Wieluń i ziemia wieluńska do XV wieku

Pierwszą dynastią panującą w Polsce byli Piastowie. Rządzili od powstania państwa polskiego (około 900 roku) do 1370, z krótką przerwą na panowanie Przemyślidów (1291-1305). W latach 1138-1320 miało miejsce tzw. rozbicie dzielnicowe, kiedy władza nad ziemiami polskimi należała równocześnie do wielu niezależnych książąt piastowskich.
Husarz
Posty: 803
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 31 paź 2010, 04:37

Wieluń i ziemia wieluńska do XV wieku

Post autor: Husarz »

We wczesnym średniowieczu na omawianym przez nas obszarze dominującą rolę odgrywała Ruda. Tam znajdowała się siedziba kasztelanii, a od początku XIII wieku również archidiakonat. Od tego grodu wzięła swą nazwę także okoliczna ziemia, zw. ziemią rudzką. Znaczenie Rudy stopniowo zmniejszało się na korzyść Wielunia. Świadczy o tym fakt częstszego używania terminu ziemia wieluńska, który od 1299 r. całkowicie zastąpił (w dokumentach) określenie ziemia rudzka. Ponadto w 1281 r. przeniesiono siedzibę kasztelanii z Rudy do Wielunia.

Laskonogi kontra Odonic

W okresie rozbicia dzielnicowego ziemia rudzka weszła w skład dzielnicy senioralnej. Władzę nad nią sprawowali kolejno: Władysław Wygnaniec, Bolesław Kędzierzawy, Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy. W wyniku toczących się walk o władzę w dzielnicach, w 1181 r. Mieszko odzyskał Wielkopolskę i przyłączył do niej ziemię rudzką. Od 1183 r. władzę nad kasztelanią rudzką i całym kaliskiem sprawował syn Mieszka Starego, Odon. Po jego śmierci w 1194 r. ziemie te przeszły w posiadanie jego syna Władysława Odonica. Ze względu na jego małoletniość opiekę nad nim sprawował najpierw dziadek, a potem stryj - Władysław Laskonogi. Po dojściu do pełnoletności młody Odonic musiał podjąć walkę o swoją spuściznę po ojcu, gdyż stryj nie chciał mu jej dobrowolnie oddać. Mimo początkowo ponoszonych klęsk, udało mu się w 1207 r. odzyskać tymczasowo kaliskie i rudzkie. Przyjął również tytuł księcia kaliskiego. Zwycięstwo to było możliwe dzięki pomocy Henryka Brodatego, księcia śląskiego. Rządy jego trwały do 1217 r., kiedy to ponownie utracił władzę na rzecz Władysława Laskonogiego. Ten dziesięcioletni okres sprawowania przez niego rządów, miał duże znaczenie dla tych ziem. Według legendy właśnie w tym okresie został założony Wieluń. Wygnany Odonic prawdopodobnie schronił się na Węgrzech. Uzyskawszy pomoc księcia pomorskiego Świętopełka opanował w 1219 r. ważny, przygraniczny gród - Ujście. W wyniku wygranej bitwy z Laskonogim w 1227 r. prawie cała Wielkopolska znalazła się pod jego panowaniem. W tym samym roku z inicjatywy księcia krakowskiego Leszka Białego został zwołany do Gąsawy wiec, w celu pogodzenia zwaśnionych stron i rozwiązania spraw pomorskich. Zdradziecki Odonic sprzymierzył się z Świętopełkiem, którego wojska napadły na obradujących książąt. W wyniku walk zginął Leszek Biały, a synowi Odona udało się opanować Wielkopolskę wraz z ziemią rudzką. Nie był to jednak koniec walk.
Władysław Laskonogi, powołany przez możnych na tron krakowski, ponownie rozpoczął walki z bratankiem, którego udało mu się pojmać w 1228 r. Odonic zbiegłszy z niewoli sprzymierzył się z Konradem Mazowieckim i wspólnie najechali na Wielkopolskę. Trzeci raz udało mu się pokonać stryja i zmusić go do szukania schronienia na Śląsku. Laskonogi umarł tam w 1231 r., zapisując wcześniej Wielkopolskę księciu śląskiemu Henrykowi Brodatemu. Uczynił to zgodnie z zawartym w Dankowie w 1217 r. układem na przeżycie. Zakładał on, że w razie bezpotomnej śmierci jednego z sygnatariuszy układu drugi odziedziczy jego księstwo.

Pod śląskimi rządami

Rozpoczął się więc nowy etap walk o Wielkopolskę, a tym samym o ziemię rudzką. Książę śląski domagał się tych terenów, a także zapłaty za udzieloną Odonicowi pomoc zbrojną w 1207 r. Aby wyegzekwować swoje prawa podjął działania zbrojne. W wyniku pierwszej wyprawy w 1233 r. utracił związane ze Śląskiem Ostrzeszowskie, natomiast dużo lepiej zakończyła się dla niego wyprawa z następnego roku. W wyniku podpisanego wtedy układu Henryk uzyskał Kalisz, ziemię rudzką, Śrem i Santok. W ten sposób ziemia rudzka znalazła się w obrębie księstwa wrocławskiego. Po śmierci Henryka Brodatego, ziemie te odziedziczył Henryk Pobożny. Ostatecznie pokonał on Odonica, który zmarł w 1239 r., władając jedynie zachodnimi skrawkami Wielkopolski.

Henryk Pobożny nadał w 1238 r. ziemię kaliską i rudzką księżnej Violi, wdowie po księciu opolskim Kazimierzu, wnuku Władysława Wygnańca. Księżna sprawowała tu rządy wraz z małoletnim synem Władysławem. Używała ona tytułu księżnej na Kaliszu i Rudzie. Jej starszy syn Mieszko, książę opolski, rościł sobie pewne prawa do zwierzchnictwa nad tą ziemią.

Powrót do Wielkopolski

Śmierć księcia Henryka Pobożnego pod Legnicą, w czasie najazdu tatarskiego w 1241 r., umożliwiła synom Odonica podjęcie akcji rewindykacyjnej w celu likwidacji śląskiego panowania w Wielkopolsce. Przemysł I i Bolesław Pobożny, uzyskawszy poparcie możnowładztwa i rycerstwa wielkopolskiego, opanowali ziemię kaliską i część ziemi rudzkiej. W ich posiadaniu była zachodnia część ziemi rudzkiej, natomiast nad wschodnią, gdzie znajdowała się Ruda, władzę sprawował syn Violi Władysław. W 1247 r. Przemysł i Bolesław podzielili między siebie ziemie wielkopolskie będące w ich posiadaniu. Pierwszy otrzymał poznańskie, natomiast drugi kaliskie z zachodnią częścią ziemi rudzkiej. Trzy lata później bracia zamienili się dzielnicami.

Po śmierci Mieszka opolskiego w 1246 r. władzę nad jego dzielnicą przejął jego młodszy brat Władysław, książę na Rudzie. Nie chcąc płacić 500 grzywien wdowie po bracie, zaproponował jej księstwo rudzkie. Sytuację tę wykorzystał jednak Przemysł I, który zajął siłą Rudę i przyłączył całą ziemię rudzką do Wielkopolski. Miało to miejsce w 1249 r. Władysław opolski zrzekł się wszelkich pretensji do Kalisza i ziemi rudzkiej, otrzymując w zamian za żonę Eufemię, siostrę Przemysła I. W 1253 r. Przemysł i Bolesław ponownie dokonali zamiany swoich dzielnic. Po śmierci tego pierwszego, niepodzielnym władcą całej Wielkopolski został Bolesław Pobożny. Za jego panowania poważnemu rozszerzeniu uległy granice ziemi rudzkiej, do której przyłączył okolice Mykanowa. Ponadto w 1268 r.wybudował on zamek obronny w Bolesławcu.

U progu zjednoczenia

Bolesław Pobożny zmarł w 1279 r., a spuścizna po nim, w tym ziemia rudzka, dostała się w ręce jego bratanka Przemysła II. Ten, wzięty w 1281 r. do niewoli przez Henryka IV Probusa, musiał zrzec się całej ziemi rudzkiej. Jeszcze w 1281 r. Henryk IV przeniósł siedzibę kasztelanii z Rudy do Wielunia. Kasztelanem wieluńskim został wówczas Szymon Gallicus. Wypuszczony na wolność Przemysł uznał, że obietnica dana księciu śląskiemu nie jest ważna, gdyż została wymuszona. Nie zrezygnował z ponownego opanowania tych ziem, a efektem jego starań było powtórne przyłączenie ziemi rudzkiej do Wielkopolski w 1287 r. Jedynie Bolesławiec z okolicą pozostał poza jego panowaniem. Przemysł miał jednak szansę uzyskać w przyszłości to miasto.
Wypuszczony na wolność Przemysł uznał, że obietnica dana księciu śląskiemu nie jest ważna, gdyż została wymuszona. Nie zrezygnował z ponownego opanowania tych ziem, a efektem jego starań było powtórne przyłączenie ziemi rudzkiej do Wielkopolski w 1287 r. Jedynie Bolesławiec z okolicą pozostał poza jego panowaniem. Przemysł miał jednak szansę uzyskać w przyszłości to miasto.

W 1294 r. książę wrocławski Henryk V zrzekł się tego grodu za rzecz księcia głogowskiego Henryka, z zastrzeżeniem, że Przemysł będzie mógł je wykupić.

Po zabójstwie króla Przemysła II w 1296 r. ziemia rudzka wraz z Wielkopolską przeszła pod panowanie ówczesnego księcia łęczycko-kujawskiego Władysława Łokietka. Rządy jego jednak trwały tu bardzo krótko, gdyż już w 1300 r. opanował je król czeski Wacław II. Z kolei po nim władzę przejął tu syn Władysława opolskiego, Bolesław, a po 1313 r. jego wnuk Bolesław I, książę niemodliński.

Ostatni Piastowie

Zasiadający na tronie krakowskim od 1320 r. Władysław Łokietek już rok później przyłączył ziemię wieluńską do Polski. Poza jej granicami pozostał jedynie Bolesławiec wraz z okręgiem, który znajdował się w posiadaniu książąt głogowskich. Sytuacja ta utrzymała się do 1329 r., kiedy to król odkupił zamek. Wykorzystał tu prawdopodobnie przysługujące jego poprzednikowi, Przemysłowi II prawo do wykupienia tego grodu. W ten sposób cała ziemia zw. dawniej rudzką znalazła się w granicach państwa polskiego. Mimo licznych najazdów przeżywała swój rozkwit za panowania Kazimierza Wielkiego. Została wtedy, wraz z innymi zachodnimi ziemiami nadgranicznymi, włączona do systemu fortyfikacji. Zamki obronne wybudowano między innymi w Wieluniu, Ostrzeszowie, Bolesławcu oraz Krzepicach. Szczególnie wiele uwagi król poświęcił Wieluniowi, który rozbudowano oraz otoczono murem obronnym. Wszelkie prace w tym mieście zakończono w 1351 r. Przecinające się tu szlaki komunikacyjne - łączące Morawy z Pomorzem, Ruś ze Śląskiem i Małopolskę z Wielkopolską - były źródłem dobrobytu Wielunia. Ponadto, od 1365 r. mieszkańcy Wielunia posiadali przywilej, zwalniający ich z opłat targowych w całym ówczesnym województwie sieradzkim.

Pod rządami Opolczyka

Następnym władcą, który panował nad ziemią wieluńską, był Ludwik Węgierski. W 1370 r. przekazał on jednak te tereny jako lenno swemu stronnikowi Władysławowi Opolczykowi. Opolczyk, tytułujący się księciem wieluńskim, był wnukiem księcia opolskiego Bolesława, byłego władcy Wielunia. Oderwanie ziemi wieluńskiej od państwa polskiego wywołało niezadowolenie polskiej szlachty. Szczególnie po śmierci króla żądali powrotu tych ziem. Gdy na zjeździe w Sieradzu w 1383 r. wzywali Jadwigę na tron polski, domagali się by ziemie rozdane przez jej ojca, w tym ziemia wieluńska, wróciły do Korony. Zadanie to zrealizował Władysław Jagiełło, który zaatakował w 1391 r. spiskującego przeciw Polsce i szukającego porozumienia z Krzyżakami Oploczyka. Zaskoczony książę utracił całą ziemię wieluńską, gdzie dłużej bronił się jedynie Wieluń, Ostrzeszów i Bolesławiec. Bolesławiec dostał się pod panowanie polskie dopiero w 1401 r., to jest już po śmierci Władysława Opolczyka.

Od początku XV wieku, aż do rozbiorów ziemia wieluńska znajdowała się w granicach państwa polskiego. Nie wytworzyła się w niej pełna hierarchia urzędnicza, z wojewodą na czele, więc jako oddzielna jednostka terytorialna wchodziła w skład województwa sieradzkiego. Składała się ona z dwóch powiatów: wieluńskiego i ostrzeszowskiego.

Niespokojne czasy

Wiek XV nie był spokojny dla ziemi wieluńskiej i Wielunia. Ziemie te, będące teraz nadgranicznymi ziemiami Królestwa Polskiego, dotykały liczne najazdy książąt śląskich i czeskich. Od roku 1451, gdy Wieluń obdarzony został przywilejem składu na towary przywożone przez obcych kupców, nasiliły się napady rabunkowe. Sytuację utrudniała także wojna celna prowadzona między Polską i jej południowym sąsiadem. Władcy polscy próbowali położyć kres tym niszczycielskim najazdom. Między innymi w 1435 r. Władysław Warneńczyk, na zjeździe w Wieluniu, porozumiał się z książętami śląskimi, iż obie strony będą karały inicjatorów tego rodzaju zajść. Układy te nie przyniosły jednak spodziewanych rezultatów. Nie zapobiegły również zniszczeniu ziemi wieluńskiej w czasie walk o koronę czeską, toczących się na Śląsku. W 1442 r. zniszczony został Wieruszów, a wojska habsburskie podeszły aż pod Wieluń. Napady i rabunki powtarzały się, aż do początku XVI wieku.

Jednocześnie jednak XV wiek był okresem świetności Wielunia. Mimo, że Wieluń stracił swoją pozycję jedynego pomostu pomiędzy Wielkopolską a Małopolską, odbywały się tu liczne zjazdy i spotkania. W 1416 i 1418 roku prowadzono w tym mieście rozmowy z przedstawicielami Zakonu Krzyżackiego. Prymas Polski Mikołaj Trąba ogłosił tu w 1420 r. statuty synodalne, zawierające akcenty antyhusyckie. Natomiast w 1424 r. król Władysław Jagiełło wydał tzw. edykt wieluński skierowany przeciw husytom.Ponadto Wieluń aktywnie uczestniczył w życiu politycznym, kulturalnym i militarnym państwa polskiego. Rycerstwo ziemi wieluńskiej wystawiło chorągiew, która walczyła z Krzyżakami w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r.

Tekst pochodzi ze strony historiawielunia.uni.lodz.pl i został umieszczony za zgodą webmastera owego serwisu.

Bibliografia
» Rosin R., Rozwój polityczno-terytorialny Łęczyckiego, Sieradzkiego i Wieluńskiego (do przełomu XIV i XV w.), "Rocznik Łódzki", t. XVII.
» Rosin R., Rozwój terytorialno-polityczny dawnych ziem województwa łódzkiego (X-XV w.), "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna", nr 22.
» Rosin R., Siedem wieków miasta Wielunia. Ośrodek zarządzania - drogi - rozwój przestrzenny - ludność, [w:] Siedem wieków Wielunia. Studia i materiały, red. R. Rosin, Warszawa-Łódź 1987.
» Rosin R., Ziemia Wieluńska w XII-XVI w. Studia z dziejów osadnictwa, Łódź 1961.
» Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, Warszawa 1963.
» Szczygielski W., Dzieje ziemi wieluńskiej, Łódź 1969.



Autor informacji:

Marta Rudnicka i Krzysztof Latocha
ODPOWIEDZ

Wróć do „Polska Piastów ogólnie”