1. Poglądy generała Władysława Sikorskiego dotyczące miejsca i roli czołgu na polu walki.
Na temat broni pancernej, były minister spraw Wojskowych II RP, napisał dosyć mało. Generał Sikorski w pełni określa swoje stanowisko co do tego rodzaju broni dopiero w 1935 roku, na łamach rKuriera Warszawskiegor1;.
Pojawienie się czołgu na polach bitewnych pierwszej wojny światowej, było konsekwencją użycia karabinu maszynowego. Osłonę piechocie przed jego pociskami zapewniał tylko pojazd pancerny, co pociągnęło za sobą wzrost siły ofensywnej armii. Generał Sikorski zauważa, że w czasie tego konfliktu zbrojnego czołgi potrzebowały wsparcia artylerii i zwiadu lotniczego. W dwudziestoleciu międzywojennym pojawiły się trzy typy pojazdów pancernych: lekkie (o małej masie i uzbrojone w karabin maszynowy), ciężkie i bardzo ciężkie (wyposażone w działo). Autor rPrzyszłej wojnyr1; stwierdza jednoznacznie, że jest to broń o charakterze ofensywnym, ale może być także przydatna
w obronie i przeprowadzaniu kontrataku. Postęp techniczny zwiększy w przyszłości samodzielność czołgu na polu bitwy oraz sprawi, że uzupełni w boju piechotę.
Generał Sikorski podkreślał jednak wady tego rodzaju broni: ograniczenie działania czołgów przez teren, noc oraz mgłę.
Autor rPrzyszłej wojnyr1; stwierdza, że do tej pory pojazdy pancerne były bronią pomocniczą piechoty i takie jest ich przeznaczenie. Nie przypisywał czołgom cechy samodzielności w prowadzeniu działań wojennych, a ich przeznaczeniem było, według niego, współdziałanie z innymi rodzajami wojsk. W 1934 r. nie sądził jeszcze, aby postęp techniczny mógł to zmienić. Generał Sikorski zwracał oczywiście uwagę na to, że rozwój techniki, zwiększy wartość bojową czołgu. Wskazywał na to w przypadku zastosowania napędu gąsienicowego i kołowego w jego konstrukcji. Na tym polu dostrzegał jednak tylko poprawę współdziałania czołgów z innymi rodzajami sił zbrojnych, np. z lotnictwem, poprzez zastosowanie najnowszych osiągnięć w dziedzinie radiotelegrafii.
2. Doświadczenia wojenne i poligonowe.
Przy prezentowaniu poglądów dotyczących broni pancernej, generał Sikorski opisuje właściwości techniczne ówczesnych pojazdów pancernych i ich osiągnięcia w latach 1916-1918. Stwierdza, że czołgi wskrzesiły ruch na polu bitwy i zapewniły nacierającej piechocie skuteczną ochronę. Nie doprowadziły jednak do odrodzenia szybkości manewru taktycznego, gdyż były jeszcze zbyt niedoskonałe. Posuwały się za wolno i były łatwym celem dla wroga.1 Jaskrawym tego przykładem jest francuska ofensywa w rejonie Cambrai, w listopadzie 1917 roku. Główny ciężar natarcia spoczął na 324 czołgach, użytych do przerwania linii wroga. W istocie doprowadziły one do wyłomu w linii frontu, lecz po kilku dniach ich atak został zatrzymany przez artylerię i wady konstrukcyjne (ich gąsienice zaczęły pękać). Niedoskonałość techniczna pojazdów pancernych, wymagała więc ich wsparcia ze strony artylerii oraz lotnictwa.
Innym konfliktem zbrojnym, o którym generał Sikorski wspomina, była wojna polsko-bolszewicka 1919/1920. Były minister spraw wojskowych wykorzystał jednak doświadczenia z wojny, w której walczył, do określenia roli kawalerii na przyszłym polu walki, a nie czołgów lub samolotów, które występowały w tym konflikcie w znikomych ilościach. Starcie to nie mogło więc wnieść nic nowego do jego stanu wiedzy i doświadczeń związanych z zastosowaniem najnowszych środków walki.
Wojna domowa w Hiszpanii z drugiej połowy lat 30. została wykorzystana, analogicznie jak w przypadku lotnictwa bojowego, do przeprowadzenia eksperymentów z tym rodzajem sił zbrojnych. Pod wpływem tego wydarzenia generał Sikorski skorygował swoje poglądy dotyczące roli broni pancernej. Nastąpiło to jednak po wydaniu rPrzyszłej wojnyr1;.
Autor rPrzyszłej wojnyr1; bardzo sceptycznie podchodził do nadania siłom pancernym cechy samodzielności. W przekonaniu tym utwierdziły go doświadczenia z wykorzystaniem czołgów przez Anglików i Francuzów, podczas ćwiczeń wojskowych w Syrii i Maroku, na początku lat 30. Wynika z nich, że ówczesny czołg średni, posiadający masę 15-20 ton, może przebyć maksymalnie 90 km drogi. Generał Sikorski kalkulował więc: brygada złożona z 50 pojazdów pancernych tego typu, aby pokonać dystans dwukrotnie większy, potrzebowałaby dodatkowo 20 czołgów, które przewoziłyby zapas paliwa i smarów. Wnioski nasuwały się więc same: oddziały pancerne mają ograniczony zasięg działania, a co za tym idzie, nie mogą oddalać się od innych wojsk na duże odległości r11; ten rodzaj sił zbrojnych, nie może więc, prowadzić działań bojowych samodzielnie.
Armia angielska prowadziła w okresie międzywojennym prace nad integralną mechanizacją armii. Były to ćwiczenia doświadczalne, zakrojone na szeroką skalę i zakładały całkowite zmechanizowanie piechoty. Kawalerię miałyby zastąpić lekkie czołgi. Planów tych nie udało się wprowadzić w życie ze względu na duży sceptycyzm naczelnego dowództwa. Jak zauważa generał Sikorski nawet sami pomysłodawcy takiego charakteru armii uznali w 1934 roku, że posunęli za daleko w tych eksperymentach już w 1931 lub 1932 roku.
Autor rPrzyszłej wojnyr1; mógł wyprowadzać swoje poglądy nie tylko w oparciu o doświadczenia z użyciem czołgów poza granicami własnego kraju. Pod koniec lat 20. w strukturach Wojska Polskiego została utworzona doświadczalna grupa pancerno-motorowa. Ćwiczenia przez nią prowadzone miały przybliżyć polskich teoretyków wojskowych do określenia ich roli na polu walki.
W artykule pt. rDwa moralne ogniwa wojnyr1; , zamieszczonego na łamach rKuriera Warszawskiegor1;, w wydaniu z 3 lutego 1932 roku, autor rPrzyszłej wojnyr1; przytacza artykuł z rIzwiestiir1;, z 4 maja 1931 roku, poświęcony Armii Czerwonej. Na jego podstawie, generał Sikorski, bardzo dobrze opiniuje prezentację oddziałów zmotoryzowanych tej armii w dniu 1 maja 1931 roku. Oczywiście generał Sikorski podchodził z dużą ostrożnością do tego źródła informacji, ale ono także mogło być źródłem poglądów, dla najwybitniejszego polskiego teoretyka wojskowości okresu międzywojennego.
3. Wpływ poglądów innych teoretyków wojskowych okresu międzywojennego.
Pojawienie się czołgu na polach bitewnych pierwszej wojny światowej wywołało wielkie poruszenie. W okresie dzielącym dwa konflikty globalne, teoretycy wojskowi stworzyli wiele prac, próbując określić role tego rodzaju broni w ewentualnym konflikcie zbrojnym. Ze względu na wielka liczbę tekstów, które poruszały to zagadnienie, poniżej zostaną przedstawione tylko niektóre z nich, a które mogły być i zostały wykorzystane przez generała Władysława Sikorskiego do określenia stanowiska odnośnie poruszanego problemu.
Już w 1919 roku angielski oficer John Fuller opublikował książkę rTanks in the Great Warr1;. Autor wyraził w niej przekonanie, że to wojska zmechanizowane są najważniejszym czynnikiem ruchu w wojnie manewrowej. W 1927 r. wydał swoją najważniejszą pracę pt. rOn Future Warfarer1;. Uważał, że wojna przyszłości będzie wojną manewrową i błyskawiczną, która zostanie rozstrzygnięta w zaledwie kilku bitwach. Angielski oficer był więc wielkim zwolennikiem sił pancernych. To co generał Sikorski zaczerpnął z poglądów Johna Fullera, to założenie, że czołgi lekkie powinny współdziałać z ciężkimi.
Innym teoretykiem wojskowym, który wyrażał się w podobnym duchu, był inny oficer angielski kpt. Basil Liddel Hart. W 1925 r. została opublikowana jego książka pt. rParis on the Future of Warr1;. Zawarł w niej koncepcję wojny błyskawicznej, w której decydująca rola przypadłaby oczywiście siłom pancernym. Twierdził, że bombardowania przeprowadzane drogą lotniczą załamią ducha walki ludności cywilnej. Jego tezy zostały w późniejszych latach wykorzystane przez oficerów niemieckich do opracowania doktryny wojennej rblitzkriegur1;, która przyniosła Wehrmachtowi olbrzymie sukcesy w czasie drugiej wojny światowej.
Problem wykorzystania wojsk pancernych był szeroko dyskutowany także wśród polskich teoretyków wojskowości. W 1924 roku na łamach rBellonyr1; ukazał się artykuł oficera Aleksandra Stefanowicza pt. rWyniki zastosowania czołgów w wojnie światowej oraz kierunki ich rozwoju w okresie pokojowymr1;. Zagadnienie to badał m. in. Stefan Mossor, który był autorem dzieła pt. rSztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojnyr1;. Pierwsza polska publikacja poruszająca kwestię związków mieszanych została opublikowana dopiero w 1926 r. Był to artykuł pt. rZwiązki mieszaner1;, który ukazał się na łamach rBellonyr1; a jego autorem był oficer Aleksander Pragłowski.
Generał Władysław Sikorski nie miał problemów z zapoznaniem się z poglądami teoretyków obcych armii, na temat zastosowania wojsk pancernych w czasie wojny. Zadanie to ułatwiał fakt, że w drugiej połowie lat 20. na łamach rPrzeglądu Wojskowegor1; ukazywały się przedruki i streszczenia prac zachodnich teoretyków wojskowości.
Oczywiście generał Sikorski nie mógł pozostać obojętnym wobec poglądów Ferdynanda Focha, który w dziele rMoje wspomnieniar1;, wyraźnie opowiedział się za wojna materiałową. W pracy tej pisze: rBez technicznych środków walki, męstwo jest zupełnie bezsilne. A ponieważ sprzęt rośnie nieustannie, jednym z głównych zadań żołnierza jest ożywić narzędzie i je obsłużyć. Takie nauki dał już koniec 1914 roku.r1;
4. Pozostałe źródła informacji i doświadczeń generała Wojska Polskiego Władysława Sikorskiego dotyczących zastosowania broni pancernej na polu walki.
Generał Sikorski zbierał wszelkie informacje i doświadczenia na temat broni pancernej, analogicznie jak w przypadku sił powietrznych podczas swoich pobytów
za granicą. 28 maja 1928 r. autor były szef Sztabu Generalnego, wysłał do Ministra Spraw Wojskowych list, w którym pisał: rZałączając świadectwo lekarskie - proszę o czteromiesięczny urlop, w czasie którego studiować będę we Francji problem lekkich jednostek mieszanych.r1;
W studiach nad sztuka wojenną, mógł okazać się dla generała Sikorskiego pomocny dorobek polskiego szkolnictwa wojskowego. W wyniku jej reformy, która miała miejsce na przełomie lat 20. i 30., w 1930 r. powstało w Modlinie Centrum Broni Pancernej. Do doświadczeń tego ośrodka szkolnego Wojska Polskiego, mógł sięgnąć autor rPrzyszłej wojnyr1;.
Zdobywanie informacji na temat nowych środków technicznych walki wchodziło w zakres obowiązków generała Władysława Sikorskiego, wynikających z funkcji jakie pełnił w okresie międzywojennym w łonie polskiej armii. 1 kwietnia 1921 r. objął stanowisko szefa Sztabu Generalnego. Trzy miesiące wcześniej, 7 stycznia, Józef Piłsudski wydał dekret, który zadania Sztabu Generalnego zawęził do spraw organizacyjnych oraz technicznych armii. Do obowiązków Władysława Sikorskiego, wówczas generała brygady, należało zapewnienie armii zaopatrzenia w sprzęt techniczny, na tyle, na ile było to możliwe. Takie samo zadanie stanęło przed nim od lutego 1924 r., gdy został Ministrem Spraw Wojskowych. W ciągu pierwszego roku swojej działalności na tym stanowisku, doprowadził do uzyskania kredytu od rządu francuskiego. Za pieniądze w ten sposób uzyskane dokonał zakupu uzbrojenia dla Wojska Polskiego.8 Prowadził także szczegółowe badania nad polskim przemysłem zbrojeniowym. W sytuacji, w której generał Władysław Sikorski musiał dokonać wyboru uzbrojenia dla polskiej armii, musiał znać uzbrojenie jakim dysponowały inne armie europejskie oraz znać ich zalety i wady techniczne.
Postęp techniczny w dziedzinie wojsk pancernych, autor rPrzyszłej wojnyr1; śledził, analogicznie jak w przypadku lotnictwa bojowego, także poprzez zapoznawanie się z materiałami archiwalnymi i prasowymi dotyczącymi zbrojeń armii świata, szczególnie Niemiec i ZSRR.
Bibliografia:
Bułhak H., Stawecki P., Władysław Sikorski - minister spraw wojskowych
17.II.1924r11;13.XI.1925, w: Ministrowie spraw wojskowych 1918r11;1944. Z badań nad polityką wojskową Polski, red. M. Jabłonowski, Pułtusk 2005, s. 111-139.
Gilbert M., Pierwsza wojna światowa, przeł. S. Amsterdamski, Poznań 2003.
Jędryka B., Przyszła wojna w przewidywaniach generała Władysława Sikorskiego, rWojskowy Przegląd Historycznyr1; 4 (1978), s. 293-299.
Korpalska W., Władysław Eugeniusz Sikorski. Biografia polityczna, wyd. 2, popr. i uzup., Wrocław 1988.
Sikorski W., Czołg w wojnie hiszpańskiej, w: Generał Władysław Sikorski. Publicystyka generała Władysława Sikorskiego na łamach rKuriera Warszawskiegor1; w latach 1928-1939, Warszawa 1999, s. 297-299.
Sikorski W., Dwa moralne ogniwa wojny, w: Generał Władysław Sikorski. Publicystyka generała Władysława Sikorskiego na łamach rKuriera Warszawskiegor1; w latach 1928-1939, Warszawa 1999, s. 64-66.
Sikorski W., Przyszła Wojna. Jej możliwości i charakter oraz związane z nim zagadnienia obrony kraju, wyd. 2, popr. i uzup., Warszawa 1984.
Stawecki P., Kształcenie i szkolenie sił zbrojnych, w: Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864-1939, red. P. Stawecki, Warszawa 1990, s. 532-540.
Wyszczelski L., Polska myśl wojskowa 1914-1939, Warszawa 1988.
