Zamek w Malborku

Warka
Posty: 1570
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Zamek w Malborku

Post autor: Warka »

Budowę największego na świecie gotyckiego zamku, z uwagi na materiał zwanego też przewrotnie największą kupą błota, rozpoczęto około roku 1275 z inicjatywy mistrza krajowego Teodoryka Gatirslebe i komtura dzierzgońskiego Hermanna von Schoenenberga. Twierdza już w swoim początkowym założeniu miała być jedną z najpotężniejszych, jakie widziała ówczesna Europa i stanowić miała godną siedzibę mistrza krajowego Prus, który dotąd "błąkał" się po innych, mniejszych ośrodkach jak Zantyr czy Starogród. Już w 1275 roku konwent krzyżacki z Zantyra z komturem Henrykiem von Wildenau przeniósł się do wznoszonego zamku, w którym cztery lata później zamieszkał również komtur.

Kompleks zamkowy w Malborku

Pierwszy etap powstawania twierdzy obejmował budowę domu konwentualnego, zwanego potem Zamkiem Wysokim. Do roku 1280 wzniesiono skrzydło północne, w latach 1280-85 skrzydła: południowe i zachodnie, zaś prace przy skrzydle wschodnim ukończono około roku 1300. W okresie tym powstał też wysunięty w stronę rzeki dansker oraz gospodarczo-mieszkalne podzamcze, usytuowane na miejscu, gdzie później stanął Zamek Średni. W roku 1309 wielki mistrz Zakonu Siegfred von Feuchtwangen przeniósł z Wenecji do Malborka swój urząd i odtąd warownia pełniła funkcję stolicy jednego z najpotężniejszych państw w tej części Europy. Szybko okazało się jednak, że w swej dotychczasowej postaci nie może ona spełniać nowych zadań, w związku z czym podjęto decyzję o dalszych pracach budowlanych. Trwająca blisko czterdzieści lat rozbudowa przekształciła dawny dom konwentualny w silnie umocniony Zamek Wysoki, zaś podzamcze - w obszerny i funkcjonalny Zamek Średni. Właśnie tam w latach 1319-24 wybudowano Wielki Refektarz, a obok niego rezydencję, przekształconą pod koniec XIV wieku - na polecenie Konrada von Rotensteina - w Pałac Wielkich Mistrzów. Zapewne jeszcze w latach 40-ych tego wieku powstał mur obronny, który połączył Zamek Średni i Wysoki.


Zamek wysoki od południa

Na początku XV wieku, po ponad stuletniej rozbudowie twierdza przeszła swój pierwszy bojowy test. Po wiktorii grunwaldzkiej, jesienią 1410 przez trzy miesiące wojska polskie bezskutecznie próbowały ją zdobyć. Zamek obronił się, co było zasługą przede wszystkim komtura ze Świecia Henryka von Plauen, który po pamiętnej klęsce bezzwłocznie zebrał ocalałe wojska i zamknął się z nimi w malborskiej warowni. Nie było wątpliwości co do jego predyspozycji przywódczych, toteż po oblężeniu został wybrany następcą Urlyka von Jungingena. Wcześniej wydarzył się incydent, który przy odrobinie szczęścia mógł odmienić historię. Podczas oblężenia wystrzelona przez Polaków kula armatnia przebił okno w Letnim Refektarzu, gdzie odbywała się narada wojenna dostojników zakonnych i niemal trafiła w jedyny słup podtrzymujący strop pomieszczenia. Niewiele brakowało, aby było po zawodach.



Malbork na obrazie z XV w.

Polacy stanęli ponownie pod murami krzyżackiej siedziby w roku 1457. Zdając sobie sprawę z korzystnego dla nich faktu, że obiekt był wówczas w rękach zaciężnych oddziałów czeskich, które przejęły go w zamian za kasę, jaką wisiał im Zakon, Kazimierz Jagiellończyk zaproponował obrońcom pokrycie ich zobowiązań, na co oni zgodnie przystali. Wielki mistrz Ludwig von Erlichshausen został wyprowadzony z zamku, wsadzony na wóz i pod eskortą wywieziony do Chojnic. Bramy krzyżackiej stolicy stanęły otworem, a król triumfalnie objął ją w posiadanie. Nie na długo jednak, ponieważ już rok później Bernard Szymborski podstępem odbił twierdzę, co spotkało się z natychmiastową reakcją Polaków. Przez ponad 34 miesiące oblegali oni warownię, którą w końcu zdobyli. Na mocy traktatu toruńskiego z roku 1466 Malbork pozostał w rękach polskich, a Krzyżacy zmuszeni zostali do przeniesienia swojej stolicy do Królewca. Od tego czasu obiekt pełnił funkcję starostwa i rezydencji królewskiej; stanowił też jeden z najzasobniejszych arsenałów Rzeczypospolitej. Zamek Wysoki stał się gospodarczym zapleczem twierdzy, w którym przechowywano m.in. smołę, sól i artykuły żywnościowe. Załoga wojskowa oraz kadra urzędnicza zamieszkała na Zamku Średnim, przedzamcze zaś adaptowano dla potrzeb militarnych. Magazynowano tam działa i kule oraz beczki z prochem i saletrą.


Widok na zamek od wschodu Wschodnia linia murów Zamku Średniego

Podczas pierwszego rozbioru Polski, we wrześniu 1772 do Malborka wkroczyły wojska pruskie, a sam zamek zaczął pełnić funkcję koszar. Jednocześnie poddano go szeroko zakrojonym pracom budowlanym, które miały na celu przystosowanie twierdzy do bardziej "praktycznych" zastosowań. I tak na przykład w Wielkim Refektarzu urządzono salę musztry konnej, a w Pałacu Wielkich Mistrzów pojawiła się przędzalnia bawełny oraz mieszkania dla tkaczy i szyprów rzecznych. Zamek Wysoki z kolei, po zamurowaniu w nim wszystkich średniowiecznych okien i wykuciu nowych oraz pokryciu tynkiem elewacji zewnętrznych, został adaptowany na wojskowy magazyn zbożowy i funkcję tę pełnił aż do roku 1871.

Podczas pierwszego rozbioru Polski, we wrześniu 1772 do Malborka wkroczyły wojska pruskie, a sam zamek zaczął pełnić funkcję koszar. Jednocześnie poddano go szeroko zakrojonym pracom budowlanym, które miały na celu przystosowanie twierdzy do bardziej "praktycznych" zastosowań. I tak na przykład w Wielkim Refektarzu urządzono salę musztry konnej, a w Pałacu Wielkich Mistrzów pojawiła się przędzalnia bawełny oraz mieszkania dla tkaczy i szyprów rzecznych. Zamek Wysoki z kolei, po zamurowaniu w nim wszystkich średniowiecznych okien i wykuciu nowych oraz pokryciu tynkiem elewacji zewnętrznych, został adaptowany na wojskowy magazyn zbożowy i funkcję tę pełnił aż do roku 1871.

Pod koniec XVIII wieku zamek o włos uniknął całkowitej zagłady. Niejaki David Gilly, nadradca rządowy, sporządził projekt rozebrania murów z przeznaczeniem na materiał do budowy magazynów. Destrukcji budowli zapobiegła na szczęście powszechna w dobie Romantyzmu moda na gotyk i Średniowiecze w ogóle. Punktem zwrotnym okazała się publikacja poety Maxa von Schenkendorfa, która ukazała się w 1803 roku w jednej z berlińskich gazet. Autor ostro protestował w niej przeciw burzeniu średniowiecznego zabytku, co spotkało się z na tyle silnym odzewem, że już rok później król pruski Fryderyk Wilhelm III zakazał dalszej rozbiórki warowni. W roku 1816 powołano do życia Zarząd Odbudowy Zamku w Malborku ("Schlossbauverwaltung Marienburg"), pod kierunkiem którego rozpoczęto prace konserwatorskie i budowlane. Restauracja zabytku trwała przez cały XIX wiek i nie zawsze prowadzona była w sposób pozwalający na wiarygodne odtworzenie wszystkich jego elementów. Ważnym momentem w dziejach odbudowy obiektu było powierzenie jej kierownictwa młodemu i zdolnemu architektowi Konradowi Steinbrechtowi, który w latach 1882-1921 doprowadził do, poprzedzonej badaniami archeologiczno-architektonicznymi, radykalnej i wiernej regotyzacji zamkowego założenia.

Wprowadzone z rozmachem i ogromną sumiennością prace finansowane były głównie z budżetu państwa pruskiego. Odbudowa Malborka wzbudzała też żywe zainteresowanie cesarskiej rodziny. Sam Wilhelm II Hohenzollern wizytował ją ponad 30 razy. Część pieniędzy potrzebnych na odbudowę uzyskiwano również ze specjalnie organizowanych na ten cel loterii. Dzięki poparciu finansowemu ze strony niemieckiego społeczeństwa, do roku 1900 ukończono prace na Zamku Wysokim, a w 1918 sfinalizowano rekonstrukcję Zamku Średniego. Za ostateczną datę zakończenia odbudowy przyjmuje się rok 1931.
Odrestaurowany obiekt pełnił w okresie międzywojennym funkcję muzeum wnętrz z bogatymi zbiorami militariów, numizmatów i ołtarzy. Można było w nim również zobaczyć oryginalną kolekcję dachówek z pałacu cesarskiego w Pekinie oraz kilka cegieł z chińskiego muru. Po dojściu Hitlera do władzy zamek stał się miejscem uroczystości z udziałem wysokich funkcjonariuszy partii nazistowskiej. 1 maja 1933 na wieży głównej zawisła flaga III Rzeszy. Siedem lat później, w Wielkim Refektarzu obyło się powitanie Banderii Prutenorum - kopii chorągwi krzyżackich, zabranych z krakowskiego Wawelu. W latach II wojny światowej twierdza była świadkiem ślubowań jasnowłosej młodzieży wstępującej w szeregi Hitlerjugend oraz przysiąg wojskowych żołnierzy wyruszających na front wschodni.

Wiosną 1945 na zamku schronili się żołnierze z jednostki bojowej "Marienburg". W wyniku ostrzału przez wojska sowieckie obiekt legł w gruzach. Zniszczeniu uległo prawie 80 procent wschodniej części założenia. Praktycznie przestał istnieć kościół pw. NMP z kaplicą św. Anny. Wschodnie elewacje Zamku Wysokiego i Średniego zostały podziurawione pociskami. Runęła wieża główna. Po wojnie ruinę zabezpieczono prowizorycznie w latach 1947-50, a po pożarze w 1959 podjęto dalszą odbudowę, w wyniku której do dnia dzisiejszego usunięto większość wojennych zniszczeń. W roku 1961 w warowni utworzono Muzeum Zamkowe, a w 1997 zabytek został wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Plan Zamku Wysokiego i Średniego:
1. Dziedziniec zamku Wysokiego, 2. Kaplica NMP, 3. Przejazd bramny na Zamek Wysoki,
4. Dansker, 5. Wieża główna, 6. Wieża klesza, 7. Pałac Wielkich Mistrzów, 8. Wielki Refektarz,
9. Kaplica św. Bartłomieja, 10. Infirmeria, 11. Dziedziniec Zamku Średniego, 12. Wjazd na Zamek Średni,
13. Fosa

Ulokowany na prawym brzegu Nogatu zespół zamkowy stanowi rozległy ceglany kompleks na planie zbliżonym do prostokąta o długości około 600 i szerokości 250 metrów. W jego skład wchodzą: Zamek Wysoki, Zamek Średni i przedzamcze.

Zamek Wysoki pełnił rolę siedziby komtura i dwunastu braci zakonnych. Zbudowano go na planie prostokąta o wymiarach około 51 na 61 metrów. Najstarszym elementem założenia jest reprezentacyjne skrzydło północne, w którym znajdowała się kaplica, kapitularz (miejsce narad) oraz archiwum. Skrzydło zachodnie na parterze mieściło kuchnię i refektarz (jadalnia), na piętrze swoje kancelarie mieli wielki komtur oraz zakonny skarbnik. W skrzydle południowym ponad magazynami ulokowano dwa dormitoria (sypialnie), a na trzeciej kondygnacji refektarz. Skrzydło wschodnie początkowo miało jedynie formę grubego kurtynowego muru, do którego w latach późniejszych dostawiono budynek. Górne partie wszystkich skrzydeł zajmowały tradycyjnie pomieszczenia gospodarcze i spichrze. Od strony dziedzińca budowlę obiegały krużganki, szczególnie zdobne na pierwszej kondygnacji.

a Zamek Wysoki prowadziła ulokowana w północno-zachodnim narożu czworoboku brama, do której dojazd odbywał się po drewnianym zwodzonym moście. W szyi bramnej znajdowały się dwie boczne bramki, wiodące na zewnętrzne, przeznaczone dla straży tereny Zamku Wysokiego. Zasadniczą bramę umiejscowiono w wysokiej na 13 metrów wnęce z ostrołukowym portalem wjazdowym. Obydwa przejazdy zamykane były przez opuszczane brony. Obok kaplicy, we wschodnim skrzydle stoi wysoka 66-metrowa wieża, która pełniła rolę zarówno dzwonnicy kościelnej, jak i obronną. Od północy ulokowano tzw. wieżę kleszą, flankującą podejście do całego zespołu zamkowego i bramy. Górowała ona nad Zamkiem Średnim, zapewniając załodze Zamku Wysokiego korzystniejszą pozycję ogniową względem ewentualnych napastników. Najbardziej na zewnątrz wysuniętą wieżę stanowił dansker (gdanisko; nazwa wzięła się prawdopodobnie z ogólnej niechęci Krzyżaków do Gdańszczan - a mówi się, że Niemcy nie mają poczucia humoru :-). Oprócz roli sanitarnej spełniała ona także funkcje obronne, wyraźnie górując nad linią murów obwodowych warowni. W centralnej części dziedzińca wykopano studnię przykrytą daszkiem; na jego szczycie znajduje się rzeźba pelikana, który własną krwią karmi swoje pisklęta.
Całe założenie otoczone było podwójnym murem (od strony Zamku Średniego tylko jedna linia murów) oraz szeroką fosą, zasilaną wodami Nogatu. Pierwotnie na terenie wschodniego międzymurza mieścił się cmentarz rycerzy zakonnych.


Dziedziniec Zamku Średniego Wielki Refektarz

Skrzydło wschodnie Zamku Średniego zarządzane było przez wielkiego komtura, czyli drugą - po wielkim mistrzu - figurę na zamku. Do jego zadań należała kontrola nad finansami podskarbiego i szafarza. Wielki komtur przyjmował też niektórych gości, w związku z czym w skrzydle wschodnim ulokowano dla nich pokoje. Skrzydło północne pełniło rolę administracyjno-mieszkalną, zaś skrzydła południowego nie było w ogóle. Takie rozwiązanie ułatwiało obserwację z Zamku Wysokiego tego, co dzieje się na Zamku Średnim. Brak od tej strony umocnień i budynków stawiał też w trudnej sytuacji ewentualnych intruzów, chcących dostać się na Zamek Wysoki.
W północno-zachodnim narożniku założenia mieściła się zajmująca stosunkowo dużą powierzchnię infirmeria, czyli szpital dla starych i chorych braci zakonnych. Ulokowany w skrzydle północnym przejazd bramny miał trzy zabezpieczenia. Pierwszym był zwodzony most, drugim brona i szyja bramna, a trzecim kolejna brona i strzelnica. Zamek Średni od strony północnej i wschodniej ubezpieczała dodatkowa linia muru zewnętrznego, a całość otaczała fosa, połączona z fosą Zamku Wysokiego.

Podzamcze, podobnie jak w przypadku innych krzyżackich warowni, pełniło rolę gospodarczą. W jego obrębie mieściły się stajnie, a także mieszkania dla służby i straży. We wschodniej części całego założenia stał ceglany budynek, tzw. Karwan, w którym przechowywano zbroje, kusze oraz amunicję. Na zachód od niego ciągnęły się stajnie, gdzie trzymano 400 koni dla służby i braci zakonnych. W centralnej części podzamcza znajdowały się doły, pełniące rolę wysypiska śmieci. W części zachodniej ulokowano prawdopodobnie budynki mieszkalne, spichlerze, kurniki, chlewnie, obory i wiele jeszcze innych rzeczy. Podzamcze otoczone było oddzielną linią murów, wzmocnionych przez pięć baszt. Łączyły się one z murami obwodowymi biegnącymi naokoło Zamku Wysokiego oraz Średniego i ubezpieczane były dodatkowo przez fosę.
Wjazd na podzamcze, a pośrednio do zamku właściwego prowadził przez dwie bramy. Pierwsza z nich stanowiła ostatnie ogniwo rozbudowanego zespołu bramnego, który ciągnął się wzdłuż wschodniej linii murów. Składał się on z dwóch ufortyfikowanych przejazdów i dwóch zwodzonych mostów, oddzielonych niewielkim dziedzińcem. Drugi wjazd prowadził od strony zachodniej. Rozpoczynał się on na drugim brzegu Nogatu potężnym barbakanem (nie zachowanym), wzmocnionym dwiema okrągłymi basztami. Przez rzekę przerzucony był drewniany most, prowadzący do bramy z charakterystycznymi, zachowanymi do dziś przysadzistymi, cylindrycznymi wieżyczkami. Następnie przejazd prowadził międzymurzem wzdłuż murów Zamku Średniego do zespołu bramnego, ulokowanego w północno-zachodniej części podzamcza. Brama ta miała formę niewielkiego murowanego czworoboku, umocnionego przez budynek, pełniący jednocześnie funkcję kaplicy dla pospólstwa.


Zachodni zespół bramny Międzymurze wschodnie i karwan

Obecnie twierdza w Malborku pełni przede wszystkim rolę ogromnego muzeum, w którym oprócz zamkowych wnętrz obejrzeć można bogatą wystawę zbroi, broni białej i palnej, wystawę archeologiczną oraz kolekcję bursztynów.
Bibliografia: Encyklopedia multimedialna PWN ’98, „Dzieje Malborka” - Górski, Przewodnik po Malborku.
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Re: Zamek w Malborku

Post autor: Artur Rogóż »

Malborski zamek to jeden z najsławniejszych obiektów tego typu w Polsce. Od roku 1274 stał się nową siedzibą warowną Zakonu Krzyżackiego po Zantyrze. Twierdzę tę nazwano od imienia Maryi \"Marienburg\", a polska nazwa to właśnie Malbork.
.......
Całość opracowania: http://www.polskiedzieje.pl/zamki-i-pal ... borku.html
ODPOWIEDZ

Wróć do „Zamki i pałace”