Legiony Polskie

[Artur Rogóż]

Pierwsza polska formacja wojskowa w XX w. Skupiła w sobie oddziały Strzelca Józefa Piłsudskiego, Drużyny Strzeleckie, Polowe Drużyny Sokoła oraz inne organizacje paramilitarne działające przed I wojną światową głównie na terenie zaboru austriackiego. (Legioniści I Brygady w okopach nad Nidą - kwiecień 1915 r. Fot. CAW)

Legiony powołane zostały 16 sierpnia 1914 r. przez Naczelny Komitet Narodowy, jako próba ratowania wojskowej inicjatywy Józefa Piłsudskiego. Działały w ramach armii austro-węgierskiej i podlegały dowództwu Landwehry.

W szczytowym okresie rozwoju w Legionach służyło ponad 16 000 żołnierzy (jesień 1915 r.). Organizacyjnie dzieliły się na 3 Brygady:

I Brygada powołana została 19 grudnia 1914, dowodził nią Józef Piłsudski (do 27 września 1916)

II Brygada powołana została 19 grudnia 1914, I dowódcą był Ferdynand Küttner - do 14 lipca 1916, następnie Józef Haller do 19 lutego 1918.

III Brygada powołana została 8 maja 1915. Dowodzili nią: Wiktor Grzesicki do 14 lipca 1916, Stanisław Szeptycki do 14 listopada 1916, Zygmunt Zieliński do 25 kwietnia 1917, Bolesław Roja do 30 lipca 1917.

W okresie od powołania do później jesieni 1915 r. Brygady działały na różnych frontach:

I Brygada na Ziemi Krakowskiej i na terenie zaboru rosyjskiego (najważniejsze bitwy to m. in. Krzywopłoty, bitwa limanowska, Łowczówek, walki nad Nidą, Konary i Jastków.

II Brygada w Karpatach Wschodnich (najważniejsze bitwy to m. in. Rafajłowa i Zielona, Mołotków, Kirlibaba, Szarża pod Rokitną.

III Brygada weszła do boju od sierpnia 1915 r. i współdziałała z Brygadą Józefa Piłsudskiego.

Od jesieni 1915 roku do września 1916 Legiony walczyły już wspólnie na płn. Wołyniu, nad Styrem i Stochodem.

W lipcu 1916 r. miała miejsce największa bitwa Legionów, Bitwa pod Kosiuchnówką. Wówczas to Legioniści pomimo huraganowego ognia i ciągłych ataków Rosjan przez kilka dni utrzymali linię frontu. Wycofali się dopiero po załamaniu frontu na flankach bronionych przez Węgrów i Czechów.

Na jesieni 1916 r. doszło do wycofania Legionów z frontu na tyły i dymisji Józefa Piłsudskiego z funkcji brygadiera.

W lecie 1917 r. wybuchł jeszcze głębszy kryzys – legioniści odmówili złożenia przysięgi na wierność Niemiec.

Rozwiązano Legiony Polskie, część oficerów internowano w obozie w Beniaminowie, żołnierzy w Szczypiornie.

II Brygadę i pozostałych legionistów, poddanych austro-węgierskich, przemianowano na Polski Korpus Posiłkowy i wysłano we wrześniu/październiku na Bukowinę i Besarabię.

W lutym 1918 r. doszło do otwartego buntu w oddziałach Korpusu i legioniści pod dowództwem płk Józefa Hallera przeszli front na stronę rosyjską pod Rarańczą. Tam doszło do połączenia się z II Korpusem Polskim na Ukrainie.