Schinesghe czy Schignesne?

[Artur Rogóż]

Wprowadzenie:

Dokument Dagome iudex jest aktem nadania grodu Schinesghe wraz z przynależnościami przez Dagoma i jego rodzine św. Piotrowi czyli Stolicy Apostolskiej. Został on zachowany w regestrach watykańskich. Sporządzono go w Zbiorze kanonów kardynała Deusdedita w 1087 r.
Dokument opisuje granice zewnętrzne państwa, biegnące najpierw wzdłuż morza a następnie przez punkty wytyczne takie jak Prusy, Ruś, Kraków, Alemure, kraj Milczan a następnie wzdłuż rzeki Odry do Schinesghe. Nazwe Schinesghe identyfikuje się z Gnieznem, które było w X i XI w stolicą państwa piastowskiego.Znajdowało się tam prawdopodobnie pierwsze biskupstwo a na pewno pierwsze arcybiskupstwo polskie. Jednak Gniezno nie jest położone nad Odrą, ani u jej ujścia. Nad rzeką położony jest natomiast Szczecin, gród pomorski. Istnieje podobieństwo literowe między nazwą Schinesghe a Szczecinem. Jednak Szczecin nie był u schyłku X w stolicą państwa. Prof. Stanisław Rospond uważał, iż pierwotnie nazwa Szczecina brzmiała Szczytno.W jednej z wersji nazwa miasta brzmiała Schinesne, która jego zdaniem była prawie identyczna z Szczecinem – Szczytnem.
Należy się w tym momencie zastanowić jaka jest nazwa reprezentacyjna dla dokumentu Dagome iudex. Prof. H. Łowmiański uważał że jest to nazwa Schinesghe. Swoje twierdzenie oparł na rekonstrukcji regestu, a z kolei prof. G. Labuda próbował podważyć ten wniosek uważając iż Schinesghe jest rekonstrukcją czysto literacką i nie oddaje wartości fonetycznej.Aby dokonać analizy dokumentu należy przeanalizować poszczególne rękopisy w których nazwa Schinesghe występuje. Jest to kodeks watykański 3833(D), kodeks watykański 1984(B) oraz kodeks paryski(P) – występuje tam nazwa Schinesghe w obu przypadkach, gdy mowa o „państwie” i „mieście” Schinesghe.Te trzy rękopisy wywodzą się ze wspólnego źródła [X], którego nie znamy. W grupie źródeł [L] – które wywodzą się z Liber politicus Benedykta, które znamy z bezpośredniej kopii w rękopisie kameraceńskim (F) oraz z Gesta pauperis scholaris Albini[G]. Niestety treść źródł [G] znana jest nam dzięki jednej z kopii w rękopisie ottoboniańskim (A) i z Liber censuum kard. Cenciusa w rękopisie watykańskim.
W formie DBPC nazwa brzmi Schinesghe, a w formie F schignesne i schinesche oraz w formie A schinesne i schinesgne. Prof. Labuda wychodził z założenia, że w zaginionym tekście Geste Albini nazwa wypisana była majuskułą i że skryba w tekscie C błednie odczytał majuskulną literę N w ostatniej zgłosce jako H, przez co zamiast SchinesGNE powstało SchinesGHE. Uznaje także, że formą najbardziej prawdopodobną dla grupy [L] jest Schignesne, występujące w tekscie F.Ponadto w tekście F występują dwie formy schignesne i schinesche.
Stało się tak prawdopodobnie z powodu nieuwagi kopisty bądz świadome opuszczanie literki g będące wynikiem różnicy między zapisem fonetycznym a literalnym.(np. Literalna pisownia Bologna a fonetyczna Bolońa) Następnie prof. Lobuda przypuszczał, że w grupie [X] także pisany był majuskułą i niewłaściwie odczytany jako –GHE zamiast –GNE.


Z kolei prof. Łowmiański uważ, że twierdzenie jakoby Gesta Albini było pisane majuskułą nie można potwierdzić z powodu jej zaginięcia, więc jest to w sferze domusłów. A majuskuła u kopisty C stanowi jego indywidualną inwencje. Uważa ponad to, że w tekście F nie powinno się eksponować formy Schignesne. Prawdopodobnie nastąpiła zamiana –c- na
-g- między Schinesche w F a jego odpowiednikiem w A, Schinesgne. Prawdopodobnie owe odchylenia wynikają z niedbałości kopisty F. Znajdują się tam m.in. takie pomyłki jak Graccoa zamiast Craccoa. Z kolei kopista A, próbował poprawić tekst. Dokonuje on poprawek w tekscie. Wyraz in Polonia znajdujący się na marginesie został przeniesiony z marginesu do tekstu a co pomineli inni kopiści. Przybrał on formę de provincja polanarum. Wynika z tego, że prawdopodobnie kopista wiedział, iż SchinesgNe określa stolicę metropoli Gniezno i nadał formę zbliżoną; schinesne. A za drugim razem przytoczył formę Schinesgne – w wyniku jego nieuwgi.
Obaj uczeni zgadzają się w jednym a mianowicie nie należy wykluczyć dwóch zasadniczych wersji stolicy państwa a mianowicie Schinesghe i Schignesne. Z tymi dwiema wersjami nalaeży identyfikować Gniezno i Szczecin. Ponadto zagadkowe jest pochodzenie prefiksu: schi, który nie znajduje swojego logicznego wytłumaczenia.