Rozwoj Gospodarczy Ziem Polskich W Wieku XIII-XIV

Podstawą średniowiecznej gospodarki za czasów pierwszych Piastów było rolnictwo. Przeważająca liczba ludności zamieszkiwała wsie w tym okresie.
Liczba ludności stopniowa zaczęła się zwiększać. Miało to duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego, ponieważ wymuszało zagospodarowywanie nowych terenów na potrzeby rolnictwa. Aby powiększyć tereny na role wykarczowano (wycięto) lasy, osuszono wiele bagien. Chłopi coraz częściej przebywali duże odległości w poszukiwaniu terenów do zagospodarowania.
Zaczęły tworzyć się osady. Osadnictwo skupiało się w dolinach rzek, gdzie lekkie, choć z reguły mało wydajne gleby były łatwe w uprawie. Osada liczyła najczęściej kilka, rzadziej kilkanaście gospodarstw.
ziomeka
Posty: 443
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 01 cze 2010, 03:37

Rozwoj Gospodarczy Ziem Polskich W Wieku XIII-XIV

Post autor: ziomeka »

Chciałbym poprosić kogoś żeby napisał mi coś na ten temat, bo mam do napisania wypracowanie a zupełnie nie wiem jak się do tego zabrać. Jeśli ktoś posiada jakieś linki do stron www to tez będę bardzo wdzięczny za podanie ich:) w temacie chodzi o wiek XIII i XIV:)
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Re: Rozwoj Gospodarczy Ziem Polskich W Wieku XIII-XIV

Post autor: Artur Rogóż »

Polska pod koniec panowania Piastów i na początku rządów Jagiellonów była państwem, w którym doszło do wielu przemian społecznych, spowodowanych zarówno bodźcami wewnętrznymi jak również zewnętrznymi. Negatywnie na pozycję państwa polskiego wpłynęły najazdy ze strony Tatarów (1241, 1259), a następnie konflikty zbrojne z Krzyżakami (1308-1521). Pokazało to słabość Polski i konieczność zmian wewnętrznych. Liczne ataki łupieskie ze strony Mongołów pod wodzą Batu Chana spowodowały osłabienie polskiej gospodarki. Wpłynęły one również na konsolidowanie i zespolenie sił państw europejskich (Węgry, Ruś) przeciw Tatarom.

Poprawa stosunków z Luksemburgami i Zakonem (pokój wieczysty w Kaliszu 1343) miała doniosły wpływ na wzmożenie ruchu kolonizacyjnego za panowania Kazimierza Wielkiego (1333-1370). Wzbogacanie społeczeństwa przyczyniło się do powstawania w państwie nowych budowli, miast, wsi itd. Udoskonalono także systemy obrony polskich granic. Panowanie Kazimierza Wielkiego stało pod znakiem doprowadzenia do scentralizowania Polski i umocnienia silnej władzy królewskiej. Jednocześnie jednak coraz mocniej swoją pozycję akcentował elitarny stan szlachecki. W późniejszym czasie doprowadziło to do rezygnacji z idei scentralizowanego państwa. Za czasów Kazimierza Wielkiego wytworzyły się też urzędy centralne takie jak: marszałek, podskarbi i kanclerz.

Trzynaste i czternaste stulecie było czasem powstawania społeczeństwa feudalnego. Razem ze wzrostem liczby ludności, popytu na żywność, rozkwitem miast i handlu (Polska znajdowała się na głównym szlaku handlowym) przeprowadzona została wielka reforma gospodarcza na wsi.

W XIII i XIV w. z warstwy społecznej "wojów" ukształtowała się szlachta jako "stan rycerski". Z czasem zbliżyła się do możnowładztwa i stopniowo utworzyła z nim wspólny stan, do którego przynależało się dzięki urodzeniu, później również w wyniku nobilitacji bądź, w przypadku cudzoziemców, przez indygenat. Podstawę prawną wyodrębnienia się szlachty stanowił immunitet, który zwalniał jej posiadłości od ciężarów wobec państwa (z wyjątkiem służby wojskowej) oraz przekazywał jej władzę nad poddanymi, a potem (od 1374) przywileje szlacheckie przyznawane były przez panujących. Formalnie pierwszy stan stanowiło duchowieństwo, które już w pierwszej połowie XIII w. wyjęto spod władzy sądownictwa książęcego. Przystęp do niego był ogólnie rzecz biorąc otwarty, dzięki czemu w średniowieczu wyższe stanowiska kościelne dosyć często obsadzała "nieszlachta".

Pokaźny napływ obcej ludności w XIII w. oraz przemieszczenie granic w XIV w. na wschód spowodowały przekształcenie Polski w państwo różnorodne pod względem językowy i wyznaniowym. Spośród przybyszów najważniejszą rolę odgrywali Niemcy - chłopi osadzani głównie na Śląsku, Pomorzu, Podkarpaciu, w mniejszym stopniu w Wielkopolsce, mieszczanie w dużych miastach, a w mniejszych - część duchowieństwa. Napływowi Niemcy poddawali się polonizacji, ale ich zwarte kolonie na Śląsku i Pomorzu Zachodnim stały się źródłem germanizacji tych ziem. W miastach patrycjat był na ogół niemiecki i ulegał polonizacji dopiero od XV w. Na Podkarpacie przybywali Wołosi, natomiast Ormianie do miast na Rusi. Dużą rolę odgrywali coraz liczniejsi od XIV w. Żydzi. Uciekali oni przed dyskryminacją religijną z zachodu Europy. W Polsce korzystali z opieki władców i możnowładców. Jednak, z powodu swej przedsiębiorczości i szerokiej działalności gospodarczej, rozbudzali rosnącą nieprzychylność mieszczaństwa, które konkurowało z Żydami. Na przyłączonych terenach na wschodzie dominowała prawosławna ludność ruska.

Proces powstawania wielkiej własności ziemskiej oraz zwielokrotnienie produkcji rolnej nie mogły dojść do skutku bez wewnętrznego przeobrażenia tej własności oraz bez nowocześniejszego modelu osadnictwa.

Przy masowym popycie ze strony właścicieli ziemskich na siłę roboczą, zaczęli przybywać niemieccy osadnicy, których ucisk systemu feudalnego i względne przeludnienie wsi zachodnioeuropejskich skłoniły do wyszukiwania nowych terenów pod kątem osadnictwa. Przybysze nieśli ze sobą nowe oblicze prawa czynszowego, które zakorzeniło się na ziemiach polskich pod nazwą prawa niemieckiego - magdeburskiego. Osadnictwo czynszowe na prawie niemieckim spowodowało dosyć daleko idące zmiany w życiu wiejskim. W nowo powstałych osadach zrealizowano reformę gruntów, wygrodzono nowe łany oraz wprowadzono wolniznę (lata wolne od świadczeń i opłaty czynszu). Doprowadziło to do polepszenia sytuacji chłopów, przyniosło im wolność, prawo do dziedziczenia posiadanej ziemi, umowę o czynsz pieniężny, zryczałtowaną dziesięcinę zbożową i samorząd (w jego skład wchodził sołtys wraz z ławą sądową).

Zmiany w stosunkach własnościowych, a zwłaszcza kolonizacja na prawie niemieckim, przyczyniły się do powstania stosunków społeczno-gospodarczych o charakterze feudalnym.

W rezultacie, poprzez rozwinięcie się stosunków rynkowych oraz wielkiej własności niegdysiejszy model gospodarki o mocnym sektorze państwowym przekształcił się. Fundamentem nowego systemu była renta feudalna. Otrzymywał ją właściciel ziemski od ludności włościańskiej. Renty miały postać danin, czynszów, bądź też robocizny. Chłopi mieli również sposobność sprzedaży własnych wyrobów oraz prawo kupna wytworów rzemiosła.

Związane to było z nowymi dokonania technicznymi w dziedzinie rolnictwa, rozpropagowanie trójpolówki (zastąpienie dotychczasowej dwupolówki), wynalazek pługa itd.

Czas dynamicznego rozwoju w osiedlaniu się na wsiach miał duży wpływ na społeczne rozłożenie pracy. Rozpropagowanie czynszów podniosło wartość pieniądza, a więc i produkcji rzemieślniczej oraz wymiany towarowej. Ludność zamieszkująca podgrodzia w coraz większym stopniu stawała się profesjonalnymi rzemieślnikami. Wzrastała też liczebność osad targowych, które tylko okazjonalnie, bo w czasie targów, wabiły większą liczbę społeczeństwa, stawały się coraz liczniejsze również na co dzień. Tak zwane lokalizacje miast polskich na prawie niemieckim biegły stopniowo, a przywilej prawa miejskiego często zamykał dłuższy proces osadniczy.

Niemały wpływ na normalizację spraw wewnętrznych miały prace ustawodawcze, które były podejmowane przez władców na terenie Polski. Jedną z ustaw posiadających olbrzymi wydźwięk dla układania się stosunków społecznych XIII w. były statuty wiślicko-piotrkowskie z 1347 r., w których spisano wiele ważnych rozporządzeń tyczących się życia społecznego. Ustalono, kto może być uznawany za szlachcica, a także określono, iż chłop ma prawo tylko raz do roku opuścić ziemię swojego pana. Ustawy ograniczały wolność ruchu włościan i były bardzo ważne w chwili kształtowania się poddaństwa włościańskiego.

Nowy system gospodarczy wywarł wpływ na rozkwit zarówno rzemiosła, handlu i wzrost produkcji, natomiast osady miejskie przekształciły się w centrum życia handlowego i przemysłowego.

W ciągu XIII w. ukształtowały się na ziemiach polskich widoczne feudalne stosunki produkcyjne. Nastąpił rozkwit przywilejów i immunitetów, które przysługiwały posiadaczom ziemskim i poszerzającej się w formach zależności poddańczej chłopa.

Za czasów Kazimierza Wielkiego, dzięki bardzo liberalnej polityce i korzystnych prawach, do Polski przybywali Żydzi. Masowe wędrówki sprzyjały rozwijaniu się nowej warstwy społecznej, która miała tylko niewiele mniejsze prawa niż ludność polska. Prawo zakazywało Żydom posiadania ziemi, wobec tego lokowali się oni w miastach, mając przy tym olbrzymi wpływ na rozkwit handlu, rzemiosła, bankowości.

Wiek XIII i XIV to okres zakładania miast i wykształcania się nowej warstwy społecznej - mieszczaństwa. Akcja lokacyjna przybierała na sile, rozwinęły się duże miasta takie jak: Wrocław czy Kraków. Wzrastał poziom produkcji zarówno rolnej, jak i rzemieślniczej. Rozwinęła się gospodarka pieniężna, wzrosła wymiana krajowa i zagraniczna. Liczba i populacja miast rosła, ukształtował się mieszczański samorząd, co miało znaczenie dla rozwoju stanu mieszczańskiego. W rzemiośle rosła liczba cechów, wyłaniały się pierwsze regiony przemysłowe. Zaczęło rozwijać się rzemiosło metalowe - wzrastał popyt na wyroby złotników, w które ochoczo zaopatrywało się bogacące się mieszczaństwo i szlachta oraz popyt na broń (konflikty zbrojne z sąsiadami - z Zakonem Krzyżackim), co nadało przyspieszenia rozwojowi przemysłu zbrojeniowego.

Najważniejszymi następstwami rozwoju osadnictwa były:

- wykrystalizowanie się stanu chłopskiego

- wyodrębnienie się stanu mieszczańskiego

- rozpropagowanie pieniądza, rozwój gospodarki cechowej

- rozkwit wymiany towarowej

- ukształtowanie się społeczeństwa stanowego

Od chwili, gdy w 1226 r. Konrad Mazowiecki sprowadził Krzyżaków do Polski - ziemie nad Niemnem i Wisłą etapowo ulegały procesowi germanizacji natomiast, gdy w 1306 r. siedzibą Zakonu został Malbork - nastąpił wzrost akcji osadniczej na obszarach Polski.

Rozwojowi stanów partnerował rozwój rzemiosła, handlu, cech i gildii, jak również dobra passa nauki, kultury i oświaty.

W rozwoju kultury i oświaty główną rolę odgrywało możnowładztwo, które pełniło rolę mecenatu. Dzięki sugestiom dworu królewskiego, Kościoła i możnowładców zakładano uniwersytety, również powstawały liczne prace i dzieła naukowe.

Wiek XIV to czas rozwoju nowego stanu społecznego, którym była szlachta. Wspomniana grupa był stanem zamkniętym tzn. w jego skład wchodziły rody uważane za szlacheckie, z powodu przynależnym członkom rodu praw rycerskich i symboli zewnętrznych, takich jak herby i zawołania.

Szlachta jako wyodrębniony stan społeczny z przywilejami, wykształciła się w pełni w XIV-XV w. Fundamentem jej przewagi nad resztą społeczeństwa były: spadkowe posiadanie ziemi, etapowo poszerzane prawa i przywileje stanowe wydawane przez królów. Były to m.in. przywileje:

- koszycki 1374 - wydany przez króla Ludwika Andegaweńskiego (Węgierskiego), który poprzez liczne ustępstwa na rzecz szlachty (zniesienie podatków, potwierdzenie wcześniejszych przywilejów, obniżenie poradlnego itd.), chciał pozyskać przyzwolenie szlachty na dziedziczenie tronu przez Jadwigę, jedną z jego córek.

- piotrkowski 1388 - wydany przez Władysława Jagiełłę

- czerwiński 1422,

- warecki 1423,

- jedlnieński 1430,

- cerekwicko- nieszawskie 1454 - wydany przez Kazimierza Jagiellończyka

- piotrkowski 1496 - wydany przez Jana Olbrachta.

Do praw przysługujących szlachcie należy zaliczyć między innymi: sprawowanie sądownictwa nad poddanymi, nietykalność osobista, prawo sprawowania urzędów, wolności podatkowe i celne. Najważniejszym obciążeniem dla szlachty była służba wojskowa w ramach pospolitego ruszenia, natomiast daniny i czynsze pieniężne przedstawiały główne źródło dochodów. Szlachtę tworzyli właściciele ziemscy na prawie rycerskim: magnaci jako nieoficjalna górna warstwa stanu szlacheckiego, szlachta bogata, jak również średnia i drobna (cząstkowa, zagrodowa, okoliczna) oraz szlachecka hołota - czyli bez ziemi. Do szlachty zaliczali się ci, którzy przyszli na świat w rodzinie szlacheckiej. Jednak trzeba wspomnieć, że szlachectwo można było nabyć przez nobilitację lub adopcję.

Równocześnie z rozszerzaniem się praw szlachty i wzmocnieniem jej pozycji, słabła władza królewska. Już po śmierci Kazimierza Wielkiego - ostatniego króla z dynastii Piastów, skończyło się dziedziczenie tronu, a o wyborze nowego władcy rozsądzała elekcja dokonywana przez reprezentantów rycerstwa i możnowładców. Wraz z podniesieniem się poziomu bogactwa wysokich urzędników i możnowładców wzrastał ich wpływ na politykę państwa. Najbardziej należało się liczyć ze zdaniem przedstawicieli rodów możnowładczych, którzy wchodzili w skład rady królewskiej (pod koniec XV w.- senat).

Pogorszyła się również sytuacja życiowa chłopów, którym etapowo zakazywano opuszczania wsi (statut warecki z 1423 r. i piotrkowskie konstytucje z 1496 r.), podniesiono skalę pańszczyzny. Nastąpił rozkwit rynku wewnętrznego (targi, jarmarki); zwiększył się eksport na zachód drogą morską. W dużych miastach kupiecki patrycjat utrwalił swoją dominującą pozycję. Rozwijały się tam rzemiosła, od XIV w. popularnie zrzeszone w cechy. Specjalną pozycję zajmował Gdańsk, który był największym i najbogatszym miastem w całej Rzeczypospolitej. Cieszył się on sporą niezależnością i koncentrował on pokaźną większość obrotów handlowych drogą morską z zachodniej Europy. Coraz więcej do powiedzenia w gospodarce (przede wszystkim w rzemiośle) mieli Żydzi, którzy w XVI w. licznie przybywali na tereny Polski (przeważnie z Niemiec). Kilkutysięczne skupiska przedstawicieli tego narodu powstały w Krakowie, Poznaniu, Lwowie, Lublinie, Przemyślu i Jarosławiu. W kwestii stosunków społecznych, pomimo spadku pozycji chłopów, umacniało się położenie szlachty, która przez sejmiki i izbę poselską w coraz szerszym zakresie brała udział we władzy politycznej.

Należy odnotować, że wielkie epidemie dżumy, tzw. "czarnej śmierci", które w połowie XIV w. dziesiątkowały Europę, w Polsce nie spowodowały żadnych zaburzeń demograficznych. To właśnie wtedy po latach bezkrólewia (po śmierci Ludwika Węgierskiego) na obszarze Polski szybko przeprowadzono akcję kolonizacyjną. Niedobra sytuacja chłopów w znaczny sposób poprawiła się, podobnie warunki życia na wsi. Chociaż wraz z zaniepokojeniem w Europie ceny zbóż obniżały się. Zjawisko to miało miejsce także w Polsce i wywarło wpływ na spadek dochodów finansowych własności feudalnej.

W XV w. definitywnie uformowało się społeczeństwo stanowe.

Pośród społeczeństwa można było wyróżnić następujące stany: duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo, chłopi.

Okres ten przede wszystkim stał pod znakiem usamodzielniania się szlachty, która w chwili poważnej sytuacji politycznej w państwie - konfliktu zbrojnego z Krzyżakami, który zakończył się pokojem toruńskim w 1466 r., interesowała się tylko własnymi sprawami. Często podpisywane przez władców polskich przywileje szlacheckie spowodowały sytuację, w której szlachta miała imponującą kontrolę nad wpływem na losy państwa. Sejmiki ziemskie stanowiły organ samorządu szlacheckiego i w związku z tym uchwalały korzystne dla owej warstwy postanowienia. Na sejmie walnym, który był zwoływany przez króla, brała udział rada, niżsi dygnitarze ziemscy oraz przedstawiciele miast. Jednak również w tym wypadku szlachta miała najwięcej do powiedzenia. W wyniku kompromisu nieszawskiego (przywileje cerekwicko-nieszawskie z 1454 r. wydane przez Kazimierza Jagiellończyka), król bez przyzwolenia szlachty nie posiadał już prawa do wydawania ustaw ani rozstrzygania najważniejszych problemów polityki państwowej.

Rosnące znaczenie szlachty miały olbrzymie znaczenie dla zmiany układu sił politycznych na terenie Polski, w której arystokracja była już jednym z głównych organów prawodawczych i ustawodawczych.

W 1505 roku przesądzono końcowy kształt szlacheckiej Rzeczypospolitej. W uchwalonej na sejmie konstytucji Nihil Novi przywrócono, prawdę mówiąc zabrane mieszczanom prawo do posiadania ziemi na własność, ale w założeniu wypełnienia obowiązku wojennego, natomiast szlachtę i dygnitarzy uznano z jedynych reprezentantów narodu.

Zmiany, które się dokonały w polskim społeczeństwie od XIII do XV w. miały olbrzymi wpływ na kształtowanie losów, historii kraju i były mocno powiązane z zdarzeniami mającymi miejsce na terenach polskich tamtego okresu.
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Rozwoj Gospodarczy Ziem Polskich W Wieku XIII-XIV

Post autor: Warka »

W wieku XI wzrastała wartość ziemi i pracy. Od czasów K . Odnowiciela obserwujemy zjawisko nadawania ziemi książęcej w zamian za zobowiązanie do służby wojskowej.. W wieku XIII wzrosła wartość ziemi i pracy , bo pojawiły się lepsze narzędzia , większe możliwości uprawy , zwiększona produkcja żywności.Poszczególni książęta dzielnicowi chcąc zyskać sobie poparcie prowadzili politykę nadań i immunitetów. Te nadania i immunitety były nadawane w imieniu księcia i jego następców. Następny książę jeśli chce panować , musi zatwierdzić wszystkie prawa, które nadał poprzednik. I w ten sposób wyłania się społeczeństwo cywilne (obywatelskie ). Następuje proces powstawania własności prywatnej czyli wyłącznej. Coraz większe grupy ludności w oparciu o posiadane prawa mogą decydować o kierunkach polityki państwowej. Pierwszą taką grupą, która uzyskała znaczny stopień niezależności od księcia było duchowieństwo. Podlegało ono prawu kanonicznemu, posiadało własną organizację wew. drugą taką grupą, która zaczęła się kształtować było rycerstwo i możnowładztwo. Podstawą uprawnień rycerstwa i możnowładztwa była ziemia na prawie rycerskim. Rycerstwo polskie zorganizowane było bądź na podstawie terytorialnej (rycerstwo z danej ziemi ) bądź na podstawie rodowej (współrodowcy walczyli pod jednymi znakami ). Proces ten bierze swój początek w XIII w. a ukończony zostaje w połowie XIV w. W wieku XIII mamy również do czynienia z kolonizacją na prawie niemieckim. W poprzednim stuleciu na zachodzie Europy dokonano szeregu wynalazków , podnoszących wydajność rolnictwa min. sprawa homonta. Wzrosła liczba ludności w krajach Europy zach, która poszukiwała zatrudnienia. Jednocześnie wzrosła wartość ziemi i pracy. Pewne nadwyżki żywnościowe umożliwiały rozwój miast i gospodarki opartej na wymianie towar - pieniądz- towar. Spadła wartość danin i posług świadczonych w naturze, natomiast wzrosła rola czynszów pieniężnych. Proces ten dotarł do Polski . Nosi on nazwę kolonizacji na prawie niemieckim.
Feudał lub rycerz jak chciał się wzbogacić musiał się wystarać u księcia o nadanie ziemi razem z immunitetem. Immunitet mógł być sądowy bądź gospodarczy. Immunitet sądowy uwalniał ludność osiadłą w dobrach od uprawnień urzędników książęcych i pan przejmował władzę sądowniczą. Immunitet gospodarczy uwalniał ludność od obciążeń skarbowych na rzecz księcia.
Rycerz mając taką immunizowaną ziemię mógł sam założyć miasto lub wieś. Wyglądało to w ten sposób , że zawierał umowę z przedsiębiorcą zwanym zasadźcą. W myśl tej umowy zasadźca sprowadzał osadników , zostawał sołtysem , otrzymywał prawo do prowadzenia karczmy lub młyna , przewodniczył sądowi wiejskiemu , miał prawo do części świadczeń chłopskich. Osadnik czyli chłop otrzymywał 1 łan ziemi (16-25 ha) , od 2 do 24 lat zwolnienia od świadczeń , po okresie wolnizny czyli uwolnienia , płacił czynsz , był zobowiązany do danin oraz do niewielkiej pańszczyzny od 1 do 4 dni w roku. Miał możliwość opuszczenia ziemi po uregulowaniu zobowiązań. Jego dzieci miały prawo dziedziczenia.Sołtys był przedstawicielem pana we wsi i jednocześnie jego wasalem . W związku z czym , w posiadłościach książęcych był on zobowiązany do konnej służby wojskowej, czasem też do ekspediowania listów i konnych przesyłek. Podlegał on specjalnemu sądowi, we wsi przysługiwało mu szereg przywilejów, oprócz dużego gospodarstwa z reguły posiadał karczmę, czasem także młyn. Podlegali mu i płacili specjalną daninę rzemieślnicy wiejscy, często sołtys miał wyłączne prawo warzenia piwa. Jako przedstawiciel pana stał na czele wiejskiego sądu ławniczego, sądzącego sprawy między chopami, wg. prawa MAGDEBURSKIEGO, ŚREDZKIEGO I CHEŁMSKIEGO. Otrzymywał on 1\3 opłat i kar sądowych, popierał na rzecz pana czynsze, z których 1\6 pozostawała zwykle w jego rękach. Sam nie ponosił ciężarów prawa pańskiego (na rzecz pana) poza niewielkimi daninami i ewentualnym obowiązkiem goszczenia pana. Chłop nawet jeśli niczego w mieście nie kupował i tak musiał sprzedać część swoich plonów, aby mieć pieniądze na opłacenie czynszu. Kolonizacja na prawie niemieckim stworzyła sytuację prawną, która będzie się utrzymywała na wsi na ziemiach polskich aż do połowy XIX w. (1864 r.) Na czym ta sytuacja polegała? Formalnie właścicielem gruntów był dwór. Chłop był zaś tylko dzierżawcą i wszelkie daniny i posługi bądź w postaci czynszu bądź w postaci odrobku czyli robocizny były tylko formą opłaty czynszowej za użytkowanie cudzego. Sytuację można przyrównać do właściciela i lokatorów czynszowej kamienicy.
LOKACJE MIEJSKIE NA PRAWIE NIEMIECKIM
Obok lokacji wsi również i miasta były lokowane na prawie niemieckim. Miasta otrzymywały prawa miejskie, w ramach tych praw istniał samorząd, miasto było wyjęte spod władzy kasztelanów, otrzymało własny sąd złożony z miaszczan, przewodnictwo nad sądem sprawował dziedziczny wójt, zazwyczaj wybierany spośród mieszczan przez pana miasta i pozostający jego lennikiem. Członkowie ławy sądu miejskiego mianowani byli najpierw przez pana miasta w porozumieniu z wójtem . Następnie uzupełniali się przez kooptację. Z czasem obok przedstawiciela pana miasta czyli wójta pojawia się władza złożona z reprezentantów wybieranych przez mieszczan posiadających nieruchomości i płacących podatek miejski. Tworzą oni radę miejską, w Polsce zwano ich Rajcami. Rajcy występują w źródłach dopiero w pewien czas po lokacji i powstaniu ławy. Skład rady nie był stały, na czele rady stał burmistrz. Rada dążyła do ograniczenia znaczenia wójta. Przeważnie kończyło się to wykupieniem urzędu przez radę i odtąd sądem ławniczym również kierował wójt, ale wyznaczony przez radę i o innych kompetencjach.
Miasta budowano wg. określonego planu, centralnym punktem był rynek, gdzie zazwyczaj znajdował się ratusz , kościół i rozłożone były kramy. Dochód pański to dochód od parceli zajmowanych przez dom i dochód w postaci podatku od działalności handlowej bądź rzemieślniczej czy gospodarczej. Miasta starały się też o uzyskanie tzw. prawa składu i prawa drogi - konwoje kupieckie miały poruszać się określoną drogą. W samych miastach ludność była osobiście wolna, aczkolwiek bardzo zróżnicowana pod względem majątkowym jak i uprawnień obywatelskich. Najwyżej stał patrycjat złożony z bogatych kupców i najzamożniejszych mieszczan. W sądach patrycjatu znajdował się samorząd miejski , gdzie funkcje sprawowano dożywotnio, zaś wybory odbywały się drogą dokaptacji (dobierania ). Niżej od nich stało pospólstwo. Byli to przeważnie czeladnicy i rzemieślnicy. Mieli oni uprawnienia obywatelskie, ale rzadko zasiadali w radzie miejskiej. Najniżej stał tzw. plebs - wyrobnicy, biedota, ludzie marginesu.
W ten sposób w Polsce zaczyna się kształtować hierarchia społeczna zlożona z IV stanów:
-stan duchowny podlagający prawu kanonicznemu
- rycerstwo - posiadacz ziemi na prawie rycerskim
-mieszczaństwo - prawo miejskie
-chłopski - dokumenty lokacyjne
Wiek XIII to okres dużego rozwoju gospodarczego ziem polskich , a także upowszechnienia własności na prawach prywatnych .Wraz z upowszechnieniem się własności prywatnej gospodarka przechodzi od gospodarki zamkniętej opartej na daninach i posługach do gospodarki rynkowej czyli towarowo - pieniężnej, gdzie poszczególne grupy ludności poprzez rynek wymieniają dobra i usługi w oparciu o prawo popytu i podaży. W II połowie XIII w. rozbicie polityczne kraju coraz bardziej ciąży wpływowym grupom ludności.
W XIII wieku Polska przeżywała pewne zagrożenia zewnętrzne. Najpoważniejszym z nich były najazdy tatarskie. Były 3 takie najazdy w XIII wieku.
Najpoważniejszy w 1241 roku bitwa pod Legnicą i śmierć Henryka Pobożnego.
Zmieniła się sytuacja geopolityczna Polski - Ruś została podporządkowana Tatarom.
Drugim takim zagrożeniem , które ujawni się dopiero w przyszłości było sprowadzenie Krzyżaków do Polski. Zakon Krzyżacki został sprowadzony do Polski w 1226 r. mocą umowy między Krzyżakami , a Konradem Mazowieckim. Skutkiem tej umowy było nadanie zakonowi ziemi chełmińskiej w zamian za podbój i chrystjanizację Prus. Zakon fałszuje umowę i uzyskuje od cesarza dokument stwierdzający , że ziemia chełmińska oraz ziemie Prusów będą księatwem podporządkowanym cesarstwu i pozostającym we władaniu Krzyżaków.
Ta umowa była od początku nielegalna, ponieważ teren misji był pod władaniem papiestwa.
Dokumenty o zrzeczeniu się ziemi chełmińskiej wskazują na to , że zrzeczenie się tej ziemi było absolutne , tzn. Konrad Mazowiecki zrzekał się tam prawa sądzenia , karania , użytkowania tej ziemi , czy czerpania jakichkolwiek korzyści z posiadanej ziemi.
Czy książę Konrad Mazowiecki miał prawo wydać ziemię bez zgody współrodowców ?
Książęta polscy brali udział wspólnie z krzyżakami w wyprawach przeciw pogańskim Prusom , czyli poprzez swój udział akceptowali ten stan rzeczy. Natomist opór Krzyżakom usiłował stawiać książę gdański Świętopełek nie pochodzący z rodu Piastów ( przegrał ). 1283 r. nastąpił ostateczny podbój ziem pruskich , zaś na podbitych terenach miała miejsce intensywna akcja kolonizacyjna i chrystianizacyjna , tzn. Krzyżacy oferowali bardzo dobre warunki osiedlenia zarówno dla miast , chłopów jak i rycerstwa ( osiedleńcy przybywali z Niemiec ). Natomiast podbitą ludność traktowano różnie , w zależności od tego , czy dane plemię stawiało opór ,
czy też poddało się od razu i przyjęło chrzest. Krzyżacy wpadli na genialny sposób chrztu przez krew ( na końcu miecza napis po łacinie : ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha ; mieczem tym zabijano tego, kto nie chciał się ochrzcić).
Ostateczny podbój Prus zakończono w 1283 r. Na zajętych ziemiach dużo miast i zamków ( Malbork , Elbląg , Toruń ).
- Margrabiowie Brandenburscy to 3 zagrożenie - utracenie ziemi lubuskiej (1249 - 1252 ), z tym że ziemia ta została odkupiona
Wiek XIII to okres upadku cesarstwa rzymskiego , narodu niemieckiego jako całości , ale pograniczni margrabiowie nadal prowadzili ekspansję w kierunku wschodnim. Marchia ta powstała na ziemiach Słowian Połabskich i w połowie XIII w. margrabiowie odkupili od księcia Bolesława Rogatki ziemię lubuską. Następnie prowadzili ekspansję na tereny położone między Pomorzem , a Wielkopolską. ( tereny wzdłuż Warty i Noteci ) co przyczniło się do powstania nowej marchii sięgającej po tereny Pomorza Gdańskiego. ( Rogatka sprzedał ziemię bez zgody współrodowców ; pseudonim Rogatka = Czubek , Czubeczek ).
Połowa XIII w. to okres największego rozbicia dzielnicowego z tym , że w latach 1243 -1279 panem ziemi krakowskiej i sandomierskiej był Bolesław Wstydliwy ( syn Leszka Białego ) , natomiast w 1257 - 1279 w Wielkopolsce panował Bolesław Pobożny.
Po śmierci Wstydliwego , który zmarł bezpotomnie panem ziemi krakowskiej został Leszek Czarny ( 1279 - 1288 ) , wywodził się on z lini Konrada Mazowieckiego , zaś panem Wielkopolski został Przemysł II wywodzący się z lini Mieszka Starego. W tym czasie najważniejszym z książąt śląskich był Henryk IV Probus - najważniejszy książę Wrocławia. Po śmierci Leszka Czarnego po tron krakowski sięgnął Henryk IV Probus , w ostrej rywalizacji z przyrodnim bratem Leszka Czarnego - Władysławem Łokietkiem. Probus nosił się z zamiarem koronacji , ale śmierć w roku 1290 uniemożliwiła mu realizację zamiaru.
W swoim testamencie dzielnicę śląską zapisał jednemu z piastów śląskich - Henrykowi - książę Głogowa , natomiast Małopolskę Przemysławowi II - książę Wielkopolski. I tym razem do walki o tron włączył się Łokietek , ale pojawił się nowy konkurent spoza dynastii - był to król czeski Wacław II z rodu Przemyślidów. W walce z Łokietkiem opanował on Małopolskę ( 1291 - 1292 ) , miał on także poparcie mieszczan krakowskich niemieckiego pochodzenia , zaś szlachtę i możnowładztwo kupił sobie wystawieniem przywileju w Lutomyślu w 1291 r. , gdzie gwarantował wszystkie prawa i swobody tej grupy. Przemysł II wycofał się z Krakowa bez walki uwożąc insygnia koronacyjne.
Zjednoczenie dzielnicowe.
Przemysł II był o tyle w lepszej sytuacji , że w Krakowie w roku 1282 ostatni książę Pomorza Gdańskiego przekazał mu swoją dzielnicę , tak więc Przemysł II władał zarówno Wielkopolską jak i Pomorzem Gdańskim. Mając te dzielnice w swoim ręku w 1295 r. koronował się na króla Polski. Obrzędu koronacyjnego dokonał arcybiskup gnieźniński Jakub Świnka. Rychło jednak , bo w 1296 r. został zamordowany, w wyniku spisku margrabiów brandenburskich i II rodów możnowładczych. Jego dzielnice usiłował przejąć Łokietek , musiał jednak podzielić się nimi z Henrykiem Głogowskim.
A tym czasem Wacław II dalej konsekwentnie dążył do opanowania całości ziem polskich. Z jednej strony miał poparcie żywiołu niemieckiego ( mieszkańcy miast ) , z drugiej natomiast rządy Łokietka nie cieszyły się zbyt dużą popularnością w Polsce , nie umiał on zaprowadzić ładu i porządku w państwie , zezwalał na rabunki swoim rycerzom a kiedy został zmuszony do złożenia hołdu Wacławowi II wówczas utracił wszelki autorytet i został przegnany przez Wacława II. W ten sposób w rękach Wacława znalazły się : Małopolska z ziemią sandomierską, Wielkopolska, ziemia sieradzka , Kujawy i Pomorze. Tytuły prawne do panowania miał Wacław bardzo wątpliwe. Przy opanowywaniu Małopolski powoływał się na zapis wdowy po Leszku Czarnym. Natomiast jeśli chodzi o Wielkopolskę pojął za żonę córkę Przemysława II - Ryksę.
W ten sposób Wacław mając wątpliwe tytuły prawne , ale niewątpliwą siłę polityczną i militarną w 1300 r. został koronowany na króla Polski w Katedrze Gnieźnieńskiej przez Jakuba Świnkę.Wacław miał swój elektorat. Tym elektoratem było mieszczaństwo, głównie niemieckie takich miast jak: Kraków, Poznań.
Przyczyny zjednoczenia nawet pod obcą dynastią są znacznie głębsze. Po pierwsze Polacy w konfrontacji z obcymi żywiołami zaczęli się postrzegać jako odrębna narodowość , szczególną rolę odgrywał Kościół , który czuł się zagrożony napływem obcego duchowieństwa i możliwością utraty wpływów. Już w latach 1285 - 87 dwie synody prowincjonalne odbyte w Łęczycy pod kier. arcybiskupa gnieźnieńskiego - Jakuba Świnki uchwaliły , że w szkołach kościelnych nauczyciele powinni władać językiem polskim, jednocześnie ustanowiono, że beneficja ( dobra ziemskie ) połączone z obowiązkami proboszcza mogą otrzymywać tylko osoby urodzone w Polsce i władające językiem polskim. Co więcej Kościół był jedyną instytucją , która w dobie rozbicia utrzymała jednolitą strukturę organizacyjną ( ponad podziałami dzielnicowymi )
Kościół też propagował legendę o św. Stanisławie , utrzymując , że tak jak rozdzielone członki św. w cudowny sposób się połączyły tak potem w jedno złączy się Królestwo Polskie. ( używano pojęcia Polskie Królestwo ) Również rozbicie kolidowało z interesami rycerstwa i możnowładctwa , ponieważ :
a ) rodziło konflikt lojalności między obowiązkami wobec księcia , a solidarnością rodową
b ) częste wojny między drobnymi książętami pustoszyły majątki
c ) dawał się odczuć brak obrony przed najazdami tatarskimi ( w latach 50 i 80 XIII w. )
W dalszym ciągu istniała też świadomość , że Polska jest dziedzictwem Piastów , naturalnych panów i dziedziców tej ziemi. Również i mieszczaństwo , aczkolwiek obcego pochodzenia było zainteresowane we wprowadzeniu ładu i porządku. Oczywiście Wacław II koronując się na króla Polski musiał poprzysiądz , że będzie przestrzegał istniejących praw , zaś istniejące urzędy będzie obsadzał tylko osobami pochodzącymi z danej ziemi. Sprawił on jednak pewien zawód , gdyż wprowadził nowy urząd starosty wyposażając go w rozległą władzę sądowniczą , policyjną i administracyjną.
Starostowie - urzędnicy króla w terenie i urzędy te były powierzone w tym czasie przeważnie Niemcom lub Czechom.
Starostowie surowo egzekwowali istniejące prawa , co było sprzeczne z ambicjami i interesami polskiego rycerstwa i możnowładztwa , a było zgodne z interesem niemieckich mieszczan. Ambicje Wacława II nie ograniczały się tylko do korony polskiej , ale próbował on sięgnąć po koronę węgierską wobec wygaśnięcia tamtej dynastii Apardów.
W tym czasie Łokietek przebywał na emigracji , zaś papież chcąc powstrzymać ambicje Wacława poparł pretensje do korony węgierskiej króla Roberta z rodu Andegawenów. Tu pojawiła się osoba Łokietka. Robert Andegaweński walcząc z Wacławem II , by uczynić mu dywersję , udzielił pomocy zbrojnej Łokietkowi.W 1304 r. Łokietek powrócił z wygnania i zajął ziemię sandomierską , zaś szczęście sprzyjało mu o tyle , że w roku 1305 Wacław II zmarł.
Jego następcą został Wacław III , który tytułował się królem Czech i Polski. W międzyczasie w 1306 roku Łokietek zajął ziemię krakowską , zaś Wacław III przygotowując się do wyprawy przeciw Łokietkowi podjął dość brzemienną w skutkach decyzję, a mianowicie w zamian za odstąpienie przez Brandenburczyków (Miśni i Łużyc) przyznał im Pomorze Gdańskie. W sierpniu 1306 roku Wacław III został zamordowany..
ODPOWIEDZ

Wróć do „Gospodarka, kultura i społeczeństwo”