugi, z numerem alegatu
XVIII: Capita reliąua atque responsum et declaratio legatorum S. Caes.
Mtis expectandum, wydrukowany poniżej pod nr. 21. Oba te pisma są też w RP. Czar-
tor. nr. 332; pierwsze na str. 27—28, drugie na str. 34 — 36. Z listu wyż wspomnianego
uwagi godnym jest chyba jeszcze tylko końcowy ustęp: >Palatinus Brestensis Andreas Le-
szczinsky, ratione bonorum in Silesia sitorum subditus Mtis V. Caes., et Stanislaus Sandivo-
gius Czamkoyius, qui bonam nobis in hoc conventu operam praestiterunt, pctierunt sese Mti
V. Caes. quam humillime quamque diligentissime commendari«.



320

marę, ut ad tractationem ulteriorem accedant, nisi prius transactioni illi
satisfactum sit, ut qui vix persuaderi sibi passuri sint futura rata fore.
nisi ea, quae tan to antę debeantur, prius praestita fuerint. Omnino igitur
ita sentimus, si ulterius rem hanc ordinibus proponere R. Mtas debeat,
ut antę comitia per omnia transactioni illi satisfiat, necesse esse. Cum
tamen legati Caes. Mtis rem ipsam promittant, de tempore praestationis
eius nuUa mandata se habere dicant, ad certum uUum tempus vel Caes.
Mtem, vel Ser. Archiducem Maximilianum, vel ordines Ungariae alligań
se posse profiteantur, tum publico Christianitatis commodo, quod in causa
hac agitur, tum S. D. N. atąue III. D. V. authoritate adducti hisce con-
ditionibus, ut negotium hoc interim suspendatur, assentimur: Primum, ut,
nisi antę comitia satisfactum transactioni illi fuerit, excusati R. Mtas at-
ąue ordines sint, si ad ulteriores tractatus non descenderint, neąue a quo-
quam illis imputetur, si tam salutare negotium effectum suum eam ob
causam sortitum non fuerit. An autem antę comitia cum Ser. Archidux
Maximilianus, tum ordines Hungariae satisfacturi illi sint, ad summum ad
festum S, Martini i) Caes. Mtas R. Mti significet, simulque tempus et lo-
cum utrique parti commodum ei rei praefiniat; si antę comitia perfecta
omnia ista fuerint, in potestate nihilominus R. Mtis atque ordtnum sit,
quod visum eis fuerit de negotio hoc societatis statuere, neque praesti-
tione ista ad societatem hanc uUo modo obligentur; sive etiam intra id
tempus satisfactum ei fuerit, sive non, nil tamen vel transactioni Bendzi-
nensi, vel iuri R. Mtis atque praeiudicatum eo sit, sed integra nihilomi-
nus omnia ea maneant, illaąue posthac etiam persequi R. Mti atque Regno
liberum sit. Quae ita nos postulasse, ut 111. etiam D. V. sub manu et
sigillo suo edere nobis velit, rogamus.

21.

Capita reliąna atqae responsnm et declaratio legatomm S. Caes. Mtis

expectandam *).

Ad rationem belli gerendi quod attinet, ea semper mens R. Mtis
atque ordinum fuit, ut coniunctis viribus bellum administraretur; senten-
tiae eius multae rationes sunt, diversae rationes non difficulter fortassis
refutari possint: 111. domini deputati, quemadmodum saepius ostensum est,
nuUa certa mandata habent, de ratione ista separatim belli gerendi ne

*) Dnia ii. listopada.

^) Por. uwagę do nru 20. Memoryal ten dal legat posłom cesarskim z uwag%, że s^
to warunki »quibus Poloni, si foedus coire debeat, consistere velle videntur<. W archiwum
wiedeńskiem memoryal ten niema daty; w RP. Czartor. data zamazana; najpierw zdaje się
było 26, później poprawione na 30 Augusti,



321

mentem ąuidem R. Mtis atque ordinum perspectam habent, negotii ta-
men huius promovendi desiderio, privato consilio, si bellum gerendum
esset, hasce eius tationes reąuiri posse ac debcre putant:

Ut maior exercitus ab ipsis conficiatur, si separatim bellum admi-
nistrandum sit, quam in commune confereiidus esset, et ad minimum se-
xaginta millium: rationes eius plurimae et gravissimae sunt, quae unicui-
que etiam sua sponte in mentem venire possunt; ut deinde non modo
tertia parte stipendiorum, sed numero etiam sclopetariorum iuventur, si
non decem millium, tamen quanto maximo, et in reliquum, quod de de-
cem millibus abesset, stipendio, instrumento etiam bellico omnis generis
ut iuventur, necessarium putant.

Ut ratio separatim belli istius administrandi biennium aut triennium
solum, aut tamdiu duret, quoad unaquaeque pars impedimenta sua re-
moveret, ut Regnum Poloniae Tartaros, Ungaria arces seu praesidia
Turcica: deinde vero ut nihilominus coniunctis viribus hostis vel sedes
eius petatur. Sive separatim, sive bellum coniunctim gerendum sit, caveri
postulant vires istas, quae foederis istius futurae dicuntur, perpetuo quoad
bellum duret duraturas, ut si hostis vires suas in hoc Regnum convertat,
omnes totius societatis vires ad eiusdem defensionem transferantur. Cum
diserte iam dictum sit, quantum ntmirum, sive coniunctim, sive separatim
bellum administrandum sit, confecturum Regnum hoc sit, vel quanto opus
iam habeant, in quo tanquam partes stipendio ut de subsidio pecuniario
certi etiam aliquid iam declarare.

Ut si coniunctim bellum gerendum sit, quod iam antę etiam pro-
missum fuit, Caes. Mte forte absente R. Mtas, si adsit ipsa, universo exer-
citu praesit, si generalis Regni tamen adsit, authoritas potestasque eius
aeque iniegra atque aliorum generalium sit, eademque tam in consiliis
negotiisque bellicis expediendis, quam iustitia administranda tantum va-
leat, quantum aliorum generalium.

Si per Caes. Mtis ditiones transeundum forte exercitui Polonico sit,
ut comeatus sufficienter et iusto pr^tio ^) curetur.

In communi expeditioue ut primus locus Polonico et Ungarico mi-
liti in agmine detur, sclopetariis tot, quot generalis Regni opus iudica-
verit, eis adiunctis.

Si successum Deus dederit, ut hunc eventum Yalachia, Moldavia seu
Transalpina provinciae et loca Ponto Euxino vicina Regiae Mti atque
Regno cedantur, navigatio item libera et ab omni vectigali immunis ex
partibus ^ussiae*) Constantinopolim indeque in Italiam atque ultro citroque.

Ut leges in Ungaria in nomen Polonorum latae abrogentur.

») W RP.: portio. *) W RP.: Prussiae.

Dyaryusz sejmu warsz. r. 1597. 21



3-?2

Ad iniurias finitimas deferendas commissio secundum pacta mox
designetur, rustici fugitivi utrinąue reddantur, iniuriae cessent.

De pace cum hoste altęr sine altero non tractet constituatąue.

Inter confoederatos ipsorumąue socios et adherentes pax amicitia-
que integra bona fide conservetur, pristina pacta et foedera, transactiones
conventionesque ratae firmaeąue sint, neąue societate hac quidquam illis
derogetur.

Ut spondeat *) S. D. N. cum S. Cardinalium CoUegio, Caes. autem
Mtas cum ditionibus suis, tum ceteri Ser. Archiduces, Principes Imperii
et status etiam iuramento confirment.

Caput de sociis belli, itidem de generalatu Ser. Maximiliani, in
suspenso adhuc relinquitur.



III.

AKTA SEJMIKOWE.

1,
(Instmkcya Królewska na sejmiki ^)).

Jest pewien tego J. K. Mć Pan nasz Mciwy, że to baczyć W. Mć
dobrze raczycie, iż jeśli kiedy który czas byt, teraz jest ten takowy,
którego ta zacna Rzplta, ojczyzna miia nasza, naprzód Panu Bogu Wszech-
mogącemu za tak wiele a zacnych dobrodziejstw, które za błogosławień-
stwem jego tak gęsto, hojnie i nieprzestajnie po te wszystkie lata uzna-
wała, które i teraz świeżo i dotąd z pociechą swą odnosi, wielce i uni-
żenie dziękować jest powinna. Nie wątpi i w tym namniej J. K. Mć, że
i podziękowawszy a wielbiąc święte imię jego i obeźrawszy się też na
to, co się tych czasów u sąsiad naszych Chrześcian dzieje, a jako plot
i zasłona dotąd niemała nasza nam zwątlona, jako też już prawie i na
ściany nasze też niebezpieczeństwa nalegają, że nietylko baczycie to, ale
i uważać sami WMć raczycie, jako tym usilniej i goręciej tejże Boskiej
a łaskawej i zwykłej opatrzności i obronej jego wzywać i szukać, że też
W. Mciom i tym więcej poczuwać się i radzić tych czasów takowych po-
trzeba, aby się całość i bezpieczeństwo Rzpitej opatrzyć potrzebnie mo-
gło, aby pokąd i czasów do tego wolniejszych WMciom staje, pokąd i ten

*) Całego tego ustępu od »Ut spondeatc ai do końca niema w RP. Czartor.; znaj-
duje się tylko w archiwum dworu i państwa we Wiedniu.

*) Archiwum państwowe w Gdańsku. Acta internuntiorum roku 1596 (IX. vol. 51)
k. 382 — 389. Napis na okładce aktu tego: Instruction ad conventus particulares, sam zaś
akt bez tytułu i daty.



323

tak żatośny i srogi pożar, którym tych czasów bracia nasi i sąsiedzi za-
ścienni tak żałośnie płonęli, a ojczyznę nasze tak już blisko i z wielkieni
niebezpieczeństwem obchodzi, nas jeszcze też nie obejmie, pokąd nas już
nie w granicach, bo na tych już wisi, ale w domach własnych jeszcze
nie dosięga, aby się wszystko opatrowaZo i warowało. Do czego teni
więcej to pobudzać i przywodzić wszystkich słusznie i barzo pilnie ma
poganina tego takowa zawziętość tych czasów jego i tak pomyślne po-
wodzenie na tym początku panowania i na pierwszej z Chrześcijaństwem
potrzebie, więc i możność i młodość jego i przyległość ta a chciwość
sama sławy, chciwość do posiadania nie tych albo owych włości , ale
do hołdowania samego świata im wrodzona; która że takowa jest, wiele
cudzych i żałosnych a srogich przykładów ukazać to nam mogą, i to
przytym, że za pogodą swą oni, gdzie więc im takowa nieostrożność albo
i niegotowość drogę poda, nie patrzając też i przyczynej i nie za odpo-
wiedzią żadną wszystko co potrzeba radzi czynią i za prawo mają to,
czego mocą dostać sobie mogą: to nawet przedsięwzięcie, ten i zakon
ich niewolić narody chrześcijańskie, a nawięcej wolne, i nikomu, jedno
kto się w czas poczuwa, a w obronie i w gotowości przystojnej stoi, nie
folgując. Jakoż i W. Mciom nie dobrze by radził, ktoby śmiał w tym
ubezpieczać, że za górami temi ten nieprzyjaciel, gdzie teraz stanął, zo-
stanie: a ono trudno i próżno lepsze i trwalsze a bezpieczniejsze z ta-
kowemi sąsiady sąsiedztwo obiecować sobie, jeśliże rady lepszej i zdrowej
nie będzie i rychło i statecznie, za którąby ojczyzna, sława, wolność
a zdrowie W. Mci samych i małżonek i potomstwa miłego W. Mci i inne
wszystkie spólne pociechy trwałe i szczęśliwe W. Mci nie upadały i nie
zostawały łupem nieszczęsnym i pociechą, czego Boże racz obronić,
w ręku okrutnych nieprzyjaciół.

Co wszystko Król J. Mć P. nasz Mciwy, jako głowa tej Rzpltej
a stróż i opiekun zdrowia tejże miJej ojczyzny naszej, upatrując i uwa-
żając, a miłując te wszystkie W. Mci ozdoby, miłując zdrowie tej Rzpltej
więcej nad własne i nad insze swe wszystkie pociechy, tego życząc a pra-
gnąc, aby się pilnie, porządnie i jako narychlej takowym nawalnościam
zabieżało, zniósłszy się o tern z pp. Radami, a nie najdując inszego spo-
sobu, którym by się temu zabiegać i radzić miało, patrząc do tego i na
postanowienie blisko przeszłego sejmu Warszawskiego i onego się trzy-
mając, sejm walny do Warszawej na dzień X. miesiąca lutego stanom
wszystkiem koronnym tak do przesłuchania komisyi Krakowskiej, jako
sejm przeszły postanowił, jako też dla tych potrzeb nagłych, które na
ten czas Rzpltą zachodzą, a temu samemu tylko gwoli złożyć raczył,
Pana Boga prosząc, aby przedsięwzięciu temu i potrzebom tym błogo-
sławić raczył i W. Mci też napominając, abyście tegoż też od niego



3.24

prosiH: i sami żebyście dobremi chęciami i zgodnemi radami i ratunki
do tego tym goręcej przystępowali. Na którem sejmie fo, co J. K. Mć
própoaować ma wolą, posiać mię z tym między W. Mci raczył, abym
to imieniem J.K. Mci W. Mciom przełożył, abym i sprawy i potrzeby te
wszystkie jako W. Mci własne tern pilniej zalecił.

A naprzód to potrzebną J. K. Mć. rozumieć być raczy, żeby od
przesłuchania pp. komisarzów komisyej Krakowskiej poczęli się, gdyż
i to jest sejmu przeszłego postanowienie i temu saniemu gwoli naprzód
złożyć go . przyszło przed czasem od prawa pospolitego naznaczonem.
Pomnieć to dobrze J. K. Mć raczy, że relacyą tej komisyej na tych sej-
mikach każdy na swem z pp. komisarzów mieli byli uczynić W. Mciom;
lecz że i tak wielu jech sejm tenże przeszły nie mianował jako jest sej-
mików* że też jech i naznaczonych wiele się było ku tej to komisy! do
Krakowa nie zjachało, baczyć W. Mć raczycie, że nie może się temu
dosyć dziać na ten czas, ale na sejmie tem przyszłym, gdzie się pp. ko-
misarze o ^) tym wszyscy zniosą, i stany wszystkie będą, tam przydzie
im to odprawić. Jednak i tu teraz mam rozkazanie od J. K, Mci, abym
W. Mciom krotce przełośj^ł^): gdyż zupełniejsza sprawa musi się zostawować
tymże samym pp. komisarzom, więc że i te czasy są, które zawarcie i tego
jako insze wszystkie nasze rady, co W. Mć każdy rozumieć może, że być
zawarte chcą (sic), wszakże to na czym zależy i na czym rzeczy stanęły^
przełożę. Na tej komisyej Krakowskiej o tych wszystkich artykułach, które
też na Krakowskim i na Warszawskim blisko przeszłych sejmiech zobó-
pólnie były traktowane, była namowa; dopytowali się nasi pp. komisarze^
którzy by panowie Chrześcijańscy w tem być mieli, jakowe by ich siły
być mogły, jako wielki też i nam chcieli dać ratunek, który i tego zje-
dnoczenia, gdzieby do tego przyszło, dać Rzpltej i uczynić warunek.
I przyszło już między nimi do tego, że i to, jakoby wiele, tak jeznego^
jako i pieszego wojska mieć mogli i jakowyby też pieniężny ratunek
nam dać mieli panowie sąsiedzi nasi Chrześcijanie, mianowali tam jech
komisarze byli, i o inszych wszystkich artykułach wiele z obu stron na-
mów dyło ^). Lecz że nasi chcieli naprzód dosyćuczynienia transakcyej
Bendzińskiej, a Cesarza j. Mci posłowie z drugiej strony wnosili też swe
przyczyny, dla których na ten czas tak prędko to być nie mogło i pro-
sili dalszego odkładu; w co się też włożył i poseł Ojca Św., J. Mć Ks.
Kardynał Kajetan, który tu do tego jako od spólnego a bardzo życzli-
wego wszego Chrześcijaństwa nawyższego pasterza jest posłań, i tak te
sprawy zi tem stanęły i tak z tem wyżej pomienione artykuły nieza-
warte dotąd jeszcze zostały: czeka jednak ten J. Mć Ks. Legat, jako daje

') w RP. niewyraźnie: z czy o. ') Niema w RP. ^) Niema w KP.



325

sprawę, rychlej a pociesznej o wszystkiem deklaracyej. A przy tej rela-
cyej komisarskiej zda się i to, aby też i poselstwa, jeśliby jakie nowe
do tej sprawy należące przybyły, żeby też przy temże naprzód były
przesłuchane, a tam więc przesłuchawszy i Wyrozumiawszy wszystko do-
statecznie, a porachowawszy się z wtasnemi potrzebami naszemi i na te
czasy i nawalnosci takowe pojźrawszy i uwaźywszy wszystko dostate-
cznie, żeby się już na tern sejmie za spólnem naradzeniem co pewnego
i gruntownego koniecznie zawarło i to, co się będzie z nalepszym i na-
bezpieczniejszym Rspltej naszej baczyło, żeby się już nieodkładnie uczy-
niło, gdyż i granice tak szeroko otwarte i wojska tak wielkie a gotowe,
które nad granicami blisko naszemi na tę zimę obiegły, o których trudno
to obiecować, aby próżnować miały za takowem powodzeniem *). Zaczem
i sami W. Mć baczyć raczycie, jako nam odkładać tych teraźniejszych
rad naszych takowe rzeczy dopuszczają: i owszem, tego tem pilniej po
nas własne bezpieczeństwo nasze chce i te sąsiedzkie przygody prze-
strzegają i napominają, abyśmy nie sejmując długo, co pewnego a nam
napotrzebniejszego czynili, wyrozumiawszy dalszą i zupełniejszą wolą są-
siad naszych, jeśli poselstwa które przybędą, kiedy się też i Ostrowski '-*)
od Cesarza Tureckiego powróci.

A przytem zaraz radzić i opatrzyć to potrzeba, jakoby do tego,
co się zawrze i postanowi, siły i dostatki były i pewne i trwałe, jako
i Rzplta i po te czasy, pokąd na żadną stronę niema żadnego pewnego
^ sąśiady ani z temi ani z owemi postanowienia, w obronie była gotową:
jakoż jest dotąd za łaską Bożą i za staraniem Króla J. Mci i za czułością
pp. Hetmanów; ale wojsku temu, które wiecie i to W. Mć jako znaczną
uprzątając swowoleństwo ukrainne posłuoę uczyniło, które też przez
wszystko lato strzegło granic (co Cara Tatarskiego, który się po te
wszystkie czasy z wojskiem wielkiem nad państwy Króla J. Mci wieszał,
dotąd zatrzymało) i które wojsko do tych czasów jeszcze strzeże i służy
godnie i po tych tam miejscach podległych tem niebezpieczeństwom roz-
łożyć musiało, zapłacić potrzeba, bo już czas niemały na kreski służy
i wielką sumę Rzplta winna mu zostaje, tak, że teraz z chęci więcej
a z miłości swej ku ojczyźnie niż z jakiej korzyści to czyni. Pobory te
przeszłe temu już nie wydołają, bo nie całe były, tylko z pewnych wo-
jewództw i to coby przyść miało, jeszcze tego na gromadzie niemasz
i prawie dopiero tych czasów niektóre województwa znosić go poczęły,
a drugie jeszcze się ociągają. Baczyć to i rozumieć dobrze W. Mć ra-
czycie, że za osiedzeniem tych przed niejszych i możnych miejsc Chrze-



*) W RP.: powiedzeniem.

*) Piotr Ostrowski. Por. Bielskiego kroniki ci%g dalszy, wyd. Sobieszczański str. 297.



326
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

ścijańskich, które ściany nasze i same stolice koronej tej zaslonialy, po-
trzeba, aby się i na tym sejmie ten sposób i dostatek takowy postanowił,
którym by miejsca wszystkie tym tam granicom podlegle i Kraków
miasto stołeczne, tych tani krajów bardzo bliskie, wedle potrzeby zbu-
dować i warować się jako naprędzej i rządnie mogjy; czego jako wszyst-
kiej Rzpltej, tak i W. Mciom każdemu z osobna potrzeba, aby gdzie
by wiec gwałt jaki nastąpił, żeby się mógł i nieprzyjaciel zabawić, a W.
Mć tern snadniej do obrony ojczyznej swej kupić, żebyście też W. Mć
mieli gdzie małżonki, dziatki i insze pociechy i zbiory wasze czasu po-
trzeby wnieść i zostawić bespiecznie. Życzyłby i tego J. K. Mć patrząc
na tą odmianę czasów i na to, że sąsiad pogańskich a możnych i Chrze-
ścijaństwu nieprzyjaciół zawsze jak przyrodzonych, i takowych, jako się
wyżej namieniło, przybyło, i w tym aiy się W. Mć ^) poczuć raczyli,
a wejżrawszy w prawa swe, które W. Mć macie o pospolitej obronie
i w te takowe niebezpieczeństwa, któremiśmy daleko więcej już podlegli,
aniż onych czasów, kiedy te stanowione były, żebyście W. Mć uważywszy
teraźniejsze potrzeby, o sobie i o bezpieczeństwach swych na te i na
przyszłe czasy radzili i do takiego sposoby prędszej i porządniejszej
obrony, któreby się na tem sejmie za spólnem zniesieniem się wszech
stanów znaleść mogły, pozwolili i posłom swem znosić i zgadzać się
z drugiemi o tem poruczyli. Nie podaje się to W. Mciom tem sposobem,
aby jakie odmiany na wolności W. Mciów wnosić się miały, bo tych
J. K. Mć i pomnażać zwykł zawsze W. Mciom, mając to sobie między
inszemi swemi królewskiemi ozdobami, że nietylko tak wielkich narodów
ale że tak wolnych, jako jesteście W. Mć, raczy być za wolnem obra-r
niem W. Mci panem. Czyni się to i podaje W. Mciom na przestrogę
tychże nieprzepłaconych wolności W. Mci, aby jech gwałt nieprzyjaciel-
ski, który tak już o tę ścianę z nami usiadł, w takowym nierychłym
sposobie obronej, jaki W. Mć macie\ nie nastąpił. Nie podaje się i to,
żeby prawa stare w tem odmieniać się co miały, żeby J. K. Mć, imo
wiadomość W. Mci wszystkich i imo postanowienie sejmowe miał prze-
ciwko komu wojnę podnosić, i owszem chce, niechaj to cale podług opi-
sania tegoż prawa w powadze swej zostawa, to się samo tylko prze-
strzega i napomina W. Mci, żebyście W. Mć za temi, którem wyżej po-
mienieł przyczynami tylko na wszelaki gwałt, któryby niespodziewanie
napaść mógł kiedy, tak żeby niedopuścił sejmować i gdzieby więc i to
kwarciane obecne wojsko strzymać niemogło, żeby się inakszy sposób
obronej gotowości i potężniejszej już też na ten czas opatrzył.

Z Carem Tatarskim , który tu tych czasów poselstwo do Króla J.

') Niema w RP. «) W RP.: może.



327

Mci posiał z opowiedaniem prawdzie dobrej przyjaźniej, ale też z napo-
minaniem się pilnem i usilnem upominków zwykłych i zniesienia z Niżu
kozaków i z opowiedaniem tym , że gdzieby temu się dosyć nie działo,
nie czyni nadzieje przyjaźni, raczył Król. I Mć tego tu posła jego za-
trzymać, bo nie zdało się go okrom jakiej statecznej odprawy puszczać
do pana jego. Wysłań też już był mało co przedtem posłaniec do tegoż
cara, Rzemiński ^) komornik z częścią niejaką upominków, ale się z tym
posłem minęli, i w tem przyszła pewna wiadomość, że już z wojski swemi
Car przechodził ku tym krajom; zatrzymał się ten Rzemiński przy J. Mci
P. Hetmanie Koronnym , bo nie zdało się , aby drogę temu poganinowi
miał był zachodzić i szukać go z tym, podała się jednak o tem wiado-
mość do niego. Dawają i na ten czas sprawę z tych tam krajów, że się
Car zabawił na polach; nie wątpić, że nie chce próżnować, a że i pobliż
miejsca są włości koronnych, aby szkody jakiej uczynić niezamyślił, po-
trzeba tedy i z tym, który i tak długo się już tych zwykłych upomin-
ków przegłodził i tego lata świeżo od kozaków, którzy mu na prze-
prawie Dniepru ludzi kilka tysięcy jego urwali, jest znowu obrażon, albo
naleść i postanowieć ten obyczaj, żeby go te doroczne jego upominki
dochodziły, które jako już przedtem bywało naród żydowski, który do-
brodziejstw tej Rzpltej wolnie zażywa, a do posług się jej żadnych in-
szych nie przyczynia, naj snadniej li i najsłuszniej i bez wielkiego uciążenia
swego, gdyż ich jest tak wiele po wszystkich państwach J. K. Mci, to
sposabiać i na każdy rok opatrować, a Rzpltą tem też ratować mogli,
gdyż też i w innych państwach, nawet w pogańskich, u których tako-
wych swobód nie zażywają, nie są i od więtszych ciężarów wolni; któ-
rym że nikt więcej i w tym folgować nie będzie, aniż swego i braciej
swojej bezpieczeństwa, którzy tam po tej granicy od tego tam nieprzy-
jaciela siedzą, a często i żałosne spustoszenia dla zatrzymawania tych to
upominków odnoszą, nikt nie wątpi, że i na rozlewanie krwie i na nie-
wolstwa częste tychże braciej W. Mć więtsze baczenie, aniż na to tak
małe uciążanie tego narodu patrzyć będziecie raczyli. Albo jeśliby to
więc się nie zdało i byłaby w tym lepsza rzecz tych żydów u kogo, aniż
W. Mci własna u W. Mci samych i tych braciej ukrainnych, o których
nawięcej idzie, tedy potrzeba jednak ukazać, skąd by się te upominki
a pewnie dosięgać mogły. Na skarb koronny Króla J. Mci próżno to
kłaść, bo i własnym potrzebom J. K. Mć dotąd jeszcze po onym zawie-
dzeniu na zasłużone żołnierskie i po zatrudnieniu prowentów wydołać
nie może. Próżno też inakszym sposobem z takowym nieprzyjacielem
pokój sobie obiecować, jeśliby się albo to, czego się on upomina, nie

*) W RP.: Rzcmińskiego.



328

opatrzyło, albo więc jeśliby się za przeważnym i statecznym jakiem przed-
sięwzięciem a za pomocą Bożą onego nie poskromiło.

Z temi kozaki co też czynić, jeśli z ich jaką liczbę zostawić i pod
jakowy by rząd one podłożyć, za którem by tylko strzedz i służyć Rzpltej
byli powinni, a ciężkiemi jej być jako po te czasy byli i wadzić nas
z sąsiady, co zawsze czynili, żeby nie mogli.

Te są tedy rzeczy, które i W. Mciom przełożyć rozkazać raczył
J. K. Mć i które za pomocą Bożą na tym przyszłym sejmie z stanami
wszytkiemi odprawować i stanowić ma wolą: a dla tego samego na ten
czas tylko, że i postanowienie sejmu przeszłego Warszawskiego, jako się
to wyżej W. Mciom przypomniało, że i te czasy i tak nawalne niebez-
pieczeństwa, które zwłoki i najmniejszej nie dopuszczają, tak to mieć
chcą. Baczyć to Król J. Mć dobrze raczy, że są i insze potrzeby i do-
ległości, które po części tak Rzpltą jako też stany i prowincye niektóre
zachodzą, jednak to też wiedzieć raczy, że są takowe, z któremi wolniej-
szego czasu i sejmu, który podług czasu opisanego później przyjdzie, po-
czekać się może, a te które na ten czas podawać J. K. Mć raczył, że
się ich ani czym inszem mniej potrzebniejszym zabawiać ani zatrudniać
ani zwłaczać, czego Boże uchowaj, bez jasnej zguby wszystkiej Rzpltej
nie może. Każdy kto jedno onę miłuje i baczy, co się z nią ten czas
dzieje, snadnie to sam, że tak jest, osądzić musi i przyznać to, że na ten
czas z temi Rzpltej potrzebami obchodzić się i postępować potrzeba,
jako się ten, co leczy, z chorem wielą chorób ściśnionem zwykł sprawo-
wać, który że wszytkich razem z niego zjąć niemoże, po jednej ujmuje,
od tych któreby go prędzej zgubić mogły poczyna, a na wszystkie ża-
den baczny nigdy nie naciera, bacząc, żeby gwałtem i razem miał wszystko
czynić, rychlejby zabił, niż ratował. Jakoż napomina i prosi nakoniec
J. K. Mć W. Mci, abyście i posly te, które podług zwyczaju obrać i po-
słać na ten przyszły sejm będziecie raczyli, żebyście takowe obrali, któ-
rzyby żadnemi swemi własnemi ani przyjacielskimi potrzebami nie byli
zabawieni, którzyby i nic swego i nic na ten czas inszego od W. Mci
nie przynosili, jedno to, co J. K. Mć na ten czas W. Mciom proponować ra-
czył: to co do obwarowania Rzpltej i do obrony jej od gwałtów i nie-
bezpieczeństw postronnych będzie na ten czas potrzebnego, ażeby z dru-
giemi spoinie radzili i stanowić przy J. K. Mci i przy pp. Radach mieli
moc niezamierzoną; ażeby też zdania tylko swe, jako było zawsze w wolnej
Rzpltej, a nie konkluzye między bracią swą wnosili, gdyż takowemi po-
wiatowemi a udzielnemi domowemi konkluzyami, jako się tego już W. Mć
doświadczyli, mimo to, że władzy J. K. Mci i pp. Rad starszych braciej
W. M. wielka się ujma władzy i powagi ich, co niema być, dzieje, wielkie
się i wszystkim innym prowincyam, kiedy kto doma na swem sejmiku



329

a nie na sejmie konkluduje bezprawie wolnościam pospolitym, w któ-
rycheście W. Mć sobie wszyscy równi, czyni, i za wielką też krzywdę
w sobie jedni od drugich, jako W. Mć wiedzieć raczycie, poczytywają,
kiedy nie na tym sejmowym placu co się stanowi. Tym się i jedność tej
zacnej Rzpltej i jej wolność targa tak, żeby się też, gdyby spólnej tej
rady i jednej nie miała, ani się Rzpltą zwać, ani oną by*) żadnym spo-
sobem być nie mogła, i temby samem nakoniec i jej wszystek spółek,
jako dusza z ciała *) upadkiem ostatniem zginąć musiał: gdyżby już tak
wiele Rzpltych musiało być, jako wiele osobnych rad, jako województw,
powiatów, na koniec domów i głów samych. Co jakoby się nawet ina-
czej rozumieć musiało, jedno tak, że z gotowemi konkluzyami do sejmu
spólnego przyjeżdżać, właśnie by to już było rządzić pojedynkiem, każdy
w swą. a nie radzić. Pewien jest J. K. Mć że W. Mć toż sami baczycie
być ujmą W. Mci spólnych wolności i skazą wszystkiego, że i te prze-
strzedz będziecie raczyli. Jakoż prosi i napomina i powtóre, żebyście W.
Mć takowych zwyczajów między sie wnosić nie raczyli, ale jako W. Mć
jesteście wszyscy równo wolni , jako i na jednem dobrze ^) tej Rzpltej
W. Mciom wszystkiem jednakowo należy, żebyście też jednako, także
i spoinie i na swem miejscu i swojem sposobem, podług biegu starych
przodków swoich, a nie pojedynkiem każdy o sobie i o swoich rzeczach
radzić chcieli. Wiecie to W. Mć, że i wóz, gdyby każdy z swej strony
zaprzągał i pociągał, targać się musi a obracać się nie będzie, że i w woj-
sku by napotężniejszym jako każdy o sobie tam pojedynkiem radzić po-
czyna, już wszystkiem uciekać i ginąć przychodzi, i łódź, w której wszyscy
sterować tylko chcą a spoinie jej i zgodnie nie ratują, na dnie z ninń
a nie na brzegu z nimi zostawa Tak i w Rzpltej dobrze, gdzie wiele
głów radzi, ale tak dobrze, gdy one głowy do jednej się sentencyej
zwierzchności swej znoszą, a nic swego własnego nie biorąc przed się
i okrom własnego afektu, to, co rozumieją być potrzebnego, nie zapić
rając się przy swem zdaniu, wiernie a nieupornie radzą, a zgody jako
zdrowia nadewszystko przestrzegają. Żeby też i powaga sejmów tych
koronnych i posłuszeństwa im powinnego inaczej, aniż po te czasy była
poszanowana i obwarowana , gdyż na tych prawa W. Mci wszystkich
stanęły, temi się wolności zatrzymawają, temi i potrzeby wszystkie Rzpltej
rnają być i bywały zawsze zawiedowane i ratowane: i sejmy ktoby chciał
W. Mciom zwątlić, toby z W. Mci czynił, abyście bez rady i ratunku spól-
nego i bez rządu i posłuszeństwa wszelakiego zostali jako dom jaki pu-
sty, żebyście i Rzpltą tym i wszystko, czego P. Boże racz uchować,
z nią pospołu zgubić musieli. Czego jeśli kiedy więcej przestrzegać było

«) W RP.: być. *) W. RP.: z ciała z. «) W RP.: dnie.



330

potrzeba, aby nietylko zgodnie a rządnie i zawarcie a nienarusznie od-
prawowalo i postanowienia te, które będą na sejmie uczynione, aby je-
dnaką u wszystkich wagę mieli, i aby wszyscy jednako wzajem temu
co się postanowi podlegali i posłuszni byli i kazić tego i przeciwiać się
temu żeby się nikt nieważył: — i teraz daleko więcej tych czasów, których
ledwo już nie w granicach swych możne nieprzyjaciofy baczemy, a le,
którzy nie na co więcej jedno na to samo, jako się my w domu zgadzać
i jako poczuwać, jako i rządnemi, chętnemi i poslusznemi do tych tera-
źniejszych potrzeb naszych będziemy być chcieli, najpilniej patrzają i pe-
wnie tak się z nami. jakowemi nas na takowych czasiech poznają, obejść
zechcą. W czem że tak szczerze *) W. Mci Król J. Mć napomina i prze-
strzega, czyni to pobudzony i tak wielkiemi potrzebami i niebezpieczeń-
stwem, o których próżno już teraz mówić, że niemasz nic, bo ledwie się
już rękami nie dotykamy tego, że i Rzplta i my wszyscy na czasiech
jesteśmy bardzo niebezpiecznych. Czyni i z tej powinnej a uprzejmej swej
ku tej Rzpltej i ku W. Mciom miłości, czyni, aby się i W. Mci om samym
a potomnym czasom oświadczył, jeśliby co trudniejszego i niebezpieczniej-
szego za tym przyszło, że przestrzegał, napominał i prosił, abyście W. Mć
Rzpltą pokąd czas ratowali, a że i sam wszystko to, co powinność J. K.
Mci niesie, co i może, czynić był znwżdy gotów, rozumiejąc i będąc tego
pewien po W. Mci, że też z tąi dobrą chęcią będzie to od W. Mci przyj-
mowano, będzie i tem więcej i pilniej, gdyż o W. Mci samych idzie, u wa-
żone: że i w tak wielkich potrzebach i niebezpieczeństwach, które tu są
W. Mciom od Króla J. Mci przełożone, nie będziecie sami tak bezpieczni,
abyście albo i co inszego mniej potrzebnego przedsiębrać, a Rzpltej
matce swej radzić i służyć jej potrzebom pilnie i statecznie nie mieli, że
też i w tych wszystkich zachodzących trudnościach nie zwątpicie i ręku
nie opuścicie tak, abyście i Rzpltej i siebie samych na takowych czasiech
zapomnieć albo i zaniedbać mieli, będąc potomstwem nieodrodnych cnych
a mężnych przodków swoich, będąc i synami tak zacnej a możnej Rzpltej,
do której się potrzeb przodkowie W. Mci cisnęli zawsze i poprzedzać
się byli zwykli i dla której nietylko majętności?! mi, ale i krwią, gdzie
tego był plac, hojnie z nieśmiertelną sławą swą szafowali, będąc wol-
nemi, mężnemi i na wszystek świat wiarą, statecznością, dobrą chęcią
i powolnością ku Rzpltej i ku Panu swemu zawsze sławnemi i wielkimi
u wszystkich innych narodów. Czego nietylko J. K. Mć sam na ten czas
od W. Mci spodziewa się pewnie i czeka, ale tegoż i sama Rzplta, by
to między W. Mciami mówić na ten czas miała i potrzeby swe przeło-
żyć, prosi i żąda tegoż od W. Mci samych zdrowia, nieprzepłaconej wol-

*) w RP. zamazane słowo.



331

ności, majętności, i mite potomstwo żąda i żebrze, abyście ich w tak
kwitnącej Rzpltej, jakoście się sami w niej porodzili i jakowej dotąd za
laską Bożą i za staraniem i za szczęśliwem panowaniem J. K. Mci za-
żywacie, onych też żebyście zostawieli. J. K. Mć też z tym W. Mciom
się opowiada i upewnia, że jako niema nic milszego i pożądliwszego nad
całość i zdrowie Rzpitej i dobre W. Mci wszystkich, tak wszystkim coby
u siebie najdroższego miał i nieszanowaniem zdrowia swego rad się
z wielką chęcią cale i uprzejmie do każdej posługi Rzpitej społem z W.
Mciami przyłoży.



8.

Instmkeya na sejmik generalny Malborski na dzień VIII. Stycznia złożony,
nrodzonemn Adryanowi Rębowskiemn Sekretarzowi i na tenże sejmik posłowi
naszemn w Warszawie dnia XVII. miesiąca Grndnia Rokn Pańskiego MDXC

szóstego dana ').

Iż tak gwałtowne potrzeby i niebezpieczeństwa, które nie jedno na
oko widziemy, ale rękoma się ich dotykamy, na tę sławną Koronę teraz
nadchodzą, jakie za czasów nie tylko naszych, ale i dawniejszych na nię
jeszcze nie przychodzieły, w których ojczyzna miła sama do W. Mci
mówi, sama jeśli kiedy przed tem, teraz napilniej o ratunek i radę woła
i prosi , przeto tem krócej J. K. Mci potrzeby tej ojczyzny V/. Mciom
przekładać przyjdzie. A nie rozwodząc się szeroko przypomina tylko
W. Mciom, co w sąsiedztwie a prawic o ścianę z nami się dzieje, jaki
z tamtąd ogień na Koronę wypaść może. co i z inszych stron za nie-
bezpieczeństwa nad nanrii wiszą; więc jako komisarze naszy z komisa-
rzami Cesarza J. Mci się rozprawili: — z czego obaczą W. Mć, na jakim
teraz jest placu ojczyzna W. Mci, co za czasy na nię przyszły, czego po
W. Mci potrzebuje, co za przyczyny tego sejmu, na który dla spólnej
radej W. Mci J. K. Mć wzywać raczy. Nie wątpi nic J. K. Mć, że wej-
rzawszy w to wszystko, wzbudzi się w sercach W. Mci szlacheckich wro-
dzona ku ojczyźnie miłość i że o tym samym na ten czas W. Mć radzi
myśleć będą, co czas każe, to jest, aby od głównych nieprzyjaciół za-
mysłów i niebezpieczeństwa cale i gruntownie opatrzona była. Wiedząc
W. Mć, jako z wielkim wojskiem przeszłego lata Cesarz Turecki przyszedł
do ziemie Węgierskiej i podszedł tuż pod granice koronne górną Wę-



*) Prócz wydrukowanej powyiej pod N° i instrukc3ri na sejmik znajduje się w Ar-
chiwum państwowem w Gdańsku (Abth. XXIX N* 60, Recesse 1596, 1597, k. 15 — 20 i drugi
raz k. 505 — 508) takie instrukcya na generał Pruski, różniąca się od poprzedniej pod wzglę-
dem treści dość znacznie.



332

gierską stronę, Agier ostatnią od granic naszych twierdzą Chrześcijańską
mocą wziąt, wojsko potem Chrześcijańskie, żal się Panie Boże, rozgromił:
za czym nie tylko ostatek ziemie Węgierskiej bliskiej upadku, ale i wszyt-
kie przylegle Chrześcijańskie krainy, a nawięcej Rzplta nasza w wielkiej
trwodze i niebezpieczeństwie, a tym większym, że poganin ten nie tylko
na Agrze i innych miejscach wielkie praesidia zostawił, ale i wojsko swe
w Węgrzech na zimę rozłożył, tak iż pewnie i na drugie lato próżnować
nie myśli, zasmakowawszy szczęśliwe początki, jako młody a chciwy nie
tylko sławej, ale więcej państw i krwie ludzi Chrześcijańskich. Ma przy
temże wojsku ludzi Tatarskich nie mało z Fethigerejem Gałgą bratem
Cara Przekopskiego, do których przybyło mu ich i teraz więcej z Mul-
tańskiej ziemie z Baligierejem ^); ci i zimie wojują: przez te nie tak ziemię
Węgierską, którą za swoją, żal się Panie Boże, mając, w dostawaniu ży-
wności wojsku swemu ochraniać podobno będzie, ale przyległe prowincye
trapić nie zaniecha. Za czem ledwa z której strony Korona przez tę
zimę od nieprzyjaciela tego ubezpieczać się może, a tym więcej, iż Car
sam z ziemie Multańskiej wyszedszy, na polach Bialogrodzkich koczuje,
podobno tym umysłem, aby z bliska upatrzywszy pogodę lubo do państw
koronnych, lubo do ziemie Siedmiogrodzkiej zręcznie wtargnąć mógł.
A tym zaś Tatarom, co w Węgrzech są, nie tylko do przyległych miejsc
ziemie Węgierskiej, ale i do odleglejszych przez sąsiedzkie Chrześcijań-
skie, przez które zewsząd drogi mają otworzone, droga do nas nie da-
leka. Ale i na to nie mniejszą pieczę mieć potrzeba, aby ci Tatarowie
7 łupem, na który się w Węgrzech zdobyli, przez państwa nasze do do-
mów się swych wracać nie chcieli; co z jaką sławą by naszą i Rzpltej
było i z pożytkiem, każdy z W. Mci uważyć snadnie może. Na lato zaś
wszytka wojna i sedes jej przy granicach koronnych, gdyż ziemie Sie-
dmiogrodzkiej i ostatków w tym tam kącie za Agrem pewnie poganin,
na ubogą tę ziemię Siedmiogrodzką bardzo zawaśniony, nie poprzestanie
i tu w ten kąt dokuczać będzie, za czym im dalej, tym bliżej pod nas
się ten poganin podmyka. Owa za nieszczęściem Chrześcijańskim i dopu-
szczeniem Bożem przysiadł się prawie pod bok nasz ten nieprzyjaciel,
którego się przodkowie naszy jeszcze w owe czasy, gdy za morzem wo-
jował, gdy Rhodis opanował, strachali i już w ten czas, coby za obronę
ojczyźnie przeciw jego mocy obmyślić, radzili; przyszły na nas czasy, że
już nie za morzem, nie za Dunajem, nie za niedobytemi zamki o niem
słyszemy, ale prawie tylko jak przez próg, przez równe i to gołe i roz-
robione góry od ziemie Węgierskiej nań ledwo nie patrzemy. Takowe
sąsiedztwo jako W. Mciom i potomstwu W. Mci niebezpieczne, każdy

'} Zapewne błędnie, ma być Kazygierejem.



333

z W. Mci widzi i rozumie; nie rad poganin ten upuszcza okazyej żadnych
do rozszerzenia państwa swego, i acz wszytek naród Chrześcijański, ale
nabardziej stan między niemi szlachecki radby z gruntu wygubił. Przeto
i W. Mć przyjaźń stateczną trudno sobie od niego obiecować mogą; aby
snąć i to nad zwyczaj swój szczerze trzymać pokój chciał, od ekskursyej
jednak i czat jego trudno być mają wolne kraje koronne, z wielką szkodą
w ludziach i w, majętnościach. Zniszczałyby zatem, strzeż Boże, naobBtsze
kraje koronne tamtej ukrainie podlegle, dostałoby się i dalszym, samo
stołeczne miasto w ustawicznej trwodze i strachu, gdyby się za czasu
potężnie nie umocniło, byćby musiało. Nie chce się szeroko rozwodzić
J. K. Mć w wyliczaniu tych niebezpieczeństw, które za przyległem z wielu
stron takowem sąsiedztwem wiszą nad karkami prawie naszemi; przyda
na myśl samemu każdemu z W. Mci, kto uważy nicsposobność i nie-
stworność jako nasze tak i panów Chrześcijańskich, bliskość siły, sposób
podbijania państw, nieustawiczność przymierza poganina tego, któremu
zakon jego wiarę i naród Chrześcijański każdy niszczyć każe i za to samo
wieczne od Pana Boga zapłaty obiecuje. A nam tym ciężej i niebezpie-
czniej, że i drugi nieprzyjaciel straszny, prędki, szkodliwy Tatarzyn z bliża
na nas ustawicznie czyha i dotąd jeszcze, jako się wyżej wspomniało, po
zwojowaniu ziemie Multańskiej koni nie rozsiodłał; a przy nim wojsko
Tureckie u Dunaja, dosyć, jako J. K. Mć ma wiadomość, potężne.

Tatarskie poselstwo, wiedzą W. Mć że dotąd jest w Koronie, przez
które o upominki roczne żąda , także o to, aby kozacy wszyscy z Za-
dnieprza zniesieni byli, dokładając tego, gdzieby dwiema tym kondycyora
przymierza Król J. Mć dosyć nie uczynieł, że z Króla J. Mci samego
przyczyna by poszła do wzruszenia jego; obawiać się trzeba, aby i tym
poselstwem na zwadę nie gonił, gdyż ta kondycya o wyniszczeniu Ni-
żowców prawie z gruntu i zniesieniu z Dniepru bardzo trudna i niepo-
dobna.

Widzą już W. Mć wielkie i gwałtowne z wielu stron nad miłą tą
ojczyzną niebezpieczeństwa, a takie, które nie jedno leda jako zatrzasnąć
albo zatrudnić i poszkodzićby ją mogli, a zachowaj Panie Boże, zgubić
i z gruntu wywrócić wszytko. Rady teraz trzeba, jako temu zabieżeć, jako
zachować i obronić miłą tę matkę nasze w tej , której ją zostaw leli
przodkowie, cnej ozdobie i całości.

Wzywają do towarzystwa spólnego odporu'^] nieprzyjacielowi temu
spólnego imienia i narodu Chrześcijańskiego Panowie Chrześcijańscy:
Ojciec Św. i Cesarz J. Mć, o czym żeby się byli pp. komisarze w Kra-
kowie znieśli, takie były przeszłego sejmu postanowienia; to, co oni mię-

') W RP. niewyraźnie.



334

dzy sobą znosili i traktowali, W. Melom uważaćby przyszło. Lecz iż rzeczy
są takie, których rozgłaszać nie potrzeba, aby zasię za tak hWskum są-
siedztw^rn *) do wiadomości nieprzyjacielskiej pierwej, niźliby Sie posta-
nowieii, nie przyszły; ktemu, iż się to tu konkludować nie może, jedno
ze wszytkiemi stany na sejmie, gdzie się te rzeczy tak od naszych pp.
komisarzów, jako od Ojca Ś. i Cesarza J. Mci i podobno od inszych
panów Chrześcijańskich zniosą: przeto z tem się nie rozszerzając teraz, na
sejmie da Pan Bóg wszytko się objaśni, gdzie pp. posłowie W. Mci
wziąwszy zupełną moc od W. Mci ze wszytki mi stany do tego się przy-
mawiać i na on czas spoinie to stanowić będą. co i potrzeba i bezpie-
czeństwo ojczyzny naszej ukazować będzie. - Przełożyły się tedy już W.
Mciom niebezpieczeństwa strasznego sąsiedztwa Tureckiego, przypomniały
się i sprawy komisyej Krakowskiej: a to jest materya sejmu tego, na
który J. K. Mć za gwałtowną potrzebą ojczyzny W. Mci wzywać raczy
i który ad decimam Februarii dla tych samych spraw za uchwalą prze-
szłego sejmu W. Mciom składać w Warszawie raczy.

Przypomnieć się musi i ono swowoleństwo szkodliwe kozackie, które
za łaską i błogosławieństwem Bożem nad Koroną i J. K. Mcią panem
naszym jest wielką przewagą i dzielnością rycerstwa koronnego z p. He-
tmanem polnym poskromiono i wodzowie a głowy ich z armatą i z cho-
rągwiami do ręki J. K. Mci oddani. Lecz wzniecićby się to za czasem
mogło, gdyby ći, którzy na Diiieprze zostali, nie byli w posłuszeństwie
i w jakim pewnym rządzie; o czyni i porządku a bezpieczeństwie tej
tam ukrainy W. Mć na tymże sejmie co gruntownego postanowićby
trzeba. Ale nade wszystko obmyślić miłej tej ojczyźnie, pod którą się stra-
szni wszystkiemu Chrześcijaństwu nieprzyjaciele tak blisko podsiadają,
obronę potrzebną: to jest wniśćby w towarzystwo z PP. Chrześcijańskimi
i spoinie się otrząsnąć temu nieprzyjacielowi, a póki wżdą jeszcze nas
ten ogień nie zagarnął i póki Chrześcijańskie siły są potężniejsze, o co
i Ojciec Ś. usilnie żądać nie przestawa, przestrzegając i napominając, że
ten zapał nas w niedługiem czasie a bez takich Chrześcijańskich pomocy
zasiądź może; czy innym sposobem ochronić się od zapału tego, a przy-
mierza i dawnego pokoju z pogany ponowić: — na obiedwie stronie i uwa-
żnie radzić i prędko czynić trzeba; zima przemknie się prędziuczko, póki
tej stawa, albo to, albo owo skończyć trzeba i być pogotowiu. Pokój'
i przymierze jako pewne z tym nieprzyjacielem, doznało wiele królestw
Chrześcijańskich, które pod nim zagarnął; aby też w nawarowniejszym
pokoju, każdemu państwu, pod które się bliżu przymknie, trzeba zawsze
wielkiej ostrożności i gotowości potężnej. Państwa inne mają z nimi po-

*) w RP.: bliskimi sąsiedzŁwym.



335

kój i przymierza z dawna stanowione i dobrze ugruntowane, jednak w czas
się zasłaniają od niego wielkiemi fortecami, armaty także mają zawsze
pogotowiu i choć w pokoju, skoro Turecka na morze wynijdzie armata,
toż oni swoje dla straży swych prowincyej i obrony wywodzą. Tejże
czułości i ostrożności W. M. tych czasów już trzeba: na ukrainie sto-
łeczne miasto, trzeba mu innego opatrzenia i obwarowania, a także i in-
nych miejsc, któreby je wżdy od nieprzyjaciela dobrze przegrodziely ;
więc i straży ustawicznej i tych tam granic dla ustawicznych exkursyej
i czat pewnie będzie trzeba. Raczcież W. Mć te l^zećzy pilnie uważyć,
chciejcie tak o nich radzić, jakoby ojczyźnie milej nic na W. Mci nie
zeszło, jakoby potomstwo potem na W. Mci nie narzekało. Kładźcie Wć
sobie przed oczy żałosne to królestwo Węgierskie, przywodźcie na pa-
mięć, co ich nachyliło do zguby, domowe pewnie rozterki i niestwora;
cudzym przykładem chciejcie się W. Mć strzedz tego, co sąsiady zgubiło
w podobnym niebezpieczeństwie, pilniej płomień niż iskierkę gasić, pilniej
o tem radzić, pilniej temu zabiegać, aby z gruntu ozdoby szlacheckie,
wolności wszystkie nie zaginęły, aby ojczyzna, a z nią W. Mć sami, żony
i dziateczki W. Mci do upadku nie przyszły. Między sobą łacno się W.
Mć w tej równości i woln ściach jednakich znosić słusznie mają, a teraz
już puściwszy inne sprawy na stronę, o teraźniejszej i na potem obronie
radźcie, gdy Pan Bóg wie, jeśli nam na potem do sejmów, do zjazdów
i spólnych namów przyść będzie mogło. Nie opuszczajcie W. Mć tego
czasu, którego nam Pan Bóg a to jeszcze z łaski swej użyczył do ra-
dzenia o sobie, nie odkładajcie W. Mć opatrzenia bezpieczeństwa swo-
jego, nie pogardzajcie tą łaską Bożą, gdyż strzeż Boże jakiej na Rzpltą
nagłej nawalności, nie tak nam będzie łacno i sporo o sobie radzić.

Na Królu J. Mci jako przedtym nic nie schodzieło, tak i teraz scho-
dzić nie będzie, który najwięcej o bezpieczeństwie W. Mci myśląc, jednak
na nieszczęsne jakieś czasy żałować musi, że prace jego i usilne to sta-
ranie o Rzpltej często bywają daremne; doznawa i odnosi wielkie za-
trudnienia w sprawach Rzpltej, a to nażałośniejsza zapewne i naszko-
dliwsza, że i sejmowe postanowienia ważności tej, która im z prawa
należy, nie mają. Widzi to każdy, jako to potrzebne było wojsko, gdy
się ci nieprzyjaciele o ściany i płoty nasze ocierali: jednak podatek na
sejmie przeszłym pozwolony województwa niektórych jest zatrudniony
i dotąd zatrzymany, zaczem wojsko to zapłaty swej mieć nie może i żoł-
nierz dobrze zasłużony na kreski służy. Więc gdyby tak sejmowe uchwały
wzruszać i podnosić się po województwach miały, jako pewna obrona
Rzpltej w czasach tak niebezpiecznych być może ? Czas dla Boga wrócić
się do starożytnych obyczajów i sejmowej powagi, mądrze i gruntownie
a szczerze radzić o ojczyźnie, a co się postanowi, dzierżyć statecznie.



336

Są i inne mała domowe, których w takowej bliskości nieprzyjacielai w ta-
kowych czasach naszych strzedz by się pilno: rady nasze, namowy nasze
jawne wszytkiemu światu bywają; a jakoż bezpieczni być mamy, jako
nieprzyjacielowi straszni, który tak wie, co się u nas dzieje, jako co
w domu u niego? Chciejcie W. Mć uznać i naprawić te defekty, a od-
łożywszy na ten czas wszytkie inne sprawie, o zdrowiu i cafóści ojczy-
zny swej myślcie. Obierzcie między sobą ludzie baczne, roztropne, w rze-
czach biegle, którzy by w rzeczach mogli rozeznać, co właśnie dobremu
ojczyzny i ubezpieczeniu jej sluźy. którzyby dobro pospolite nadewszytko
miłowali, prywatnych swych affektów i kontencyi byli próżni; takowe
W. Mć z pośrodku siebie na sejm walny poślejcie, dawszy im moc ra-
dzić i stanowić przy J. K. Mci Panu naszym i senacie i stanach innych
lubo to zjednoczenie z pp. Chrześcijańskimi, jeśli co warownego koronie
na sejmie podadzą, i lubo też zawarcie przymierza z Cesarzem Tureckim
i Tatary, także o obronieniu Krakowa i miejsc pewnych od tej tam Wę-
gierskiej ukrainej. Nie wątpić nic J. K. Mć, że się wzruszą synowskie
chęci W. Mci i ona starożytna polskiego rycerstwa miłość ku ojczyźnie
matce swej, że jej W. Mć uprzejmie będą chcieli dźwignąć i pomódz,
aby namniejszy szwank i szkoda na nie nie padła. Nie wątpi, że od tej
chęci nie odrażą W. Mci żadne privatarum rerum st idia, które tych czasów
do upadku jakiego strzeż Boże Rzpltę przywieść by mogły. Prosi jednak
pilnie z miłości swej ku W. Mciom, abyście W. Mć nic innego na ten
czas przed się nie brali, tylko te niebezpieczeństwa i potrzeby Rzpllej,
które za pomocą Bożą dobrze opatrzywszy, w całości ojczyzny i bezpie-
czeństwie swym łacniej potym W. Mciom o domowych sprawach radzić.
J. K. Mć nie tylko pracę, staranie i dostatek swój, ale i zdrowie swe
W. Mciom ofiaruje, poniesie je rad zastawując się o bezpieczeństwo
i zdrowie ojczyzny W. Mci, będzieli tego potrzeba. Pana Boga prosząc,
aby do tego conatus i staranie J. K. Mci sposobić i przyprowadzić ra
czyi, żeby z tego sejmu nie tylko na czas panowania J. K. Mci, ale
i w długi potem wiek obwarowanie było bezpieczeństwa Rzpitej, sławą
J. K. Mci i W. Mci wszech nieśmiertelną.

Wrócili się też już posłowie teraz od stanów koronnych z prze-
szłego sejmu posłani do Świecy ej; ci da P. Bóg relacyą poselstwa swego
na sejmie uczynią. Wzywa tedy Król J. Mć, abyście W. Mć posłom
swym poruczeli, aby ich i wysłuchali i gdzieby tego potrzeba była, i o dal-
szych potrzebach Króla J. Mci i państwa tamtego z drugimi stany ko-
ronnymi za pozwoleniem na tym sejmie namowy czynić mogli. A dla
większej wiary i pewności pieczęcią koronną zapieczętować rozkazaliśmy.



337
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

8.



Postnlata dwu Województw: Poznańskiego i Kaliskiego z którymi s2aii do
Króla J. Mci do Warszawy anno 1596 in octobre ^).

Mciwy Najaśniejszy Królu... Nie z kredensem listowym jako ludzie
cudzoziemscy, ale kredensem dobry wiary jako wierni poddani W. K.
Mci sąchmy tu posZani od wielkiej gromady braci naszej Województwa
Poznańskiego i Kaliskiego, mając wielką nadzieję, że słuszność prośby
i samo pisane prawo tym nam więtszy kredyt i powagę uniżonym
prośbam naszym uczynić u W. K. Mci będzie mogło.

Doszło nas to Mciwy Najaśniejszy Królu, jakoby postępki nasze
szczerości i wiary pełne przeciwko ojczyźnie udawane być miały za
sprawy nieżyczliwych i upornych ludzi W. K. Mci, a że wiernym pod-
danym nie są zawarte wrota do W. K. Mci i Mci we ucho każdemu do
sprawoty z dobrotliwy natury swojej zostawować raczy się, swem i braci
swej imieniem Województwa Poznańskiego i Kaliskiego stawieliśmy się
przed majestat W. K. Mci, chcąc o sobie i o braci swej takową sprawę
dać, z który by całość cnoty i dobry wiary naszy et dexteritas consi-
liorum nostrorum w utwierdzeniu państwa WKMci już doświadczona,
tym więcej objaśniona być mogła; co że w tej wierze i modestyi odpra-
wować chcemy, jakoby dignitas i autoritas WKMci we wszystkiem
ostrożna była, a owe wysokie prawa zacnych Królów Polskich ad sta-
bilimentum Regni w rezę swoj^ *) wprawione były, mamy nadzieję, że nas
WKMć miłościwie wysłuchać będziesz raczył, jako ludzi tych, którzy nie
prywatne swe potrzeby przy tej justyfikacyi swojej, ale commune bonum
przynosiemy przed majestat WKMci, którzy życzemy, aby nam WKMć
szczęśliwie i długo i potomstwo WKMci potomstwu naszemu panować
i rożka zować raczył.

Żałując tego jako wierni poddani WKMci, że pilnem staraniem
i usiłowaniem swojem na tyle sejmach płaczowi krwawemu ludzi ukrain-
nych wiernych poddanych swoich końca żadnego uczynić nie możesz,
optakiwając i to, że sejmy, które WKMć kosztem wielkiem odprawować
raczysz, słusznych remedya urazom prawnem i niepokojom wnętrznem
naleść nie mogą, a gdy nam in consultationibus nostris uważać nieszczę-

*) Rp. bibl. Czartoryskich N** 2724, str. 482—491 i 496 — 499, pismo współczesne.
Akt ten, ściśle wzif^wszy, nie należy właściwie do aktów sejmikowych, ponieważ jednak po-
rusza ważne kwestye, później na sejmikach i sejmie omawiane, dajemy go tu jako enun-
cyacyc województw, poprzedzającą zwołanie sejmików. Jak dowiadujemy się z relacyi agenta
gdańskiego (Acta intemuntiorum 1596 Abt. IX. B. 51, k. 331) wręczyła królowi ten memo-
ryał dnia 23 października 1596 deputacya złożona z 24 delegatów, na czele której stał
Andrzej Brodowski.

•) W RP.: w ręczę swoie.

Dyaiyusz sejmu wars7. r. 1597. 22



338

ście swoje przychodzi, wiadomi będąc dobrotliwy natury WKMci, który
sie w obmyślawaniu pokoju pospolitego od zacnych przodków WKMci
nie odrodził, nie zwykliśmy winować WKMci et non maledicimus Prin-
cipi nostro, ale winujemy Ich Mć pany starszą bracią nasze, którzy WKMci
drogi pewny na obronę ubogich ludzi nie ukażą, którzy tak nielaskawi
na prawa nasze i takich do WKMci nie forytują: żebyśmy jem napra-
wniejsze rzeczy poruczyli, nic nam nigdy u K. Mci nie uproszą. A po-
wadzili nas z Ich Mciami trzy części dochodów WKMci, które by Ich
Mć WKMci wedJug praw starych oddawali, byli^^śmy wolni i od tych
kłopotów i od tych poborów i na wszystkie potrzeby Rzpltej WKMć
dosyćby pieniędzy miewać raczył. I już czas temu niemały, jako na
miejsce tego usprawiedliwienia się z dochodów Rzpltej kontentują nas
Ich Mć powinnością WKMci, przypominają pacta conventa, których nam
WKMć dotrzymać będziesz raczył. A my zaś Ich Mci prosimy: Mciwi
panowie, mamyć my starsze pacta conventa z WMciami 1562 r. % mamy,
aby trzy części dochodziły WKMć, skąd WKMć ordinarios et extraordi-
narios sumptus odprawo wać masz, a Ich Mć i jedny części nie dawają;
mamy, że Rewizorowie do dóbr WKMci co pięć lat być mają, a nie byli
już od wielu lat albo od 30 lat, a to na ponmożenie kwarty, a dzisia
Ich Mć ledwie decimę dawają. Nie ruszy Ich Mci płacz ludzi ukrainnych,
nie ruszą ustawiczne prośby nasze, nie ruszą prawne exorbitantia nasze.
Cóż to za sejmy, coście WMć praw na nich nie posłuszni? co nam
tym żałośniejsza, iże tak wielki węzeł i powinności włożyli na osobę
WKMci, aby WKMć gwałty na koronę przypadające zawiadywać raczył
z rozszerzeniem sławy i granic królestwa tego, obroną każdemu obywa-
telowi obmyślając, całości praw naszych przestrzegając: czemu gdy się
dobrze dosyć nie dzieje, nas i WKMć w te kłopoty zaciągają. Więc na
wszystkich sejmach dobrze Ich Mć radzą, abyśmy pokoju pod zwierzch-
nością WKMci jednako zażywali, aby to królestwo perpetuis bellis ob-
noxium swoje nakłady miało, ale to z krzywdą i przeciwko prawom na-
szym, że Ich Mć tych nakładów mając, wrócić nie chcą trzech części,
coby samo pokój postronny i wnętrzny i urząd potoczny stanowić miało.
Chcąc tedy jako młodszy bracia z Ich Mciami in charitate tę kwe-
styą skończyć i temu zabieżeć, abyśmy w tej dani, która jest przeciwna
prawom naszym, tak często angariowani nie byli i płacz ludzi ubogich
ukrainnych aby się in viscera Regni nie obracał, zaczym by pewnie
WKMć spokojniejsze sejmy miewać raczył, zgodziliśmy się z Ich Mciami
na sejmiku nemine contradicente, aby pobór nasz na sejmie dwie rzeczy

*) W Rp.: 62. Mają tu na myśli oczywiście konstytucyą roku 1562 o pozwoleniu
czwartej części na obronę potoczną. Vol. legam t. II str. 616; pozostałe 3 części miały iś<5
na potrzeby króla i państwa.



339

uprzedzali : JJspraiwiedliwunie ^) się tych trzech części a wykupienie dóbr
WKMci. gdyż na tych dwu rzeczach uniyersa lex pendet; co na sejmie
że nie doszło, dziwujemy się barzo, gdyż to oboje dosyćby miaio prawa
i dosyć słuszności: sama dań na placu została. Której jakiem tytułem na
nas dochodzić chcą, z tego laudum Srzedense W. K. Mć sprawić się
będziesz raczył: w którym konstytucye sejmowa ') zgasiwszy, przyzna-
wają to Ich Mć, że nad wolą nasze, że nieporządnie non suo loco et
tempore to wszystko odprawowało się; dokładają i tego, że necessitas
frangit leges. Wielkać. Mciwy Najaśniejszy Królu, niesława królestwa tego,
źe na sejmie przeciwko prawu i nieporządnie, na którym wszystko ma

być prawnie^ zgodnie, sacrosancte et •) interrogatione. Żalosneć

to słówko necessitas i przykład nigdy niesłychany na zepsowanie praw
naszych 1 wielkie wojska prowadzili Królowie Polscy, wielkie ekspedycye
i potrzeby koronne odprawowali, zostawując jednak w całości szlachetne
prerogatywy nasze; i za panowania WKMci niczego inszego czekamy,
jedno że nas WKMć i praw naszych łaskawym a Mciwym obrońcą być
będziesz raczył, a tego postępku Ich Mci p. braci naszych nie pochwa-
lisz i egzekucyą tę na nas zahamujesz. A nie dosyć nam na tym pokazać
przed majestatem WKMci, jako jest pobór ciężki, nie przeto, żeby wielki
na krwie szlacheckiej obronę, ale że to królestwo obrony ma inszą or-
dynacyą: więc tu wszystek postępek poborowy sprawuje to, że pan do
poddanych a poddani do pana serce tracą, jedni się przysługując drugich
in dubium wiarę przywodzą, swojemi poswarkami na sejmach, na sejmi-
kach odcinając occasiones rerum in Rpca bene gerendarum; a nam tego
potrzeba, aby nam WKMć jednako panować raczył.

Za tą Mciwy Królu przypowieścią necessitatis ustają wolne głosy
nasze, autoritas sejmików i sejmów powaga, przy tej naszych s prawem^)
pospolitem zgodnych, iides poselska: czego za jedną tą danią nam się
opuścić nie chce, a przypomniawszy sobie pożytki dawnych poborów,
widziemy, że na Tatarzyna gotowego depozytu trzeba. Dań, prawdziwie
przed majestatem WKMci powiedzieć możemy, narodziła waśni inter pri-
vatos, narodziła rozterków, naniosła siła praktyk i samo prawie to jest
alimentum omnium dissensionum. Dla dani przyszliśmy w *) dismembra-
cyą, która szkodliwa każdemu państwu być musi; podniosły cenę pretia
rerum, podniosły cenę cła, a na każdy kupiec na szlachcicu swojego
ugoni; aby kupiec, mniej by żałosną, ale żydzi spustoszyli składy miasta,
żydzi potiti rerum na każdy dzień nas depaktują, nie mamy nic całego
dla tej dani w prawach naszych, nie mogą nam stróżowie praw naszych
pokazać, czym się mamy weselić, co zostawić charissimae posteritati no-

*) W RP.: Usprawiedlimy... •) W RP.: sejmowym. ■) Nieczytelne.
*) W RP.: sprawam. *) W RP.: o.

22*



340

strae. Których urazów prawnych oni (sic) swego czasu do Mciwych
uszu WKMci dowieść nie zaniechamy.

A ma li ta dań odprowadzić ostatek praw naszych, nie racz się
WKMć dziwować, że mając tot genera molestiarum z tych poborów,
radnibyśmy wiedzieli, aby się WKMć do praw swoich na trzy części
i zwyczajnego porządku obrócić raczył, bo ta necessitas Ich Mci, która
nam to frangit leges i rozebranie dochodów WKMci przyczyną jest, że
skarb WKMci pusty, jest na przeszkodzie, że WKMć poczciwej koronnej
sławie według potrzeby zabieżeć nie możesz; nie może WKMć Pan nasz
Mciwy bonum Christianitatis według samych praw Bożych statecznie
przedsięwziąć i tego, co do wnętrznego pokoja i domowego gospodar-
stwa należy: budowania miast, oprawo wania zamków, dział i prochów
przysposobiania, legacye postronnych wysyłanie odprawować według praw
i potrzeb koronnych nie możesz, a co bez wielkiego żalu naszego nie
jest, dwór WKMci ozdoba pierwsza królestwa tego invise consenescere
(siej, więc kozak niżowy ex praeda, którą brał in centro Regni był nie-
dawno wszystkiemu króle wstwu formidabilis; będąc panem tak docho-
dami jako i prawem pospolitem na to opatrzonym i kilkanaście ty-
sięcy człowieka w takowych Rzpltej przypadkach chować możesz.
Możesz WKMć Pan nasz Mciwy zdobić Rzpltej i zawżdy być gotów,
dani nie czekając, na obronę wiernych poddanych swoich jako król, na
obronę wiernych Chrześcijan jako król Chrześcijański. Miał by WKMć
copiam odkupowania więźniów i ratunku żołnierzów schromionych w po-
trzebach wojennych: onoż już nikt nieubogi, jedno cnotliwy godny rze-
miosła rycerskiego ludzie 1

Tać to Mciwy Najaśniejszy Królu necessitas Ich Mciom zatłumiła
statuta de dignitatibus, de donationibus, fundament wszytkiego dobrego
i praw naszych, chleb ludzi rycerskich obróciła w białogłowskie i dzie-
dnne rzeczy, i tak to już daleko zachodzi, że je sobie za własność i dzie-
dzictwo mają. Nie nowina nam słuchać tego, że dobra Rzpltej w takiej
u mnie possesyi, jako u ciebie własność. Prosimy tedy, aby WKMć do
całości praw naszych serce swoje Pańskie obrócić raczył, nie tak dla nas,
jako więcej dla swoich królewskich powinności, bobyśmy nawet pokoju
pewni nie byli ^); daje Pan Bóg WKMci zacne potomstwo, na których
wychowanie królewskie siła będzie potrzeba.

Niema WKMć contemnere życzliwości naszych erga patriam, bo
ktoby wejrzał w stare dzieje przodków naszych, najdzie się tam gęsto,
że cokolwiek grzeszeli maioris praeeminentiae ludzie, naprawo wało in-
corruptum iudicium nobilitatis, i często szlachcicy polscy w potrzebach

1) Niema, w RP.



34 r

wojennych o śmierć królom swojem z koni zsiadali, a w interregna które
pokazowali wiarę i stateczność przeciwko ojczyźnie? Sinceritaj^) nobilitatis
et nostra neinini erat suspecta; takżeć i teraz calać dali Bóg jest in-
tegritas nostra przeciwko osobie WKMci. A jeśliby Ich Mć pp. bracia
wysługi swe przypominać chcieli: est modus in rebus, są prawa, które
pokazują, jakoby się każdy z wysługi swej szeroko ma weselić. Na te
sejmy referujemy: te nas niechaj roztrzygają, a nie gwałt żaden przed
majestatem WKMci; i mamy w Panu Bogu nadzieję, że siła zacnych dzier-
żawców dóbr W. K. Mci będzie, u których i nasza braterska prośba
i płacz nie ustanowiony ludzi ukrainnych, których to jest obrona i droga
do pewnego pokoju, dali Bóg poważona będzie. Jeśli tedy kto gani, żeśmy
mimo sejm do pana się udzielili, niechaj policzy sejmy, instancye nasze
i wszystkie i/razy cierpliwości naszej: ujrzy W. K. Mć Pan nasz Mciwy,
że podobno późny już ucisk braciej naszej i postrach ten srogi o ostatek
praw naszych potrzebował. Uciekamy się przed majestat W. K. Mci,
niechajże tedy Mciwy Królu nie czyni sobie nikt lekko ciężkością ubo-
gich ludzi: słusznać rzecz jest ojczyźnie jej własność wrócić, aby czym
miała według potrzeby zagoić swoje rany, aby miała w czas obronę, aby
miała co dać bene merito; zakwitnie w niej cnota, praktyki ustaną, ręką
Ojczyźnie służyć certatim skwapiać^) się ludzie będą.

Teć zawżdy od początku panowania WKMci są instancye nasze,
toć przeciwna nasza strona rozruchami zowie, a nie mamy, ktoby szczerość
serca naszego otworzył WKMci. Abyś tedy WKMć miał spokojniejsze
sejmy, bo cię to samo rozrywa, zaparliśmy się na tej dani: a nasze za-
parcie do niczego inszego da li Bóg ciągnie, jedno żebyśmy i onym
i WKMci finałem intentionem nostram już znać dali, że oni nie panowie
nasi, ale bracia i potrzeba aby z nami prawu pospołu posłuszni byli.
A żechmy nie przyjechali młody żenię prosić o pomknienie dożywocia, nie
poto, aby nas W. K. Mć in eminenti loco posadził, nie po przywilej nie-
zasłużonemu synowi, ale prosimy, aby WKMć Pan nasz Mciwy na prawa
i wolności nasze słusznie wzgląd mieć raczył; prosiem uspokojenia temu
królestwu \ końca sejmowym rozruchom życzemy, spokojnego panowania
W. K. Mci; prosimy, aby pokorne z prawem pospolitem zgodne prośby
nasze na stronę odrzucone nie były; prosimy, aby matce naszej Rzpltej
przywileje targane nie były, żeby jej chleba nie brano, skąd ona ma
wychować syny swoje, skąd ma incolas suos od Tatarów bronić, skąd
ma fovere et tueri dignitatem et autoritatem Regni, Regis et Domini sui.
Prosimy na ostatek, aby w przyjęciu tej prośby naszej serce WKMci
duch Boży sprawował; mamy nadzieję, — gdyż da li Bóg przed Bogiem

1) W RP.: sinceritatis. «) Niema w RP. ») W RP. błędnie: »Kr6lowi«.



342

i majestatem W. K. Mci omni temeritatts suspicione chcemy być próżni, —
że ta nasza simplicitas i uniżone prośby będą powaione W. K. Mci» że
konstytucye po sejmie z takimi exorbitantiami ^) pisane* z nas i braci na-
szych przez środki słuszne fsniesion^ *) będą, że też W. K. Mć te słuszne
prośby i z prawem pospolitem zgodne na przyszły sejm do wrócenia
i wykupienia dóbr Rzpltej stanom proponować będziesz raczył. Z^ czem
ta jest nasza i braci naszych powolność przeciwko osobie W. K. Mci, że
te wszystkie rzeczy competenter tempore et loco suis w wielkiem uwa-
żeniu będą; nie zapomnią miłej braci, nie zapomnią ludzi żołnierskich,
którym też, gdy doma usiądą, całych praw i wolności będzie potrzeba;
i to, cokolwiek by ad /Iw^ndam*) dignitatem et autoritatem WKMci, nie
będzie schodziło.

Uniżenie też WKMć prosimy, aby W. K. Mć pro innata sua beni-
gnitate na nasze prawa, aequalitatem conditionis zachowując, łaskaw być
raczył, a to wszystko, z czymeśmy przed majestat W. K. Mci od braci
naszych posłani, miłościwie przymował, gdyż się to obraca ku dobremu
Rzpltej i nieśmiertelnej sławie W. K. Mci. Życzemy tedy przy tern
i z bracią naszą w domu pozostałą, aby W. K. Mci Pan Bóg wszech-
mogący błogosławić i łaską swą wszystkie consilia W, K. Mci pana na-
szego Mciwego podpomagać raczył,

Postulata *).

Pr im u m. Każda Rzplta porządna sprawy swe miarkować zwykła
wedle tego, jako czas i potrzeba ukazuje: kiedy widzi nieprzyjaciela
z wojski przeciwko sobie przychodzącego, comparat ea, quae sunt belli;
jeśli vires potrzebnych niema, comparat, quae sunt pacis. Jużechmysię
ledwie nie na oko napatrzeli wojsk Tureckich et in dies mała istius belli
experimus, bo i Tatarowie przez ziemię koronną z wielką szkodą prze-
szli. Niżowi Kozacy wiele szkody w Rusi na Podolu uczynili i zamki
Tureckie popsowali i splondrowali; my jednak ani się na wojnę gotujem,
ani się o pokój staramy, więc ani pokoju pewnego ani obrony porządnej
mamy. A czegóż się dobrego spodziewać? Łaska Boża nad nami, która
jeszcze zatrzymała szablę nieprzyjaciela tego roku; użycza nam Pan Bóg
czasu, abyśmy się z twardego snu ocuciwszy o sobie i o całości Rzpltej
radzili. Przeto uniżenie proszą i napominają, aby się J. K. Mć w powinności

*) W RP. jest inexorbitantiami. ») W RP.: zmierzone. ■) W RP.: secundam.

*) Tu w RP. na stronach 492—495 znajduje się co innego (inną rękę pisane, wsta-
wione mylnie przy oprawianiu), dopiero dalej na str. 496 idą owe Postulata z dopiskiem
współczesnym inną ręką: »te należą super do poselstwa onych dwu wojewóstw Poznańskiego
i Kaliskiego*.



343

swej, także też i Ich Mć panowie Rady Koronne obojga narodu poczu-
wać, a o caloćci Rzpltej i zdrowiu serio starać się w czas a nie po czasie
raczyli; co gdy po J. K. Mci poznają, nietylko majętności żałować nie
będą, ale i gardła położyć dla Ojczyzny swej są gotowi.

Secundum. Pochwalają mądre na obie stronie ostrożne i Rzpltej
pożyteczne postanowienie na przeszłem sejmie, aby non obstante com-
missione posłaniec był posłań do Turek z uskarżeniem na Tatary o prze-
ście ziem koronnych. A iż widzą zwłokę tak długą od sejmu do tego
czasu być szkodliwą, proszą, aby J. K. Mć posłańca prędko do Turek
posłać raczył, dołożywszy obmowę strony Kozaków niżowych, którzy
swawolą nad wiadomość i zakazanie J. K. Mci niektóre zamki Tureckie
splądrowali, et ad explorandam mentem et voluntatem tego tyrana. A iż
ten rumor jest, żeby pan Hetman z wojskiem do Wołoch wyjechać miał
bez wiadomości J. K. Mci i Rad koronnych, widząc tę rzecz być mali
exempli et maximi periculi, proszą, aby J. K. Mć interponat authoritatem
suam, żeby ruptis foederibus Korony nie zaciągnął z tym nieprzyjacielem
wszystkiemu światu strasznym w wojnie.

Tertium. Iż się egzekucya tego postanowienia o poslańcu do
Turek tak długo zatrzymała, nie przyczytają tego J. K. Mci, jeno ludziom
obcem i postronnem, którzy nie uważają et authoritatem senatus et co-
mitiorum, in diversa rozrywają myśl i rozsądek J. K. Mci dawają. Nie
bez wielkiej przyczyny od początku jako Korona stoi, przydane są J. K.
Mci Rady koronne, a zwłaszcza pieczętarze, stróże prawy wolności, bez
których Królowie Polscy w sprawach Rzpltej nigdy czynić nic nie zwykli.
Przeto uniżenie proszą, aby na stronę odłożywszy obcych ludzi rady,
na Radach koronnych i urzędnikach na to wysadzonych przestawać JKMć
raczył, tym więcej, aby to, co się autoritate senatus et comitiorum sta-
nowi, aby to skutek swój brało; versatur in eo sława JKMci koronrta,
sława narodu naszego, aby się nami żaden obcy nie zdobił.

Quartum. Z serca żałują bracia tej mieszaniny, która się teraz
po Koronie dzieje z rozróżnienia, iż województwa jedne za pozwoleniem
pobór dawają, a drugie za wstrętem pierwszych województw nie wyda-
wają; oświadczają się przed Panem Bogiem i J. K. Mcią, że tego nie czynią
z uporu ani (czego Boże uchowaj) z obelżeniem majestatu zwierzchności
J. K. Mci, którą nad sobą z wiary poddani wyznawają, ale się obawiają
dismembracyej szkodliwej in uno eodemque corpore, aby jedni drugich
niewolą nie zaciągnęli ku skazie wolności pospolitej. Lecz obrażają się
wszyscy wobec złem szafunkiem poborów, iż się tam nie obracają, gdzie
się słusznie obracać mają, ani tymi poborami ci szafują, którym to wła-
śnie należy; przeto uniżenie proszą, aby takiemu rozdwojeniu J. K. Mć
zabiegać raczył, a nie widzą inszego remedium lepszego i pewniejszego



344

liad to, aby s\ą J. K. Mć wedle praw opisanych sprawować raczył. Nie-
próżno ani bez potrzeby są postanowione urzędy Podskarbi koronny
i nadworny: tym od Rzpltej z obowiązkiem przysięgą zwierzone są
i skarby i pożytki Rzpltej, które w swym chowaniu i szafunku zwykli
mieć i lidzbę na sejmie oddawają, a tam rozsądek i pochwałę odnoszą
jeśli słusznie albo niesłusznie szafowali; obcych ludzi i nie osiadłych do
obierania i szafunku nie przypuszczano, co się snąć teraz dzieje.

Quintum. Gdzie premia ludziom rycerskim nie idą, tam rycerskie
rzemiosło gaśnie, którego teraz przyczyniać potrzeba; proszą aby i sam
J. K. Mć w sprawach rycerskich się obierał, ludzie rycerskie aby rad
widział, urzędy i inszemi wakancyami aby opatrował, a zwłaszcza dwór
swój, który jest splendor J. K. Mci et Regni.

Sextum. Obierają się w Rusi jakieś nowe regimenty, bo jako
pierwej tak i teraz chorągiew cudzą niżowi Kozacy podnoszą, już nie
J. K. Mci za pana mają, ale kogo innego mianują. Proszą, aby J. K. Mć
rozkazać raczył panu Hetmanowi, aby takie wojsko mając, wojsko teraz
poskromił, gdyż ad officium inaczej być przywiedzieni nie mogą bez
wojska.

Septimum. W namowach około ligi bracia nie mogli pewny wia-
domości i sprawy wziąć od posłów swych, i owszem twierdzili to nie-
którzy, że bez wiadomości et absąue consensu ich wiele się działo: a tak
aby w tej sprawie do jakiego na potem nie przyszło, uniżenie proszą,
aby jKMć rozkazać raczył w kancelaryi dostatecznie wypisać na sejmiki,
które przed sejmem walnem poprzedzą, z kim ta liga, jako długo trwać
ma, ąuibus conditionibus et qua cautione i inszych cifcumstancyach do
tego należących. Znają to, żeby się było lepiej secretius o tych rzeczach
znosić, jako to przodkowie J. K. Mci czynili, prywatnie przez listy i po-
sły swe o takowych rzeczach znaszając się; ale że to już in publicum
wyszło i komisya się ogłosiła, nie chcą tak ospałemi być, aby o tern,
o czym postronni wiedzieć będą, i sprawy dostatecznej mieć nie mieli,
aby mogli rozeznać, quid noceat, quid expediat Rpcae, zwłaszcza iż na
tej deliberacyi summa rerum zawisła: idzie wszystkim o wszystko i ka-
żdego z osobna albo żywot albo, quod absit, śmierć z upadkiem Rzpltej.

O c t a V u m. Rozumieją za rzecz potrzebną do tych namów wiedzieć,
że Moskiewski żadnych mandatów posłowi swemu nie dał do stanowienia
tej ligi na ten rok, czego już pewna wiadomość jest, bo dopiero ma
przynieść autentice formam foederis od Cesarza J. Mci, na którą ma de-
liberować; podobno długo deliberować będzie przykładem Króla Per-
skiego, który za czasu ligi sub Pio V Wenetam z prosta taki dał respons:
że mi się trzeba rozmyśleć do dwu lat, aż obaczę progressum tej ligi;
a potem wiedząc, że na morzu Turka porazili, widząc, że się ziemią ku



345

Konstantynopolu nie brali, respons taki dal: Mato na tern, żeście łódki
potopili, gdyż lasy są, z których takie drugie być mogą. A tak potrzeba
tego przestrzegać, abyśmy się sami bez Moskiewskiego w te ligę nie
zaciągnęli, mając przed oczyma ono, co jest in proverbio: Graeca fides.
N o n u m. Bracia i rycerstwo z Województw Kujawskich obciążliwie
się skarżą na ks. Grabowieckiego, który zapomniawszy wezwania swego,
wyprawiwszy mandat przeciw wolności stanu rycerskiego, niesłusznie
i niesprawiedliwie, mocą i gwałtem, deficiente sale Ruthenico, bronił soli
zamorskiej, szacunki i depaktacye obrócił; którym nieporządnym i nie-
sprawiedliwym wybieraniem swym ledwie rzeczy nie przywiódł ad tumul-
tum w niebytności J. K. Mci, by się byli nie oglądali na zwierzchność
J. K. Mci; aż za staraniem JMci Ks. Arcybiskupa Prymasa koronnego
i za mandatem J. K. Mci ta angaria stanęła, o -czym wszystkim dali
sprawę dostateczną posłowie od rycerstwa Województw Kujawskich na
przeszłym sejmie. Mało na tern, znowu pozwy przeciw niektórej braci
wydał, mianowicie przeciw panu Kasztelanowi Lędzkiemu *) i panu Ostrow-
skiemu Chorążemu Chełmskiemu; które iż zachodzą wolność pospolitą
wszystkiego stanu rycerskiego, proszą uniżenie, aby J. K. Mć tę angarią
stanu rycerskiego znieść raczył, ażeby więcej w wolnościach swych prze-
nagabani nie byli. Co się tyczy tych pozwów, kto nimi niewinne ludzie
turbuje przeciw prawu i przywilegiom. zwłaszcza miastu Bydgowskiemu
nadane, nie baczą, aby się to c%yn\ innem pohamować mogło, jeno gdyby
J. K. Mć do tych sam portowych miast kogokolwiek wiary godnego
na inkwizycyą posłać raczył, a zatym by J. K. Mć raczył się dowiedzieć,
jako wiele ks. Grabowiecki z tych swych ceł pieniędzy zebrał i jako się
na nich sprawował, a interim żeby się J. K. Mć raczył rozkazać z wtó-
remi pozwy zatrzymać. Także też na cle u góry jakiś Provana Włoch
wielkie zdzierstwo, drapiestwo na ludziech stanu szlacheckiego i kupie-
ckiego bez bojaźni Bożej czyni: trzeba się bać aby Pan Bóg nie mścił
się tej krzywdy; co aby J. K. Mć zahamować i karać raczył, proszą.

4.
Artykuły na sejmiku Srzedczkiem przez Ich Mć pany radne i rycerstwo Wo-
jewództw Poznańskiego i Kaliskiego złożonym na dzień 8 księżyca stycznia,
a na sejm walny Warszawski Ich Mć panom posłom zgodnie namówione,

nchwalone i podane*).

I. Wojnę albo ligę z Chrześcijaństwem przeciwko Cesarzowi Tu-
reckiemu, jeśliby co słuszniejszego a warowniejszego nad takowe traktaty

*) Stanisław Sierakowski.

*) RP. Bibl. Ord. Zamoyskich nr. 1 771; kopia współczesna. Do sejmiku tego znajduje
«ic jeszcze dwa akta w Orzelskiego Bezkrólewia ksiąg ośmioro... przel. W. Spasowicz. Pe-



346

i podania od panów Chrześcijańskich przyniesiono było, pozwalamy na-
mówić i postanowić z porozumieniem się spólnem wszytkich Województw
przez żołnierza i pospolite ruszenie, którego ukazowanie ma uprzedzić
w ćwierć roku po sejmie; a sposób onego postanowiony na sejmie z tem
dokladem, żeby każdego roku subsequenter bywało to okazowanie; na
którą to wojnę Turecką nie będziem od tego, aby pobory nie były da-
wane (sic), Gdzieby też to złączenie nie doszło z Chrześcijaństwem; tedy
przymierze przykładem i zwyczajem dawnym zawrzeć z Cesarzem Tu-
reckiem i obronę potoczną namówić i postanowić, gdzieby też, czego
Boże uchowaj, na ^) nas jako na insze Chrześcijany do *) impetu pogań-
skiego przyszło. Wszakże to wszytko odprawować mają servata aequali-
tatę, abychmy w tem jarzmie wszyscy równo ciągnęli, żeby nikt nie ule-
gał, do czego rozumiemy być potrzebne założenie aerarii publici z wa-
runkiem napewniejszem chowania i szafunku.

2. Upomnieć się serio i graviter u JKMci pp. posłowie mają, aby
według obietnice J. K. Mci przeszłego sejmu Estonia nieodwłocznie przy-
wrócona była, a to za poparciem Ich Mć pp. senatorów; pactis także
conventis aby się przez JKMć dosyć stało na sejmie, który najrychlej^
potem będzie i sposób aby był namówiony ad ista satisfacienda %
Wszakże gravamina possibilia, jako: angarye ceł, mince, senatus prae-
sentia przy JKMci, proces inter dissidentes de religione i insze, które by
ad auctionem subsidii bellici należały, aby efekt swój na tem sejmie
wzięły.

3. Pomiar dla obrony warowniejszej aby był zgodnie namówiony,
tam bonorum Regalium, quam spiritualium et saecularium, i w egzekucyą
nieodwłocznie przywiedziony, non obstante, chociaż by się na nie Mało-
polskie Województwa nie zgodziły.

4. Lustracye aby według konstytucyej odprawowane były i depu-
towani do tego z tego sejmu lustratorowie ; na tak gwałtowną potrzebę
Rzpltej starać się pp. posłowie mają, aby pp. dzierżawcy dóbr Rzplte]
przyłożyli się.

5. Konstytucya de inique extorto teloneo żeby się tylko na żupniki
ściągała *) i ich succoUektory.

6. Klejnoty koronne, jeśliby które były, które by Rzpltej należały
po ześciu Królowej J. Mci zmarłej, aby na tym sejmie rewidowane były

tersbuTg 1858, Tom wstępny, str. 206: O nierządach domowych i o wojnie Tureckiej votum
L M. F. Starosty Radziejowskiego we Śrzedzie na sejmiku, który trwał pięć dni 8 stycznia
1597 r., i str. 214: JustyHkacya tamie na sejmiku od pp. posłów przeszłego sejmu, przez
tego p. Starostę czyniona lo stycznia. RP. 1597.

') Niema w RP. ») Niema w RP. ") W RP.: najwierniej. *) W RP.: istam satis-
faciendam. ^) W RP.: ściągały.



347
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

i do rąk p. Podskarbiego Koronnego oddane, którego urząd jako insze
koronne aby był w cale zachowany.

7. Inflancka ziemia aby do swego porządku przywiedziona była
i prowenty jej rewidowane; na tym sejmie aby była kognicya o ich
angaryach.

8. Mają pp. posłowie solicytować K. J. Md, aby soli do Bydgoszczy
według konstytucyej na każdy rok pod liczbą spuszczono, a in defectu
nie stawienia jej zupełnie, wolno będzie żupnika Ruskiego każdemu szla-
chcicowi pozwać na trybunał etiam extra Palatinatum; też o przesypo-
wanie soli Bydgoskiej żupnik Bydgoski ma mieć forum od każdego szla-
chcica podany na trybunale.

9. Warty navigatio aby była skończona na tem sejmie i legacye
do Książąt wyprawione.

10. Z księstwa Siewierskiego i z opactwa Płockiego żadna obrona
Rzpltej nie idzie, także i sołtysi, wójtowie z duchownych dóbr onej
ubiegają ^): w czem widziemy wielką inaequalitatem.

n. Nierządom sejmowym, także i konkluzyom onego nierządnym,
aby się zabieżało, gdyż stąd widziemy między ludźmi mieszaniny, a gdzieby
nie według konstytucyej Krakowskiej było co stanowiono i konkludo-
wano, tedy to inane et irritum; ku uspokojeniu jednak Wojawóstw na-
szych za spoiną zgodą obywatelów tychże, które był pobór przeszłego
sejmu rozróżnił, pp. posłowie starać się muszą, aby konstytucye prze-
szłego sejmu z gruntownym uznaniem przez stany zniesione były in de-
fectum i gravamina które by się w nich znajdowały, tak jednak, aby aucto-
ritas sejmu in posterum zostawała. A od wybierania poboru takowego
i szafunku pp. poborcę zatrzymać się mają aż do kognicyi sejmowej
i zwrócenia pp. posłów do nas za zgodą nas wszytkich na tem sejmiku
niniejszem, także de salario pp. poborców według postanowienia tera-
źniejszego.

12. A iż mieszczanie Poznańscy i inszy kupcy uskarżali się na p.
Celnika teraźniejszego Rusinowskiego, że nad prawa i dawne privilegia
ich cło nowe od wszytkich towarów, któremu tylko od pewnych podle-
gały, także i stare, które vigore iurium suorum zawsze wolne były
i wszyscy pp. Celnicy w prawie ich w cale dotąd zachowywali, od nich
wyciąga i wyciska, tedy pp. posłowie na sejmie blisko przyszłym kon-
stytucyą opatrzyć mają, aby praeiudicia takowe im się nie działy, owszem
podług swoich privilegiów starych i praw zachowani byli, a to co nie-
słusznie wyciśniono i wyciągniono jest onym przez tegoż p. Celnika, cum
poeniś w cale przywrócono było. Toż się rozumie o wszytkich kupcach,

») W RP.: ulegają.



348

obywatelach i żydziech Poznańskich i inszych miast koronnych ^)

wszytkich aby nie bral, ażby urząd grodzki uznał pierwej one być stu-
sznemi.

13. Poprawa trybunału ratione compositi iudicii w cale deklaracya
fori sprawy duchownemi (sic).

14. Greckiej religiej ludzie aby według praw swoich dawnych za-
chowani byli.

15. Czopowe aby nie było arendowane i żydowie celnikami aby
nie bywali.

16. Fry marki i daniny wiecznością dóbr Rzpltej aby nijako pozwa-
lane nie były, nie przywodząc jednak dawnych frymarków do wątpliwości

17. Kolski sejmik konstytucyą warować, żeby pp. posłowie Wielko-
polskich Województw według zwyczajów dawnych nań się zjeżdżali sub
poena na sejmie umówioną.

Których to artykułów wyżej pomienionych zgodnie od nas pp. po-
słom podanych o wykonanie powinni sie pp. posłowie na tem sejmie
starać, mając jednak na pilnej pieczy i przedniejszej tę deliberacyą przy-
padłą o wojnie Tureckiej i zabieżeniu niebezpieczeństwom od tego nie-
przyjaciela, przydawając też Ich Mciom petita privatorum zgodnie: Na-
przód za Panem Srzemskiem *) o Myślenice, aby defmitiva sententia od
JKMci była w tej sprawie; za Panem Przemeczkiem •), aby sprawa jego
sejmowem rozsądkiem a nie zadwornem rozsądzona była; za Panem Mię-
dzyrzeckiem *); za Panem Woynickiem *); sprawa p. Dąbrowskiego z p.
Walerem; za p. Chłapowskim Rotmistrzem żeby zasłużone w skarbie
Litewskiem zapłacone mu było.

Które to artykuły i petita zlecilim z pośrodku siebie osobom pe-
wnym, jako Ich Mciom pp. senatorom, a naprzód Ich Mć pp. Wojewo-
dom Poznańskiemu ") i Kaliskiemu '), Łukaszowi Mieleżeńskiemu Marszał-
kowi na ten czas koła naszego, Janowi Osowskiemu Pisarzowi ziemskiemu
Schowskiemu, Marcinowi Brodowskiemu, Stanisławowi Grzimisławskiemu
podpisać i pieczętować.

Ich Mć pp. posłowie Wielkopolscy:

1. JMć p. OboinyS).

2. JMć pan stary Czarnkowski.

3. JMć p. Jan Pothulicky Wojewodzie Kaliski.

4. JMĆ p. Podczasy Królowej JMci ^).

5. JMć p. Mieliżeński '<>) Sekretarz J. K. Mci.

>) Nieczytelne. *) Andrzej Zebrzydowski od 1/2 1592 Metr. kor. T. 137 k. 95.
•) Maciej Prądzeński (według Niesieckiego). *) Jan Kościelecki (wedJ. Niesieckiego).
*) Piotr Myszkowski od 12/6 1593. Metr. kor. T. 138 k. 188. ®) Hieronim Gostomski.
'') Piotr Potulicki. *) i ®; Nie mogłem źadnę miarę dojść ich nazwisk. *•) Łukasz.



349

6. JMć pan Choieński MichaŁ

7. JMć p. Przyiemski Władysław.

8. JMĆ p. Roskowski Jan.

9. JMĆ p. Burski.

10. JMć p. Brodowski Marcin,
n. JMć p. Obornicki Jędrzej.
12. JMĆ p. Grudzieński Jędrzej.
Anno 1597 die 12 Januarii.



Artykniy na sejmikn Szadkowskim die 8 Jannarii 1597 odprawowanym zgo-
dnie namówione i spisane, pp. posłom Województwa Sieradzkiego do odpra-
wienia na siem koronny podane *).

Po prefacyach i przedmowie w informacyach poselskich zwykłych
pierwszy artykuł naszego Województwa:

1. Aby pp. posłowie naszy obronę warowną ze wszytkiemi stany
koronnemi pilnie i ostrożnie obmyśla wali 1 opatrzeli , całość *) i bezpie-
czeństwo miłej ojczyzny naszej na pilnym baczeniu mając, a przy tych,
którzy prawa i wolności naszych przestrzegać będą. circa potiorem et
maiorem partem ad eum actum obrony zostawając.

2. Aby się serio K. J. Mci upominali, żeby pactis conventis, także
prawom i wolnościom naszym zdawna uchwalonym i nadanym dosyć
się stało, a mianowicie o Estonią, czego żeby Ich Mć pp. senatorowie
z powinności swych pomagali, to czegoby w Rzpltej naszej potrzeba po-
kazowała spoinie z ®) stany koronnemi ile czas zniesie opatrowali, wszakże
tym namowy o obronie i *) nie targając.

3. Aby artykuły i dawne postulata nasze na przeszłe sejmy po-
dane, które w ręku ^) pp. posłów są i któreby napotrzebniejsze być ro-
zumieli, za pilną instancyą swą o nie się starali i na pilnym baczeniu
z chęci, z cnotliwych swych powinności poselskich one mieli, jakoby nam
z potrzebniejszych co nawięcej być może otrzymali, mianowicie: o skarby
koronne, okazowanie, lex sumptuaria, forum z księżami Ich Mciami, an-
garia strony przedawania soli tak szlachcie jako i furmanom, walor mo-
nety, deklaracya strony koczów podkomorskich grodzkich i po umarłych
sędziach, które sobie trybunały uzurpują.

Do tego skarby pozostałe po Królowej JMci zmarłej św. p. i przy-
czyną o zapłatę pp. Myszkowskim aby na pilnym staraniu mieli.

^) Rękopism Czartor. N° 2724 str. 644 — 5. Kopia współczesna.
*) W RP.: całości. ») Niema w RP. *) Wyraz nieczytelny.
^) W RP. nieczytelne: w ręku, lub: wielu.



350

Lex homicidiaria, a zwłaszcza z rusznice, tak stanu slacheckiego jako
i chłopskiego aby jako nalepiej obostrzona była.

4. Siem do kom pozy cy ej i do inszych potrzeb pilnych aby autho-
ritate eius conventi jako naprędzej był złożony.

5. Województwa Wielgopolskie i insze, które pobory zatrzymały,
aby je wydały i sami się porównały.

Za które prace i fatygi swe pp. posłowie naszy nie od kogo in-
szego, ale od Pana Boga samego wszech dobrych spraw odpłatę, a od pp.
braciej podziękowanie i od potomstwa naszego sławy nieśmiertelnej
pewni będą.

Pp. posłowie ^):

p. Sędzia Sieradzki *).

p. Starosta Wieluński •).

p. Stolnik Sieradzki *).

p. Wojewodzie Sieradzki %

6.
Artykuły pp. posłom Województwa Łęczyckiego na Mjm blisko prcysdy ko-
ronny Warszawski pro dle decima febmarii anni praesentis przez Króla JMci
pana naszego złożony przez stany Województwa tego zgodnie spisane i po-
dane %

Naprzód powinność Króla JMci strony obrony w cale zachowując,
obrona Rzpltej przed inszemi wszytkimi konsultacyami sejmowemi, w nic
a nic się nie wdając, ma być namówiona i zawarta, taka, która by stany
wszelakie duchownych i świeckich i dzierżawce wszytkich dóbr Króla
JMci zachodziła, nuUis paenitus exccptis ex omnł corpore Regni et M. D.
Lithuaniae, także miast tak oboich państw tak Króla JMci, jako i panów
duchownych summ pieniężnych jakichkolwiek i gdziekolwiek, ludzi osia-
dlość nie mających, tak to i z cudzoziemców, którzy )eno ^ kupie swe przez
liagiery w mieściech państw koronnych którychkolwiek odprawują.
A wszakoż nie rozumiemy, aby na wyprawę wojenną z włók obrona

^) Dopisano u dołu w poprzek. *) Stanisław Karśnicki.

•) Aleksander Koniecpolski (por. Metr. Kor. T. 137 f. 2 z daty 2/1 1592.

*) Niewiadomo doldadnie kto nim byt. Mncante w swym pamiętnika (Niemcewicz,
Zbiór pam. wyd. Bobrów, t. II, str. 144) wymienia dwóch tylko postów Sieradzkich — Ła-
skieg:o i Mieczyńskiego. Stolnikiem tym byłby więc ów Mieczyński; wiadomości tej, mimo
poszukiwań, nie mogłem sprawdzić.

•) Łaski, niewiadomo tylko czy Olbracht (jun.) czy Hieronim.

^) Oblatowane w grodzie Łęczyckim (Archiwum Główne w Warszawie Księga Gr. Łę-
czycka Rei. N. 42 fol. 65) fcr. VI post festum S. Trium Regum 1597 (ll/i) przez Jana
Kalińskiego pisarza ziemi Łęczyckiej, Marcina Leźnickiego z Buczyka, Marszałka Koła Łę-
czyckiego, Jana Sokołowskiego i Stanisława Ponętowskiego.

') W RP.: jem.



351

pewniejsza być miała, jedno przez ponoiar et aeąualitatem, która pro hac
vice ma być ekspedyowana wedle kwitków poborowych, póki equiva-
lentia et numerus laneorum totius Regni et M. D. Lithuaniae nie będzie
wynalezion; co na tym sejmie koniec swój żeby wzięło miarą włoki Cheł-
miński jednako wszędy opisaną, przy tym pp. posłowie nasi stanąć mają;
a szafunek pieniędzy na tę ekspedycyą złożonych, ci którzy pieniądze
składać będą do burmistrzów swych, oddawać *) je mają Województwom
rotmistrzom swym obfanym, ostrzegając jednak tego, aby krom gwałtu
a walny potrzeby na Rzpltą do takiej wyprawy nie byliśmy powinni.
A jeśli by stany wszytkie sejmowe zgodnie na tę ekspedycyą nową na
ten rok lepszą obronę postanowili i wynaleźli, tedy posłowie Wojewódz-
twa naszego odwołać się do nas braci Województwa tego mają, a nam
będzie wolno do tego przyzwolenia z innemi przystąpić, albo przy swej
ekspedycyi łanowej zostać, jednak urgere mają, aby taka ekspedycyą
łanowa jeneralna porządnie do skutku swego przyiyiedziona była na tym
sejmie.

De modo aerarii publici aby pewne postanowienie było, jednak tak,
aby nie dolegało stanu szlacheckiego i poddanych ich, co tym sposobem
ex parte by się zdało, aby z wakancyi wszelakich tak duchownych i świe-
ckich, któreby jedno in dispositione Króla JMci i w czym kolwiek były,
proventa roku pierwszego in publico aerario onego Województwa zosta-
wały, kiedy wakans który się pokaże. A jeśli obyczajem jakim inszym
nazdrowsze Rzpltej na sejmie wynalezione będą być mogły, na nie się
z drugiemi pp. posły koronnemi zgadzać mają pp. posłowie nasi.

Strony zjednoczenia z pany Chrześcijańskimi ni w czym podania
panów komisarzów sejmu przeszłego do Krakowa na komisyą wysłanych
odstępować nie mają, ażeby nie z jednym panem Chrześcijańskim, ale ze
wszystkiemi, a nie inaczej dość mogło; a gdzieby tym obyczajem z Chrze-
ścijaństwem dość nie mogło, aby przymierze z Turkiem jako najrychlej
stanęło, także i z Carem Tatarskim.

Luxum paenitus wygładzić z Korony i Ks. Litewskiego niczym
inszym łatwi, jeno tanim szacunkiem kupi wszelakich cudzoziemskich,
a ludzie plebei sexus aby nie nosili żadnych odzieży robót cudzoziem-
skich, jedwabiów jako i sukien, futer, płócien i obuwia, co poenami
obostrzyć.

A ii też to do obrony i gotowości Rzpltej należy, rozumiemy być
barzo potrzebne powtórne okazowanie z warunkiem natenczas pokoju
pospolitego, starać się pilnie panowie posłowie nasi mają w każdym Ko-
ronnym Województwie i W. Ks. Litewskim, aby pro uno ex eodem

») w RP.: oddawając.



35^

die na każdy rok okazowanie bywało, a to najsnadniej na dzień św.
Michała.

Inkwizycya i karanie na te, co consilia koronne ad externos wy-
noszą, aby były namówione, o czem na przeszłym sejmie mencya była,
także i egzekucya tego.

Konstytucya o tumulcie na przeszłym sejmie uczyniona ^), gdyż do
pierwszego sejmu była, aby na tym sejmie była zniesiona.

A iż Rzpltą naszą ciężary i urazy wielkie zachodzą od cudzoziem-
ców, zwłaszcza Legatów Ojca św. Papieża, z których niektórzy w Ko-
ronie nad stary zwyczaj długo mieszkają i wdawają się in politica Rzpltej
negotia, znać te więcej niż spiritualia przed się biorą i authoritatem JMci
ks. Arcybiskupa Gnieźnieńskiego umniejszają i księgi o narodzie naszym
dotkliwe piszą, zlecamy pp. posłom naszym, aby się o to pilnie starali,
żeby authoritate totius conventus huic mało się zabieżało, gdyż jako insze
ciężary, tak i beneficia ojczyzny i konsultacye tym to ojczycom słusznie
należeć mają.

Szlachta nowo kreowana w tej potrzebie Rzpltej wojennej mają
oświadczyć uczynki szlachectwa swojego.

Lustracya aby wedle konstytucyi pierwszych egzekwowana była.

Senatorowie koronni aby na sejmie bywali, także przy Królu JMci
sub poenis; także senatorowie, urzędnicy i szlachta na sejmikach ziem-
skich sub poenis na sejmie przeszłym sancitis.

Konstytucya excepcyej Mazowieckiej o zabiciu i zranieniu szlachcica
w karczmie reasumować na wszytką Koronę.

Pactis conventis aby się dosyć stało przez JMć Króla Pana, starać
się mają pp. posłowie nasi i upomnieć się asekuracyi panów rad o tym
uczynionej, także transakcyej Będzieńskiej.

Rewizya skarbu koronnego aby była; skarby po Królowej JMci
zmarłej aby do skarbu koronnego wniesione były.

Forum cum spiritualibus in politicis namówić. Komisye prawne wy-
wiedzione przez zupełną liczbę komisarzów, aby in disquisitionem nullo
modo przywodzone nie były.

Reszty poborów wszystkich, tak w Koronie jako W. Ks. Litew-
skim, gdyż nasze Województwo ogadało się z tej miary na dismembra-
cyą, aby byli stale oddane na tę obronę Rzpltej i aeąualitatem w tym
ostrzegając. Pogłównie żydowskie rządnie postanowiwszy, aby także sza-
funek jego rządny był do potrzeby Rzpltej obrócony.

Umocnienie Krakowa, Łubowie, Kamieńca namówić.

») Voł. leg. t. II. str. 1449.



353

Sejmiki generalne Kolski i Korczyński aby wedle prawa i efekt
swój brały i poenae in absentes namówić.

Petita Województwa tegoż:

Sprawa I. Mciów pp. Miskowskich, która fidem publicam reąuirit,
aby przyczynę do Króla J. Mci i stanów wssech *) do uiszczenia zapłat
odniosła.

Przyczynę i instancyą pilną krzywdy paniej Pisarzowej ziemski Łę-
czycki i siostry jej do rozsądku Króla J. Mci zalecić.

Pana Jarosza Ponętowskiego sprawa aby była sądzona z p. Wichrow-
skim, pilnie się starać mają pp. posłowie nasi.

O indigenatum i opatrzenie p. Liepszeniego pilnie a pilnie starać
się mają pp. posłowie nasi z inszemi pany posły Koronnemi.

Petita miasta Łęczyckiego:

Listy podwodne tych, którzy je bierą, mają być w nich opisane
nomina a cognomina, także i rok i dzień pisany.

Konstytucya roku 1578*) o pokoju rzemieślników aby była reasu-
mowana, o to mają pilnie się starać pp. posłowie nasi, aby ad eifectum
przywiedziona była.



Artykuły Ich M. pp. poalom z Województw Kujawskich Brzeskiego i Ino-

wlaczlawskiego na sejm walny koronny Warszawski przyszły obranym na

sejmiku Radziejowskim 8 januarii 1597 podane ^).

Naprzód uważając propozycyą J. K. Mci Pana naszego Mciwego
i contenla jej pierwsze z strony niebezpieczeństw już tak blisko koronę
zachodzących, radziby Ich Mć w tym jako nasłuszniejszych prawa i swo-
bód pospolitych nie wzruszających sposobów szukali; do których się przy-
chylając, zlecili Ich Mć pp. posłom swym, aby tę obronę naprzód od
tych, którzy amplioribus beneficiis Rpcae utuntur, a nie inaczej zaczęli.

1. Naprzód aby pp. Starostowie i tenutarii bonorum Regalium teraz
in hoc praegnanti Rpcae negotio prowenty trzech części z dóbr Rzpltej
na obronę i awersyą niebezpieczeństw niniejszych postąpieli, z których
jedne na obronę ukrainy od ściany Węgierskiej obrócić i konstytucya
perpetuis temporibus trwającą warować, tak^e jako i Podolską albo kra-
jów Ruskich.

2. Lustracyą dóbr Króla J. Mci prawem pospolitym utwierdzoną pro-
pter auctionem czwartych części in executionem na tym sejmie przywieść,

*) w RP.: inszych. ») Vol. leg. t. II str. 972.

') Archiwum państwowe w Gdańsku. Acta intemuntiorum z roku 1597 (IX, VoI. 52)
k. 48 — 49. Kopia.
Dywryusz MJmu warsz. r. 1597. 23



354

do której aby były przysiężny; i nie tylko pro wenta, ale i spustoszenie
dóbr Króla J. Mci; także wójtów, sohysów skupionych inąuisitia i na-
prawa, jakoby służba z nich Rzpltej powinna nie ginęła; także borów,
lasów w dobrach Króla J. Mci, aby spustoszenie jech zahamowane było
przez wanszossy, klipki, trawty, popioły.

Pobory u Ich Mć pp. Litewskich zatrzymane do ty że obrony i po-
trzeby Rzpltej przyłożyć.

3. Okazowanie dla gotowości snadniejszej wszytkie stany równo
zachodzące postanowić na dzień jeden z obwarowaniem pokoju pospoli-
tego i zahamowaniem ^) tumultów wszelakich po wszystki Koronie.

Ruszenie pospolite uchwalić.

4. Przymierze z Cesarzem Tureckim , nie wdawając Rzpltą w nie-
bezpieczeństwa dalsze, jako naprędzej zawrzeć.

5. Co tak postanowiwszy i otrzymawszy, wstępek dostateczniejszej
obrony na temże sejmie uczynić, to jest pomiar propter aeąualitatem
onerum bellicorum ferendorum namówić.

6. Publicum aerarium propter mercenarium militem założyć, a wa-
runek i szafunek jego w Województwach.

7. O lidze wszelakich konsultacyej zaniechać, gdyż to incompatibilia
i liga i przymierze z Cesarzem Tureckim.

8. Odprawowanie upominków Tatarskich aby Król J. Mć z ^) pro-
wentów swoich wedle starych zwyczajów obmyślawać raczył.

Na pohamowanie swawoleństwa Niżowych Kozaków modum et con-
silium pp. obywatelów krajów tamecznych pp. posłowie sequi mają»
a ^ ^) przeszłe inkursye i tumulty, które z wielką szkodą Rzpltej poczynili^
prosić o inkwizycyą Króla JMci dla przestrogi potrzebnej Rzpltej.

9. Iż nam do wiadomości nie przyszła odprawa posłów ze Szwecyej^
tedy w tym Ich Mć pp. posłowie mają być tak ostrożni, jakoby Rzpltą
in eo praesenti periculo nie zawiedli.

Postulata publica.

1. Naprzód pozostały skarb i depozyt Królewej JMci zmarłej aby
był do koronnego skarbu zupełnie wniesiony i oddany, prosić Króla JMci.

2. Pactis conventis aby Król JMć podług obietnice swej in toto
dosyć uczynić raczył.

3. Zamki pograniczne municyami et aliis bellicis apparamentis aby
Król JMć fortyfikować i opatrzyć raczył.

4. Cudzoziemcy aby a consiliis publicis byli odstrychnieni.

M Niema w RP.



355

5- Księstwo Pruskie, z którego Anspach po kilkakroć sto tysięcy
wynosi, aby w taki rząd było wprawione, jakoby stąd pod ten czas po-
żytek i ratunek Korona odnosiła.

6. Ziemia Inflancka aby w taki rząd była wprawiona, jakoby stąd
Korona na potym żadnego niebezpieczeństwa i szkody znacznej nie od-
niosła, także i prowenta jej aby na pożytek Rzpltej obracane były.

7- Deklaracyą statutów de foro z pp. duchownemi uczynić.

8. Cła nowe wszelakie grobilne i dyszlowe w Brześciu i w Inowlo-
czlawiu aby były zahamowane i zniesione.

9. Soli Ruski aby pewna liczba na skład Dibowski spuszczona była,
z której pewną część w Niessewie nowej dla odległych obywatelów Wo-
jewództwa Brzeskiego zosta wować; i to konstytucyą ukazować.

10. Ii, 12. Pewne prywatne przyczyny.

13. Rewizyej do uznania ekspensy na budowanie zamku Krakow-
skiego. Poboru aby nie postępowali, w czym dawamy Ich Mć pp. braciom
pp. posłom swym limitatam potestatem, aby inaczej się nie ważyli, także
i w artykulech strony drugi kwarty z dóbr Króla JMci na ligę i za-
warcia przymierza.

Które artykuły pomienione zgodnie postanowione pewnych osób
rękami podpisane i pieczęciami utwierdzone, z rozkazania wszystkich Ich
Mć pp. braci pp. posłom podane:

1. Jakub Łowieczki Podkomorzy Brzeski.

2. Marcin Tulibowski Podczaszy Brzeski.

3. Jakub Grabski.

4. Barthos Mirczinski.

8.
Artykuły sejmikn Województwa Płockiego na sejm walny koronny 1697 V).

Zupełną im moc dając zlecono Ich Mciom pp. posłom na tenże sejm
zgodnie od nas obranem ludziom zacnym starożytnych familiej IMć
p. Cristofowi Nisczickiemu Staroście Przasniskiemu , IMć p.
Pawłowi Garwaskiemu Pisarzowi ziemskiemu Płockiemu, IMć p.
Sczęsnemu Kriskiemu Wojewodzicowi Mazowieckiemu: Naprzód
mają uniżenie a jako najpilni podziękowanie uczynić Królowi JMci Panu
naszemu Mciwemu za złożenie sejmu i obmyślawanie prawie ojcowskie
Rzpltej i ojczyźnie naszy; przyznawamy to, że za bogobojnością Króla
JMci przedziwnie Pan Bóg to Królestwo Polskie błogosławić raczy i tam,

*) Rp. Czartor. N** 2724 str. 636. Jest to współczesny, opatrzony pieczęcią wypis
z aktów grodzkich Płockich obiaty, wniesionej tam przez Stanisława Garwaskiego: Sabbato
post festum S. Trium Kegum (12/1) 1597.

23*



356
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

Cdzie jedno chorągwie Króla JMci a mężne rycerstwo Polskie z nieprzy-
jaciółmi rozlicznemi staczają się, wielkie zwycięstwo odnoszą, za co nie-
chaj będzie Panu Bogu wiekuista chwata. A co się tycze strony ligi
z Cesarzem JMcią Chrześcijańskim, zlecamy to pp. posłom naszym, aby
z Królem JMcią i z Ich Mciami pany senatory i pany posly porozu-
miawszy się, tak sobie w tem postępowali, coby było z dobrem nie tylko
nas, ale i dalszych czasów potomków naszych, a to wedle podania
czasu i rzeczy, y. dobrą stawą a pilnem opatrzeniem i bezpieczeństwem
tej Rzpltej w wielkich niebezpieczeństwach będącej; w czem pp. postów
naszych wiarę i życzliwość ku ojczyźnie obowiązujemy. Z^) strony obrony
przeciwko tak potężnemu wszytkieg.) Chrześcijaństwa nieprzyjacielowi
i wszelakim niebezpieczeństwom z Ich Mciami pany senatory naszemt,
którzy na to chętliwie pozwolić raczyli, pp. posłowie o to się koniecznie
starać mają, aby po wszytkich państwach Koronnych i w W. Ks. Litew-
skiem byt pomiar na tem sejmie postanowiony, a po sejmie jako naj-
rychli po wszytki Koronie i w rycerstwie Litewskiem, tylko żeby jedno
drugiego Wojewóstwo w tem nie upośledzało, a na jeden dzień wszędzie
okazowania były; na których okazowaniach aby do tego pomiara na
sejmie ugruntowanego, więcej go na potem nie burząc, deputaty w każdem
Wojewóstwie miedzy sobą obrali, co by ten pomiar wedle słuszności
przystojny skończyli i do egzekucyej przywiedli; a tem czasem niż ten
pomiar dojdzie, aby były granice koronne żołnierzem wedle potrzeby
opatrzone, także i zamki i miasta pograniczne, a mianowicie Kraków
miasto stołeczne a od niebezpieczeństwa pogańskiego barzo bliskie, Ich
Mciam pp. postom naszym to namawiać i opatrzyć, jakoby w tem żądny
szkody i niebezpieczeństwa Rzplta nie odniosła, pilnie zlecamy.

Gdzieby jakie motus szkodliwe zachodziły w Swecyej strony tam
panowania królestwa dziedzicznego Króla JMci, dowiedziawszy się od pp.
postów z sejma wyprawionych, co się tam w ty mierze w Swecyej dzieje,
pomoc Królowi JMci wszelaką ofiarować i skutkiem pokazać, przodków
naszych cnych naśladując, którzy nie tylko majętności swe i krew prze-
lewa//'^), ale i gardła swe kładli przy paniech swych i dostojeństwach ich.

A co się tycze strony Estonii, tedy pp. posłowie z Ich Mciami
pp. Senatormi mają o to Króla JMci Pana naszego prosić pilnie, aby się
w ty mierze in pactis conventis postanowieniu dosyć stało; a gdzie by
więc Król JMć stanów koronnych żądać raczył o to, a dla tego w Swe-
ckim królestwie Król JMć miałby detrimentum jakie szkodliwe odnosić,
tedy folgę Królowi JMci uczynić, gdyż praescriptia w ty mierze iść nie
może: jednak opatrzywszy to, jakoby się w tym od Króla JMci Rzpltej
wedle potrzeby dosyć stało.

») W RP. niema. >) W RP.: przelewając.



■ 357 .. -

Zjednoczenie Greckiej wiary z powszechną katolicką aby swój skutek
i pomnożenie brało, gdyż to jest wolność suńiienia tym przystępować
do tego, których Pan Bóg serca zrządza.

Konfederacya Ich Mć pp. braci naszych, różnych wiaf. któr^ ^) sejmy
Często zabawia, pp. posłowie nasi piFnie się starać mają, aby na inszy
sejm odłożona była, gdyż konstytucya przeszłego śejmUj także instrukcyA
i propozycya Króla JMći na sejmiki t^o zgodnie bronią, aby ni o czem
na tein sejmie namawiano i postanowiono było, jedno o obronie od nie-
przyjaciół wszelakich, a o rozprawie ligi ha tę abo na owę stronę; je-
dnak Króla JMci o to prosić, aby drugi sejni złożyć raczył, na którem
by jako konfederacya, tak i kompozycya między stany obojej stronie
służące za środkowaniem Króla JMci, także i correctura legułti za zno-
szeniem z każdy strony wywodów namówione były. Gdzieby też Ich Mć
pp. bracia nasi różnych religiej na inszy sejm konfederacyej odłożyć nie
chcieli, tedy pp. posłowie nasi przy dawnych spisiech koronnych zgodnie
uczynionych strony religiej katolickiej, także i z Wójewóstwa naszego
przy kościele powszechnym Rzymskim opowiedzieć się i zastawiać mają.

Autoritas urzędów wszelakich, koronnych aby wszytkim w cale. za-
chowana była, a mianowicie urzędu Marszałkowskiego, góyi stąd dosto-
jeństwo Króla JMci, także pokój Rzpltej i każdego z osobna zatrzymane
bywają. A statut de armis seditionem prae se ferentibus, który ni w czem
nie jest abrogowany, i owszem Stefana Króla konstytucya umocniony *)i
a co by kto przed tym przeciwko temu statutowi i potem wystąpił, aby
egzekucya wedle tego statutu czyniona była, awa jako nabarziej to ob-
warować, aby urzędy koronne występnych wedle prawa i srogości ich
karali.

Iż autoritas sejmowa i konstytucye koronne wzruszone bywają
oprócz sejmów prywatnym znoszeniem, opatrzyć to tak, jakoby dosto-
jeństwo Pańskie i senatu, wolności nasze, które bywają na sejmiech po-
stanowione, dekreta Pańskie, trybunał, klejnot miłych wolności naszych
i wiara pp. posłów braci naszych nie były w żadną wątpliwość przywo-
dzone; a coby się w tem ustąpiło, w swą rezę wprawić, przychylając
się w tem do zdania Króla JMci, pp. senatorów i więtszy części posłów,
pilne o tym staranie być ma.

Spraw- ^) Ich Mci księży Biskupów Płockiego z Przemyskim strony
przeniesienia onerum z jedny majętności na drugą, zlecamy pp. posłom
naszem, aby na sejmie przyszłem promowali i o aprobacyą staranie pilne

1) w RP.: który.

*) Konstytucya z r. 1578: Bezpieczeństwo sądów i sejmików. Vol. legum t. II str. 966.

*) W RP.: sprawa.



358

uczynili wedle informacyej, którą od przerzeczonych Ich Mci księty Bi-
skupów wezmą, tak żeby w tym nec iuribus Regni, nec Eccleciae ubli-
żenie żadne nie było.

A iż trybunał koronny aby szwanku nie bral, ma być zawsze pilne
staranie, pokazuje się to, że sturmy nań bywają; tak i Wojewóstwie na-
szem Płockiem, mianowicie Konarski młodzik a podejrzanych spraw i ży-
wota i Województwie naszem nie osiadły, także Saczko jakjś nie oby-
watel naszego Wojewóstwa, służkowie niejaki osoby nie bywszy na de-
putackiem sejmiku, więc przy tych zaciągano osoby te, którzy Wqjewó-
stwie naszem nie tylko nie są obywatelami i nieznajomemi, do urzędu
i do akt, chcąc ich stawić za insze osoby, w czem się te urzędy na sej-
miku opowiedały; awa temi wykrętami i fortelmi i u inszych akt to
czyniąc, ludziom zacnym od nas zgodnie obranem jako z koła senator-
skiego tak i rycerskiego na trybunale teraźniejszem w Piotrkowie trudność
wielką zadawali do zasiedzenia miejsc ich na trybunale: co acz tym
zbrodniom nie poszło, jednak pp. posłowie starać się mają, aby w Rzpltej
i w Wojewóstwie naszem to się więcy nie działo, a ci, którzy tego są
przyczyną, żeby srom i kaźń na potym odnosili.

Pp. posłowie naszy mają pilną prośbę i instancyą u Króla JMci
uczynić strony Księstwa Pruskiego pod gubernacyą Anspacha będącego,
który tam wielkie gravamina czyni, co zachodzi pacta conyenta z nim
i zwierzchność Króla JMci i obywatele tego tam Księstwa i prawa ich
apelacyej do Króla JMci wedle powinności na się włożonej nie dopuszcza,
religią katolicką i katoliki nie tylko contra pacta conventa, które sam ^) wziął
na się dobrowolnie i o nie prosił, ale i przeciwko dawnem prawom Kró-
lów Polskich, pod które tamta Księstwa Pruskiego część dawna jest
poddana, niezmiernie trapi i uciska.

Za JMcią p. Myszkowskim Kasztelanem Wojnickim i za bracią JMci
rodzoną pp. posłowie przyczynę do Króla JMci uczynić mają, jakoby
pieniądze te, których nieboszczyk ksiądz Biskup Krakowski stryj Ich Mci
rodzony na potrzebę Rzpltej pożyczył, zapłacone były.

Za JMcią p. Czerzniewskiem Chorążem Gostyńskim mają pilną przy-
czynę uczynić pp. posłowie, aby sprawa jego na sejm z trybunału odło-
żona z JMcią p. Michałem Dzialinskicm na tem sejmie od Króla JMci
odsądzona była.

Iż JMć p. Kecze wski Podstoli a poborca przeszłych poborów Wo-
jewództwa naszego Płockiego przez chorobę wielką od Pana Boga zło-
żona ^) będąc, czego dostateczną wiadomość wzielichmy, retent niektórych
poborowych omieszkał wydać do urzędu JMci p. Starosty na czas w uni-

t) w RP.: są. *) W RP.: zloioną.



359

wersale rpianowany, zli^cąipy to pp. postonn naszem, aby o tp KrólaJMci
profili, tęhy fn<^ndaty do urzędu JMci p. Starpsty Flockiego dać rozkazać
r4czyl, jakoby w tamtem urzędzie egzekucyą pilną c;«;yniono strony re-
ti^n^ gdyż w tepi i o szkoclę skarbu Rzpltej idzie; a p. ICęczewski żeby
za to win Radnych nie przypadał.

Mają te^ pp. posłowie także pilnie się przyczynić za JMcią p. Ale-
kcandreo) Kosinskiem z Wojewóstwa naszego człowiekiem rodowitem,
za^inżonym i rycęrskieni, aby Kr^l JMć o kaduk, który mu z miłościwy
łaski swy dał, z pewnemi osobami jako narychli rozsądzić go raczył;
także za pany Prażmowskiemi przyczynić się mają, aby co są o ma-
jętność Nieporęt od instygatora Króla JMci pozwani, jakp najrychli
i z senatem Król JMć ich według prawa osącizić raczył.

Użyliśmy też w tern Ich Mć pp. senatorów naszych, aby, zdąJoliby
się to Ich Mciam ex re, jachać raczyli na generał sejmik z Księstwa
Mazowieckiego, co my też naszem pp. posłom zlecili, aby się porozu-
miawszy z Ich Mciami pp. senatory inszemi tam się na ten generał do
Warszawy stawili, a tam porozumiawszy się z Ich Mciami pp. senatory
i posły Województwa Mazowieckiego, także i z inszemi Ich Mciami, któ-
rzyby na ten tam sejm z inszych Województw posłani byli , to tam Ich
Mć raczyli przed się wziąć i namówić, coby było ex dignitate Króla
JMci i js dobrym Rzpltej wszytkiej, przychylając się jednak do artykułów
na sejmiku Województwa naszego Płockiego postanowionych.

A te to artykuły użyli JMci księdza Biskupa Płockiego Ich Mć
pp. Senatorowie, a z koła rycerskiego z pośrzodku siebie Ich Mci p. Sta-
nisława Garwaski^go Starosty Gostyńskiego, p. Mikołaja Zielińskiego
Wojewodzica Płockiego, p. Stanisława Narzimskiego, p. Jana Górskiego
Surrogatora Płockiego, aby one spisali i podpisali, i też te artykuły któ-
rymkolwiek z tychże Ich Mć Rycerstwa do akt grodzkich Płockich zle-
cili podać. Działo się w Raciążu na sejmiku octava lanuarii A. D. Mile-
simo ąuingentesimo nonagesimo septimo. Albertus Baranowski Biskup
Płocki ssp. Stanisław Garwaski Starosta Gostyński ssp. Mikołaj Zieliński
Wojewodzie Płocki r. w. ssp. etc

9.

Artykuły przeas Ich Mć pany ryeerstwo siemi Czerskiąj na sejmiku Czerskiw
mianowane, panom posłom podane ^).

My rady koronne, rycerstwo ziemi Czerskiej, którzyśmy się tii na
sejmik dla obierania posłów na sejm przyszły przez JKMć nam złożony

*) .Obiato wanew grodzie CMr8krm(k8. Inskr. Czerskich T. 4 ^- (roku 1597) ^ f.3a9,Arch.
główne w Warszawie) feria V antę festum eonyersionis S. Pauli Apostoli proxima a. 1597



3^0

zjachali, wszystkim wobec i każdemu z osobna, komu wiedzieć przyna*'
leży, wiadomo czyniemy, żechmy urodzone pany pana Jana Wilckiego
Podkomorzego ziemi Czerskiej, także JMć p. Jana Lasockiego z Glewa
za posly swe do aktu sejmu przyszłego obrali i onym artykuły ku do-
bremu Rzpltej tu zgodnie namówione i spisane podali, aby oni na tern
sejmie przyszłym, coby było z nalepszyni Rzpltej, sprawowali.

Naprzód aby JKMci za tak pilne i uważne o Rzpltej naszej obmy-
śla wanie uniżenie, . pilnie a pilnie podziękowali; iż się takie, pericula, jakie
nigdy na koronę nie przychodziły, z instrukcyi JKMci okazały, które i my
na oko widziemy, śe się^) znajdują, tedy zabiegając im i ostrzegając, aby
Rzplta nasza onych nie popadała, uchwaliliśmy i poruczyliśmy Ich Mciom.
pp. posłom naszym, aby teraz zaraz pobór, gdzieby się nań wszystkie
Województwa zgodziły, dla zatrzymania prędkich inkursyj nieprzyjaciel-
skich po złotemu z łanu postąpili, z tern jednak dokładem, aby drugie
Województwa, także i W. Ks. Litewskie równo z nami pociągając, jako
wspólnej potrzebie Rzpltej zatrzymane przez kilka lat pobory do tych
teraźniejszych na potężniejsze poparcie potrzeb Rzpltej przyłożyli. A iż
to baczem, iż tym podatkiem do końca ubezpieczona od takiego głównego
nieprzyjaciela Chrześcijaństwa Rzplta nasza być nie może, przeto poru-
czyliśmy Ich Mć panom posłom, aby dalszą obronę na sejmie tym przy-
szłym zgodnie i równo z drugiemi Województwy jako napotężniej być.
może (nie zaniechiwając w tem wszystkich stanów koronnych tak du-
chownych i świeckich i W. ks. Litewskiego) namawiali i postanowili.
A zabiegając temu, aby te podatki, które nigdy stateczne do tych cza-
sów tam, gdzie należały, nie dochodziły, przetochmy zlecili pp. posłom,
aby równo z drugiemi pp. posły Województwa Mazowieckiego Szafarza
tamże na sejmie wszystkiemu Województwu obrali i naznaczyli, który
Szafarz tych podatków nie indziej obracać ma, jedno na same tę potrzebę
żołnierza, z tą kaucyą, iż jeśliby gdzie indziej te pieniądze obrócił, aby
de suo proprio powinien przy liczbie, którą będzie powinien na sejmie przy-
szłym uczynić przed pp. deputaty koła poselskiego, zapłacił. Poborca do tych
poborów aby w poniedziałek przewodni po skończeniu sejmu na miejscu
zwykłem w Czersku był obran, który te podatki przez się wybrane ma
dawać nie gdzie indziej, jedno do rąk Szafarza Województwa Mazowieckiego
na sejmie obranego; a jeśliby gdzie indziej a nie na potrzebę Rzpltej co z tych
pieniędzy obrócił, albo do rąk pana Szafarzowych nie oddał, tedy tamże
przy liczbie z p. Szafarzem tamże in instanti z swego powinien będzie
zapłacić pod takowym warunkiem i Szafarz i Poborca, jaki na sejmie



r20 stycznia), wobec Mikołaja Chmielewskiego starosty i Jana Rosochackie^o podstarościego
Czerskich. ») W RP.: niema.



36i

uchwalony będzie; który Poborca zaraz post electionem sui iuxta for-
mam coiistitutam in tałibus solitaiii przysiądz będzie, powinien; a takim
sposobem obrany i przysięgły Poborca ma trzymać równym sposobem
czopowe, które nie ma być.dzielonć ani nikomu arendowane, jedno je
sam powinien trzymaó będzie dla doskonalszego na sejmie czynienia
liczby z niego. Do tejże jeszcze dalszej obrony i odparcia nieprzyjacie-
lowi temu widzim tego potrzebę być, aby wójtostwa, sołtystwa wszystkie,
tak w dobrach fKMci, jako i panów duchownych i W. JCs. Litewskiego
do tej potrzeby według praw i nadania swegOi które. tak pp. Starostowie
jako Ich Mć pp. duchowni skupili i one trzymają, przywrócone i restau-
rowane były, aby zarazem od tego czasu według powinności R^pltej
służba z nich szła.

2. Ich Mć pp. duchownych też prosić, aby Ich Mć z miłości i po-
winności przeciwko ojczyźnie swej i Rzpltej raczyli obyczajem wybierania
wybrańców w dobrach JKMci dopuścić w dobrach i dzierżawach swych,
ochraniając i w to nie wkładając beneficiarios ex coUectione nobilium,
którzy równe sustentacye i posessye mają.

3. Z strony zjednoczenia z Ich Mć pp. Chrześcijańskiemi przeciwko
nieprzyjacielowi Krzyża św. poruczyliśmy Ich Mciom pp. posłom, aby
o tera równo i zgodnie ze wszystkiemi stany tak duchownemi jako
i świeckiemi konferowali, traktowali i jeśliby się to wszystkim Ich Mciom
zdało, konkludowali.

4. Z strony propozycyi o Szwecyi poruczyliśmy to Ich Mciom pp.
posłom, aby legacyi przesłuchali i jeśliby tego była potrzeba, o ratunku
tamtego państwa spoinie i z drugiemi Ich Melami obmyślawali.

5. Opatrzenie Krakowa i krajów ukrainnych równo z drugiemi Ich
Mć pany posły namówić poruczyliśmy.

6. Poselstwo Tatarskie iż za sobą niesie niepewność pokoju, który
też nigdy z niemi pewny nie był, do tego i zniesienie Niżowych Kozaków
z Niepra i inszych miejsc, z upominaniem się upominków jakichś zatrzy-
manych, tedyśmy poruczyli pp. posłom, aby opatrzywszy równo z dru-
giemi Ich Mć pp. posły niepewny pokój z Tatary, Kozaków nie znosić,
i owszem, by mogło być, onych przyczynić, wszakoź z tą kautelą, aby
byli sub officio i rozkazaniem, posłuszeństwem Ich Mć pp. Hetmanów
koronnych.

7. Konfederacya i kompozycya inter status, poruczyliśmy Ich Mć
pp. posłom , aby nie trudniąc tak ważnych potrzeb Rzpltej, starali się
o to, aby do drugiego sejmu była odłożona.

8. Sprawa zadworna o Nieporęt Ich Mć pp. Prażmowskich iż nie
tylko samych. Ich Mció w, ale wszystko Województwo Mazowieckie z ubli-
żeniem praw pospolitych i wolności naszych szlacheckich zachodzi, po-



3^2

ruczyliśmy Ich Mciom pp. posloim, aby tej sprawy jako i^ąjpilniej, w ża-
dne się traktaty Rzpltej nie wdawając, poparli, aby Ich Mć pp. Praż-
mowscy byli od tego procesu wolneoii uceynieni, ażeby na potym było
to Ich Mciom pp. Prażmowskim i nam wszystkim i Województwu Ma-
zowieckiemu generaliter warowano^ referując się z t^m do konstytucyi
K. JMci Krakowskiej anni 1588 Województwom Podlaskiemu i Bełskiemu
w takimże akcie danej i pozwplonej, jakobyśmy w tern Województwie od
takich inkwtetapyi byli wolni,

9. Iż kancelaryi Czerskiej do odprawowania spraw potocznych do
tych czasów nie było, tylko po gospodach panowie pisarze akta pospo-
lite nosili i chowali, i do tych czasów komorą się z księgami powłóczą,
gdyż to jest pospolita krzywda i szkoda nasza, poruczylichmy Ich Mć
pp. posłom, aby Ich Mć J. KMć prosili, aby JKMć raczył z łaski swej
królewskiej rozkazać JMci p. Staroście Czerskiemu plac i miejsce na za-
budowanie kancelaryi Czerskiej na przygrodku zamku Czerskiego wy-
mierzyć i ukazać, zamierzywszy JMci p. Staroście czas do ukazania tego
miejsca, a mianowicie w ziemskie roki Czerskie po sejmie przypadające,

aby przy sądzie ziemskim Czerskim przy szlachcie zgromadzonej ten
plac cyrklowany był; także i drzewa z puszczy Osieckiej jako dać, tak
i poddanemi z starostwa Czerskiego i Osieckiego według potrzeby Ich
Mciom pp. Starostom Czerskiemu i Osieckiemu JKMć wywieść rozkazać
raczył.

10. Iż Ich Mciom pp. Ręczaiskim według konstytucyi przeszłej do-
stateczna zapłata nie stała się, tedy prosić Króla JMci, aby ta resztą,
która się Ich Mciom pozostała winna, z reszt poborowych, które Król
JMć do skarbu swego przyjąć raczył, była zapłacona.

11. Prośba IMć pp. Kazano wskich z stfony okrutnego zamordowania
nieboszczyka brata, ady ^) ich Ich Mć pp. posłowie in consideratione mieli
i do JKMci się przyczyniali, żeby na tym sejmie sądzona była.

12. Przyczyna za JMć p. Christophem Warszawickim.

13. Przyczyna za Ich Mć panów Myszkowskich, aby im dług był
zapłacony.

14. Mieszczanie Czerscy, prosić JKMci, aby przy swych prawach
i przywilejach byli zachowani, gdyż jest miasteczko Rzpltej a barzo spu-
stoszate.

15. Mieszczanie Goszczyńscy iż za dekretem Króla JMci pod wodę
dają, której przedtem za przywilejem od książąt Mazowieckich nie da-
wali, tylko pieniężną płacili, a też o toż płacenie pieniężne są od Insty-
gatora JKMci pozwani i dekretem urzędu grodzkiego Czerskiego onej
są przymuszeni, poruczyliśmy Ich Mć pp. posłom, aby JKMci prosili,

1) W RP. niema.



3^3
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

aby oni na jednemże, albo na dawaniu podwody, albo na płaceniu tej
przestawali.

Które to artykuły wyiej pomienione zgodnie i jednostajnie posta-
nowione Ich Mć pp. Rada i rycerstwo powiatu Czerskiego Ich Mciom pp.
Bernatowi Braneczkiemu Podsędkowi Ziemi Czerskiej i Abrahamowi Le*
żeńskiemu do tego deputowanym spisać i one podpisać poruczyli. Ber-
nath Braneczki Podsędek ziemi Czerskiej. Abraham Leżeński ręką własną.
Nicolaus Chn)ielewski Capitaneus m. p.

10.
(Artykuły na sejmiku ziemi Wiakiąj dnia 21 stycznia 1597 uchwalone*)).

Naprzód uniżenie dziękując i wdzięczni będąc sa^) J. K. Mci Pana
naszego Mciwego, jako czujnego i mądrego, a prawie o nas, Wiernościach
swych, ojcowskie staranie ku ') JKMci nieśmiertelnej i koronnej ozdobie,
obmyśliwania co się dotyczę z strony bezpieczeństwa koronnego przeciw
tak potężnemu nieprzyjacielowi, zlecamy pp. posłom, aby jaki sposób
namówić mogli, jakoby mógł być potężny i trwały, ażeby tak bogatego
jako ubogiego do/egał*). aby lustracya bonorum in genere wszystkiej
Korony wedle starych praw dojść mogła, za którą żeby ratione bonorum
non personarum każdy ojczyzny ratował i jako najwarowniejszy sposób
wynaleść by się mógł.

Item bezpieczeństwo sądów wszelakich tak grodzkich i ziemskich,
iż się prawem pospolitem opisanem opatrzyć nie może, bo się swa-
wola ludzka tak dalece rozmogła, że się warunkiem starych praw ubez-
pieczyć nie mogą, przeto potrzeba, aby IMć pp. posłowie taki warunek
spoinie z inszemi obmyślili exemplo iudiciorum tribunalis Regni, jakoby
żaden do sądu nie śmiał wchodzić, jedno jako do trybunału sub eadem
poena et simili executione jako na trybunale; także i strzelanie pod są-
dami i rokami wszelakimi i rumory wszelakie aby sub iisdem poenis jako
na trybunale hamować się mogły.

Item starać się mają pp. posłowie z pilnością, aby sprawa na tem
sejmie o zabicie Mateusza Rostkowskiego Fodstarościego V\ iskiego na
sądziech i o okrwawienie kancelaryej ziemskiej, także też i o zamordo-

*) Archiwum główne w Warszawie. Księga grodzka Wiska T. 35 str. 419: Actum
Yisnae in conventione particalari... feria II in yigilia festi S. Agnetis. A. D. 1597. Po przy-
dlaiszym wstępie (który opuszczamy), w którym oznajmiono, źe po obraniu marszałkiem Jana
Jeziorkowskiego Łowczego Wiskiego, jednomyślnie wybrano postami : Jana Drozdowskiego
Chorążego Wiskiego i Krzysztofa Glinkę Janczewskiego, któremu wyborowi sprzeciwili się
tylko Jan Jedwabieński i Stanisław Burzyński, następuje namówione i postom zlecone artykuty.

«) W RP.: od. ") Niema w kP. *) W RP.: dobiegał.



. 364

wanie nieboszczyka p. Stanisława Drozdowskiego na sejmiku powiatowemu
zabitego była sądzona.

Item korrektura trybunału aby jeśli nie iii geńere dojść mogta,
tedy aby wżdy particulatim być mogła, t.j. na co będzie zgoda pp. po-
słów; a przytem starać się, aby elekcya deputatów per terras, jako są-
dzenie ich, tego Województwa była.

Item opatrzenie jurysdykcyej grodowej Wiskiej, starać się o to
wedle dawnych artykułów. Item gród wieczny Wiski starać się, aby był
exceptus inscriptionum perpetuarum.

Item o Kozaki Niżowe poruczamy pp. posłom swym, aby z inszemi
w tej mierze porozumieli się i modum takie naleili, jakoby to swowo-
lei^stwo Kozaków było zahamowano.

Item komisya granic Pruskich; iż z tej strony wiele uciążenia cierpi
stan szlachecki wszystkiej Wiskiej ziemie, przeto starać się mają pp. po-
słowie, jakoby już dalszej zwłoki ta sprawa nie miała; gdyż /ak ^) dalece
pp. Prusacy contra pacta praesentia excesserunt, że nie tylko grunty
ograniczone slacheckie odejmują, ale i domy slacheckie najeżdżają, łupią
i do więzienia ludzie slacheckie gwałtem biorą; zabieżeć tedy temu ogniowi
pilno trzeba, aby za czasem do czego gorszego nie przyszło.

Item pactis conventis aby się dosyć stało, upomnieć się mają pp.
posłowie.

Item woźnych swowoleństwo iż się barzo rozmogło, starać się o to
mają, aby o takie ekscessy do urzędu grodzkiego pozywani byli, gdzie
peremptorie odpowiadać mają.

Item starać się mają pp. posłowie, aby declaratio recentis criminis
była dostateczna.

Item starać się i prosić mają o plac na kancelaryą Wąsoską. aby.
był libertowany, i to żeby obwarowano było, aby wszyscy jednako zło-
żyli się na naprawę i budowanie przezpieczne domu do schowania ksiąg.

Item a iż banitowie proscripti tak barzo się wzmogli w kraju naszem,
z wielą dobrych szkodą *) wielkie ubliżenie sprawiedliwości czynią, starać się
pp. posłowie mają, aby i od takowych swowoleństw hamować się mogli,
jako się będzie zdało wszystkiem posłom Województwa Mazowieckiego,
t. j. aby pp. Starostowie egzekucyą czynili, non obstante ipsa constitu-
tione Cracoviensi, który banicyej post decursum duodecim septimanarum
et eius publicationem banitus nie będzie się mógł odprzysiądz.

Item jako dawnych czasów prawie na każdem sejmiku Wiskiem
slachcicy z tych wsi i imion swych ziemskich slacheckich: z Stroiłowa,
Grądów, Woniecka i Budeszewa, jakże też z Malcszewa obiedwie wsi
i z Strękowa, które rzeka Narew tylko od ziemie i miasta Wiskiego

») w RP.: jak. •) W RP. niema.



365

dzieli, ale wody i btota wielkie i nieprzebyte zaległy aż do Zembrowa,
w którem powiecie leżą, dla których wód i bJot w kościele Wfskim sa-
kramentów używają i pogrzeby swe odprawują, dla tejże też przyczyny
do ziemskiej i grodzkiej jurysdykcyej Zambrowskiej trudne przebycie jem
jest, tak iż na czas żadnem obyczajem przebyć nie mogą, za czem czę-
stokroć w swej sprawiedliwości pericHtują; przeto usilnie proszą, aby byli
inkorporowani z tych wyżej pomienionych imion do jurysdykcyej Wiskiej
ziemskiej i grodzkiej, salvis bonis et proventibus Regiis ad Capitaneatum
Łomzensem indigentem (sic) Zambrowiensem antiquitus pertinentibus.

11.
Artickel anss dem Rednischen landttage der Ritterschaft, verdendtscbt ^).

Wir Ritterschaft und inwoner der Colmischen Woiwodschaft allen
und jeden in gemein und in sonderheit denen drań gelegen fuegen wir
zu wissen, das wir unss auf dem landttag nach Reden zuvolge I. G. des
H. Waywoden zu Collm an unss gelangeten universal vorsamlet, und
unss auf die beschwer nebenst den artickeln, so wol auf 1. Mtt proposi-
tion alss auch die privat anliegen, die welche unseres standes freyheitten
africiren, eintrechtigk und unanimiter vergliechen haben, zugleich auch
aus unsern mittel nemine contradicente diese botten gewehlet, nemlich
I. G. den H. Colmischen Waywoden, den H. Haubttman von der Golb,
wie auch den von Roggenhausen und H. Hansen Plemenczky, denen wir
die unten beschriebene artickel abreden und gravamina in dem bedinge
iibergeben, damit sie auf dem algemeinem reichstag sollten uberreichtt,
auf und angenommen , ja da es die nodt erforderte, mit Reichs consti-
tutionis vorsehen wiirden, und uns also zukommen mochten.

Erstlich auf I. Mtt proposition in sachen der liga, commission, de-
fension, der kriegsleut ausszahlung, wie auch abschaffung der cosacken
und Tattei scher presenten halber, haben wir I. G. macht gegeben in den
oberweDten puncten zu solchen remediis und mittl zu schreiten, auf wel-
che die reichsstande , wo nicht alle, dannoch die meisten wiirden; und
dasselbe dort stracks auf dem reichstage mit einer constitution und
einem universal versehen lassen, so wol im fali des friedes, ais auch
allerlei hilf und beistandes, womit sie sich nicht dorfen referiren auf den



') Archiwum państwowe w Gdańsku oddz. XXIX t. 6o (Recessus de anno 1596, 1597)
k. loi — 104; także RP. Bibl. Bibl. miejskiej w Gdańsku N® 1337 k. 207 — 9, odpis równo-
brzmi§cy wprawdzie, ale skrócony. Drukujemy według pierwszego, jako pełniejszego. Laudum
tego nie udało się nam niestety odszukać w oryginalnem brzmieniu, dlatego tei dajemy
tlómaczenie



366

schluss der landt Preussen, oder es an ihre g^ebrlłder nemen, besondern,
sie sollen dort stracks alles beramen und beschliessen. Benebess sollen
auch bei I. Kon Mtt fleissig anhalten und bittlich aniangen, auf das iń
anmerckhung der gfossen confusion, die welche aus der unordentlicher
und spater anstellung des landtages zu Reden entstehet, Dieselbe wolle
vor dem nemlichen landtage auf das wenigste vier wochen zu vorn zu
allen zeiten durch die canzieyregentcn ausschreiben lassen, wie auch einen
abgesantten mit ihrer proposition gleichmessig, ais es in allen Cron Woy-
wodschaften gehalten wirdt, zu senden.

Es Yormercket auch die Ritterschaft bei erlangung der gerechtickeit
gross inconveniens und praeiudicium zu sein den muessbrauch der schloss-
gerichte, die welche die H. Woywoden ex ąuadam consuetudine haben
an sich bracht mit mercklicher behinderung der gerechtickeit, indem hier
keine acten werden geschrieben, keine ambtleute gehalten werden und
zu kein gewisser zeit gerichtet wirdt, dardurch die iurisdiction sampt der
person untergehet und viel schadliche muessbrauche reissen ein mit ge-
walt, fiirnemlich auch darumb, das die herren senatores mit andern und
wichtigern gescheften beladen sein. Deshalben, damit diess unordentlich
wesen in ein richtickeit gebracht und erstattet wiirde, alss hat die Ritter-
schaft mit einhelligen stimmen unter sich abgeramet und beschlossen,
das die schlossiurisdiction in toto et in perpetuum ex nunc soli an das
schloss zu Reden gebunden sein, welche der H. Haubtman pro tempore
existens mit beistandt der ambtleute, vermóge der Cron brauche in omni-
bus articulis castrensibus et cansis, die da in Preussen von den H. Way-
woden und in der Cron von den Starosten gerichtet werden. pleno iure
sol hegen, jedoch nicht eher, ais post cessum vel decessum dieses jezi-
gen H. Way woden; damit er aber mittlerweil seine iurisdiction statis
temporibus und an gebuerlichen órtern anstellen thete, wie auch das diess
ratum et gratum habeatur und in kratt einer constitution caviret wiirde,
sollen die H. abgesanten empssig fordern.

Demnach auch unter dieser Waywodschaft inwonern grosse alter-
cationes, tumultus und dissidia auf den landttagen verursachet, die im-
pugnation electionis des MarschalksJ welcher von der Ritterschaft gleich
andern der Cron Waywodschaften hat sollen gewehlet werden, hierin
nun den schedlichen muessbrauch furzukommen, hat sich die Ritterschaft
samptlich drueber also geiniget, auf das die H. Abgesanten vermittelst
einer constitution versehen theten, damit die landtage und alle publici
conventus alhier in dieser Waywodschaft musten gehalten werden eo
modo et ordine, wie es in den andern der Cron Waywodschaften ge-
brauchlich.

Grosse beschwer und opression leidet die Ritterschaft von den geist-



36;

lichen in actionibus foreiisibus, indćm sie per exceptiones fori brechen
und drehen sich aus a iudiciis terrestribus occasione iniuriarum, quae in-
fercedunt nobilitati cum illis. Derhalben sollen die H. abgesanten mit
correspondentz der andern H. landtboten sich bemuehen, damit dieselben
ratione omnium iniuriarum et causarum in politicis neg^otiis einem recht
und iurisdiction gleichst der vom adel unterworfen sein miisten.

So sollen sich auch auf die melioration des tribunals und der de-
putatenwahl, welche maioritas schliessen soU, nebenst den H. landtboten
auss der Cron bedacht sein und sich hierin accomodiren.

Das ver|funtte bierbrauen den kleinen statten, so wie es zum prae-
iudicio der Koniglichen gtiter inhabern geschieht, also konte es auch
kiinftiger zeit libertatem nobilium gefahren; alss sollen sie sich bei Kon.
Mtt bearbeiten, das die erste freiheit vorgezogen wiirde.

Nicht ringer gefahr miissen ausstehen die vom adel, indem ihrer
viel post curiam ex delatione aliorum aussgeladen, und ihre erbguter
in disquisitionem werden gestellet. Derwegen sollen die H. abgesanten
instendigk bei I. Mtt und der Cron Standen anhalten, damit die execu-
tion, weil numehr der revision in dieser landtschaft genueg geschehen,
gleichst den andern Waywodschaften einmal eins concludiret und die
leut zur rhue khommen konten.

Im gleichen, das die scholtisse, welche perpetuitatem haben und
dem kriegdienst zu bestellen pflichtig seint, sambt mollern, in kraft ihrer
rechte altem brauch und possess bei giitter rhue erhalten wiirden.

Dass auch die Preussen auf der Rottmeister beuelch zti ausfuerung
zeit der nott der wibranzen ex eodem Palatinatu geprivilegiret wiirden.

Dan das die weede fiir allerlei viehzucht in Koniglichen giittern
denen vom adel und ihren unterthanen frei sei, sollen darob sein, jedoch
ohne schaden.

Weille sich die iustitia auf den intermediis instantiis, nemlich der
H. Landtrette fundiret. alss sollen sie versehung thun durch der Cron
constitutiones, auf das alle appellationes ab omnibus iudiciis et officiis
directe auf dem tribunal nachgegeben miisten werden.

Ubcr das, was I. Gn. die H. abgesanten zur vermehrung der lande
freiheiten und erhaltung derselben rechte und friedes, daran uns viel ge-
legen, erdencken kiinten, sollen dasselbe in kraft der besten caution pro-
moviren, welches alles lassen wir ankommen auf ihren credit, beschekien-
heit und angeborene tugent, damit sie es dannach desto yleissiger treiben
sollten, alss thun wir hiemitt ihr trawen und gewissen verpflichten, da sie
auch dasselbe was obgeschrieben, bei I. K6n Mtt und den Cronstanden
nicht kóntcn dUrchbringen odef erlangen, alss sollen sie auf kein hilfe.



368

so zu vorhUtung der Cron gefahr mochte beschlossen werden, keineswcgs
willigen, noch an die haimbgelassene solches acceptiren.

Diese artickel und abredung zu beschreiben sind in instant! ge-
wiessen personen, alss I. Gn. dem H. Haubtman von Schoner See H.

Simon Ostrowski, H. Matiss Orlowsky aus dem Colmischen, H. Pauli

Kostka und H. Martten Niedworski, welche specialiter aus der Ritter-
schaft mittl hierzu gewehlet und deputieret waren, beuolchen werden,
welche sie gegenst dem allgemeinen reichstage authentice soUen den H.
abgesanten zustellen, inmassen es auch von inen auf dem landtage da-
selbsten geschehen den 6 januarii anno 1 597 und es zu mehrer urckundt
unter ihren handt undt siegel gefertigt worden.

12.

Praescriptum mandatorom statunm et ordinum terraiiim Pmssiae ad generalia
Regni comitia Wargzayiae in diem decimam futuri mensis febmarii indicta, nnn-
tiis terramm Pmaiae datum in conyentu generał! Mariaebnrgi die 8 menais )a-

nnarii anno 1597 ^).

Cum S. R. Mtas Dominus noster Clementissimus ob perardua ne-
gotia universam Rpcam concernentia conventum generałem Warsawiam
indicere capitaąue publicae consultationis misso nuntio statibus et ordi-
nibus huius provinciae proponere clementissime dignata sit, eapropter
status et ordines habitis et communicatis consiliis, ne pro muneris debiti
ratione Rpcae defuisse videantur, primo quidem a D. Consiliariis ordines
inferiores petunt, ut ad dictum comitiorum diem quotquot adesse pote-
runt, tempestive Warsaviam veniant, quod ut et nuntii idem faciant, etiam
status et ordines hortantur; ac quoties necessitas postula verit, apud eum,
qui ex consiliariis ibidem futurus est in ordine primus, conveniant, tunc
data ipsis per'^) Mtem R. conveniendi et salutandi potestate, S. R. Mti Eius
n ominę statuum et ordinum provinciae huius humillima fidei et subiectionis
delatione diuturnaeque valetudinis omniumque Regiarum fortunarum et
successuum comprecatione praemissa, S. R. Mti submisse permagnas agent

*) Archiwum państwowe w Gdańsku Oddz. IX t. 52 (Acta intemuntiorum a. 1597)
karta 12 — 19, z pieczęcie na laku, bez podpisów, i Oddz. XXIX t. 60 (Recessus de anno
1596, 1597) k. 30 — 35, bez pieczęci. Ten drugi tekst jest znacznie poprawniejszy od pier-
wszego; pierwszy zawiera wiele oczywistych kornipcyj bez sensu. Zaznaczamy tylko rzeczy-
wiste różnice tekstu, pomijając milczeniem oczywiste myZki tekstu pierwszego. We wspomnia-
nym tomie recessów na karcie 29 znajdujemy: Responsum statuum et ordinum terramm
Prussiae datum S. ac Ser. Mtis R. nuntio G. Adriano Rembowski, Secretario S. Mtis in con-
yentu generali Mariaeburgensi die 8 januarii A. 1597. Odpowiedź ta zawiera same tylko
komplementa i konwencyonalne zwroty, dlatego teź nie dajemy jej tutaj.

») W RP. niema.



3<^9

gratias pro vere paterna vigilantia et solicitudine in propulsandis iis, quae
Regno huic periculum et ferme ruinam minari yidentur. Nec minus gra-
tulabuntur S. R. Mti de ea felicitate, qua frui aeternus Deus contra quosvis,
qui hostilia attentare hactenus praesumpserunt, hucusque benignissime lar-
gitus est, eundenn aetemum ómnipotentem Deum ardenftibus votis rogantes,
ut et in posterum largiri id ipsum dignetur.

Deinde, cum non modo ab ipso initio felicissimi adventus S. R. Mtis
in terras Prussiae, sed multo magis, postquam Regio diademate feliciter
insignita fuisset, multis subsequenter institutis et celebratis comitiis Regni,
quae sit ratio iurium, privilegiorium, libertatum et consuetudinum terrarum
Prussiae, quibus ultra centum annorum spatium maiores nostri usi sunt
atque postmodum ferme singulis annis nova incommoda et difficultates
contra eadem irrepserunt, submisse aliquot scriptis oblatis S. R. Mti
Domino nostro clementissimo status et ordines ostenderint et quidem ali-
quoties de abrogandis huiusmodi grayaminibus spes ipsis facta sit, verum
hactenus nihil re ipsa consecutum: D. Consiliarii cum nuntiis inpriniis ea,
qua par est, observantia S. R. Mti in memoriam ea omnia revocabunt,
ex locoque suo quisquam sedulo urgebunt et instabunt, ut tandem aequis-
simis postulatis nostris S. R. Mtas benignissime rationem habere ac quae
contra privilegia et libertates nostras quoquo modo difficultates irrepserunt
et de quibus hucusque aliquot comitiis peractis questi sunt, tollere et
abrogare clementissime velit. Quod si hoc factum (uti confidimus) expe-
riemur, omnino Mtem R. confirmabunt, multo nos ad praestanda fidelis-
sima subiectionis obsequia fore alacriores, nec quicquam, quod ad tuen-
dam dignitatem S. R. Mtis commodumque Kpcae spectabit, tam prae-
senti tempore, quam in futuro in se desiderari passuros.

Haec autem erunt, quae proponent R. Mti et quae apud Ipsius Mtem
ac ordines Regni diligentissime urgebunt, quae proxime superiore con-
ventu ordines urgenda quoque nuntiis commiserant, verum quod effectum
tunc non sint sortita, nunc denuo a D. Consiliariis et nuntiis reassumentur.

Imprimis vero, cum causae notabiles terras Prussiae concementes
nonnisi cum Consiliariis terrarum Prussiae a S. R. Mte ex praescripto
et verbis privilegii terminari et definiri debeant. humillimis precibus ro-
gabunt. ut ipsamet R. Mtas, visis nostris privilegiis satis disertis et per-
spicuis verbis conscriptis, pro sua clementia et authoritate Regia penes
ea has terras benignissime conservare, at quae contra ea paucis abhinc
annis introducta sunt incommoda, abrogare clementissime dignetur.

Quae praeterea sint et qualia, quae humillime nobis concedi petamus,
ea sunt:

Primum, quod bona, possesiones et tenutae tam spiritualis, quam
saecularis conditionis, hominibus non veris terrarum Prussiae łndigenis,

Dyaryusi sejmu warsz. r. 1597. 24



37? _

sed extraneis et forensibus contra aperta privilegiorum nostrorum verba
dantur et conferuntur; hoc ne in posterum fiat, humillime S. R. Mti sup*
plicabunt, in eoque iurium et privilegiorum communis patriae rationem
habeant. Quae, si ita necessitas postulaverit, allegabunt: ac imprimis pri-
vilegium D. Casimiri Regis anno 1454^), deinde aliud privilegium vene-
rabilis capituli Warmiensis super electione Episcoporum '), non minus etiam
cautionem D. Sigismundi Regis in persona loannis Baliński •), itcm exein-
plum D. Srzinscy*) Palatini ąuondam Plocensis et de Rpca bene meriti
senatoris, cum praefecturam Mevensem a Regę Sigismundo Augusto con-
cessam pośtea S. R. Mtas admonita vicissim ademit; ita ut S. R. Mtas
exemplum antecessorum suorum merito imitari debeat, praesertim, cum
et ipsa Mtas R. antę discessum suum in Suetiam peculiari rescripto suo
clementissime promisit et cavit, ac landem eius rei aliis iuribus et ratio-
nibus, quaecunque ad eam spectabunt, demonstrabunt; omnino negotium
hoc ita urgebunt, ut aliquid certi status et ordines Prussici iam re ipsa eon-
sequantur. Deinde cum per hosce aliquot annos hominibus de Rpca non
małe meritis bona sub praetextu statuti Alexandrini de executione, — quae
terras Prussiae propterca afficere non debeant, quod constitutio eiusmodi
ipsis insciis condita et in terris Prussiae nunquam publice proposita aut
recepta fuit, — una cum summis in iis inscriptis adempta et absque ulla
compensatione et moderatione extraneis et forensibus collata sint, tantoque
rigore et adhuc ex nobilitate et civitatibus quamplurimi ea infestentur^
ut bona eorum creberrimis evocationibus post curiam Mtis R. in dubium
vocentur, quod et nuper etiam factitatum esse nonnuUi queruntur. Quare
constitutione generali ad normam et modum, qui terris Prussiae est eon-
cessus, his etiam terris et omnibus eius incolis ea de re caveatur, id vera
ita urgebunt, ut cum summa aequitate haec petitio innitatur, etiam- in
eflfectu obtineant

De scultetiis quoque, molendinis, tabernis et id genus bonis ostendent^
diversam esse in terris Prussiae rationem ab ea. quae in iure Polonico
obseryatur; nullo enim unquam tempore scultetiae, molendina et tabernae
in his terris executioni erant subiectae, tum etiam scultetiarum alia in
hac provincia est ratio, quam in Polonia, ex eo, quod ad militiam sculteti
in Pruśsia non sunt obligati, verum officium illorum est praecise laboribus
et operibus, quae a rusticis praestantur, in profectiońibus operam domi-
nis et Capitaneis ac in allis obsequiis navare> quae omnia in iuribus etiam
et Capitaneorum et privatorum quoriimquamnominesuntcomplexa. Exemp-
tionibus autem non modo gravissima iniuria miseri possessores afficerentur^

») Por. Vol. legum t. I. str. 183.

>) Tamże str. 379, ») Tamże str. 391. *J Feliks Srzcński.



371

verum etiam quae praefectis debentur obsequia, diminuerentur aut certo
difficiliora redderentur; itaque dabunt operam D. nuntii, ut ei rei prospi-
ciatur ususąue antiąuus in eo conservetur.

Dabunt quoque operam, ut ratio et modus regundorum finium inter
incolas terrarum Prussiae Mti R. subiectos et incolas Regni Poloniae ac
MasoYiae publica constitutione sanciantur, sim]literque inter Ducatum Prus-
siae et ditiones Pomeraniae.

Porro cum D. Casiminis Rex in generali terrarum privilegio omnia
thelonea, dacias et exactiones in aquis et terra ita abrogaverit perpetuis
temporibus, ut nuUo unquam tempore sive per se, sive per śuccesdores
suos Poloniae Reges ex quacunque etiam causa aut occasione institui
aut imponi debeant, per hosce autem aliquot annos proximos non tantum
ad Fordanum exactiones institutae sunt. quibus incolae terrarum Prussiae
ad solvenda indebita coacti sunt, sed etiam mercatores quoque conque-
rantur, quod per Regnum Poloniae contra commune harum terrarum pri-
vilegium et antiquum observatum morem intra ipsos Regni fines in omni-
bus fermę locis et mercatibns novis variis et gravibus theloneis ita di-
vexantur, ut intra quartum vel quintum locum fermę omnibus mercibus
priventur. Imprimis fere in Dibow et Staw Rzepni ^) et Czechanowo aliis-
que porro locis finitimum theloneum cum maximo damno terrarum Prus-
siae exigitur. Neque solum hac molestia mercatores et extraneos exagi-
tasse sufficit, verum ipsis etiam harum terrarum Consilians primariis et
Capitaneis negotium exhibere non verentur; instabunt itaque, ut eius rei
habeatur condigna ratio, ne huiusmodi insolitis exactionibus contra liber-
tates incolae terrarum Prussiae aggrayentur, sed potius penitus abrogentur
et ad consueta sua loca transferantur.

Cum D. Casimirus Rex in suo privilegio pro se et successoribus
suis promittat terras Prussiae in suis antiquis limitibus et terminis con-
servare, et duo districtus Bithaviensis et Leoburgensis non tantum
iam pridem a terris Prussiae sunt alienati, sed illorum incolae variis et
insolitis oneribus premantur atque ad Imperii Germanici expeditiones
bellicas et contributiones adigantur, feudoruinque confirmationes contra
ius et aequum illis denegantur, rogabunt S. R. Mtem, ne terrae Prussiae
earumque limites detrimenta capiant.

Moneta non tantum ex inferiori Germania el aliis locis vitiosa
magno cum incolarum detrimento pro cuiusquam libitu importatur, verum
et eiusmodi in Regno M. D. Lithuanie et terris Prussiae cuditur, quae
uti ex informatione certorum hominum constat, priori et probae monetae
in valore admodum est dissimilis, ut interim, quid in minuta moneta

') Tak jest w Acta intern.; w Recesse: Srepny.



372

Posnaniae et Bidgostiae fiat, taceamus; quod quta cum maximQ damno
subditorum coniunctuin est, rogabunt S. R. Mtem, ut ad rem tam ne-
cessariam iii Regno Poloniae, M. D. Lithuaniae et hisce terris delegare
velit, qui certo aliąuo loco congrediantur et in eam rem diligenter inqui-
rant. atque quomodo illi maio obviam ire queant, consultent atque S. R.
Mti referant, interim vero ut a cudenda huiusmodi moneta abstineant,
serio interdicatur.

Invectio salis transmarini et exotici, cuius usus vetustissimo iure
terris Prussiae est concessus, ne a quoquam prohibeatur, sed absque ullo
impedimento ac exaclione aliqua liber usus his terris reiinquatur, consti-
tutione publica caveatur, dabunt operam.

Cum etiam permultum intersit habere ius provinciale peculiare et
processum iudiciarium descriptum, ad cuius norniam omnes controversiae
decidi iusque et iustitia absque dilatione administrari possit, id ipsum vero
a multis iam annis nec perfici nec ad finem debitum deduci potuerit,
idcirco D. nuntii sedulo in id incumbent, ut III. D. Cardinali vel R. D.
Episcopo Culmensi» quoties opus fuerit. convocandi status et ordines fa-
cultas concedatur, quorum authoritate coeptum opus ad optatum finem
adduci possit, vel ut modus et ratio perficiendae legitime eius rei, hoc
est iuris corrigendi, constituatur et sanciatur.

Praeterea cum defuncti pientissimae memoriae Stephani Regis lauda-
tissimi tot et tanta in Rpcam hanc extent merita, quae nulla intermori-
turae laudis oblivione ullo unquam tempore deleri poterunt, ea igitur memori
mente et animo erga sanguinem et familiam Illius Illustrissimam testata
reddere aequum est, et quia III. et R. D. Cardinalis Praesulis et Praesidis
harum terrarum viligantissimi frater germanus Stephanus Princeps Batho-
reus ex paternis sedibus et ditionibus in hoc Regnum delatus est, se-
demque et domicilium figere in eo perpetuum decreverit, eapropter
D. nuntii apud S. R. Mtem Regnique ordines hanc rem sibi habebunt
commendatissimam et ex praescripto hoc omnium statuum nomine efB-
cient, ut ea praerogativa et iure, quo III. D. Cardinalis in Regno ac pro-
vincia hac fruitur, propter insignia praememorati Regis merita quoad
indigenatum aeque uti et frui possit; idque tan to facilius se obtenturos
sibi persuadeant, quod hoc nec novum nec inauditum, verum quamplu-
rimis etiam primariarum familiarum tam in Regno quam in provincia
hac, ubi opus foret, exemplis deduci posset.

Nec minus etiam pro G. D. Ernesto Weier Capitaneo Pucensi,
cuius (idem et merita quoque Rpca saepius experta est, intercedent, ut
pro meritis debita compensatione, id quod sibi deberi asserit, consequi
possit.



_ ^373

Cum etiam familiae celebritas meritaąue antecessorum G. D. Ludo;
vici a Baysen unicuique sint perspectissirpa, eidem vefo ratione bonorum
Skarszew, Subowicz ac iis adhaerentium, quae haereditaria sua es?e asse-
rit, actio intentetur, D. nuntii dabunt operam atque intercessione apud
S. R. Mtem effident, ut aeąuissimo S. R. Mtis decreto causa isthaec absque
mora decidatur ac familiae ipsius bene meritae ratio condigna habeatur.

Controversia quaque inter Capitaneos et minores CivitHtes ut mo-
deramine aliquo aequissimo sopiatur, vel Consiliariis huius provinciae
moderanda committatur, nuntii instabuńt; interim tamen ut ab evocatio-
nibus literariis ^) Capitanei post curiam immunes sint.

Quae peculiaria nobilitatis in Palatinatu Culmensi et Mariaeburgenst
gravamina et petita sint, ea certis de causis in hoc conventu in medium
producere non potuerunt, excepta nobilitate ex Palatinatu Pomeraniae,
quae subsequentia in scriptis produxit, mandatisque hisce una inserta
sunt, ea tamen cum conditione, ut quae in comitiis Deo voIente per me-
moratorum Palatinatuum Culmensis et Mariaeburgensis nuntios ordinibus
et statibus praesentibus in medium ibidem adferentur, quatenus privilegiis
publicis non praeiudicabunt, non secus ac si hisce inserta essent, acceptari
et pro acceptatis haberi debeant:

Ac primo quidem pactis conyentis ut tandem satisfiat, cum reliquis
Regni ordinibus eo nomine pro rei neccesitate communicandum.

Constitutione Regni cavendum, ut iudicia Palatinealia in terris Prus-
siae adminus quatuor septimanarum spatio antę futura iuridica in locis
solitis et consuetis publicentur; secus ubi factum fuerit, ut iudicia pro irritis
habeantur.

Ut libera sit in fundis Regalium et haereditariorum bonorum uni-
yersae nobilitatł utriusque status mercium cuiuscunque generis ad defluc-
tandum importatio. Contra hunc articulum R. D. Episcopus Culmensis
protestatus est ratione bonorum ecclesiasticorum, Civitates vero tam maiores
quam minores Prussiae in universum contra hunc articulum *^) protestatae sunt.

Ut integer numerus sex personarum ex Palatinatu Pomeraniae inter
nuntios terrestres secundum antiquam consuetudinem de caetero recipiatur.

Actus commissariales morę in Regno recepto semota appellatione
ut expediantur.

Pascua. piscationes et ligna in bonis Regalibus nobilitati sint libera
secundum constitutionem antiquam.

Pro opptdanis Suecensibus intercedendum, ut actus remissionis oc-
casione inundationis approbetur, siquidem magna damna hactenus exinde

* Tak w Acta internuntiorum ; w Recesse: liberalibus.

') Słowa: t contra hunc articulum < maj^ tylko Acta internuntiorum.



374

perpessi sunt et etiamnum, quatenus huic mało opportunis remediis obviam
iri non deberet, tam civitatis» quam ipsius etiam castri ruina metuenda sit.

Publica Regni constitutione cavendum, ut electio deputatorum ad
iudicia Tribunalis Regni absque partium studiis et aflfectibus neąue in
favorem vel odium alicuius remotis factiosis expediatur, idque sub certa
poena, de qua convictus coram Palatino loci in termino peremptorio re-
spondebit; is vero, qui pluralitate sufTragiorum electus fuerit, cum literis
authenticis ad tribunal ut ablegetur.

Bona nullo iure recepta ut in iudiciis Tribunalis Regni iudicentur.

Subditos et servos conductos profugos nemo tam equestris vel ci-
vilis vel etiam plebei ordinis detineat, ubi vero eo nomine aliquis requi-
situs fuerit, absque mora sub poena certa profugum extradat; secus qui
fecerit, legitime conveniatur.

Pro G. D. Fabiano Klinski intercedendum, ut causa ipsius in comitiis
decidatur.

Cum etiam nonnulli, Inter quos quidam loannes Plumhoff, sub prae-
textu officii instigatoris Regii quamplurimis citationibus magistratus in
civitatibus privatosque nonnullos viros probos quibuscumque de causis,
quae merę iurisdictioni civili subsunt, ad quas etiam pertinet causa usu-
rarum et his similes, ad Tribunal Regium evocet, aliaeque quamplunmae
molestiae inter reliquas Civitati Gedanensi exbibentur, instabunt seduio
D. nuntii. ut^) huiusmodi gravamen abrogetur, neve tanta licentia magi-
stratus aliosque privatos homines praeter fas et aequum molestandi de
caetero concedatur.

Causam insulanorum ratione novi census et executionis molestiam,
qua se summopere gravari queruntur, D. nuntii sibi habebunt commen-
datam; dum enim universae Rpcae intersit insulas utrasque intra alveos
continen, quod sine magno labore impensisque perfici non potest, idcirco
aequum esse status et ordines iudicant, ut S. R. Mtas quoad censum
aequissinia moderatione uti ac providere benignisstme dignetur, ne ratione
bonorum haereditatorium et privilegiatorum ^) suorum ad cuiuscunque mole-
stationem curiam Regiam frequentare habeant necesse.

Cum igitur praesentes D. Consiliarii et nuntii ex his terris aboli-
tionem supradictorum gravaminum suo loco et tempore pro fide et in-
dustria sua urserint, ac quod Deus O. M. favet '), impetravennt quantum
per privilegia et antiquam consuetudinem, quam salvam et integram
scrvari cupimus. fieri poterit, non deerunt Rpcae in praesentibus neces-
sitatibus, sed se iis accomodabunt rationibus, quae ex bono commodo-
que tam totius Regni, qu.\m huius proyinciae nostrae esse existima-

') W RP. : ne. *j Acta interountiorum: priyilegioram. ») Recesse: faxit.



375

bunt. In quorum ontnium fidem sigitium harum terrarum praesentibus
de certa scientia est subappensum. Actum dte mensis, anno, loco, ąuibus
supra.

13.

Roku Pańskiego 1697 die 27 janaarii w Proszowicach na skończeniu siemiku
Proszowskiego przez JRMć naszego Mciwego Pana złożonego, instmkcya
na siera walny koronny Ich Mciom pp. posłom przez nas tn obranym, wedle
której sprawować si^ mają na syemie walnym koronnym; podano to Jest JMci
p. Janowi Braniczkiemn Łowczemu Krakowskiemu, Staroście Niepołomskiemu,
Piotrowi Firlejowi z Dąbrowice Wojewodzie Krakowskiemu, JMci p. Mikołajowi
Kazimirskiemu ^ z Biberstina, JMci p. Stanisławowi Morskiemu, JMci p. Spit-
kowi Jordanowi z Zakliczyna, JMci p. Marcinowi Silwiczkiemu z Potoka*)-

Naprzód tedy pp. posłowie nasi JKMci za Mctwe obmyślawanie
wszelakich niebezpieczeństw Rzplty naszy z Ich Mciami pp. posty inszymi
wszelakimi, którzy się na syem przyszły zjadą, dziękować mają.

Wziąwszy tedy propozycyą przed się JKMci i uważając dostatecz-
nie wszytkie punkta') jej, naprzód co się tycze zawarcia ligi już przez
kilka sejmów traktowanej z IMć pany Chrześcijańskimi, a iż sentencye
by/y*) pewnej części JKMci senatorów i rycerstwa, aby się już do ty
ligi z pany Chrześcijańskimi przystąpielo i aby się na tym siemię skoń-
czyć i zawrzeć mogła, lecz nasza część między nami, upatrując matą być
pewność i nadzieję dościa ty ligi za zwleczeniem już tak wiele czasu
w traktaciech o niej, raczy by sobie życzeli do przystąpienia gruntow-
nego około uspokojenia i zabiegania wszem niebezpieczeństwom ojczyznej
swej mieły. Jednak jeśliby pewność i skutek kondycyej wszytkich od ko-
rony naszy panom Chrześcijańskiem podanych na siejmie przyszłym oka-
zać się mógł, tedy za zgodą wszech stanów Koronnych i W. Ks. Litew-
skiego, do której zgody też pp. posłowie nasi przychylić się mają, aby
z taką pracą ta liga zaczęta i skończona była, pozwalamy. A iż też JKMć
w tejże propozycyi mieć to po nas chciał, abyśmy do zawarcia tej ligi
absolutam potestatem pp. posłom naszym dali. tedy ad hunc solum actum
tylko pozwalamy.

A iż za takim się podemknieniem nieprzyjaciela pod granice Ko-
rony *) pilnie a już pierwej trzeba nam być na każdą stronę ostrożnymi,
i z każdy strony upatrując, jakobyśmy wszelakim niebezpieczeństwom,

') w RP. błędnie: Kazinskiemu.

*) RP. Czartor. Nr. 2724 str. 646—656, odpis współczesny, bardzo błędny. Kopista
przepisywał widocznie bez zupełnego zrozumienia i porobił tyle omyłek, ie nieraz trudno do-
myśleć się nawet, co by to miało znaczyć i jak należy omyłkę poprawić, by dojść sensu.

») Niewyraźnie. *) W RP.: sentencyej byli. •) W RP.: Koronny.



37^
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

któreby na Koronę przypaść mogły, przez zniszczenia }) ąan^ych siebie
i poddanych naszych wysilenia a przed czasem zabieżeć mogli, w pobory
się żadne na ten czas nie wdając, dla gotowości wszelakiej i okazowania
po wszytki Koronie we wszytkich Województwach pilnie prosiem, a to
dla tego, iż jeśliby (czego Panie Boże zachowaj) taki gwałt na ojczyznę
nasze, któremubyśmy obroną potężną zabieżeć nie mogli, przypadł, abyśmy
tym gotowniejszy byli ruszeniem pospolitym, jako obroną wedle praw
starych naszych powinna, nieprzyjacielowi koronnemu odpór dać, pozwa-
lając, byZliby tego gwałt, aby jedne za dwie były wysłane wict^); a to
się ma rozumieć, by też i liga doszła.

A że ^) do ruszenia pospolitego żołnierz jest potrzebny także i dla po-
tocsny^) obrony, życzylibyśmy sobie mocniejszy, przychylając się we wszyt-
kim do prawa pospolitego, lustracya dóbr wszytkich Rzplty prosiemy
antę omnia na tym sejmie aby doszła, skąd rozumiemy, iż na tę obronę
wiele do kwarty przyść może. gdy we wszytkich krainach i prowincyach
do Korony należących równo i jednako dojdzie. O co pp. posłowie nasi
tak u JKMci jako u Ich Mci pp. Senatorów, także i u Ich Mci pp.
posłów starać się mają, jakoby i z W. Ks. Litewskiego na obronę Rzplty
naszy spoiny kwarta też wydawana być mogła, także i z dóbr Rzplty we
trzy krocie sto tysięcy zł. zastawnych, i z tych które są w starych summach,
z których już też są niektóre dożywociami wstrzymane; i tego byśmy
sobie życzeli, aby na obronę potoczną mogła Rzplta wykupić te dobra
we trzech kroć sto tysięcy zł. zastawne, gdyż żaden posessor wedle })rawa
dożywocia na nich mieć nie może, a wszytkie cztery części intraty z nich,
ąuintę zostawiając na dzierżawce, aby do Rawy ^) do kwarty były oddawane.
Tegobyśmy życzeli i dobrom w starych sumach zastaw nyw •) post de-
cessum cuiusvis posssidentis; a iż też wedle starych praw naszych jako
inne onera Rpcae, tak i obrona na trzech częściach z dóbr Rzplty za-
wisła, starać się pp. posłowie nasi i prosić Ich Mci pan^/ze/ dzierżawc^ze/ ^
mają, aby nim lustracya dojdzie, dwie kwarcie Ich Mć pozwolić raczeli,
także Ich Mć pp. duchownych, aby znaczną dewocyą raczyli dać, gdyż
tyże matki naszy Rzplty dóbr używają.

Do tego też przypomieć pp. swym raczyli niektórzy o annatach,
niektórzy kontra dykto wali; więc też do tego na straż pograniczną wy-
brance, sołtysi z dóbr Rzplty Ich Mci pp. duchownych 3eiX\^) by się,
Ich Mci prosić; a to tak, choć by liga doszła, choć bez ni, przy ruszeniu^)
pospolitem to wszystko na obronę potoczną słusznie ma dość. Nadto,



») W RP.: zniszczenie. 2) w Rp.: mieć. ») W RP.: aź. *) W RP.: potężny.
^) W RP.: nieczytelne. «) W RP.: zastawne. ') W RP.: panom dzieriawcom.
'^j W RP.: jeśliby się... ^) W RP.: inszem.



377

jeśliby był taki gwałt Rzpltej, i od tego byśmy nie byli, aby te skarby,
które po Królowy Jej Mci ostawione koronie ^) przypadli, na obronę
obrócone były; do tego (czego Boże zawaruj) tak gwałtowny potrzeby
na klinoty koronne nabyć pieniędzy pozwalamy; a *) które tak skarby
jako klinoty wszystkie aby były w kupę złożone, rewidowane i z ') upo-
mnieniem chowany u p. Podskarbiego Koronnego, poruczamy pp. po
słom, aby tego dojrzeli, czego statecznie przy IchMć pp. Senatorzech
domagać się mają, a IchMć pp. Senatorowie ofiarowali się nam tego
pomagać.

A iż też ex plebeis i z mieszczan sieła się slachty namnożeło,
a prawa i zwyczaje starożytne ukazują, iś^) za dzielnością wojenną
do tego każdy przyść by miał, do ty tedy obrony barzo to quadrat,
aby ka^dy slachcic listowny był powinien przy żołnierzach kwarcia-
nych ordinarie propriis sumptibus wedle proporcyi majętności ziemskiej
bronić ojczyzny, a takiego syn dopiero ad gradum nobilitatis et officio-
rum przyść może.

Do tego też z ziemie Ruski i z Biskupstwa Helsperskiego rcUnta *)
poborów i prowenta, także i z ziemie Infiandzkiej ady obró^r^ne *) były na
tę obronę.

Pogłówne żydowskie aby do kwarty szło, także intrata de Ducatu
Barensi i z tych tam prowincyej aby do kwarty Rzpltej na obronę była
obrócona, starać się pp. posłowie mają.

Iż też do tyże obrony opatrzenie Krakowa, Spieża, Sancza. Biecza,
Krosna, Białe Cirkwie. Cer^as ^) i Kaniowa i inszego pogranicza należy^
które pod ten czas niebezpieczeństwu podlegli, tedy naprzód w itUraty
miasta Krakowa pilnie wejrzeć, jakie są, jako dochodzą i kędy się obra-
cają; i pewniśmy, iż stamtąd poprawa ruinej może być znaczna.

A iż J. K. Mć ex pactis conventis propriis sumptibus pięć zamków
zbudować na pograniczu powinien i stare naprawo wać, pilnie st^ starać,
aby od^) JKMci wedle pakt tak opatrzone były^), aby stąd Rzplta
detrimentum nie odniosła; a ludzi do obrony samych iż teraz więcej
potrzeba, tedy te z kwarty prosiemy aby JKMć opatrzyć raczył
i z tych dzierżawnych ^^) prowentów. A jeśliby który dzierżawca z dostat-
ków swych na sprawą wojenną co nałożył^*), to mu ma być od Króla
JMci wrócono.

Da//^*) nam też sprawę JMć p. Starosta Lubomierski, Podstarości Są-
decki i Poborca pierwszy, iż pp. Krakowianie poboru szosem tylko dają

») W RP.: koronne. •) W RP.: o. ») Niema w RP. ♦) W RP.: i. ») W RP.: reserta.
•) W RP.: obronę. ') W RP.: Cetras. ») Niema w RP> ») Niema W RP.
'^) W RP. nieczytelne. **) W RP. jest; dzierżawca dostateczna i wojenną co naleiyl.
»2) W RP.: daJ.



378

cztery tysiące zL, aby przy liczbie ich prowentów i to in consideratione
miano, co si^ *) było ze wszystkich przeszłych poborów uczynielo i gdzie
się to obraca.

A jeśliby liga nie doszła, na to zgoda wszech, zawrzeć przymierze
z Cesarzem Tureckim.

Tatarom, je.41iby na siejmie zgoda była, aby upominki zwyczajne
dano, tedy nie skąd inąd, tylko wedle dawnego zwyczaju ze^) skarbu
JKMci.

Także aby Kozaki Niżowe, nie znosząc ich z Niepra, w rząd wpra-
wić się mogło, jako też o tym są konstytucye.

Nadto gdzie nas JKMć upominać raczy, abyśmy opuściwszy na ten
czas domowe potrzeby i rozerwania, tylko o ty obronie mówieli, zgoda
wszech zaszła, iż trudno za granicą obronę i rząd uczynić, gdyby zgody
i pokoju doma nie było, i prosić JKMć. gdyż to już kilka siejmów zwlokło,
aby te rozruchy mogły być teraz na tym sejmie uspokojone i aby con-
foederatio inter status mocno trzymana była, processus utriąue parti ser-
viens*) aby doszedł, kompozycya aby U^o^) siemu doszła.

Także pp. Greckiej religie j aby przy swoich starożytnych prawach,
wolnościach i religiej wedle sumnienia każdy swego został i wedle kon-
federacyej.

Także iż JKMć przypominać raczy, aby sejmowe postanowienia
nienaruszone trzymane były, na to zgoda wszech jest, z tym dokładem,
aby pp. posłowie nigdy nie czekali ostatniego dnia zawierania siejmu
konstytucyami, ale przed tym mieli podpisane i zapieczętowane i tu je
odnosieli do grodu Krakowskiego, ad acta wpisować dawali dla odmiany
drukarza. A gdzieby wuc *) tego otrzymać nie mogli, aby się pro/Sfstowali *),
iż o żadnych konstytucyach onego sejmu wiedzieć nie chcą, ani Woje-
wóstwo podlegać jem nie ma, gdyż jem jest konstytucya dawna uczy-
niona

Też tego w propozycyej Króla JMci dotkniono, ijś śołnierzawi'^)
podarek jest zatrzymany, zaczym wojsko na kreski służy; na to taka
zgoda nas wszech przypatrzywszy się prawu pospolitemu, a właszcza
konstytucyej de disciplina militari anni 1591®) — wiele i z których krajów
żołnierza być ma z kwarty i jako się^) żołnierz zachować powinien, tedy
widzimy, iń więcej być go ^®) nie ma, tylko ile na cały rok kwarta wynosi*
a jeśliby więcej go trzeba, tedy aż za uchwałą sejmową przymowan być



^) Niema w RP.: *) Niema w RP. *) w RP.: pacti sanciens. *) Niema w RP.
*) w RP.: mieć. •) W RP.: prostowali. ^) Niema w RP.
•) W RP.: 159.., oczywiście 1591. Vol. leję. t. II. str. 1372. ») W RP.; sam.
'®) W RP.: nadzimi, ii nie raczi bydz czo nie ma.



379

ma z naznaczeniem zapłaty jemu. Acz tedy na przyszłym siejmie wola
jest przyczynienia żołnierza, jednak z ukazaniem, skąd by zapłata być
miała, to jest z pogłównego żydowskiego, z retent ^) poborowych
przeszłych; tedy stamtąd tej zapłaty rek wirować mają, gdyż jego przy-
mować i tak długo chować miano, póki by ty zapłaty ukazanie stawało.
Nie chcemy tedy nic o nim ani o zapłacie jego wiedzieć, a wtaszcza,
iż nad zwyczaj wszech wojowników zimie jest zatrzymany i w tych
krajach rozłożony, kędy namni go na zimę nie trzeba, ku wielki szkodzie
i ubliżeniu praw i wolności naszych; za czym zgoda wszech, aby pp.
posłowie prosieli JKMci, aby stąd był odwiedzion na ten czas, gdyż
i wojska tak Cesarza Chrześcijańskiego jako Tureckiego z przyległych
nam krajów są zwiedzione, a jeśli by był zimie potrzebny, tedy pewnie
na Podolu od Tatar, a nie tu, gdzie obawiamy się, aby to raczej nie
ku uciśnieniu osób pewnych się stało.

A co się tycze tego punktu w propozycyej, abyśmy mądrze, szcze-
rze i gruntownie o ojczyźnie radzili, sl co sł^^) postanowi, statecznie dzier-
zeli, tego wszyscy in genere i każdy in specie sobie życzemy i każdy
z nas candide o rzeczach tych mówił i dzierzeć to, co by za konsensem
swych się postanowieło, wszyscyśmy gotowi byli.

Drukarze nad konsens swój^) aby^) nic nie drukowali i prosić JKMci,
aby poena peculatus była tak na drukarza jako i na tego, ktoby mu
podał w druk rzeczy nie podpisane i niezapieczętowane od swych Wo-
jewóstw zgodnie postanowione.

Actorum inter causas officii na trybunał aby było, a włascza iż
konstytucya o tym obmawia podpisie *).

Dołożono też w propozycyej Króla JMci te słowa: »Są insze mała
domowe, iż rady ;2asze, ®) namowy nasze jawne wszystkiemu światu bywają;
jako bezpieczni być możem< ^) etc

W tem zwyczaje starożytne i swobody zachowają w cale i prawo
pospolite o tym postanowione, aby na nas bez nas nic stanowione nie
było. Przy tym prawie stojąc i namni się od niego nie oddalając, życzemy.
z całością praw naszych aby co naostrożni postępowało się w tym, a na-
pominamy ^j pp. posłów naszych, aby zdanych') praw we wszystkim
strzegli i nic jem przeciwnego nie stanowieli.

A co się tycze ostatnego punktu w propozycyej Króla JMci o zwró-
cenia ^°) się posłów ze Szwecyej, wyprawionych xr ii) sejmu, na to taka zgoda



») w RK.: retcnty. «) Niema w RP. ») W RP.: swych. *) Niema w RP.

^) Oczywiście tekst popsuty, nie umiem poprawić.

•) W RP. wasze. ^) Ob. wyiej str. 336 u góry. ^ W RP.: napominajmy.

") A może ma być: dawnych. »•) W RP.: zróceniu. ") Niema w RP.



38Q

wszech zaszła, aby pp. posłowie zaciąg^/ ^) żadnego dalszym postępkiem
na Koronę nie wnosieli pozwoleniem swoim.

Artykuły przez IchMci pp. senatory i rycerstwo Woj ewó-
stwa Krakowskiego zgodnie podane.

1. Pactis conventis aby się stało dosyć już skutecznie od JKMci omni-
bus in genere etc.

2. Prosić JKMci, aby gród wieczny w Sanócsu *) i w Bieczu był.

3. Konstytucye przeszłego siejmu, przeciwko którem zaszła Woje-
wóstwa Krakowskiego protestacya, aby byli na tern sejmie zniesione.

4. O kondycye prosić, aby ich pierwi instygator JKMci dochodził
i doszedł, aniż by je komu JKMć conferować miał i raczył.

5. Di\nu^) żup, także i zasadzenie piecowych dla szukania soli, także
i bicie sypów nowych aby było wedle przestrogi i pana Berkmtstrza ^)
i d^cysyi^) Ich Mć komisarzów teraz niedawno od Króla JMci naznaczonych
a cetnarka bałwany slacheckie aby byli wedle starodawni oni i wagi
chędogie (siej. O co contra secus facientes forum na trybunał ex eorum
officio inter officii causas *^).

6. Aby konstytucya anni 1591 de disciplina militari o żołnierzach
kwarcianycb uczyniona o wszystkich in genere rozumiana ^) i deklarowana
była ®) na trybunał jako w niej napisano jest.

7. Pp. posłowie starać się mają, aby decyzya się stała około pierw-
szego miesiąca między Sędzim ziemskim a Stolnikiem i Łowczem Kra-
kowskim na sejmie przyszłym.

8. Okazowanie aby doszło we wszystkich Woje wóst wach z waron-
kiem wedle konstytucyj przedtem o tem uczynionych; a jeśli by mogli
porozumiawszy sie z^) pp. posły Wojewóstwa Sendomicrskiego na jed-
nym miejscu, to jest pod Nowym Miastem to oboje Wojewóstwa razem
jednego dnia okazać się, dla pewnych przyczyn o to się starać mają pp.
posłowie.

9. Starać się mają pp. posłowie, aby to konstytucya opatrzono było
iżby już dali nikomu dzierżawy żadnej ani starostwa nie dawano ^^) z one-
rowaniem trzech części, a to dla tego, aby starodawne onera Rpcae i po-
winności mogli być odprawowane.

10. Starać się także Ich Mć pp. posłowie mają, aby rusznic używa-
nie penitus zabronione było prócz wojny.

») W RP.: zaciągać. «) W RP.: Sandzie. «) W RP.: Durni. *) W RP. »Bcchikstrza«.

^) W RP. decusij. •) Tekst najzupetniej popsuty, nie umiem poprawić ani dojść sensu.

^ W RK.: Tozmiana. •) W RP.: Nieczytelne słowa: actum (lub rectum) sero.

»] W RP.: o. 1°) W R P.: dawno.



....381

11. Starać się IchMć pp. posłowie mają, aby t/kraina^) do starego
zwyczaju i posłuszeństwa starościego wprawiona była, czym się zawsze
swawoleństwo tamtej krainy hamowało.

12. Pp. posłowie nasi instygować mają. aby na przodku sejmu
wszystkie wakancye rozdane były, a nie^) to aby się ni w co ^) nie wdawali,
czego się tam^) Ich Mć pp. Senatorowie pomódz ofiarowali.

13. Także z wielką pielnością starać się mają i Ich Mć pp. Sena-
tory nasze soUicytować, aby conajprzedzi różnice^) między Ich Mciami
pp. Senatory naszemi byli uskromione.

14. A iż się znajduje niewarowna w Koronie mennica, która wy-
chodzi z różnych mennic, napomnieć ^) JMci p. Podskarbiego jako tego,
którego to urzędowi należy, aby serio ''j JMć wejrzał % jakoby dobra men-
nica ^) i za wiadomością JMci w Koronie był^^®); także aby cudzoziemska
mennica była wywołana, żebyśmy jej drożej nie brali, niż na ich ziemi jest.

15. Pp. posłowie starać się mają, aby mieszczanie Krakow.scy groszów
z achteli od piwowarów nie brali. Aby generalne Korczyńskie sejmiki
przyszli w swą klubę sub poenis in st^tuto expr^jsis^^) sumę (1) na trybunał.

16. Także na slachcic^**) którzyby się na sejmiki nie zjeżdżali, wina
trzy grzywny; jednak ci, co sami swym pługiem orzą a kmieci nie mają,
wolni od tej poeny być mają, o co każdemu popierać wolno.

17. Także starać się mają. aby ta konstytucya obwarowana była, aby
consuetudines stare składania sejmików nie były łamane, ale aby przynamni
cztery niedziele przed siejmem siejmik główny Korczyński naznaczon bywał.

18. Także starać się mają z pilnością, aby Ich Mć pp. Senatoro-
wie obecnie przy Królu JMci wedle konstytucyej Króla Henryka sub
amissione dignitatis mieszkali; o co wolno każdemu na trybunał pozwać,
na co dawna konstytucya deklarowana być ma.

19. Także starać się mają, aby ta konstytucya deklarowana i obro-
niona była, aby pp. deputaci na trybunałach nie ważeli się pamiętnego
więcy brać, tylko jedno a rewizyi^^) causae; także aby każdy pisarz ^*)
też i na trybunalech nic ważeł się więcej brać od'^^) ekstraktów jedno
pięć groszy, a od kontro wersy ej wedle starego prawa. A to się ma ro-
zumieć i na sędzię ziemskie, grodzkie i na podstaroście.

20. Także starać się mają. aby komisy e w swej klubie zostawali
et in disąuisitionem aby nie przychodzili; illegitime wedle prawa wypra-
wione, aby byli każdemu wydawane (sic).

») W RP.: kraina. >) W RP.: ano. ») W RP.: niewinnoscz. *) W RP.: Pan.

^) W RP.: rusnicze. «) W RP.: napewnicj. ^) W RP.: bez sensu: scrow.

») W RP.: wierzaZ, •) W RP.: minnicc »°) W RP.: byJo. ") W RP.: instituto expensis.

**) W RP.: szlachcic. *•) W RP.: nieczytelne, jakby >reutijc — moie revisii.

»*) W RP.: pisać. i») W RP. niema.



382 __

21. Starać się pp. posłowie z wielką pielnością mają pospołu i z dru*
gimi inszymi pp. kolegami swoimi, aby perswazyami swemi przywieść
mogli Ich Mć pp. posZy i scnatory W. Ks. Litewskiego^), iżby pro sua
vice Polaka przyjęli na Biskupstwo Wileńskie.

22. Także starać się mają, aby Ich Mć pp. W. Ks. Litewskiego
kwartę pozwolili jako i my na obronę Rzpltej.

23. Także i pp. posłowie z wielką pilnością starać się mają. aby
konstytucya o potomstwie żon, które zalożnicami ') byli, deklarowana
byta, aby nie tylko na potomstwo, ale i na same matki ich extendowaIa się.

24. Także starać się mają, aby konstytucye o adherencyach byli
zniesione.

25. Także o Lendak starać się mają, śeby ta^) szkoda Rzpltą nie
zachodziła^ ale żeby się wrócił do Korony.

26. O komisyą także z Cesarzem JMcią Chrześcijańskiem dla gruntu
zachodzenia i sprawiedliwości czynienia, zwłaszcza o poddane zbiegłe, sta-
rać się mają, aby doszła i na każdy rok bywała.

27. Aby szlachta na trybunale tym sposobem, jako się^) działo po
te czasy nie była wzywana % ale pozwany gdy będzie, aby pierwi scru-

Unium •) wezwanych na siemiku i potym ex scrutinio ') o tern ®) de-

cretum uczynione było.

28. Także aby na frymarki^) pp. posłowie nasi dóbr Rzpltej nie
5«:walali ^\ także i na cła.

Nakoniec starać się pielnie pp. posłowie mają, aby miesczanie z slach-
cicem i poddanem jego forum mieli w ziemstwie, ale dziedzicy, bądźta
duchowny dziedzic, bądź świecki z sobą de posteritate forum czynieli in

suo ^^) circa haereditates kruscu. gór siarczanych we Swoszowicach.

A Król JMć aby tego impeditować sądem swym nie raczył, aż się wy-
rosprawia, prosić JKMci pp. posłowie mają ^2).

Petita.
I. Przyczyńca za J. M. p. Bieczkiem pp. posłowie nasi z Ich Mć. pp.
Radami uczynić mają, pilnie się i statecznie włożywszy do wszystkich **)
stanów, aby spoinie od^^) JKMci proźbami swemi otrzymali, żeby tandem
mieć mógł opatrzenie, gdyż i Radumskie starostwo i konstytucya
o wzięciu jego ^^) uprzątnęła się była p Bteczkiemu.

1) W RP.: W. K. M., oczywiście błędnie. 2) w RP.: zalosnicami. ») W RP.: ze bila.

♦) Niema w RP. *) W RP.: nicmiana.

®) i ') W RP.: Zupełnie niewyraźnie »soradnio€, widocznie kopista nic nic rozumiał.

•) W RP.: bez sensu: smalę. *) W RP. : znów bez sensu >fermenki«. i**) W RP. : zwalali.

") W RP.: nieczytelne, bez sensu: sswi.

") Znów bez sensu, niepodobna się domyśleć, co to ma znaczyć.

»») W RP.: roczyslych. »*) Niema w RP. ") W RP.: zwicciu.



38 3

2. Ich Mć pp. Miskowskim iż zaplata była naznaczona i konstytu-
cyą była obwarowana z poboru anni 1 593, a iż to nie doszło, antę omnia
na pewnych resztach ma się temu dosyć stać. o to prosić KJMci i pp.
posłów wszystkich.

3. Pp. posłowie nasi mają za JMć p. Sandeczkiem prosić, także aby
J. Mci zapłacono było, gdyż też także obwarowane było.

4. Za JMcią Stolnikową Jordanowa prosić pp. posłowie mają,
aby w prawie swym niźli (1) Mislimieczkiego wójtostwa dożywociem zosta-
wiona była.

5. Także za ^) J. Mcią p. Stefanem Kazimierskim z Biborstinu przy-
czynić się, aby za swe posługi krwawe przeciw Rzpltej jaką konsolacyą
miał i nagrodę od Króla JMci.

6. Za JMcią p. Podkomorzym Machniczkiem, który Rzpltej i na
wojnie i w pokoju wielkim kosztem służeł, także się do Króla JMci
przyczynić.

7. Za JMcią p. Adamem Rożnem, który także i roty wodził i na
wojnach koronnych bywał i Rzpltej i teraz nie przestaje służyć, także
się przyczynić.

8. Za p. Andrzejem Reiem, aby się został przy Dziewięcielach
wedle praw i przywilejów swych, także prosić K. J. Mć. mają.

9. Za p. Łasiczkimi prosić, iż im dzierżawa odeszła po zabitym
bracie ich na potrzebie Rzpltej przeciwko Nalewajkowi, a do wielkich
zawiedzenia nieboszczyk i sam siebie i bracią swą na tę posługę
zawiódł i tam wszystko stracił, prosić Króla JMci mają za nimi.

10. Za p. Srobskim, który to dobrze zasłużył, po kilka siejmów za
nim przyczyna była, aby ratowan był, prosić Króla JMci.

11. Jej Mć p. Wojewodzina Mazowiecka aby sądzona była na tem
siejmie prosić.

12. Iż kolegium Krakowskie, na którym wiele należy Rpcae, legata')
testamento od Królowy JMci sławny Pani teraz zmarły mają, prosić
J. KMci, aby to im zatrzymano nie było.

13. Za p. Janem Jordanem o wójtostwo ziemskie, aby przy prawie
swem zostawion byt, pilnie prosić Króla JMci.

14. Za p. Radeczkim, aby miał nagrodę sluib^) swych, prosić Króla
JMci.

15. Za p. Zagórskim o nagrodę sukcessyi prosić.

16. Za p. Sewerynem Płaza prosić, aby jego krzywdy i szkody
od Węgrów mogli mu być nagrodzone.

17. Miasto Kazimierz prosi o swe postulata, które będą słuszne.

1) Niema w RP. «) W RP.: Icgatas. ») W RP.: ślub.



384

1 8. Za Wieliczczany prosić, aby JKMć na ich angarie wejrzeć
raczel. gdyż są przy tym skarbie koronnym, a obnażeni są prawie ze
wszystkiego.

19. Za Mieskowskiego potomkami prosić, aby ich sądzono.

20. Za p. Lepszeniem o indigenatum.

21. Za p. Jadwigą Krziwanską prosić.

14.
(Artykuły Województwa Ruskiego na sejmiku w Wiśni uchwalone*).)

My rady i rycerstwo, któryśmy się tu do Wiśnie na ten sejmik
nam od JKMci złożony zjechali, artykuły takie posłom naszem na sejm
walny obranym zgodnie spisane dajemy: Naprzód widzimy wielką łaskę
Bożą nad ojczyzną naszą, że w takich zapałach około ojczyzny naszej
i w samy ojczyźnie, raczy przecie ojczyznę nasze nie jedno w całości
zachować, ale i zwycięstwy ozdabiać; za co Jego Świętej Mości podzię-
kowawszy, podziękujemy też JKMci naszemu miłościwemu panu, za którego
pobożnością Pan Bóg i ojczyźnie naszej tak błogosławić raczy, za obmy-
śla wanie o dobrym rzeczy pospolitej, że wszystkie niebezpieczeństwa
opatrować i nam przekładać raczy. Dziękujemy też JMci p. Hetmanowi Wiel-
kiemu Koronnemu *). iż za jego pracą i obmyślewaniem nieprzyjaciel ko-
ronny żądny w niej szkody nie uczynił. Dziękujemy też J. Mci Panu Lwow-
skiemu •), że swowoleństwo kozackie przewagą z niebezpieczeństwem swym
zniósł, zaraz też pp. posłowie zalecić rycerstwo JKMci mają i prosić,
aby JKMĆ łaską i szczodrobliwością swą zasługi ich nagrodzić raczył.

Iż JKMć w propozycyej swej raczy nam albo przystąpienie do
związku z pany Chrześciańskimi, albo zawarcie pokoju z Cesarzem Tu-
reckim przekładać, dajemy tedy pp. posłom plenariam facultatem ze
wszystkiemi stany na sejmie przyszłym, tak strony ligi, jeśliby do niej
przyszło, jako strony pokoju namawiać i stanowić, także o obmyśliwaniu
i opatrzeniu bezpieczeństw Rzpltej ze wszystkich stron, tego dokładając,
aby Rzplta na sumptus, któreby na sejmie były niepotrzebne uznane, nie
była wyciągana ani w dług zawodzona.

Iż uchwały sejmowe rozrywane bywają, przetoż pp. posłowie nasi
starać się o to mają, aby jako hostis patriae był każdy tak karan, który
zgody wszystkich rozrywać się waży; i owszem odcinając okazye do kon-
trowersyi o uchwałach sejmowych, opatrzyć konstytucyą, aby sejmowe
uchwały, które robur firmitatis mieć mają, pp. posłowie z pieczęciami
i podpisami rąk przynamniej kielkunastu senatorów i posłów ziemskich,

1). Oblatowane w grodzie halickim. Archiwum aktów gr. i ziemsk. we Lwowie Ind.
Relat. Castr. Halicien. T. 313. str. 77—85. ») Jan Zamoyski. *) Stanisław Żółkiewski.



385
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: DYARYUSZE SEJMOWE R. 1597.

Post autor: stach »

a osobliwie pieczętarz^a? i^) Marszalka poselskiego do Województw swych
odnosić i do grodu per oblatam podawać aby byli powinni.

Obrona i umocnienie Krakowa aby na tym sejmie uradzona była,
pp. posłowie starać sie mają.

O sprawach Królestwa Szwedzkiego od posłów, którzy tam z prze-
szłego sejmu posłani byli, zrozumiawszy, mają ze wszystkiemi stany się
zgadzać.

Około zachowania w dyscyplinie o.statka Kozaków IMć pp. Hetmani
koronni pewnichmy, że drogę Reipublicae podadzą; a z Nalewajka za
inkwizycyą excesów jego aby była egzekucya.

Ludzie religiej Greckiej abo Ruskiej aby przy swych ceremoniach
zostawieni byli, oprócz kalendarza, na którem siła należy krajom Ruskim
dla poddanych i jarmarków; jednak do Turek do swych Patryarchów,
ani Patryarchowie tu do nich nie mają posłańców posyłać bez wiadomości
JKMci, a to dla uchronienia sie szpiegów nieprzyjacielskich ^).

Jani i Didaszkał, aby byli na sejmie stawieni i sprawowali się tego,
co jem zadadzą.

A iż się uskarżają IMć pp. bracia diversae religionis z strony nie-
dochodzenia krzywd swych, przeto starać się pp. posłowie o to mają,
aby za zgodą i uważeniem wszech stanów koronnych ta rzecz na tym
sejmie koniec swój wziąć mogła, wprzód jednak tej rzeczy nie puszczając.
O tumult Gdański, przez który dignitas JKMci i wszystkiej Rzpltej
niepomału jest urażona, wiele zacnych ludzi na ten czas przy Królu JMci
będących urazy' swe odnieśli, a zwłaszcza JMć Pan Przemyski **), włożyć
się w to serio mają, żeby to auctoritate conventus in posterum nie zostało.
Estonia i insze zamki aby do Korony przywrócone były, prosić
pilnie mają pp. posłowie, także pactom conventom od JKMci aby się
dosyć stało.

Lustracya dóbr JKMci i Rzpltej według konstytucyej aby sejmu
przyszłego doszła, pilnie się starać mają, żeby stąd pożytki Rzpltej aug-
mentum swe brali.

Skarb koronny aby był rewidowany i do niego zniesiono, czegoby
niedostawało; a urząd Podskarbiego koronnego aby w cale był zacho-
wany; także i urząd Podkomorzego koronnego aby był konferowany
człowiekowi takiego urzędu godnemu, któryby przy JKMci obecnie
przemieszkiwał.

^) w RP. : pieczętarzowi.

2) Por. List Jerzego Rohatyńca z Ostroga do Bractwa Stauropigiańskiego (d. 9 gru-
dnia 1596) z radą Konstantego Ostrogskiego, by na sejmikach starano się wszędzie porusza v5
sprawę Greckiej religii. Apx]TBT> K)rosana;(Hoii Poccin Część I tom 10 str. 114 — 118.

') Stanisław Krasicki.

rhnrviiiiz seimn warsz. r. i«;o7. 25



386

Acz J. Mć p. Hetman polny >), który byl między nami, z tym sie
opowiadał, że każdemu ukrzywdzonemu, który się na żołnierze przed nim
skarżył, czynił i czynić jest gotów sprawiedliwość, jednak pp. posłowie
mają postanowić pewny i prędki sposób od ucisków żołnierzskich.

Sprawy sejmowi albo inszemu sądowi należące aby za dworem wyciąga-
ne nie były i poeny in secus facientes i na instigatora żeby były podniesione.

Aby w dekretach trybunalskich tak wielka i częsta waryacya nie
była, opatrzono być ma, zwłaszcza, aby pisarz trybunalski każdego de-
kretu rationes pisał w dekrecie; i inszem exorbitancyom trybunalskim
zabieżeć, a prosić pilnie, aby nasze Województwa nie w Lublinie, ale
we Lwowie swój trybunał odprawowały dla wiela przyczyn, które pp.
posłowie przełożyć będą umieli i powinni.

Konstytucya około rozgraniczenia Podgórza i Pokucia z jedne stro-
nę, a Węgierskich krajów z drugą stronę, tudzież około uczynienia spra-
wiedliwości z tegoż sąsiedztwa ukrzywdzonym, żeby ad effectum przy-
wiedziona była. Granice od dóbr Królewskich przez komisarze usypane,
także i od miast Króla J. Mci legitime uczynione, o które wiele ludzi
impetycye prawne za dworem się dzieją, aby nigdy bądź przez pozwy
et inhibitiones, bądź przez jakie osoby in dubtum wokowane nie były.
A jeśliby co dzierżawca dóbr Królewskich contra praescriptum komisyej
odjął, aby się to sine quavis praescriptione przywróciło.

Temu zabieżeć, aby po te czasy niebezpieczne szpiegowie przez
Koronę nie przechodzili; i mają szukać sposobów, aby się ten obyczaj
znaleść mógł, żeby ludzie obcy w Koronie się nie bawili sjspteg^ując ^)
spraw i postępków koronnych, praktykując z ludźmi i pany obcemi.

Ziemia Inflancka iż jest po niemały części daninami cudzoziemców
zawiedziona i onerowana i niektórzy wieczności sobie wyjednali, pilnie
się o to starać mają, aby autoritate sejmu tego te wszystkie daniny
cudzoziemców zniesione były.

Około ustaw i szafunku, należy to urzędowi Wojewodzemu i Sta-
rościemu, iż się nierządy dzieją, za którem pretia rerum et victus podnio-
sły się barzo, także ludzie niemniej od rzemieślników, kupców i targami
barzo są ściśnieni i coraz to wyżej cena każdej rzeczy idzie, opatrzyć to
mają pp. posłowie, aby od tego czasu z urzędem Woje wodzem i Sta-
rościm urzędnicy ziemscy, których do tego aktu dosiądź urząd będzie
mógł, ustawy dwakroć do roku o świętem Wojciesze i o świętem Mar-
cinie czynić byli powinni w mieściech i miasteczkach Króla JMci, których
ustawy miesczkie do exekucyej przywiedzione być mają sub poena cen-
tum marcarum; o które forum coram officio castrensi proprii districtus.

*) Stanisław Żółkiewski. ") W RP.: spiekując.



387

Panowie senatorowie aby obecnie przy Królu JMci mieszkali wedle
konstytucyej sub privatione officii; których mieszkania porządek opisany
być ma, a pokojową pieczęcią aby żadne sprawy i bez pieczętarzów
koronnych odprawowane nie były.

Monopolie miesckie znieść, które są przeciwne prawu pospolitemu,
a z monopolistą forum ad privationem bonorum omnibus coram officio
castrensi proprii districtus.

Sprawy de bonis nuUo iure receptis coby sądzone były, KJMci
pp. posłowie prosić mają.

Zamki i miasta ukrajne aby municyami opatrzone byli, których
żeby nie dawano amodo, jedno z powinnością obecnego mieszkania
i poprawą zamków, gdyż się tym sposobem i desolacyej ich zabieży
i swowoleństwu ukrajnemu.

Wielkie kalumnie zagęścili się in causis realibus, które nie kładąc
pozwu zadawają i extra proprium forum ewokują ludzie; namówić się mają
pp. posłowie, aby statuta de calumniatoribus uczynione in essentia rei
actoris et fori objaśnione i dostatecznie postanowione były.

Nowa emergentia in causis civilibus, także i remissye na sejm od
trybunału żeby dochodziły i decyzye swe brały. Proces teraźniejszy
barzo długi jest i instancye, zaczem sprawiedliwość się prze włóczy i do
decyzyej i samy rzeczy rzadko przychodzi; starać się mają pp. posło-
wie, aby był skrócony.

Konstytucyą 1588 o więzieniu szlacheckim uczynioną ^) deklarować,
aby się na sługi ^) szlacheckiego rodu pro aliquo excessu patrato prze-
ciwko panu jego nie extendowała.

Woźny generał koronny żeby w Województwach Kijowskiem, Wo-
łyńskiem, Bracławskiem kłaść mógł pozwy o zbiegłe kmiecie; w czem
dylacye aby nie były czynione o prawdziwy niemocy, której jeno raz
używać mają.

Iż wielkie depaktacye które się na myciech wodnych dzieją: starać
się mają, aby takowy proces był namówiony na nie dostateczny.

O depaktacyach w kancelaryach aby pewna ustawa była, wiele
od czego płacono być ma i poena in secus facientes; diminutiom i szko-
dom Rzpltęi, które w poborach się dzieją, zabieżeć mają pp. posłowie.

Opatrzenia miast Lwowa, Sambora, Przemyśla, Halicza, Żydaczowa,
Sanoka i inszych aby byli, starać się trzeba.

Iż się wiele inordinate i z ubliżeniem wolności w obieraniu posłów
ziemskich dzieje, mają pp. posłowie obyczaj i porządek tego obierania
namówić i postanowić, tego strzegąc, aby nie wszystko jedni, ale wedle

i)'Vol. leg. t. II. str. 1214. ») W RP.: słudzy.

25*



38 8

cnót i godności ludzie do tego sposobni obierani byli, wolnie, bez tu-
multów i praktyk, sedycyej i oppressyi wszelakich.

Roki ziemskie w Województwie Ruskiem aby na insze czasy prze-
łożone były.

Konstytucya o rozdawaniu wieczności żeby była do effektu przy-
wiedziona, gdyż siła ludzi zasłużonych może tem JKMć opatrzyć, co
niektórzy privata autoritate gruntów Rzpltej posiedli.

Starostowie ukrainni, którzy mają bojary przy starostwach, opatrzyć^
żeby je byli powinni do wojska przeciwko nieprzyjacielowi koronnemu
stawić.

W prośbach od wiela ludzi w koło nasze wniesionych zleciliśmy
pp. posłom naszym, aby się serio do Króla JMci włożyli: a naprzód
za JMcią p. Andrzejem Fredrem, który kosztem swym w legacyach do
Turek jeździł i teraz na posłudze Rzpltej w wojsku jest, aby nagrodę
za posługi odniósł swoje na tym sejmie antę omnia.

Za pp. Miękickimi prosić JKMć, aby sprawa ich na tym sejmie
osądzoną beła.

Za p. Starostą Kamienieckiem *), który zdawna nieodmiennie Rzpltej
tej znaczne posługi czynił i zamek na szlaku Tatarskim zbudował, przy-
czynić się mają pp. posłowie, aby nagrodę uczciwą odniósł.

Za p. Podkomorzem Halickiem '), aby nagrodę od JKMci za usta-
wiczne służby odnieść mógł.

Za p. Gurskim, Stolnikiem Halickiem, człekiem rycerskim i zasłu-
żonem, przyczynić się do Króla JMci o szkody Białocerkiewskie; także
za p. Hornostajem o szkody, które tamże na posłudze Rzpltej barzo
wielkie odniósł.

Za p. Jemenkiem; za p. Kaszo wskiem; za p. Ulaniczkiem; za p.
Dubrawskim; za p. Streptowskim; za p. Raiskim; za p. Stephanem Ba-
thorem i za p. Lepszynim, aby byli za indygieny do Korony przyjęci.

Za pany Popielami o rewizyą ich żup solnych dziedzicznych.

Ktoby dobra Rzpltej za swoje uzurpował, aby o tem kognicya
była na tem sejmie; także o zatajonych listach.

W innych rzeczach mają się pp. posłowie referować do artykułów
Halickich.

Za JMcią Panem Wojniczkiem ^) intercessyą uczynić do Króla JMci.

Za miastem Przeworskiem o rewizyą.

Za panem Herbułthowskym, człekiem rycerskim, o nagrodę.



*) Jako taki wymieniony jest Jan Potocki, pisarz polny kor., w akcie z d. 28/4 1598.
Metr Kor. T. 142. f. 54.

*) Prokop Kaszko. ^) Piotr Myszkowski.



3l9

A na sejm posły obraliśmy: Ich Mć pp. AndrzeiaSieninskiego
z Gologor, Podkomorzego, p. Piotra Ozgę, Podsędka ziemie Lwowskiej
ze Lwowskiej ; p. Jana Thomasza Drohoiowskiegoz Drohoio wa,
Referendarza koronnego, Starostę Przemyskiego, p. Jana Krasiczkie-
go z Siecina z Przemyskiej; p. Jana Mniszka, Starostę Sanockiego,
p. Stanisława Wapowskiego z Sanockiej ziem.

Dan w Wiszny XX. Januarii anno domini millesimo ąuingentesimo
nonagesimo septimo. Joannes Demetrius S^li^owski ^), Archiepiscopus Leo-
poliensis. excepto articulo confoederationis m. p.; Jerzy Mniszek, Wojewoda
Sandomierski m. p., Herburth z Fulsthyna, Wojewoda Ruski, r. w., jako
JMćks. Arcybiskup, Stanisław Żółkiewski, Castellanus Leopolienis, Hetman
polny m. p., Kilian Drohojowski, Podkomorzy ziemie Przemyskiej, m. p.
Herburth z Fulsthyna R. m. p., Jan Thomas Drohojowski imieniem Ich
Mci pp. braciej r. s. Referendarz Koronny Starosta Przemyski, Jan Thy-
rawski m. p., Sthepan Janusz Mniszek, Starosta Sanocki, Sigmunth Po-
radowski, Podstarości Lwowski r. w., Krzystoph Berchowski Łowczy
ziemi Przemyskiej m. p., Waczlaw Grochowski, Mikolai Walawski, Wa-
lenthy Rembierthowski, Jan Krasiczki z Siecina r. w., Wawrziniec Wys-
sel m. p., Jan Orzeczki, Stanisław Łos Januszowski m. p.

16.
Protestatio nobilitatis Palatinatus Russiae^.

Rycerstwo i obywatele ziemie i Województwa Ruskiego niżej mia-
nowani, przychylając się do protestacyej naszej jako przez nas samych,
którzyśmy tu na ten czas są praesentes, tak i wiela inych obywatelów
Województwa Ruskiego, których teraz niemasz, na przeszłym sejmiku
Wiszeńskim pro die decima ąuinta Januarii nam od JKMci złożonym
zgromadzonych, przeciwko braciej naszej pp. żołnierzom rycerskiego stanu
ludziom uczynionej, też protestacyą nasze, tak imieniem swym, jako i po-
mienionych braciej naszej obywatelów Województwa tutecznego prae-
seiitium et absentium na piśmie do sądu tutecznego ziemskiego przyno-
simy i onę do ksiąg podajemy, protestując się żałośnie przeciwko rze-
czonym żołnierzom braciej naszej tak młodszym, jako i ich starszym,
iż oni nie mając żadnego względu na nasze szlachecką równą z niemi
kondycyą i wolności spólne, w których się równo z nami porodzili, a do
tego będąc sługami Rzpltej, stipendio Rpcae conducti, mając i biorąc
swój żołd i wiedząc, iż prawem pospolitem ludzie szlacheccy od leży,

1) W RP.: Suligowski.

') Archiwum akt<5w grodzkich i ziemskich we Lwowie. Ind. Rei. Terr. Premisl.
T. 62. str. 1039—41; jest to ta protestacyą, o której wspomina St. Stadnicki z Łańcuta na
sejmie, por. powyiej str. 7.



39Q

stacyej i angariej wszelakich są i mają być wolni, wielkie i nieznośne
krzywdy, grabieży, pożogi, gwaJty, mordy, najazdy i znaczną opressyą
w wolnościach naszych nam czynią, stacye z ludzi szlacheckich od Kró-
lów IMci panów naszych za znacznemi cnych przodków naszych zasłu-
gami z nas i poddanych naszych zjete i złożone, sobie dawać imperiose
rozkazują, na majętności nasze najeżdżają i bydła poddanym naszym zaj-
mują, listy otworzyste rozpisują i tak jawne servitutis iugum na karki
nasze wkładają; co szyrzej okazać na swym placu^) pp. posłom naszym
zleciliśmy. Imo to wszytko i na sejmik przeszły Wisnieński cum armis
et in armis z chorągwiami rozciągnionemi przyJRchawszy, nam in consuU
tationes nostras publicas tumultuose wdzierali się i aklamacye i dalsze
progresy z uszczerbkiem praw i wolności pospolitych czynili i teraz tcm
więcej z sejmiku się rozjachawszy, trapią nas i bracią nasze grabieżami
i angariami i wyciąganiem stacyj od nas i poddanych naszych gwałtownym.

W czem wszytkim widząc jasny gwałt i oppressyą wolności na-
szych, pp. posłom naszym od nas, to jest rycerstwa zgodnie obranym,
zleciliśmy to i zlecamy, aby JKMć imieniem nas obywatelów zienr>
Województwa tego uniżenie prosili, aby JKMć te żołnierze, które JMć
p. Hetman w krajach naszych położył, ex nunc znieść i takową niewole
z nas złożyć miłościwie raczył i nas z tej oppressyej wyjął, ani więcej
tych żołtiierzów dzierzeć i fidem publicam onerować nie dopuszczał, gdyż
wiele jest sposobów innych i samym prawem opisanych, któremi obrona
i bezpieczeństwo koronne opatrzono być może, oświadczając się przy tym
jednostajnie wszytcy, że jeśliby pobór jaki abo podatek wnieść na naj;
kto chciał okrom zawarcia ligi, ani nań pozwalamy, ani o niem wiedzieć
chcemy, ani mu podlegać, ani go płacić.

Orzechowski Roman, Podsędek ziemski Przemyski m. p., Woiciech
Humniczki, Podsędek Sanocki, Jrzy Didinski, Stolnik ziemie Sanocki,
Jan Stadniczki, Starosta Nowomiesczki r. s, Jerzi Stano z Nowotancza
r. w., Piotr Bal m. p., Jan Bobola r s., Jakub Lowieczki, Jrzy Śląsky. Samuel
Sinienski. Samuel Włodek, Łukasz Sienienski, Andrzej Trzeciesky m, p..
Iwan Popiel Romanowie. Marcin Rytarowski, Woiciech Seraphinowski,
Mierzinsky s. p., Mikolay Domaradzki m. p., Samuel Domaradzki m. p.^
Jan Domaradzki m. p., Jan Humniczki, Jerzi Romer, Jan Lowieczki z Woy-
ciechowa. Piotr Trzecieski, Andrzey Dubrawski, Jan Chłopeczki m. p.,
Theodor Popiel r. s., Alexander Kopystenski sam za się i imieniem Jachna
Kopystenskiego, Michał Litiński, Stanisław Fredro z Bieykowey Wiśnie,
Stanisław Chmieleczki r. s.. Christoph Pielnieczki, Iwan Blazowsky, Mar-
tin Blazowski, Phedko Waczowoz Małkowski, Wąsko Czernieczki, Ste-

») w RP.: pJaczu.



391

phan Cieszkowski r. s., Piotr Malawski Philipowic r. s., Stanisław Nad-
kowski, Andrzey Nowoszyczki, Sebestian Wysokiński, Andrzey Ustrziczki,
Piotr Skorodeński, Woyciech Pęgowski m. p., Maciey Litinski r. s., Fe-
dor Mayniczki r. w., Iwan Staromieszki r. w., Piotr Czernieczki, Jerzi
Septiczki, Semion Staromieszky, Wasiel Litinski, Łukasz Litinsky, Wąsko
Winniczky, Paweł Bączinski, Malcher Malinowsky, Gabriel Pobiedzinski,
Piotr Ortynsky, Hryczko Tatomir, Alexander Blazewski, Staś Berezniczky,
Joannes Turzansky.

16.

Instrokcya i artykuły sejmikn Halickiego pro die 7. Januarii od Króla J. Mci
złożonego, na sejm walny Warszawski ad diem 10. Februarii pp. posłom zle-
conej in anno Domini milesimo ąuingentesimo nonagesimo septimo').

1. Naprzód J. K. Mci dziękować mają, że w ostrożności niebez-
pieczeństwa koronnego, zdrowiu swemu nie folgując, prace takie ponosi
i do wiadomości naszej odsyłać raczy, Pana Boga prosząc, aby w zdro-
wiu dobrym długo fortunnie panującego ^*) dobrą sławą J. K. Mci i z do-
brem Rżpltej na świecie chować raczył.

2. Z propozycyc^j J. K. Mci wyrozumiawszy, że potrzebuje, aby się
barzo antę decisionem finałem jej nie głosiła, zleciliśmy pp. posłom, da-
jąc jem plenariam facultatem, aby upatrowali doskonale, utrum melius:
albo societas z temi, którzy nas do tego używają, albo certa pax z po-
gany, obzilfrając *) się na wszelakie niebezpieczeństwa, które by nas od
sąsiad naszych dobiedz mogły; przytymże, aby gruntowną i doskonałą
obronę tak teraz, jako i na potym przeciwko temu nieprzyjacielowi tak
możnemu teraz na tym sejmie namówili i zawarli.

3. Nie ma/Vj^) przystępować panowie posłowie naszy do żadnej rzeczy,
namów sejmowych i contenta ^) propozycyej, ażby pierwej namówili dosta-
teczny warunek wolności szlacheckiej od swowoleństwa żołnierskiego.

4. Konstytucye sejmowe i uchwały aby byli in robore zachowane;
a ktoby co contra czynić się ważył i prywatnie ony znosić chciał, poe-
nę jako najsroższą namówić.

5. Transakcyej Będzińskiej według obietnice J. Mci Ks. Kardynała
Kajetana jeśliby Arcyksiążę J. Mć Maksymilian dotąd dosyć nie uczynieł,
namówić, jakoby nie tylko samego Maksymiliana, ale i wszytek dom Ra-
kuski odstrychnąć od Królestwa Polskiego teraz i na wieczne czasy;
także na tych, którzyby chcieli promowować kiedy dom Rakuski do ko-



>) W RP.: zloione. *) RP. Bibl. Ord. Zamoyskich nr. 1771. kopia współczesna.

«) Niema w RP. *) W RP. obzywając. *) W RP.: nie macie. «; W RP. contente.



392

rony, namówić poenam infamiae; co wszystko teraz na tym sejmie aby
się skończyio.

6. Pactis conventis, prosić, aby Król J. Mć dosyć czynić raczył,
a mianowicie proces konfederacyej aby byl namówiony taki, aby utri-
que parti serviret, a to dla zadzierżenia pokoju wnętrznego; także zam-
ków opatrzenie, Estonia et alia; a przy tern gorąco się upomnieć powin-
ności Króla J. Mci strony opatrzenia zamków i chowania ludzi na nich
2^) skrzynki swej; także i o skarby się dowiedzieć Rzpltej.

7. Posłom ze Szwecyej przysłuchać się mają i to, coby było ex di-
gnitate et securitate f. K. Mci i Rzpltej, upatrywać mają.

8. Ludzie religiej Greckiej albo Ruskiej aby przy swych ceremoniach
zostawieni byli, oprócz kalendarza, na którym wiele zależy krajom Ruskim
dla poddanych i jarmarków; jednak do Turek do Patryarchów swych, ani
Patryarchowie tu do nich nie mają posłańców posyłać bez wiadomości J. K.
Mci, a to dla uchronienia się od szpiegów nieprzyjacielskich*).

9. Jani i Daskal aby byli na sejmie stawieni i sprawili się tego, co
im zadadzą').

10. Rewizorowie aby byli przysięgli ad ąuemlibet actum, a zwłasz-
cza dla fry marków dóbr Rzpltej, a to dla szkody Rzpltej.

11. Według konstytucyej aby komisarze wysyłani byli na wycer-
klowanie gruntów, póki mają być rozdawane daniny, a to z tego sejmu.

12. O naprawę zamku Halickiego i o strzelbę do niego prosić,
albo więc retenta przed Krakowskim sejmem, które są u p. Starosty
Halickiego, dać na działa; czego ma dojrzeć Podkomorzy, Stolnik i Wojski.

13. Kozaki in disciplinam wprawić, a przestrzedz. aby na takie nie-
bezpieczeństwo nie przychodziliśmy, jakie niedawno było.

14. Prosimy, napominamy i chcemy mieć. aby pp. posłowie, jeśliby
dzień przed czasem nie konkludowali sejmu, ostatecznego dnia sejmu nocy
nie czekając, by też sami jedni, szli i żegnali Króla J. Mci cum protestatione.

15. Luxus aby był zahamowany, starać się

16 Okazowanie namówić takie, aby żadnych traktatów na niem
nie bywało.

17. Szlachta nowa ad małe narrata poczyniona aby była degradowa-
na, a szlachectwa dowodzenie aby iiiaksze ważne nie było, tylko za świade-
ctwem obywatelów onegoż powiatu abo sejmiku; indigenatus aby był uważ-
nie dawany, te, przeciwko którym są protestacye, aby byli abrogowane.

18 Od probostwa Miechowskiego snadź przedano Liendak Węgrzy-



>) w RP.: niema.

') ') Por. str. 385 ustęp 5 i 6, zupełnie równobrzmi§ce; tam jednak Daskal nazwany
Didaszkalera.



393
ODPOWIEDZ

Wróć do „Teksty źródłowe”