Włodawa i Zamoyscy

Artykuły historyczne napisane przez użytkowników historiapolski.eu oraz z zaprzyjaźnionych stron.
Niniejszy katalog zawiera artykuły naukowe i popularnonaukowe publikowane w naszym serwisie. Trafiają do niego na bieżąco wszystkie nowe artykuły, zawiera również sukcesywnie uzupełnianą bazę starszych tekstów. POLECAMY!
Husarz
Posty: 803
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 31 paź 2010, 04:37

Włodawa i Zamoyscy

Post autor: Husarz »

Geneza dóbr włodawskich sięga najdawniejszych czasów. Majątek ziemski, na który składała się Włodawa z okolicznymi miejscowościami, leżący na ziemi włodawskiej na historycznym pograniczu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, stanowił własność wielu rodzin, począwszy od Sanguszków przez Leszczyńskich, Pociejów, Flemmingów aż do Czartoryskich i ostatnich właścicieli – Zamoyskich.

Pierwszymi właścicielami dóbr włodawskich byli Sanguszkowie, dzięki którym miasto otrzymało prawa miejskie na prawie magdeburskim w 1534 roku, potwierdzone 18 marca 1540 roku przez kniazia Fiodora Sanguszkę. Następnymi zostali Leszczyńscy, dzięki którym Włodawa działała prężnie jako ośrodek kalwiński. Rafał Leszczyński zmarł nagle we Włodawie 29 marca 1636 roku. Jak głosi legenda powtarzana przez katolicką część rodu, Rafał Leszczyński, zagorzały protestant, na łożu śmierci przeszedł na wiarę katolicką.

Kolejnymi zarządcami dóbr włodawskich zostali pochodzący z Litwy Pociejowie, którzy z Ludwikiem Konstantym Pociejem na czele w 1698 roku ufundowali we Włodawie klasztor oo. paulinów, pierwszy na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Źródła tak opisują tę fundację:

Miłe obudzą wspomnienia w potomnych dobroczynne inicjatywy, jeśli tylko będą wiernie opisane na stronach „Roczników”. Pierwsze miejsce w tym względzie dajemy panu Ludwikowi Pociejowi, podkomorzemu brzeskiemu i kujawskiemu, a później hetmanowi Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jakkolwiek jeszcze się nie ukazały kwiaty Paulińskiej Palmy [Zakonu], jednak przynęcony nimi wspomniany hetman ofiarował braciom naszego Zakonu nową fundację, doskonale uposażoną, łącznie z prowizją majątku. Fundacja miała miejsce w dziedzicznych jego dobrach we Włodawie, usytuowanych w Wielkim Księstwie Litewskim. Pierwszy, który wzniósł Palmę naszego Zakonu na Litwie, to o. Dominik Paprocki, kaznodzieja warszawskiej katedry, wydelegowany do tej sprawy; domagał się go imiennie sam fundator. Dzięki jego pomyślnym staraniom świeża latorośl paulińska w ciągu kilku lat tak dalece wzrosła, że rozłożystymi szeroko gałęziami dorównywała starym palmom. Wybudowano mianowicie obszerny gmach klasztorny z wypalanej cegły, podnosząc go formalnie do uprawnień domu zakonnego.

W 1749 roku, w roku śmierci Antoniego Pocieja, w wyniku niespłaconego kontraktu z 1745 roku włości przeszły w ręce Jerzego Flemminga, a następnie, dzięki małżeństwu córki Jerzego Flemminga, Izabeli, z księciem Adamem Kazimierzem Czartoryskim Włodawa z okolicznymi dobrami znalazła się w posiadaniu rodu Czartoryskich. W 1798 roku córka księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego i Izabeli Czartoryskiej z Flemmingów, Zofia, wniosła dobra w posagu Stanisławowi Kostce Zamoyskiemu, przyszłemu XII ordynatowi na Zamościu, od którego wywodzi się siedem linii rodu.

Założycielem włodawskiej linii rodu był August, syn Stanisława Kostki Zamoyskiego, urodzony 18 listopada 1811 roku jako szósty syn i ósme z kolei dziecko pary ordynackiej.

Zamoyscy, podobnie jak wiele innych rodzin arystokratycznych, dużą wagę przywiązywali do wykształcenia dzieci, zwłaszcza synów. Miało to szczególne znaczenie dla powodzenia rodu, ponieważ na synach spoczywało pomnażanie dóbr rodowych, piastowanie wysokich stanowisk urzędniczych w państwie i przynoszenie chluby rodzinie.

Przez krótki czas posiadaczem dóbr był Stanisław Nowakowski. Ten wkrótce po nabyciu majątku odsprzedał go 15 maja 1818 roku poprzedniemu dziedzicowi, Stanisławowi Zamoyskiemu, za „sumę szacunkową dwa miliony cztery kroć siedem tysięcy czterysta trzynaście złotych, tj. 2 407 413 zł”. W jego rękach latyfundium włodawskie pozostało do 18 listopada 1837 roku, po czym przeszło na własność jego syna – hrabi Augusta Zamoyskiego – na podstawie testamentu z dnia 6 października 1837 roku, wydanego w Krasiczynie, zgodnie z którym przejście własności dóbr stanowiło udział w majątku ojcowskim, macierzystym i kapitale.Znany jest rysopis dwudziestopięcioletniego Augusta z sierpnia 1837. Był on „wzrostu słusznego, oczów czarnych, twarzy ciągłej i nosa miernego”. Wówczas to August starał się o pozwolenie na wydanie paszportu. Prośbę motywował słabością zdrowia ojca, któremu chce towarzyszyć w podróży „dla zasięgnięcia Rady Lekarzy”. Miał się udać do Wiednia, a po drodze zatrzymać się w Galicji, gdzie doszło do podziału majątku.

August Zamoyski stosownie do aktu działowego otrzymał dobra składające się z Włodawy i Orchówka oraz wsi: Suszno, Dobropol, Różanka, Szuminka, Konstantyn, Stawki, Korolówka, Kaplonosy, Krasówka,, Wyryki, Połód, Suchawa, Żdżarka, Wólka, Lubień, Adampol, Żuków, Luta, Iwankowszczyzna, Okuninka wraz z osadami Irkuck i Kamczatka. Wartość dóbr została oszacowana na wartość 1.925.930 zł 14 gr, a do tego doszła część dóbr znajdujących się w Cesarstwie Rosyjskim zwanych Zabuże o wartości 715.035 zł. Jak podaje dokument dotyczący dziedziczności dóbr:

W dobrach tych znajdują się dwa miasta, to jest Włodawa i Orchówek, trzecie było miasteczkiem zwane Różanka, które teraz jest wsią pańszczyźnianą. Miasta te nie miały i nie mają żadnych królewskich przywilejów, oprócz na 3 jarmarki udzielonych na żądanie dziedzica, a mianowicie, tylko dla miasta Włodawy: to ostatnie jest teraz miastem obwodowym, jest przecięte linią demarkacyjną r. 1794. Cesarstwa Rossyjskiego Rzeką Bugiem, ma Komorę II-go rzędu, Sąd Pokoju, Skład Soli Państwowej i Urząd Municypalny. Po przecięciu linią demarkacyjną Dóbr Włodawskich w r. 1794 i dostania się w Kordon Cesarstwa Rossyjskiego część gruntów należących, dziedzic uwczesny [sic!] X. Czartoryski A. na ziemi dziedziczney za Bugiem uformował nowe miasteczko, pod nazwiskiem Włodawka, gdzie teraz jest Tamożnia Rosyjska. Po r. 1814, ś.p. Hr. Ordynatowa Zamoyska miasteczko to rozszerzyła, i w Senacie Petersburskim uzyskała przywilej na 3 jarmarki, dla Włodawki, czyli potwierdzenia owych trzech Jarmarków które przez Królów Polskich były nadane dla Włodawy , ale odbywały się w tam miejscu za Bugiem, gdzie teraz osypuje Włodawka, jako miejscu z położenia swego i okolic dla przybywającego na Jarmarki bydła dogodnego, i dla Kupców stosownem. Którey dogodności na lewym brzegu Bugu miasto Włodawa nie miało dawniej i mieć może teraz z powodu granicy.

W roku 1843 Zamoyski ożenił się z Elfrydą Tyzenhauz, córką Rudolfa na Żołudku, pułkownika artylerii wojsk napoleońskich i Genowefy z Pusłowskich. Gabriela Puzynina z Günterów tak charakteryzuje Augusta Zamoyskiego:

Pan August Zamoyski najsympatyczniejszy ze szwagrów przez to samo, że najbardziej z nich Polak, mówił najchętniej po polsku i o narodowych rzeczach, wydawał się łagodny i przywiązany do żony; możeby się nawet dał powodować młodej, milutkiej, serdecznej kobietce, gdyby nie był Zamoyskim, tj. związanym godłem familijnym: żony być powinny poddane mężom swoim.

Podobnie jak starsi bracia, którzy walczyli w 5. Pułku Ułanów im. Zamoyskich, August Zamoyski również uczestniczył w powstaniu listopadowym. Gdy wybuchło powstanie, był młodym człowiekiem, miał dopiero 19 lat, mimo to wypełnił bohatersko obywatelski obowiązek, co wśród ówczesnej arystokracji nie było powszechnym zjawiskiem.

Można przypuszczać, że August był oddany żonie i rodzinie. Był człowiekiem wprawdzie wymagającym i konsekwentnym, co świadczyło o wartościach, jakie wyniósł z domu rodzinnego, ale także ciepłym i wyrozumiałym. Oboje małżonkowie byli głęboko religijni i zapewne w takiej atmosferze wychowywali dzieci, a mieli ich ośmioro, zaś starości dożyło pięcioro, mianowicie trzy córki: Eliza, Maria i Anna, oraz dwóch synów: August Adam i Tomasz. Troje dzieci Augusta i Elfrydy, Wacław, Andrzej i Zofia, zmarło w dzieciństwie.

Ciekawym elementem, który łączył ściśle rodziców z dziećmi, był zwyczaj nadawania folwarkom imion swoich dzieci. Po lewej stronie Bugu do dzisiaj istnieją jako wioski lub przysiółki: Izabelin, Gucin, Adampol czy Augustów. Po narodzinach Tomasza 15 stycznia 1856 roku folwark leżący po prawej stronie Bugu otrzymał nazwę Tomaszówka.August Zamoyski pozostał właścicielem dóbr aż do śmierci 23 lutego 1889 roku. Pochowano go w podziemiach kościoła pod wezwaniem św. Ludwika we Włodawie, razem z małżonką, Elfrydą Zamoyską z Tyzenhauzów. Pełna inskrypcja na tablicy w głównej części podziemi brzmi następująco:

TU SPOCZYWAJĄ Ś. P. AUGUST ZAMOYSKI Z RÓŻANKI UR. 1811 + 1889 SYN STANISŁAWA XII ORDYNATA I ZOFJI Z CZARTORYSKICH OFICER W.P. W 1830 R. ODZNACZONY KRZYŻEM VIRTUTI MILITARI I MAŁŻONKA JEGO ELFRYDA Z TYZENHAUZÓW ZAMOYSKA UR. 1825 + 1873 ORAZ ICH DZIECI WACŁAW UR. 1844 + 1844 ZOFJA UR. 1846 + 1856 ANDRZEJ UR. 1852 + 1855 I WYCHOWANE PRZEZ NICH SIEROTY PO SIOSTRZE JÓZEFIE Z TYZENHAUZÓW KONSTANTYNOWEJ POTOCKIEJ Z PECZARY STEFAN POTOCKI UR. 1844 + 1865 I MARIA POTOCKA UR. 1846 + 1866 WIECZNY ODODPOCZYNEK RACZ IM DAĆ PANIE.

Jak podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, w 1871 roku dobra włodawskie obejmowały 36.098 mórg, w tym lasów urządzonych 16.932 mórg, oraz 19 folwarków, do których należały: Różanka, Augustów, Stawki, Suszno, Koralówka (obecnie Korolówka), Gucin, Dobropol, Adamki, Tomaszpol, Adampol, Połód, Zosiny, Kapłonosy (obecnie Kaplonosy), Wyryki, Marysin, Elizyn, Suchawa, Okuninka, Irkuck, miasto Włodawa, miasteczko Orchówek, oraz wsie: Suszno, Różanka, Szuminka, Konstantyn, Stawki, Koralówka, Kapłonosy, Krasówka, Wyryki, Suchawa, Żdżarki, Lubień, Żuków, Iwanki, Luta i Okuninka.

August Zamoyski dokonał działu swego majątku i majątku po zmarłej w 1873 roku żonie Elfrydzie w akcie notarialnym z roku 1884, zastrzegając sobie „używalność całego majtku aż do śmierci” i jednocześnie zobowiązując się do spłaty obciążeń.

August Adam Zamoyski otrzymał dobra, których wartość została oszacowana na 1.222.773 rubli. Były właściciel dóbr August wydzielił dla pozostałych dzieci, do podziału, sumę 521.198 rubli 25 kopiejek. Tomasz Zamoyski otrzymał 93.752 rubli 83 kopiejki, Anna Zamoyska – 214 715 rubli 7 kopiejek, Elżbieta, żona Ignacego Krasickiego – 73 735 rubli 10 kopiejek, Maria, żona Pawła Popiela – 138.995 rubli 24 kopiejki. Całą sumę miał wyasygnować August Adam Zamoyski, który zobowiązał się spłacić rodzeństwo w ciągu dziesięciu lat, to jest od 1 czerwca 1884 do 1 czerwca 1894 roku.

W roku 1909 August Adam i Róża Zamoyscy, korzystając ze złagodzenia ucisku narodowego i religijnego, uzyskali od władz cesarskich zgodę na wzniesienie kościoła katolickiego w Różance. Zamoyski, mając na uwadze liczne przypadki likwidacji parafii rzymskokatolickich, zastrzegł w akcie notarialnym, że jeśli kościół filialny w Różance wskutek ukazu carskiego zostanie zamieniony na cerkiew prawosławną, wówczas akt darowizny staje się nieważny, a plac i zabudowania na nim się znajdujące przechodzą ponownie na własność Zamoyskiego.

Dobra pozostawały w rękach Augusta Adama do momentu jego śmierci w 1917 roku. Po nim majątek odziedziczył jego syn, Konstanty, który przeniósł siedzibę z Różanki do Adampola, budując tam zespół pałacowy. Konstanty Zamoyski otrzymał majątek na podstawie uzyskanych pełnomocnictw od pozostałych spadkobierców – matki Róży Zamoyskiej z Zamoyskich oraz sióstr Marii Żółtowskiej i Róży Komierowskiej.Siedzibą włodawskiej linii Zamoyskich od początku była Różanka. Zespół pałacowy usytuowano w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Bug, na szczycie lewobrzeżnej skarpy o wydłużonym łagodnym stoku. Pałac powstawał w wyniku ewolucji i rozbudowy założenia barokowego z początku XVIII wieku. Został ukończony w 1715 roku, przypuszczalnie według projektu Józefa Pioli. Według tradycji ówczesny właściciel Różanki, Ludwik Konstanty Pociej, otrzymał pałac od cara Piotra I jako dar w uznaniu zasług.

W pamiętniku hrabiego Tomasza Zamoyskiego z dnia 20 listopada 1927 roku znajduje się opis pałacu:

Pałac zatem Różaniecki wzniesiony przez Piotra Wielkiego nad wysokim brzegiem Buga liczył swej egzystencji 202 lata. Jako budowla gmach ten był wspaniały. Odznaczał się czystością (…) i stylem. A pod względem budowy był nader ciekawy, bo dwupiętrowa jego wysokość nad poziom Ziemi, odpowiadało głębokości dwupiętrowym piwnicom w ziemi. Z jednej piwnicy było przejście pod ziemią aż do Bugu.
Mury były nadzwyczaj grube, tak, jak to w owych czasach budowano. Wszystkie gzymsy, kapitale drzwiowe i okienne były z kamienia ciosowego, a niektóre główniejsze wejścia przyozdobione były czarnym marmurem, jak tego dowodziły jeszcze szczątki z dawnych lat pozostałe. Pokoje parterowe przeważnie pięknym łukiem sklepione.
Nad głównym wejściem istniał napis na tablicy marmurowej: „HOSTICA FAX DELET QUAE TU CLEMENTOR HOSTE. FUNDAMENTA DOMUS MAGNE GRANDIVE JACIS SORS DOMINI INGENIUM SEQVITA CIVISQUE DUCISQUE. MARS CAEPIT QUAM PAX PERCIFIT ALMA DOMUS A.D. 1715. MARTIS ET ARTIS OPUS ROZEI UT BENE HOMINIS OMEN IMPLEAT AUGUSTE REGIA PACIS CRIT”. Tłumaczenie z łacińskiego na polskie przez proboszcza Pawła Sopiela brzmi jak następuje: „Nieprzyjacielski ogień zagładza podstawy domu, które ty łaskawszy od nieprzyjaciela potężny twórco zakładasz. Losy odpowiedziały duchowi Pana, obywatela i wodza. A woyna pochłonęła co błogi pokój zawiązuje. O Zamku niech święty pokój dokona Dzieła Marsa i Sztuki w Różance (której imię szczęśliwej wróżby)”.
Pałac kryty był dachówką polewną, koloru jasno niebieskiego, której szczątki i kawałki do dziś dnia w najbliższym otoczeniu pałacu znaleźć się dają. (...) Od strony i na jego brzegu były wspaniałe tereny dwupiętrowe kończące się schodami które aż do Buga prowadziły. Te ostatnie były już w ruinie i restaurowane niebyły, podczas kiedy same tarasy odnowione wzmocnione i utrzymane były do ostatniech chwili. (...)Na środkowej fasadzie pałacu od strony Buga umieszczony był herb Pocieja ogromnych rozmiarów, ze 4ry a może i więcej łokci wysoki, który w szczycie dachu przytwierdzony na żelaznej podstawie, kształt monstrancji przypominał. Herb ten był kruszcu szlachetnego, jeżeli nie ze złota, to przynajmniej grubo pozłacany, bo lśnił się i migotał w słońcu, jak ze złota, a pamiętam ten herb blisko 60 lat i nie był nigdy odnawiany.

Istotnym elementem rezydencji różanieckiej był park, do którego utworzenia przystąpiono w latach czterdziestych XIX wieku. Wówczas ogród taki zwano „ogrodem dzikim” bądź „angielskim”. Autorstwo projektu przypisywane jest Henrykowi Marconiemu. Tomasz Zamoyski jako założycieli „ogrodu owocowego tzw. francuskiego” podaje swego ojca Augusta i francuskiego ogrodnika Moeclina, którego sprowadzono ze Szwajcarii.

Zamoyscy opuścili Różankę 8 sierpnia 1915 roku, a kilka dni później wojska rosyjskie zrujnowały posiadłość, najpierw podpalając okoliczne budynki, potem bombardując sam pałac. W folwarku Różanka spłonęły zabudowania administracji, stary budynek z bramą wjazdową, stajnie i gorzelnia – przez rów wykopany do Bugu wypuszczono cały zapas spirytusu. W innych folwarkach wojna także poczyniła spustoszenie. W Kaplonosach i Augustowie zniszczono zabudowania, narzędzia i zasiewy.Zamoyscy po tej ogromnej stracie nie odbudowali rezydencji różanieckiej, a syn Augusta Adama, Konstanty, w 1923 roku rozpoczął budowę pałacu w Adampolu, w sosnowym lesie niedaleko Włodawy. Zespół pałacowy został tam wzniesiony w latach 1923–1927. Dominującym stylem pałacu jest neobarok i rosyjski klasycyzm, można również zauważyć elementy architektury bizantyjskiej.

Pałac składa się z kilku budynków otaczających szczelnie wewnętrzny dziedziniec. Na głównej ścianie pałacu znajduje się ryzalit z herbem rodowym Zamoyskich – Jelita – po przeciwnej stronie oficyna, po stronie południowej taras z basztą, która jest kopią dzwonnicy kościoła w Kruszynie, a stronę północną zamyka dawna oranżeria. Przy budowie zastosowano szereg ocalałych fragmentów pałacu w Różance – zabytkowe rzeźby, kapitele, marmurowe kominki, trzynastowieczne witraże. Znajduje się tutaj kopia obrazu Madonny Sykstyńskiej Rafaela Santiego, barokowa kropielnica z XVIII wieku, XVIII-wieczna płyta z herbami Polaki i Litwy czy figura Marki Boskiej z 1858 roku poświęcona przez Błogosławionego Ojca Honorata Koźmińskiego. Przy kartuszu rodowym znajduje się napis:

Niech te trzy kopije przypominają potrójny cel życia w narodzie, ojczyźnie, Kościele, potrójną walkę z sobkostwem, zwątpieniem, niewiedzą, potrójną nagrodę jeśli wytrwasz. Miłość rodziny, szacunek narodu, błogosławieństwo Kościoła. Do każdej walki wypróbowanych tych kopij używaj, a choć raniony zostaniesz, to mniey boli niż odstępstwo, niż grzech, jedyne prawdziwe nieszczęście, od czego Boże uchroń.

Do najważniejszych zamiłowań Zamoyskich należały myślistwo i hodowla koni. Tomasz Zamoyski nosił nawet przydomek „Lew”, który otrzymał od krewnych w celu odróżnienia od drugiego Tomasza, syna ordynata. Stadninę koni rasy oldenburskiej założył August Adam, który brał udział licytacjach koni w Janowie i Sławatyczach. Z jego inicjatywy utworzono we Włodawie klub jazdy konnej, w samej Różance zaś istniał tor wyścigowy.

Konstanty Zamoyski i Natalia z Lubomirskich Zamoyska wraz z córką Krystyną byli ostatnimi właścicielami Adampola. W 1942 roku zostali stamtąd wypędzeni przez Niemców, a 1944 roku pałac zajęło wojsko radzieckie. Pozostała część majątku – pola, folwarki – zostały rozparcelowane w wyniku reformy rolnej PKWN z 6 września 1944 roku.

Bibliografia
Czyż Piotr A., Włodawa w świetle źródeł Ordynacji Zamoyskich latach 1772–1942, Praca magisterska napisana w Zakładzie Historii i Kultury Antycznej pod kierunkiem ks. prof. dr hab. Romana Krawczyka, Siedlce 2009, s. 89.

Źródła pisane:

Archiwum Główne Akt Dawnych
1.Archiwum Zamoyskich
2.Kancelaria Własna Namiestnika w Królestwie Polskim. Wydział Paszportowy
Archiwum Państwowe w Lublinie:
2.Archiwum Ordynacji Zamoyskich z Włodawy
a.Akta tyczące się Archiwum Dóbr Włodawskich. Zarząd Dóbr Włodawskich do Kancelarii Głównej Dóbr i Interesów Hr. Augusta Zamoyskiego
b.Akta tyczące się Archiwum Dóbr Włodawskich. Kancelaria Główna Dóbr i Interesów Hr. Augusta Zamoyskiego do Zarządu Dóbr Włodawskich
c.Akta tyczące się dziedziczenia Dóbr Włodawskich. O Włodawie
d.Akta tyczące się dziedziczenia Dóbr Włodawskich. O Różance
e.Wypisy z Akt notarialnych dotyczące zamiany administracyjnej dóbr Włodawskich
f.Pierwszy wypis z aktu notarialnego zeznanego przed Zygmuntem Wasiutyńskim Notariuszem w Warszawie No 1384
g.Wypis z pamiętnika hr. Tomasza Zamoyskiego z dnia 20 listopada 1920 r.
3.Rząd Gubernialny Siedlecki
a. Archiwum parafialne w Różance, Akta budowy kościoła.
Archiwum Państwowe w Lublinie. Oddział w Chełmie
1.Wydział Ksiąg Wieczystych
a.Akta Hipoteczne Włodawa
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
1.Korespondencja Józefa Ignacego Kraszewskiego

Źródła drukowane:

1.Chlebowski, B., Włodawa [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,Warszawa 1893, t. XIII, s. 712;
2.Dunin-Borkowski, J. Seweryn hr., Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów 1895, s. 663.
3.Dzieje Włodawy, pod red. E. Olszewskiego i R. Szczygła, Lublin-Włodawa 1991, s. , s.384
4.Giemza, Z., Powstanie styczniowe na Podlasiu 1863, „Zeszyty Muzealne”, t. 9, Włodawa 1999, s 66-76.
5.Ignatowicz, I., Biernat, A., Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 44.
6.Jabłońska, I. M., Panie i panowie na Orchówku, Różance i Włodawie, [w:] Życiorysy w trzy kultury wpisane. Włodawskie biografie, Studia pod redakcją Marka Bema i Adama Duszyka, Radom-Włodawa 2008, s. 21–22.
7.Koprukownik, A., Determinanty aktywności kulturalnej ziemian lubelskich w latach 1975–1939, [w:] Ziemiaństwo na lubelszczyźnie, red. R. Maliszewska, t. II. Kozłówka 2003, s. 9–30.
8.Krawczak, T., Kształtowanie świadomości narodowej wśród ludności wiejskiej Podlasia w latach 1860-1918, Biała Podlaska 1982, s. 27.
9.Machynia, M., Sanguszko Fiodor, PSB, t. XXXIV, Kraków 1992, s. 480–482
10.Nisiecki, K., Herbarz Polski, T, VIII, Lipsk 1841, s. 234–241;
11.Połnoje sobranije ruskich letopiskiej, t. II, Petersburg 1908, szp. 794.
12.Pożogo, K., Różanka, „Tygodnik Chełmski” 1985, nr 36, s. 5.
13.Pszenic, S., Maria Kalergis, Warszawa 1963, s. 516.
14.Red. Sanguszko Andrzej, PSB, t. XXXIV, Kraków 1992, s. 468-469
15.Rimša, E., Pieczęcie miast Wielkiego Księstwa Litewskiego, Warszawa 2007, s. 1142.
16.Roczniki Paulińskie, T. II, Częstochowa-Jasna Góra 1997, s. 243–244.
17.Roszkowski, W., Historia Polski 1941-2005, Warszawa 2006, s. 141.
18.Rzemieniu, F., Unici Polscy 1596-1946, Siedlce 1998, s. 79.
19.Sipayłło, M., Leszczyński Rafał, PSB, t. XVII, s. 135–139
20.Sobol, S., Polskie rody arystokratyczne, Poznań 1990, s. 133–134.
21.Sowa, A., Pociej Ludwik Konstanty, PSB, t. XXVII, Wrocław 1983, s. 38–47.
22.Waniczówka, H., Czartoryski Adam Kazimierz Joachim Ambroży Marek, PSB, t. IV, Kraków 1938, s.249-257.
23.Zespół synagogalny we Włodawie, Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie, Włodawa 2005 , s. 7.
24.Zielińska, T., Poczet rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 474.
25.Zielińska, Z., Pociej Antoni, PSB, t. XXVII, Wrocław 1983, s. 27–28.


Autor informacji:

Piotr A. Czyż
ODPOWIEDZ

Wróć do „Artykuły historyczne”