Polskie harcerstwo ma 100 lat

Artykuły historyczne napisane przez użytkowników historiapolski.eu oraz z zaprzyjaźnionych stron.
Niniejszy katalog zawiera artykuły naukowe i popularnonaukowe publikowane w naszym serwisie. Trafiają do niego na bieżąco wszystkie nowe artykuły, zawiera również sukcesywnie uzupełnianą bazę starszych tekstów. POLECAMY!
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Polskie harcerstwo ma 100 lat

Post autor: Artur Rogóż »

Polskie harcerstwo ma 100 lat


Początki harcerstwa na ziemiach polskich sięgają 1909 r., kiedy to w prasie pojawiły się pierwsze artykuły na temat skautingu. Twórcą nowej propozycji wychowawczej był angielski generał Robert Baden - Powell, który swoje obserwacje z pracy z młodzieżą opisał w książce Scouting for boys.


Idea skautingu zaciekawiła co najmniej trzy organizacje: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Ruch Etyczny „Eleusis” i Organizację Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”. Członkiem tych trzech organizacji był Andrzej Małkowski - autor polskiego tłumaczenia książki Roberta Baden-Powella. Zadanie otrzymał w dość niecodziennych okolicznościach – tłumaczenie miało być karą za ciągłe spóźnianie się na spotkania „Zarzewia”. Książka „Skauting jako system wychowania młodzieży” ukazała się w lipcu 1911 r., a Małkowski został wielkim zwolennikiem idei skautingu. Zresztą nie tylko on.

W 1910 r. w Krakowie nastąpiła pierwsza udana próba stworzenia zastępu harcerskiego – w Gimnazjum św. Anny powstał zastęp „Kruków”, a w 1911 roku ukazał się rozkaz Małkowskiego o powołaniu pierwszych drużyn harcerskich na terenie Lwowa. W tym samym roku światło dzienne ujrzało czasopismo „Skaut”, w którym pojawił się tekst Ignacego Kozielewskiego Wszystko, co nasze (późniejszy hymn harcerski). W pierwszym numerze „Skauta” ogłoszono konkurs na polską odznakę skautową. Rozstrzygnięto go w lutym 1912 r. – polscy skauci mieli nosić krzyż harcerski, zaprojektowany przez ks. Kazimierza Lutosławskiego, wzorowany na Virtuti Militari. I to na krzyżu, po raz pierwszy w Polsce, znalazła się lilijka skautowa. Do dzisiaj posługujemy się terminologią harcerską, pochodzącą z wydanej w 1912 r. książki Eugeniusza Piaseckiego i Mieczysława Schreibera Harce młodzieży polskiej.



W 1916 roku doszło do zjednoczenia wszystkich organizacji harcerskich zaboru rosyjskiego i powstania Związku Harcerstwa Polskiego, natomiast 1 – 2 listopada 1918 r., w Lublinie odbył się zjazd zjednoczeniowy harcerstwa wszystkich zaborów.
W okresie kształtowania się granic państwa polskiego harcerze bronili Lwowa, brali udział w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach, wreszcie stanęli w obronie kraju, gdy wybuchła wojna polsko-bolszewicka. Do służby frontowej stanęło ok. 6000 druhów, a do służby pomocniczej zgłosiło się 15 000. Z wyjazdu na Zlot Skautowy w Londynie zrezygnowała reprezentacja kraju, wysyłając do organizatorów depeszę o treści: Polscy skauci nie mogą przybyć na Jamboree, ponieważ pomagają bronić cywilizacji.

W momencie ustabilizowania się sytuacji w państwie polskim, należało nieco zmienić program harcerstwa i odejść od tak istotnego do tej pory militaryzmu. W poszukiwaniu nowych dróg postawiono na specjalizacje – rozwijało się więc m.in. harcerskie szybownictwo, żeglarstwo, kajakarstwo, kluby sportowe.
W dwudziestoleciu rozwinął się ruch zuchowy, najpierw dziewczęcy, potem chłopięcy. Ogromna w tym zasługa Aleksandra Kamińskiego, który od 1928 r. w czasopiśmie harcerskim „Na tropie” publikował przygody drużynowego zuchów Antka Cwaniaka.
Ważnym wydarzeniem tego okresu był jubileuszowy zlot harcerstwa polskiego w Spale, który odbył się w1935 r. W wydarzeniu wzięło udział ok. 25 000 uczestników.

Wybuch II wojny światowej sprawił, że po raz kolejny znaczenia nabrały słowa wypowiadane w czasie Przyrzeczenia Harcerskiego: Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce. Młodzi ludzie od pierwszych dni wojny włączyli się w działania obronne – wystarczy wspomnieć bohaterską obronę Wieży Spadochronowej w Katowicach, czy udział harcerzy w obronie Warszawy.
27 września 1939 r. nastąpiła decyzja o przeniesieniu harcerstwa do konspiracji pod kryptonimem Szare Szeregi. Harcerki działały w Pogotowiu Harcerek. Dziewczęta wspomagały służby cywilne, prowadziły tajne nauczanie, pomagały więźniom, ich rodzinom i Żydom. Wiele z nich działało w służbach pomocniczych organizacji męskiej jako łączniczki i sanitariuszki.
Od 1942 roku w męskiej organizacji zastosowano podział na Zawiszaków (12-15 lat), Szkoły Bojowe(16-18 lat) i Grupy Szturmowe (powyżej 18 lat). Każda z grup miała specjalnie opracowany program i cele, sformułowane w programie „Dziś –Jutro - Pojutrze” /konspiracja – powstanie - wolna Polska
Oddzielną kartę w historii konspiracyjnego harcerstwa stanowi Powstanie Warszawskie. Swoją rolę spełnili w nim Zawiszacy, którzy w czasie powstania roznosili pocztę. W trakcie 63 dni walki młodzi ludzie roznieśli ok. 180.000 tysięcy listów. Szlak bojowy harcerskich batalionów „Zośki” i „Parasola” prowadził od Woli, przez Stare Miasto, aż po Czerniaków. W czasie walk poległo ok. 60 proc pierwotnych składów batalionów.

Szare Szeregi nie były jedyną organizacją harcerską w czasie II wojny – należy odnotować istnienie Hufców Polskich, z których wykształciły się bataliony harcerskie „Wigry” i „Gustaw”. Warto przywołać także drużynę harcerską „Mury”, która działała od 1941 r. w obozie koncentracyjnym w Ravensbruck.
Po zakończeniu wojny harcerstwo zaczęło się żywiołowo i spontanicznie odradzać. Instruktorzy mający w pamięci założenia programowe Pojutrza jak najszybciej przystępowali do pracy. Jednak nowe władze nie były nastawione przychylnie do harcerstwa. Utworzono Tymczasową Naczelną Radę Harcerską, która przygotowała nowe Prawo i Przyrzeczenie harcerskie oraz Deklarację Ideową, co spowodowało rezygnację wielu instruktorów. W 1947 r. komendanci chorągwi na swoim zjeździe przyjęli uchwałę o zerwaniu z tradycją harcerską, co spowodowało, że z harcerstwa odeszła kolejna grupa doświadczonych instruktorów. Stopniowo kontrolę nad organizacją zaczął przejmować Związek Młodzieży Wiejskiej, by na początku 1950 r. przejąć ją całkowicie. Zmienione zostało Prawo i Przyrzeczenie harcerskie, symbolika i mundur. Odrzucono sprawdzoną metodykę, formy pracy, zlikwidowano drużyny w szkołach średnich. Większość doświadczonych instruktorów została odsunięta od pracy z młodzieżą. Zajęli się nią etatowi pracownicy szkół. Organizacja Harcerska ZMP wzorowana była na sowieckiej organizacji pionierskiej. Harcerstwo traciło na atrakcyjności, jego działania przestały uwzględniać potrzeby dzieci i młodzieży.
8 grudnia 1956 r. rozpoczęła się w Łodzi Ogólnopolska Narada Działaczy Harcerskich (nazwana potem Zjazdem Łódzkim), na którą przybyła grupa zasłużonych działaczy harcerskich prowadzona przez Aleksandra Kamińskiego i Stanisława Broniewskiego. Doszło do porozumienia - Zjazd Łódzki przyjął uchwałę o zmianach w harcerstwie i rozpoczął się intensywny okres odtwarzania drużyn, hufców i chorągwi. Przywrócono symbolikę, tradycyjne formy pracy. Jednak PZPR nie zrezygnowała ze swoich wpływów na harcerstwo.
W latach 70-tych pojawiła się propozycja dla starszej młodzieży - Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej (HSPS), mająca niewiele wspólnego z harcerstwem. Klasa szkolna stawała się drużyną harcerską, wychowawca drużynowym, a dyrektor szkoły szczepowym. Uczniowie nosili piaskowe koszule i czerwone krajki. Metodyka harcerska zeszła na drugi plan, ważniejsza była masowość organizacji i rosnące statystyki. Rajdy, turnieje, konkursy harcerskie stały się elementem indoktrynacji politycznej. Lata 70. to także czas wielkich akcji o charakterze centralnym takich, jak „Operacja 1001 Frombork” czy „Bieszczady 40”.

Na szczęście przez cały czas istniały drużyny i hufce prowadzące autentyczną harcerską pracę. Instruktorzy nawiązywali do tradycyjnej metodyki i starali się zachować ducha prawdziwego harcerstwa. Najczęściej były to środowiska o przedwojennych tradycjach - do takich drużyn należała m.in. warszawska „Czarna Jedynka”, która prowadziła działalność nietypową np. spotkania z kombatantami AK w czasie letnich obozów, czy oddawanie krwi dla rannych na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. Wielu wychowanków „Czarnej Jedynki zaangażowanych było w działalność opozycyjną.

Wydarzenia sierpniowe roku 1980 przyniosły zmiany – w ZHP nastąpiła rezygnacja z masowości, co spowodowało dość duży spadek liczebny organizacji. Na fali zmian powstały ruchy programowo-metodyczne np. Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego czy Ruch Przyszłość Harcerstwa, które chciały zmienić metodykę i stylu działania organizacji harcerskiej. W 1981 r. z ZHP odeszli członkowie szczepu „Zawisza”, zakładając Niezależny Ruch Harcerski. Duże znaczenie dla zmian w harcerstwie miały pielgrzymki papieskie – w 1982 r. podczas II pielgrzymki papieskiej powstała Biała Służba.

Rok 1989 był przełomowy dla Związku Harcerstwa Polskiego. Po pierwsze na Zjeździe w 1989 r. przywrócono przedwojenne Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Po drugie z Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej i Białej Służby powstał Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej, a kilka miesięcy później ukonstytuowało się Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza”. W 1995 r. po odłączeniu się hufca Warszawa – Śródmieście powstało Stowarzyszenie Harcerskie.

Gabriela Sierocińska-Dec
ODPOWIEDZ

Wróć do „Artykuły historyczne”