Brzeg

[Artur Rogóż]

* Nieco fantastyczna i nie poparta faktami teoria mówi: Ciągłość zasiedlenia tego miejsca udokumentowana źródłami historycznymi sięga blisko 1850 lat. W czasach antycznych istniała tutaj miejscowość o nazwie Budorigum. Została ona odwzorowana na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142-147 naszej ery[2]. O tym, że miejscowość ta znajdowała się w miejscu Brzegu, informuje skorowidz nazw historycznych Orbis Latinus[3] oraz wynika to z położenia wśród innych zidentyfikowanych miejscowości Śląska.
* 1234 – pierwsza wzmianka o osadzie targowo-rybackiej Wysoki Brzeg (Wissokembreghe).
* 1248 – przywilej lokacyjny ks. wrocławskiego Henryka III
o wytyczenie na terenie osad Wysoki Brzeg i Małkowice regularnie rozplanowanego miasta z umocnieniami obronnymi
o zasiedlenie miasta przez kolonistów, w dużej mierze niemieckojęzyczną ludność z Saksonii i Turyngii[4].
* Od 1311 stolica niezależnego księstwa brzeskiego (potem legnicko-brzeskiego i wołowskiego) – we władaniu najdłuższej linii dynastii Piastów wygasłej w 1675 na Jerzym IV Wilhelmie.
* W 1329 brzeski ks. Bolesław III Rozrzutny złożył hołd lenny królowi czeskiemu.
* O Brzegu wspominają Jan Długosz w Historii Polski z XV wieku i Jan Kochanowski[5].
* Rozkwit w XVI wieku za panowania księcia Jerzego II.
* W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko miasta, włączając Brzeg do terytorium o dominacji języka polskiego[6].
* 10 kwietnia 1741 – bitwa pod Małujowicami. Po zbombardowaniu miasta przez króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego Brzeg przeszedł w ręce Prus.
* 15 sierpnia 1842 – otwarcie (najstarszej na Śląsku, a co za tym idzie, także najstarszej w obecnych granicach Polski) linii kolejowej Wrocław – Brzeg.
* do 1914 dynamiczny rozwój miasta na tle szybkiego awansu politycznego, gospodarczego i cywilizacyjnego państwa pruskiego (od 1871 jako części zjednoczonych Niemiec).
o przyrost ludności: z 11700 mieszkańców (1845) do 29000 mieszkańców (1914)[4].
o budowa połączeń kolejowych: z Opolem i Katowicami (1843), z Nysą (1848), ze Strzelinem (1894) i z Wiązowem (1910); budowa żeglownego kanału wzdłuż Odry i portu miejskiego (1909)
o rozwój przemysłu: garbarnia E.W. Molla, (1811), fabryka wyrobów pasmanteryjnych T.T. Heinzego (1830), cukrownia Löbbecka (1846), gazownia miejska (1848), fabryka fortepianów H. Schutza (1874), cukrownia "Concordia" (1876), fabryka ksiąg biurowych Loewenthala (1879), fabryka pieców szamotowych (1887), fabryka wyrobów cementowych H. Bienecka (1902), a także fabryka pojazdów konnych, fabryka maszyn Güttlera, fabryka maszyn rolniczych Przillasa, fabryka krzeseł, fabryka cygar i browar[7].
o rozwój przestrzenny: wchłonięcie dotychczasowych przedmieści, usunięcie murów średniowiecznych wraz z bramami (1863-1865)
o okres rządów burmistrza Juliusa Peppela (1895-1910): po włączeniu do miasta nowych terenów, liczba mieszkańców wzrosła o 8 tysięcy; liczne inwestycje: skanalizowanie miasta, doprowadzenie bieżącej wody, wymiana nawierzchni ulic i chodników, wybudowanie elektrowni oraz urządzenie parku (ob. Park Wolności)[8].
o w okresie 1878-1928 rada miejska ufundowała liczne pomniki poświęcone niemieckim osobistościom i mężom stanu[9]. Było to zgodne z trendem panującym w Niemczech na przełomie XIX i XX w., równocześnie jednak świadczyło o zwiększaniu się zasobności kasy miejskiej i aspiracji władz Brzegu oraz jego społeczności. Stawianie pomników o określonej tematyce nie pozostawało także bez związku z obecnością w Brzegu i jego okolicach mniejszości polskiej.
* 1945
o 23 stycznia – początek radziecko-niemieckich walk o miasto
o 6 lutego – zdobycie Brzegu przez Armię Czerwoną, stare miasto z szeregiem cennych zabytków legło w gruzach
o przyłączenie miasta do Polski i wysiedlenie niemieckiej ludności do Niemiec.
* lata 60. XX w. – odbudowa najważniejszych zabytków miasta, zabudowa starego miasta blokami mieszkalnymi
* 26 maja 1966 – tzw. pacyfikacja brzeska, wystąpienia ludności miasta w obronie mienia kościelnego, brutalnie stłumione przez oddziały ZOMO i funkcjonariuszy SB.
* 1992 – opuszczenie miasta przez wojsko rosyjskie