Biała Piska

[Artur Rogóż]

Biała Piska (niem. Bialla) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Biała Piska. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego.

Wieś Biała Piska powstała w 1428 r. w miejscu wcześniejszej osady pruskiej Gayle. Nazwa pochodzi z języka staropruskiego – gaylis oznacza biały. Koloniści z Mazowsza przetłumaczyli jako Biała. Wieś wymieniana w sprawozdaniu wizytacyjnym z 1424 r. jako licząca 60 łanów z młynem, w dąbrowie przy Gayle (dąbrowa położona pół mili od Jeziora Kumielskiego), gdzie niejaki Cwalina wraz z 20 krewnymi objął obszar 100 łanów. Dobra te znajdowały się ćwierć drogi od młyna zwanego Steffanflies.

Przywilej lokacyjny dla wsi czynszowej wystawiony został 9 października 1428 r. przez Josta Struppergera komtura bałgijskiego i wójta natangijskiego, za wiedzą i wolą wielkiego mistrza Pawła von Rusdorfa. Wieś położona była w okolicy zwanej Gayle, na 60 łanach na prawie chełmińskim. Sołtys i zasadźca – Piotr Szulc otrzymał 6 łanów chełmińskich, 4 łany przeznaczono na uposażenie parafii. Mieszkańcy otrzymali 15 lat wolnizny. Karczma wymieniana była już w 1447 r.

W 1481 ksiądz Nicolaus parafii w Białej zrezygnował z funkcji proboszcza ze względu na stan zdrowia. Jego następcą został ks. Petrus Swenteslai z diecezji płockiej. Proboszcz Swenteslai obsadzony został przez komtura bałgijskiego Erazmusa von Reizensteina. Przed 1525 Biała należała do archiprezbiteratu w Reszlu.

Rozwój na przełomie XVI/XVII w. Biała zawdzięczała dogodnemu położeniu na szlaku handlowym. Zasłynęła głównie z dużych jarmarków bydła. Dwa wydarzenia wstrzymały rozwój miasta. W 1656 r. wieś została spalona przez Tatarów hetmana Gosiewskiego. Kolejnym była epidemia dżumy.

26 marca 1722 r. w Królewcu Fryderyk Wilhelm I, król pruski, nadał osadzie Bialla prawa miejskie. Biała Piska liczyła wówczas 600 mieszkańców. Wybudowanie linii kolejowej Ełk-Pisz (1883 r.) spowodowało rozwój miasta w XIX w.

Stąd pochodził królewiecki duszpasterz polski Krzysztof Liebruder. W latach 1826-1829 pastorem był Jan Szamborski (1770-1832), nauczyciel, autor popularnych na Mazurach podręczników do języka polskiego.

Do roku 1938 miasto nosiło oficjalną niemiecką nazwę administracyjną Bialla, w roku 1938 (16 lipca) dekretem będących u władzy niemieckich nazistów przemianowana na Gehlen, po czym na Gehlenburg[1]. 4 września 1939 samotny polski samolot Karaś z 51 eskadry rozpoznawczej ostrzelał i obrzucił na miejscowym dworcu bombami niemiecki pociąg przewożący uzbrojenie i sprzęt wojskowy.

Po zakończeniu II wojny światowej do 1946 r. miasto było siedzibą powiatu piskiego.
Zabytki [edytuj]

* Kościół barokowy pw. św. Andrzeja Boboli, wybudowany w latach 1756-1763, wieża z 1832 r., wzniesiona według projektu K.F. Schinka. Ołtarz główny z XVII w.
* Ratusz z początku XXw
* Zabudowa małomiasteczkowa z przełomu XIX i XX w.
* Zdewastowany cmentarz niemiecki