O kontaktach polsko-cypryjskich w średniowieczu

[Warka]

Łukasz Burkiewicz
Wprawdzie polskie kontakty z Cyprem nigdy nie przybrały takiej skali, jak z pozostałymi częściami greckiego świata, ale położenie wyspy na szlaku pielgrzymkowym sprawiło, że stawała się ona obowiązkowym przystankiem dla Polaków podążających do Ziemi Świętej. Z drugiej strony silna pozycja Polski w okresie średniowiecza sprawiła, że królowie Cypru starali się przynajmniej dwukrotnie zainteresować sprawami śródziemnomorskimi naszych władców. W 1432 zaproponowano nawet oddanie Cypru w zastaw polskiemu królowi.

Niniejszy artykuł zostanie opublikowany w języku angielskim na Cyprze w „Kypriaki Etaireia Istorikon Spoudon” (Cyprus Historical Society) pod tytułem: Two Cypriot royal missions to Poland in 1364 and 1432. Łukasz Burkiewicz jest także autorem wydanej w ubiegłym roku książki Na styku chrześcijaństwa i islamu. Krucjaty i Cypr w latach 1191-1291 (Historia Iagellonica, 2008). Z pewnością na Cypr docierali polscy krzyżowcy, uczestnicy kolejnych wypraw krzyżowych, oraz pielgrzymi podążający do Jerozolimy. Jednak aż do XIV w. nie posiadamy informacji na temat konkretnych związków Polaków z Cyprem. Najstarsze świadectwo pochodzi z 1347 r. Wówczas Filip z Mézières, kanclerz króla Cypru Piotra I z Lusignan, spotkał w jerozolimskiej Bazylice Grobu Świętego Wojciecha z Pakości (Albert de Pachost), wojewodę brzeskiego a następnie kujawskiego w latach 1325-1350, uważanego za bohatera obrony Kujaw przed krzyżakami w 1332 r. Wywarł on na Filipie wielkie wrażenie ascetycznymi praktykami związanymi ze ślubowaniem pielgrzymkowym1.

Już na przestrzeni XV-XVI w. źródła o polskich pielgrzymach docierających na Cypr stają się częste. Spośród tych podróżników znani są m.in. chorąży sieradzki Jan Łaski2, książę zachodniopomorski Bogusław X Wielki3, biskup i poeta Jan Dantyszek, syn kasztelana sądeckiego Stanisława Odrowąża-Pieniążka4, kasztelan krakowski i hetman wielki koronny Jan Tarnowski5, szlachcic wielkopolski Jan Goryński6, książę Mikołaj Krzysztof Radziwiłł7 i Maurycy Paweł Henik8.

Zdecydowanie największe znaczenie dla kontaktów polsko-cypryjskich miały: wizyta króla Piotra I z Lusignan w Krakowie w 1364 r. oraz poselstwo cypryjskie przybyłe na dwór króla Władysława Jagiełły w 1432 r.

Król Cypru na kongresie władców w Krakowie w 1364 roku
Piotr I przybył do Krakowa we wrześniu 1364 r. wraz z cesarzem Karolem IV Luksemburskim. Król Cypru objął władzę na wyspie w 1359 r., stanowiąc wielką indywidualność swoich czasów, posiadając cechy lidera przyciągające szerokie rzesze ludzi. Charakteryzował się wielkim entuzjazmem religijnym, a przez potomnych był porównywany do wielkiego krzyżowca, króla Francji, św. Ludwika IX. Z kolei papież Urban V nazywał go atletą Chrystusa9. Piotr I z Lusignan zamierzał odzyskać Ziemię Świętą i ustanowić ponownie na tych obszarach Królestwo Jerozolimskie10. Władca Cypru zdawał sobie sprawę ze szczupłości własnych sił i w związku z tym postanowił wyruszyć z podróżą do Europy Zachodniej w celu przekonania władców chrześcijańskich do zorganizowania kolejnej krucjaty. W dniu 24 października 1362 r. Piotr I wypłynął z portu w Pafos w towarzystwie syna Piotra, legata papieskiego Piotra Tomasza11 i kanclerza Filipa z Mézières12 oraz licznej świty13. Podczas trzyletniej podróży po Europie władca wyspy spotkał się z papieżem Urbanem V, który w dniu 31 marca 1363 r. oficjalnie wezwał chrześcijan do udziału w krucjacie, tym samym ją proklamując. Ponadto Piotr I z Lusignan odwiedził dwory królewskie we Francji, Anglii i Polsce, spotkał się z licznymi książętami w północnej Italii, Niderlandach, Alzacji, Nadrenii, Brabancji, Flandrii oraz w Niemczech14. W końcu poprzez Saksonię dotarł w sierpniu 1364 r. na praski dwór cesarza Karola IV, z którym rozmawiał na temat jego udziału w krucjacie. Cesarz twierdził, że on sam nie może go w wystarczającym stopniu wspomóc, jednak odniósł się do planów króla Cypru z zainteresowaniem. Dlatego też zaprosił Piotra na zaplanowany od dawna kongres monarchów do Krakowa, gdzie oprócz głównego, wcześniej ustalonego, tematu zjazdu, chciał również poruszyć kwestię krucjaty na forum zaproszonych władców15.

W owym czasie król Polski Kazimierz Wielki pełnił rolę mediatora w konflikcie pomiędzy cesarzem Karolem IV a królem Węgier Ludwikiem I. Spór ten określony przez historyków wojną o cześć kobiety wybuchł, kiedy Karol IV publicznie obraził matkę Ludwika I, Elżbietę, w obecności posłów węgierskich. Dopiero mediacja króla Polski i księcia świdnickiego Bolka II doprowadziła do zawarcia porozumienia, które zostało przypieczętowane ślubem cesarza z wnuczką Kazimierza Wielkiego, księżniczką pomorską Elżbietą. W tym okresie pozycja i prestiż władcy Polski wzrosły, a jego osoba gwarantowała pokój i stabilizację w Europie Środkowej16.

Zjazd krakowski w wyobrażeniu Jana Matejki Z początkiem września 1364 r. Piotr I opuścił Pragę i wraz z cesarzem skierował się w stronę Krakowa. Podróż do granic Polski zajęła 3 dni,17 po czym orszak cesarza i króla Cypru podążał przez Świdnicę, Legnicę, Głogów, Kościan, Poznań, Kalisz, Wrocław, Baranów, Opole i Bytom w stronę stolicy Królestwa Polskiego18. W dniach 11-14 września byli we Wrocławiu, a w dniu 17 września pojawili się w Opolu19. Co ciekawe J. Długosz podał inną, błędną kombinację podróży króla Cypru wskazując, że podążał on przez ziemię wołoską i Ruś20. W dniu 19 lub 20 września 1364 r. królewscy wysłannicy spotkali orszak cesarski w Bytomiu i stamtąd przez Będzin i Olkusz poprowadzili go do Krakowa. W odległości około 1 mili od miasta na przybywającego Karola IV w towarzystwie żony Elżbiety i syna Wacława, brata Jana, króla Cypru Piotra I z Lusignan i księcia świdnickiego Bolka II czekali król Kazimierz Wielki i jego siostrzeniec król Ludwik Węgierski. Zarówno Karol, jak i Kazimierz zsiedli z koni i pieszo przemierzyli ostatni odcinek drogi dzielący oba orszaki21. Monarchowie powitali się serdecznie, po czym połączone orszaki prawdopodobnie podążyły przez krakowski Rynek w kierunku Wawelu, witane przez wyległe z kamienic tłumy mieszczan, procesje duchownych i cechów krakowskich. Na wawelskim zamku zakwaterowano najprawdopodobniej tylko cesarza i królów. Książęta i dworzanie rozlokowani zostali w licznych krakowskich klasztorach oraz domach bogatszych mieszczan22.

W obradach zjazdu uczestniczyli król Polski Kazimierz Wielki, cesarz Karol IV, jego syn Wacław oraz brat Jan, król Węgier Ludwik I, książę mazowiecki Ziemowit, książę świdnicki Bolko II, książę opolski Władysław oraz król Cypru i prawdopodobnie przedstawiciel króla Danii Waldemara23. Również być może na kongresie byli obecni książę pomorsko-szczeciński Bogusław V, jego syn Kaźko oraz margrabia brandenburski Otto24.

Najprawdopodobniej w drugim dniu pobytu gości w Krakowie, 21 września, pierwszy zabrał głos król Piotr, który przedstawił sytuację chrześcijan na Wschodzie i wezwał do nowej krucjaty przeciw muzułmanom25. Cesarz Karol IV oficjalnie powtórzył obietnice udzielenia pomocy, przyrzekając zwołać zebranie książąt elektorów Rzeszy i wezwać listownie swych wasali do udziału w krucjacie oraz również osobiście poinformować o tym fakcie papieża26. Listy zostały natychmiast sporządzone i rozesłane27. Poparcie dla wyprawy krzyżowej wyrazili również król Węgier Ludwik, władca Polski Kazimierz Wielki, a także wszyscy uczestniczący w zjeździe książęta. Jednak spośród zgromadzonych monarchów jedynie król Węgier przyrzekł osobisty udział wraz ze swoim rycerstwem w wyprawie. Granice państwa węgierskiego i jego wpływy w rejonie bałkańskim były bezpośrednio zagrożone przez ekspansję turecką, dlatego też nie dziwi żywe zainteresowanie Ludwika I planami krucjatowymi28. Kazimierz Wielki co prawda obiecał pomoc, jednak zrobił to z kurtuazji wobec przybysza z daleka. Zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego oraz konflikt z Litwą nie pozwalały na zaangażowania rycerstwa polskiego w daleką wyprawę krzyżową29.

Kulminacyjnym momentem kongresu był dzień 22 września 1364 r., z którego znany jest dokument, w którym Ludwik I zatwierdził pokój, zawarty za pośrednictwem króla Polski i księcia świdnickiego Bolka II, pomiędzy cesarzem Karolem IV, jego synem Wacławem i bratem Janem, margrabią Moraw30. Potwierdza to oczywiście fakt, że zjazd monarchów został zorganizowany w całkowicie innym celu niż wyprawa krzyżowa.

Polskie źródła wspominają o wystawnej kolacji w domu Mikołaja Wierzynka31, rajcy miejskiego, towarzyszącej obradom kongresu32. Wierzynek występował jako reprezentant miasta i jemu właśnie przypadł zaszczyt bycia gospodarzem tej uczty, która odbywała się na koszt Krakowa, być może nie w ratuszu, lecz w domu Mikołaja Wierzynka33. Rajca Wierzynek zarządzał pałacem królewskim i całą służbą. Biesiady trwały również zapewne na Wawelu oraz w kwaterach rozlokowanych po mieście gości. Kongres krakowski był jednym z najwspanialszych średniowiecznych zjazdów monarchów – przepełniony zabawą, hojnością, świetnością i zbytkiem. Uświetnił go również turniej rycerski, na który poświęcono jeden z kolejnych dni a w którym uczestniczył sam cesarz. Odbył się on na dziedzińcu zamku wawelskiego i wzięli w nim udział wszyscy monarchowie oraz książęta obecni wówczas w Krakowie. Pomimo, że w szrankach stanął sam cesarz, zwycięzcą został król Cypru Piotr, który cieszył się niezwykłymi umiejętnościami turniejowymi34.

Swoistą ciekawostką jest fakt, że to właśnie dzięki kronice Wilhelma z Machaut, opisującej życie króla Cypru, udało się właściwie określić datę słynnego krakowskiego zjazdu monarchów z 1364 r. Kongres ten wspominają dwa polskie źródła: Kronika katedralna krakowska35 i Rocznik świętokrzyski36. Obydwa jednak wymieniają go pod datą 1363 r., łącząc go ze ślubem Karola IV z Elżbietą pomorską, który także odbył się w Krakowie, a na którym z pewnością nie był obecny król Cypru. Podobnie J. Długosz, powołując się na Rocznik świętokrzyski, podaje rok 1363 jako datę zjazdu krakowskiego. Dopiero dzieło Wilhelma z Machaut, opisujące dokładnie drogę króla Cypru po Europie, odnosi kongres krakowski do 1364 r. Natomiast w maju 1363 r. w Krakowie odbył się ślub Elżbiety pomorskiej z cesarzem Karolem, a w uroczystościach uczestniczyli Bolko II świdnicki, margrabia morawski Jan, ojciec Elżbiety Bogusław V słupski oraz Kazimierz Wielki37.

Piotr I zakończył życie we własnym łożu, zamordowany przez własnych rycerzy... Kongres trwał około dwóch tygodni, do pierwszych dni października38. Zapewne wtedy Piotr I opuścił Kraków i udał się do oddalonego o 10 dni drogi Wiednia, gdzie zatrzymał się na dworze księcia Rudolfa IV Założyciela39. Władca Austrii był zainteresowany udziałem w krucjacie. Zobowiązał się jednak do tego pod warunkiem, że król Węgier także wyruszy na wyprawę krzyżową. W Wiedniu, podobnie jak w Krakowie, został zorganizowany wielki turniej na pożegnanie władcy Cypru, w którym oczywiście zwyciężył Piotr I40.

Karol IV pojawił się we Wrocławiu w drodze powrotnej do Pragi dopiero 7 października. Jeśli przejazd zabrał mu tyle samo czasu co w stronę przeciwną, to musiał wyruszyć z Krakowa 3 lub 4 października. R. Grodecki sugeruje również, że w czasie zjazdu mogła się odbyć uroczysta inauguracja nauczania w Akademii Krakowskiej. Kilka tygodni wcześniej – 1 września 1364r. – papież Urban V wyraził zgodę na otwarcie Studium Generale w Krakowie. Może tę papieską decyzję przywiózł ze sobą wymieniony wśród uczestników zjazdu przez Długosza nuncjusz Jan de Cabrespino41. W trakcie kongresu padła również ważna deklaracja Ludwika Węgierskiego co do następstwa tronu w Polsce. Król Kazimierz zamierzał się właśnie ożenić z księżniczką Jadwigą żagańską. Zapewne na jego usilne nalegania Ludwik, oficjalny dziedzic korony Królestwa Polskiego, przyrzekł 27 września, że gdyby Kazimierzowi urodził się syn z prawego łoża, nie będzie czynił mu przeszkód w objęciu tronu po ojcu.

Cypryjska krucjata i jej konsekwencje
Następstwem krucjatowej polityki Piotra I i jego podróży po Europie było opanowanie w październiku 1365 r. egipskiego portu i miasta Aleksandria42. Po kilku dniach grabieży i gwałtów, obładowane licznymi łupami, oddziały chrześcijańskie opuściły doszczętnie zrujnowane miasto. Kolejni władcy Egiptu nie zapomnieli zniewagi zadanej im przez króla Cypru oraz nie wybaczyli okrucieństw, jakie zostały wyrządzone mieszkańcom Aleksandrii przez krzyżowców43.

Ponadto w kolejnych latach głównym problemem mameluków stała się flota korsarska operująca z Cypru, złożona z Katalończyków i wspierana przez władcę wyspy. W odpowiedzi na jej działalność w 1426 r. mamelucy dokonali inwazji na Cypr a po bitwie pod Chirokitią w dniu 7 lipca do niewoli dostał się władca wyspy Janus z Lusignan44. Sułtan Barsbaj zdobył się na akt łaski i zawarł z Janusem z Lusignan pokój oraz zgodził się pod pewnymi warunkami na zwrócenie mu wolności za cenę 200 tys. dukatów45. Połowa tej sumy miała być płatna przed odzyskaniem wolności, druga po dotarciu króla na wyspę. Ponadto Królestwo Cypru zostało obłożone rocznym trybutem w wysokości 5 tys. dukatów oraz zmuszone do uznania zwierzchnictwa sułtana, który oficjalnie został wicekrólem Cypru46. Ponadto Cypr był zobowiązany do regularnego dostarczania do Egiptu pszenicy i jęczmienia. Również katalońscy piraci nie mogli już dłużej używać wyspy jako bazy dla swoich korsarskich wypadów47.

Cypryjskie poselstwo do króla Jagiełły
W marcu 1432 r. do Wiślicy, miasta położonego w połowie drogi pomiędzy stolicą Polski – Krakowem – a Sandomierzem, dotarło poselstwo króla Cypru Janusa z Lusignan48. Wówczas w Wiślicy przebywał król Jagiełło. Poselstwo liczyło ponad 200 osób, a na jego czele stali tytularny marszałek Królestwa Jerozolimskiego i uczestnik bitwy pod Chirokitią, Baldwin z Noris49 – Regni Cypri Marsalcus50 – oraz dwóch jego synów. Pośród posłów znajdował się również Piotr z Bnina, rycerz polskiego pochodzenia, który osiadł na Cyprze podczas swojej podróży po Bliskim Wschodzie. Dzięki swoim umiejętnościom i, jak podaje J. Długosz, dowcipowi pozyskał u króla Janusa duże względy51. Pełnomocnictwo wystawione przez króla Janusa mówiło, że na czele poselstwa miał stać Marcellus – sacrae theologiae doctor dominus magister Marcellus, confessor et secretarius noster52 – doktor teologii, spowiednik i sekretarz królewski53. Jednak J. Długosz nie wspomina jego osoby pośród poselstwa cypryjskiego przybyłego do Wiślicy. Być może Marcellus nie dotarł do Polski, bądź też jego postać nie wyróżniała się na tle innych delegatów. Poselstwo króla Janusa opuściwszy Cypr, zapewne z postojem na Rodos, przebywszy Mare Leontium – Morze Czarne – dopłynęło do portu Alba Regali, czyli Białogrodu54 na Wołoszczyźnie. Niezwłocznie po wyokrętowaniu dokupiono konie potrzebne do pokonania dalszej drogi w kierunku Polski. Droga przez Wołoszczyznę i Mołdawię, dziki oraz nieprzyjazny kraj, nie była lekka, poselstwo sporo wycierpiało i tylko dzięki obawie Wołochów przed odwetem ze strony króla Polski Cypryjczycy uniknęli pogromu55. Następnie przez Ruś poselstwo dotarło do Wiślicy, gdzie przebywał wówczas Jagiełło56.

Władysław Jagiełło suwerenem Cypru? W Wiślicy delegacja cypryjska została przyjęta z najwyższym uznaniem i z pełnym dostojeństwem. Marszałek Królestwa Jerozolimskiego Baldwin z Noris przekazał dary w imieniu swojego władcy królowi Władysławowi i królowej Zofii oraz innym wysokim dostojnikom królewskim. Pośród nich znajdowały się m.in. sukna w różnych kolorach, drzewo aloesowe, pachnidła i, jak podaje J. Długosz, pewne pachnące gałązki wydzielające miły opar. Marszałek przedstawił sytuację, w jakiej znalazło się Królestwo Cypru po inwazji sułtana mameluków – soldanum Babilonie – na wyspę w 1426 r.57 Szczegółowo opisał klęskę króla Janusa, który został pokonany przez sułtana Egiptu i dostał się do niewoli wraz ze swoim synem. Wolność odzyskał dopiero po potwierdzeniu zależności od Egiptu i zobowiązaniu się do płacenia corocznego trybutu w wysokości, jak podał J. Długosz, 50 tys. florenów58. Baldwin z Noris przekazał w imieniu władcy prośbę skierowaną do króla Władysława Jagiełły o udzielenie pożyczki w wysokości 200 tys. florenów. Dzięki temu kredytowi król Cypru mógłby zaciągnąć wojsko i zmyć hańbę, jaką wyrządził sułtan chrześcijaństwu. W zamian król Janus z Lusignan oferował w zastaw całe Królestwo Cypru. Władysław Jagiełło na czas spłaty pożyczki miał dysponować dwoma głosami z trzech w kwestiach dotyczących wyspy oraz otrzymywać 2/3 dochodów osiąganych w Królestwie Cypru. Aby scementować porozumienie król Janus prosił, aby jego jedyny syn Jan59 poślubił córkę Jagiełły – Jadwigę60. Król Polski odbył naradę ze swoimi doradcami na temat propozycji władcy Cypru. Jak podaje Długosz, Władysław Jagiełło odparł, że bardzo chętnie pomógłby królowi Janusowi, i to nie tylko wojskiem, ale również środkami finansowymi, gdyby tylko jego państwo nie sąsiadowało z Tatarami. Jagiełło twierdził, że są oni najbardziej barbarzyńskim ze wszystkich narodów, jakie widział świat i jest zmuszony codziennie stawiać im opór oraz prowadzić z nimi walkę. Powiedział również, że nie może oddać ręki swojej córki synowi Janusa z Lusignan, gdyż ona już dawno zmarła61. Dodał jednak, że gdyby żyła to z pewnością zgodziłby się na zawarcie małżeństwa z tak znakomitym następcą tronu. Ponadto władca Polski wyraził swój żal na temat wydarzeń, które dotknęły wyspę oraz samego króla Janusa. Również prosił aby król Cypru nie miał za złe, że nie udzieli mu pożyczki pieniężnej, gdyż sam musi ponosić ogromne nakłady na wojnę z Tatarami. Dodał, że niesłuszną i niedobrą byłoby rzeczą wspomagać obce królestwo nie zaspokoiwszy potrzeb własnego62.

Marszałek Baldwin życzliwie przyjął odpowiedź króla Jagiełły. Równocześnie nie ukrywał radości z faktu otrzymania licznych darów w postaci cennych naczyń i futer. Także wszyscy, którzy uczestniczyli w poselstwie, zostali równie hojnie obdarowani naczyniami, szatami i końmi. Uradowani, zrezygnowali z krótszej a zarazem niebezpiecznej drogi przez Wołoszczyznę i udali się w kierunku Wenecji, skąd wyprawili się na Cypr63.

Jagiełło również nie mógł podjąć dalekiej i niebezpiecznej wyprawy na Cypr ze względu na poważne problemy na Litwie. Brat króla Polski, Świdrygiełło, będący wielkim księciem litewskim, dążąc do zupełnej samodzielności, zawarł w lecie 1431 r. przy poparciu Zygmunta Luksemburskiego sojusz z Zakonem Krzyżackim i Mołdawią skierowany przeciwko Polsce. Co prawda spór został zakończony w 1434 r., jednak do tego momentu Jagiełło nie mógł opuścić swojego państwa64.

Wiadomości o wizycie delegacji cypryjskiej w Wiślicy dotarły również do Rzymu, skąd w dniu 8 maja 1432 r. prokurator Zakonu Krzyżackiego wysłał informację do wielkiego mistrza, donosząc niezbyt precyzyjnie, że Polacy zawarli przymierze z Wenecją oraz Królestwem Cypru65. W 1431 r. Janus dostał wylewu, który sparaliżował jego ciało. W dniu 10 czerwca 1432 r. przeszedł drugi wylew, z którego się już nie podniósł i zmarł 28 lub 29 czerwca 1432 r., zapewne nie doczekawszy powrotu poselstwa z Polski. Został pochowany 30 czerwca w kościele Dominikanów w Nikozji66.

Piotr z Bnina. Polski rycerz na cypryjskim dworze
Zdobny talerz z herbem rodu Lusignan (fot. PHGCOM, lic. CC ASA 2,0). To, że król Cypru wybrał Polskę, jako swojego potencjalnego sojusznika, i zdecydował się wysłać do niej swoją delegację pozostaje dla nas swoistą ciekawostką. Wspomniany wcześniej Piotr z Bnina, który wchodził w skład poselstwa i zapewne pełnił funkcję przewodnika oraz tłumacza, pochodził z rodziny Bnińskich, herbu Łodzia, która swoje majątki posiadała przede wszystkim w Bninie – miejscowości, od której dom ten przyjął nazwisko – oraz w Łodzi poznańskiej67. Herbarz Polski A. Bonieckiego wymienia Piotra z Bnina, który miał być kasztelanem gnieźnieńskim i dać początek licznym domom szlacheckim68. Z kolei T. Żychliński podaje również, że oprócz godności kasztelana gnieźnieńskiego posiadał od 1439 r. tytuł kasztelana poznańskiego, co wskazuje, że powrócił z Cypru do Polski69. Ciekawą kopię Dyplomatu z Wyciągu z Ksiąg Sądu Głównego Gubernji Wołyńskiej Departamentu Cywilnego (pisownia oryginalna) wystawionego przez króla Kazimierza Wielkiego Piotrowi z Bnina, synowi króla Cypru Jana (sic!), przytacza J.N. Bobrowicz w Herbarzu Polskim Kaspra Niesieckiego70. Jednocześnie dodaje on, że K. Niesiecki nadmienia również w innym miejscu swojego dzieła Piotra z Bnina, którego nie przedstawia już, jako syna władcy Cypru, lecz mieniąc jednak nie synem, lecz tylko w łaskach wielkich u Janusza (Janusa) będącego. Dalej opisuje Piotra jako kasztelana gnieźnieńskiego w 1433 r. oraz dodaje, że stał się następnie kasztelanem poznańskim. Zaznacza również, że był posłem polskim w sprawie krzyżackiej do cesarza Zygmunta71. Najprawdopodobniej Piotr z Bnina pod koniec lat 20-tych XV w. odbył podróż po Bliskim Wschodzie i osiadł na jakiś czas na Cyprze. Zapewne posiadał wysokie wpływy na dworze królewskim w Nikozji i w związku z tym przekonał króla Janusa, aby prośbę o pomoc skierował do króla Władysława Jagiełły, który po zwycięstwie nad Zakonem Krzyżackim w 1410 r. stał się jednym z najpotężniejszym władców w Europie. Również sobór w Konstancji (1414-1418), poruszający wiele sporów międzynarodowych, mógł być miejscem gdzie doszło do spotkania członków delegacji polskiej z przedstawicielami króla Cypru Janusa, którzy byli obecni podczas toczących się obrad. Wówczas cypryjskie poselstwo mogło usłyszeć polsko-krzyżackie zmagania dyplomatyczno-propagandowe, których echo mogło się przebudzić na nowo w otoczeniu władcy Cypru pod koniec lat 20-tych XV w.72 Z kolei w latach 1424-1425 król państw unii kalmarskiej (Dania, Norwegia, Szwecja) Eryk VII udał się z pielgrzymką do Ziemi Świętej i odwiedził również przy tej okazji Cypr. Prawdopodobnie podczas swojego pobytu na wyspie przekazał królowi Janusowi informacje o władcy Polski i o łączącym ich od 1419 r. przymierzu. Z pewnością tematem rozmów stało się również grunwaldzkie zwycięstwo króla Jagiełły. W liście króla Janusa do władcy Polski datowanym na 2 stycznia 1432 r., w którym poleca on swoje poselstwo, powołuje się on na znajomość z królem Danii, co prawda mylnie nazywając go Henrykiem, jednak w domyśle chodziło o Eryka73.

Jadwigę (1408-1431), córkę króla Władysława Jagiełły i Anny Cylejskiej, projektowano wydać za syna margrabiego brandenburskiego Fryderyka Hohenzollerna74. W 1413 r. została ona uznana dziedziczką polskiej korony. W 1421 r. zawarto układ w Krakowie, na mocy którego w przypadku śmierci Jagiełły, który nie pozostawi syna, Fryderyk jako mąż Jadwigi obejmie tron Polski75. Istniały również projekty małżeństwa dziedziczki z księciem słupskim Bogusławem IX, który był desygnowany na następcę króla Danii, Szwecji i Norwegii Eryka I (ok. 1382-1459)76.

Epilog
Na Cyprze, w szczególności zaś w otoczeniu króla, musiała być jeszcze żywa pamięć o królu Piotrze I z Lusignan, który podczas swojej podróży po Europie również dotarł do Polski, gdzie w 1364 r. spędził kilkanaście dni na krakowskim dworze króla Kazimierza Wielkiego. Sam kanclerz króla Piotra, Filip z Mézières, założyciel Chevaliere de la Passion – Zakonu Męki Pańskiej, był przeświadczony o misji obrony chrześcijańskiej cywilizacji, którą miała wypełnić Polska77. Pamięć o wizycie w Polsce i życzliwym przyjęciu ze strony króla Jagiełły również była mocna po śmierci króla Janusa, co poświadcza list datowany na 3 sierpnia 1434 r. w Bazylei, przesłany przez kardynała Cypru do króla Władysława III Warneńczyka, w którym duchowny przekazywał kondolencje z powodu śmierci Jagiełły78. Także XVI-wieczny polski historyk Stanisław Sarnicki wspominał, że za czasów króla Kazimierza Wielkiego odchodziły statki na Cypr z podolskim zbożem79.

Następstwem nierozważnej polityki króla Cypru Janusa z Lusignan i wspierania przez niego korsarstwa było uzależnienie wyspy od egipskiego sułtanatu mameluków. W latach 1440-1444 wyspa była wykorzystywana, jako baza wypadowa dla floty egipskiej atakującej siedzibę zakonu szpitalników na Rodos80. W latach 1458-1464 Cypr stał się areną walki o tron po zmarłym władcy Cypru Janie II z Lusignan (1432-1458) pomiędzy jego córką Szarlotą (Karoliną) oraz synem z nieprawego łoża Jakubem II, któremu udało się przekonać sułtana Egiptu do swoich racji. Na wyspie kolejny raz wylądowały oddziały mameluków. Jakub przy pomocy wojsk egipskich odebrał w 1464 r. z rąk Genueńczyków Famagustę oraz zmusił do ucieczki z wyspy Szarlotę. Następnie podstępnie zlikwidował garnizony mameluków stacjonujących na wyspie, odzyskując w pełni kontrolę nad Cyprem. Jednak wyspa długo nie pozostała w rękach dynastii Lusignan. W 1473 r. zmarł Jakub II, a jego syn i następca Jakub III z Lusignan (1473-1474), który urodził się jako pogrobowiec, zmarł w roku następnym. Owdowiała po Jakubie II żona Katarzyna Cornaro, po śmierci syna rządziła samodzielnie kilkanaście lat, po czym abdykowała w 1489 r. przekazując wyspę swojej ojczyźnie – Wenecji81. Co prawda sułtanat mameluków upadł w 1517 r. pod naporem Imperium Osmańskiego, jednak sam Cypr stał się turecką zdobyczą dopiero w 1571 r.82

Zobacz też
Recenzja książki: Łukasz Burkiewicz – „Na styku chrześcijaństwa i islamu. Krucjaty i Cypr w latach 1191-1291”
"Recenzja książki: Stephen O’Shea – „Morze wiary: islam i chrześcijaństwo w świecie śródziemnomorskim...”
Smok i miecz w heraldyce Piastów a król Artur
Bibliografia
Chroniques d’Amadi et de Strambaldi, publiées par M. René de Mas Latrie, vol. II, Paris 1891-1893.
Codex Epistolaris Saeculi Decimi Quinti, t. I: 1384-1492, ex antiquis libris formularum, corpore
Naruszeviciano, autographis archivistique plurimis collectus opera Augusti Sokołowski, Josephi Szujski. Pars 1, Ab anno 1384 ad annum 1444 [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, tomus II, Cracoviae 1876, list nr LXXVI.
Codex epistolaris saeculi decimi quinti, tomus II: 1382–1445, collectium opera A. Lewicki, [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, t. XII, Cracoviae 1891, list nr 223.
Codex epistolaris saeculi decimi quinti, tomus III: 1392–1501, collectium opera A. Lewicki, [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, t. XIV, Cracoviae 1894, list nr 12
Description de toute l'isle de Chypre, et des roys, princes et seigneurs tant payens que chrestiens, qui ont commandé en icelle: contenant l'entière histoire de tout ce qui s'y est passé depuis le déluge universel, l'an 142 et du monde, 1798 jusques en l'an de l'incarnation et nativité de Iesus-Christ, 1572, par R. Père F. Estienne de Lusignan, composée premièrement en Italien, et imprimée à Bologne la Grasse, et maintenant augmentée et traduite en François, Paris 1580.
Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego S.J., powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, t. II, Lipsk 1839.
Herbarz Polski. Wiadomości historyczno-geneaologiczne o rodach szlacheckich, ułożył i wydał A. Boniecki, Warszawa 1899.
Joannis de Czarnkow Chronicon Polonorum, 1333-1384, opracował Jan Szlachtowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, wydał A. Bielowski, t. II, Lwów 1872,
Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Peregrynacja do Ziemi Świętej (1582-1584), [w:] Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, wyd. J. Czubek, ser. I, t. 15, cz. 2, Kraków 1925.
Polska Encyklopedia Szlachecka, pod red. S. J. Starykoń–Kasprzycki, M. Dmowski, t. VIII, Warszawa 1937.
Prace do badań nad historią literatury i oświaty: Peregrynacja do Ziemi Świętej Jana Goryńskiego, oprac. W.T. Baranowski, Warszawa 1914, t. I.
Rocznik świętokrzyski, wydał A. Bielowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. III, Lwów 1878
Spominki o Łaskich 1392-1515, wydał A. Hieschberg, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. III, Lwów 1878.
The Life of St. Peter Thomas by Philippe de Mézières, ed. by J. Smet, Rome 1954.
Złota księga Szlachty Polskiej przez T. Żychlińskiego, Poznań 1879.
D. Alastos, Cyprus in history. A survey of 5000 years, London 1976.
E. Ashtor, The Levantine Sugar Industry in the Middle Ages: An Example of Technological Decline, “Israel Oriental Studies”, 1977.
A. S. Atiya, The Crusade in the Later Middle Ages, London 1938.
K. Baczkowski, Cesarstwo rzymsko-niemieckie od początków XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005, s. 398.
K. Baczkowski, Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370-1506), [w:] Wielka Historia Polski, t. II, Kraków 2003.
H. Barüske, Erich von Pommern: ein nordischer König aus dem Greifengeschlecht, Rostock 1997.
Ł. Burkiewicz, Podróż króla Cypru Piotra I z Lusignan po Europie w latach 1362-1365 i jego plany krucjatowe, “Studia Historyczne” 2007, no. 1 (197).
N. Coureas, The influence of the Kingdom of Aragon in Cyprus, Rhodes, Latin Greece and Mamluk Egypt during the Later Middle Ages, 1276-1479, [w:] Κυπριακαί Σπουδαί, Τόμος ΞΒ´-ΞΓ´ 1998-1999, Nicosia 2000.
N. Coureas, Trade between Cyprus and the Mamluk Lands in the Fifteenth Century, with special reference to Nicosia and Famagusta, [w:] Orientalia Lovaniensia Analecta, eds. U. Vermeulen, K. D’Hulster, vol. V: Egypt and Syria in the Fatimid, Ayyubid and Mamluk Eras (no. 169), Leuven, 2007.
Martin Cromer, Martini Cromeri Varmiensis Episkopi Polonia: siue de orgine et rebus gestis Polonorum libri XXX, Coloniae 1586.
M. Dąbrowska, Peter of Cyprus and Casimir the Great in Cracow, “Byzantiaka” 1994, t. 14.
E. de Lusignan, Chorograffia, Et Breve Historia Universale: dell'Isola de Cipro principiando al tempo di Noe per in sino al 1572, Bologna 1573.
Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie ou chronique du roi Pierre Ier, ed. par L. de Mas Latrie, Geneva 1877.
L. de Mas Latrie, Histoire de l'île de Chypre sous le règne des princes de la maison de Lusignan, vol. II, Paris 1852.
Mathiae de Mechovia, Chronica Polonorum, Cracoviae 1521.
Guillaume de Machaut, The Capture of Alexandria, translated by J. Shirley, introduction and notes by P. W. Edbury, Aldershot-Burlington-Singapore-Sydney 2001.
Ioannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber IX, Varsaviae 1978.
Joannis Dlugossii, Annales seu Cronicae incliti regni poloniae liber undecimus et liber duodecimos 1431-1444, Varsaviae 2001.
A. Dziubiński, Na szlakach Orientu. Handel między Polską a Imperium Osmańskim w XVI-XVIII wieku, Wrocław 1998.
P. W. Edbury, Łaciński Wschód 1291-1669, [w:] Historia krucjat, pod red. J. Riley – Smith, Warszawa 2000.
P. W. Edbury, The Crusading Policy of King Peter I of Cyprus, 1359-1369, [w:] The Eastern Mediterranean Lands in the Period of the Crusades, Warminster 1977.
P. W. Edbury, The Kingdom of Cyprus and the Crusades, 1191-1374, Cambridge 1991
Ł. Gołębiewski, Panowanie Władysława Jagiełły, Warszawa 1846, s. 380.
K. Herquet, Beiträge zum Itinerar Karls IV und zu seinem Aufenthalt in Schlesien mit dem König von Cypern im Jahre 1364, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” 1878, bd. XXIV.
M. Głodek, Utopia Europy zjednoczonej. Życie i idee Filipa de Mézières (1327-1405), Słupsk 1997
R. Grodecki, Kongres krakowski w roku 1364, Kraków 1995.
S. Grzybowski, Odkrywanie świata, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. S. Grzybowski, t. VI, Kraków 2005.
K. Hartleb, Najstarszy dziennik podróży do Ziemi Św. i Syrii Jana Tarnowskiego, „Kwartalnik Historyczny” 1930, R. 44, s. 26–44.
G. Hill, The History of the Cyprus, Cambridge 1948, vol. II.
H. İnalcik, Imperium Osmańskie. Epoka klasyczna 1300-1600, Kraków 2006.
N. Iorga, Philippe de Mézières (1327-1405) et la croisade au XVIe siécle, Gèneve-Paris 1976.
M. Kosman, Władysław Jagiełło, Warszawa 1968.
J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1990.
S. Kutrzeba, Historya rodziny Wierzynków, Kraków 1899.
A. Leopold, How to Recover the Holy Land. The Crusade Proposals of the Later Thirteenth and Early Fourteenth Centuries, Aldershot 2000.
H. Luke, The Kingdom of Cyprus, 1291-1369 [w:] A history of the Crusades, ed. by K. M. Setton, vol. III, Madison 1975.
W. Mollerup, Kong Erik af Pommerns Udenlandsrejse 1423—1425, „Historisk Tidsskrift” 1881 – 1882, Bind 5, række 3.
J. Møller, Denmark and the Crusades, 1400-1650, Brill 2007.
P. Newman, A Short History of Cyprus, London 1953.
H. Pachoński, Dwa zjazdy krakowskie za Kazimierza Wielkiego, Kraków 1914.
D. Quirini–Popławska, Italia i basen Morza Śródziemnego w latach 1204-1453, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005.
D. Quirini–Popławska, Urbs populosissma, opulentissima, liberalissima. Mit czy rzeczywistość późnośredniowiecznej Wenecji, Kraków 1997.
H. Rabie, Mamluk Campaigns Against Rhodes (A.D. 1440-1444), [w:] The Islamic World from Classical to Modern Times, ed. by C. E. Bosworth, Princeton 1989.
M. K. Radziwiłł, Podróż do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu (1582–84), Warszawa 1962
S. Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, t. III, Warszawa 1988.
E. Rymar, Wielka podróż wielkiego księcia. Wyprawa Bogusława X Pomorskiego na niemiecki dwór królewski, do Ziemi Świętej i Rzymu (1496-1498), Szczecin 2004.
Stanislai Sarnicii, Annales sive de origine et rebus gestis Polonorum et Lithuanorum, libri octo, Cracoviae 1587.
A. Semkowicz, Krytyczny rozbiór Dziejów Polskich Jana Długosza (do roku 1384), Kraków 1887.
K. M. Setton, The Papacy and the Levant, Philadelphia 1976, vol. I.
Maciej Stryjkowski, Kronika Macieja Stryjkowskiego niegdyś w Królewcu drukowana, ks. XVI, Warszawa 1766.
S. Sroka, Historia Europy Środkowo-Wschodniej od XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005.
K. Szajnocha, Wojna o cześć kobiety, [w:] Szkice Historyczne, pod red. K. Szajnochy, t. IV, Złoczów 1901.
S. Szczur, Krakowski zjazd monarchów w 1364 roku, „Roczniki Historyczne” 1998, R. 64.
L.C.O. Vangensten, Erik af Pommern i Venedig 1424. Antonio Morosinis Kronike og Aktstykker fra Archivio di Stato ai Frari. Venedig, „Danske Magazyn” 1913, nr 6, Rk. I.
A. Waśko, Region bałtycki od XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005.
J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek-1370), [w:] Wielka Historia Polski, red. S. Grodziski, J. Wyrozumski, M. Zgórniak, Kraków 2003.
J. Wyrozumski, Kazimierz Wielki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986.
M. M. Ziada, The Mamluk Sultans 1291-1517 [w:] A history of the Crusades, ed. by K. M. Setton, vol. III.

[Warka]

Przypisy
1 M. Głodek, Utopia Europy zjednoczonej. Życie i idee Filipa de Mézières (1327-1405), Słupsk 1997, s. 122, 133-135.

2 Spominki o Łaskich 1392-1515, wydał A. Hieschberg, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. III, Lwów 1878, s. 263: „Anno vero M. quadringentesimo quinquagesimo prima, post mortem vero sue consortis mortuus est Magnificus vir Dominus Iohannes, heres in Laszko infra Rogaciones dominica Vocem incunditatis. Sepultus est in sua ecclesia Laszko ante aram maiorem sancti Michaelis, per filios suos Andream, Iohannem, Mathiam, Peregrinum, suos successores. Miles Ierosolimitanus erat; redeundo ex Ierusalem in Cipris regno, civitate Nicomedia (sic), ob egritudinem corporis aliquamdiu commoratus, ibidem visum oculorum morbi dolore correptus ammisit et in Lasko visu ammisso adductus, breviter mortuus atque sepultus”. Jan Łaski przebywał na wyspie ok. 1450 r. i stracił wzrok w czasie swojego pobytu w Nikozji.

3 E. Rymar, Wielka podróż wielkiego księcia. Wyprawa Bogusława X Pomorskiego na niemiecki dwór królewski, do Ziemi Świętej i Rzymu (1496-1498), Szczecin 2004, s. 119-120. Książę Bogusław dotarł na Cypr w lipcu 1496 r. i spędził na wyspie 6 dni.

4 Stanisław Odrowąż-Pieniążek, urodzony w Krużlowej, syn kasztelana sądeckiego zmarł w czasie podróży morskiej na Bliski Wschód i w 1509 r. został pochowany na Cyprze.

5 K. Hartleb, Najstarszy dziennik podróży do Ziemi Św. i Syrii Jana Tarnowskiego, „Kwartalnik Historyczny” 1930, R. 44, s. 26–44. Autor opublikował w swojej pracy fragmenty Ad ingenuum adolescentem Constantem Alliopagum carmen: Terminantio ex itinerario [Biblioteka Czartoryskich w Krakowie. Teki Naruszewicza, rękopis nr 33]. Jan Tarnowski odwiedził Cypr w 1517 r.

6 Prace do badań nad historią literatury i oświaty: Peregrynacja do Ziemi Świętej Jana Goryńskiego, oprac. W.T. Baranowski, Warszawa 1914, t. I, s. 263. Jan Goryński przebywał na wyspie ok. 1560 r.

7 Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Peregrynacja do Ziemi Świętej (1582-1584), [w:] Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, wyd. J. Czubek, ser. I, t. 15, cz. 2, Kraków 1925, s. 82-84; M.K. Radziwiłł, Podróż do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu (1582–84), Warszawa 1962, s. 51–52. Mikołaj K. Radziwiłł wyruszył z Polski w 1582 r. z pielgrzymką do Ziemi Świętej i w trakcie niej przebywał na Cyprze dwukrotnie.

8 Maurycy Paweł Henik, po uprzednim zwiedzaniu Włoch w kwietniu 1585 r., skierował się z Wenecji przez Zante, Kretę, Cypr i Trypolis do Palestyny. Był długoletnim dworzaninem Marcina Kromera.

9 Guillaume de Machaut, The Capture of Alexandria, translated by J. Shirley, introduction and notes by P. W. Edbury, Aldershot-Burlington-Singapore-Sydney 2001, s. 24.

10 Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie ou chronique du roi Pierre Ier, ed. par L. de Mas Latrie, Geneva 1877, s. 11-16, 25; A. S. Atiya, The Crusade in the Later Middle Ages, London 1938, s. 320-321; N. Iorga, Philippe de Mézières (1327-1405) et la croisade au XVIe siécle, Gèneve-Paris 1976, s. 83-85; G. Hill, The History of the Cyprus, Cambridge 1948, vol. II, s. 319; S. Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, t. III, Warszawa 1988, s. 408; P. Newman, A Short History of Cyprus, London 1953, s. 139; M. M. Ziada, The Mamluk Sultans 1291-1517 [w:] A history of the Crusades, ed. by K. M. Setton, vol. III, s. 489; H. Luke, The Kingdom of Cyprus, 1291-1369 [w:] A history of the Crusades, ed. by K. M. Setton, vol. III, Madison 1975, s. 352; L. de Mas Latrie, Histoire de l'île de Chypre sous le règne des princes de la maison de Lusignan, vol. II, Paris 1852, s. 249-250.

11 The Life of St. Peter Thomas by Philippe de Mézières, ed. by J. Smet, Rome 1954, s. 64-70, 193-196. Piotr, syn Tomasza, był karmelitą i biskupem Patti na Sycylii. W 1356 r. odbył misję w Serbii, gdzie próbował nakłonić Stefana Duszana do uznania zwierzchnictwa papiestwa nad jego kościołem ortodoksyjnym. W 1357 r. przebywał na Cyprze oraz odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej. W dniu 11 maja 1359 r. papież Innocenty VI mianował Piotra legatem na Wschód.

12 N. Lorga, Philippe..., s. 109, 129-131. Filip z Mézières objął stanowisko kanclerza królewskiego niedługo po zdobyciu Adalii w 1361 r.

13 P. W. Edbury, The Kingdom of Cyprus and the Crusades, 1191-1374, Cambridge 1991, s. 164; L. de Mas Latrie, op. cit., vol. II, s. 239; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 324; H. Pachoński, Dwa zjazdy krakowskie za Kazimierza Wielkiego, Kraków 1914, s. 1-21 (odbitka ze Sprawozdania C.K. Seminaryum Żeńskiego w Krakowie), s. 9; K. M. Setton, The Papacy and the Levant, Philadelphia 1976, vol. I, s. 242; K. Herquet, Beiträge zum Itinerar Karls IV und zu seinem Aufenthalt in Schlesien mit dem König von Cypern im Jahre 1364, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” 1878, bd. XXIV, s. 523; M. Głodek, op. cit., s. 19 (M. Głodek podaje Famagustę, jako port, z którego miał wypłynąć Piotr I w swoją podróż po Europie); M. Dąbrowska, Peter of Cyprus and Casimir the Great in Cracow, “Byzantiaka” 1994, t. 14, s. 260 (M. Dąbrowska podaje datę 24 września); D. Alastos, Cyprus in history. A survey of 5000 years, London 1976, s. 192; A. S. Atiya, The Crusade…, s. 330; Chroniques d’Amadi et de Strambaldi, publiées par M. René de Mas Latrie, vol. II, Paris 1891-1893, s. 50.

14 K. M. Setton, The Papacy…, vol. I, s. 245; N. Iorga, Philippe..., s. 165-166; A. Leopold, How to Recover the Holy Land. The Crusade Proposals of the Later Thirteenth and Early Fourteenth Centuries, Aldershot 2000, s. 191; P. W. Edbury, The Crusading Policy of King Peter I of Cyprus, 1359-1369, [w:] The Eastern Mediterranean Lands in the Period of the Crusades, Warminster 1977, s. 92; Ł. Burkiewicz, Podróż króla Cypru Piotra I z Lusignan po Europie w latach 1362-1365 i jego plany krucjatowe, “Studia Historyczne” 2007, no. 1 (197), s. 3-29.

15 S. Szczur, Krakowski zjazd monarchów w 1364 roku, „Roczniki Historyczne” 1998, R. 64, s. 55; A. S. Atiya, The Crusade…, s. 335; Guillaume de Machaut, The Capture of Alexandria, s. 44-45.

16 M. Dąbrowska, op. cit., s. 259-260; R. Grodecki, Kongres krakowski w roku 1364, Kraków 1995, s. 56; H. Pachoński, op. cit., s. 20.

17 Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie…, s. 39 ; N. Iorga, Philippe..., s. 194; S. Runciman, op. cit., t. III, s. 409-410; R. Grodecki, op. cit., s. 20-21; K. Herquet, op. cit., s. 524.

18 H. Pachoński, op. cit., s. 13; J. Wyrozumski, Kazimierz Wielki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 135; K. Herquet, op. cit., s. 524-525; Guillaume de Machaut, The Capture of Alexandria, s. 44; N. Iorga, Philippe..., s. 194-195: „…Ils traversèrent la Bohême et la Silésie et arrivèrent dans cette ville par Schweidnitz, Liegnitz, Glogau (w oryginale Glagouve), Kosten, Posen (w oryginale Passerent), Neustadt Kalisch, Baranow (w oryginale Bassenouve), Oppeln et Beuthen (w oryginale Buton)…”.

19 N. Iorga, Philippe..., s. 194-195; K. Herquet, op. cit., s. 524-526; A. S. Atiya, The Crusade…, s. 335; R. Grodecki, op. cit., s. 56; H. Pachoński, op. cit., s. 20.

20 Ioannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber IX, Varsaviae 1978, s. 318: ...rex enim Cipri Petrus mari Leonino usque in Walachiam vectus, tandem per continentem, terras videlicet Walachie et Russie...

21 Ioannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber IX, s. 318; Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie…, s. 39, N. Iorga, Philippe..., s. 196.

22 R. Grodecki, op. cit., s. 64-65.

23 Ioannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber IX, s. 318; R. Grodecki, op. cit., s. 60; J. Wyrozumski, Kazimierz..., s. 139; S. Szczur, op. cit., s. 36. Podawany w polskich przekazach udział w kongresie króla Danii Waldemara jest niemożliwy, dlatego być może kronikarze mieli na myśli przedstawicieli duńskiego władcy.

24 Ioannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber IX, s. 318; R. Grodecki, op. cit., s. 60, 63. J. Długosz wśród uczestników wymienia księcia bawarskiego Ottona V, jednak R. Grodecki wątpi w jego obecność.

25 H. Pachoński, op. cit., s. 20.

26 Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie…, s. 40; N. Iorga, Philippe..., s. 196; S. Runciman, op. cit., t. III, s. 410; M. Dąbrowska, op. cit., s. 264; J. Wyrozumski, Kazimierz..., s. 135-136; A. S. Atiya, The Crusade…, s. 335.

27 Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie…, s. 40-41; N. Iorga, Philippe..., s. 196; J. Wyrozumski, Kazimierz..., s. 136.

28 M. Głodek, op. cit., s. 22-23; M. Dąbrowska, op. cit., s. 264; Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie…, s. 40-41; R. Grodecki, op. cit., s. 69; J. Wyrozumski, Kazimierz..., s. 136.

29 Guillaume de Machaut, The Capture of Alexandria..., s. 45; M. Dąbrowska, op. cit., s. 265; R. Grodecki, op. cit., s. 64, 69; J. Wyrozumski, Kazimierz..., s. 136. W latach 1363-1364 pielgrzymkę do Ziemi Świętej odbył książę gniewkowski Władysław Biały. W trakcie swoich podróży po Europie spotkał się również w Awinionie z papieżem Urbanem V.

30 R. Grodecki, op. cit., s. 70; H. Pachoński, op. cit., s. 15; A. Semkowicz, Krytyczny rozbiór Dziejów Polskich Jana Długosza (do roku 1384), Kraków 1887, s. 375.

31 S. Kutrzeba, Historya rodziny Wierzynków, Kraków 1899, s. 6-16; K. Szajnocha, Wojna o cześć kobiety, [w:] Szkice Historyczne, pod red. K. Szajnochy, t. IV, Złoczów 1901, s. 30-32. Rodzina Wierzynków po raz pierwszy wymieniana jest w źródłach w 1316 roku jako Wirzingus, Wirsingi, Wirsinek lub Wirzinek, co świadczy o niemieckim pochodzeniu rodu. Pierwszy ze znanych z imienia Wierzynków, Mikołaj zajmował się handlem suknem. Od 1323 roku zasiadał w ławie, czyli sądzie miejskim, a od 1329 r. był już w radzie miasta. W latach późniejszych był także wójtem Wieliczki oraz stolnikiem sandomierskim.

32 M. Dąbrowska, op. cit., s. 261.

33 S. Kutrzeba, op. cit., s. 34-35; R. Grodecki, op. cit., s. 64; J. Wyrozumski, Kazimierz..., s. 136-137.

34 S. Kutrzeba, op. cit., s. 30-31.

35 Joannis de Czarnkow Chronicon Polonorum, 1333-1384, opracował Jan Szlachtowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, wydał A. Bielowski, t. II, Lwów 1872, s. 630-631: „Tandem tam magni sceleris dictus rex multum dolens ac poenitens, ad romanam curiam nuncios misit et absolutionem sibi impetravit, poenitentiamque sibi injunctam humiliter complevit. Et guum inter omnes reges magnificus habebatur, volens regni sui gloriar ostendere, anno domini MCCCLXIII convivium maximum in civitate Cracoviensi fecit, cui guidem convivio Karolus Romanorum imperator et rex Bohemiae cum suis principibus rex Ungariae cum suis principibus, rex Cypriensis, rex Daciae, omnes principes Poloniae diversarumgue terraum milites interfurunt. Huic convivio quanta laetitia, magnificentia, gloria et habundantia fuit, describi non potest, nisi guia dabatur omnibus plus quam volebant. Hi igitur reges etprincipes promittentes ac firmantes inter se mutuam amicitiam et a Kazimiro rege Poloniae donis regalibus multum pretiosis remunerati ad proporia redierunt”.

36 Rocznik świętokrzyski, wydał A. Bielowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. III, Lwów 1878, s. 80: „Anno Domini 1363 Carolus imperator Romanorum et rex Bohemie Cracoviam veniens, contraxit matimonium cum Elizabeth filia Boguslai ducis Cassubie, presentibus hiss regibus: Lodwigo Ungarie, Kazimiro Polonie, Venceslao Bohemie, rege de Cippro, Sigismundo de Danya ac pricipibus quamplurimis, videlicet: Ottone de Bawor, Bolkone de Swydnicz, Wladislao de Opole, Semovito de Maziowa”.

37 Ioannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber IX, s. 318-319; J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek-1370), [w:] Wielka Historia Polski, red. S. Grodziski, J. Wyrozumski, M. Zgórniak, Kraków 2003, s. 740-741.

38 R. Grodecki, op. cit., s. 67; H. Pachoński, op. cit., s. 20.

39 Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie…, s. 47-48; P. W. Edbury, The Kingdom…, s. 165; N. Iorga, Philippe..., s. 186-199, 255, 259; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 327; K. M. Setton, The Papacy..., vol. I, s. 260; S. Runciman, op. cit., t. III, s. 410; M. Dąbrowska, op. cit., s. 265; K. Herquet, op. cit., s. 526-527; A. S. Atiya, The Crusade…, s. 336.

40 N. Iorga, Philippe..., s. 198; A. S. Atiya, The Crusade…, s. 336; S. Runciman, op. cit., t. III, s. 410; Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie…, s. 44 : “…un noble duc, puissant et riche…”.

41 Ioannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber IX, s. 319.

42 Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie…, s. 46-47; N. Iorga, Philippe..., s. 199, 277; A. S. Atiya, The Crusade…, s. 336; L. de Mas Latrie, op. cit., vol. II, s. 240, vol. III, s. 752; Ł. Burkiewicz, op. cit., s. 3-29; M. Głodek, op. cit., s. 25-26; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 328; A. S. Atiya, The Crusade..., s. 337, 341; K. M. Setton, The Papacy..., vol. I, s. 245, 249, 263.

43 G. Hill, op. cit., vol. II, Cambridge 1948, s. 359-376, 376, 468; P.W. Edbury, The Crusading policy…, s. 99; idem, The Kingdom…, s. 170-171; K.M. Setton, The Papacy…, vol. I, s. 283.

44 Opis inwazji mameluków na Cypr w 1426 r. znalazł swoje odzwierciedlenie w kilku pozycjach źródłowych oraz nowożytnych opracowaniach: E. de Lusignan, Chorograffia, Et Breve Historia Universale: dell'Isola de Cipro principiando al tempo di Noe per in sino al 1572, Bologna 1573, § 59b-60; Description de toute l'isle de Chypre, et des roys, princes et seigneurs tant payens que chrestiens, qui ont commandé en icelle: contenant l'entière histoire de tout ce qui s'y est passé depuis le déluge universel, l'an 142 et du monde, 1798 jusques en l'an de l'incarnation et nativité de Iesus-Christ, 1572, par R. Père F. Estienne de Lusignan, composée premièrement en Italien, et imprimée à Bologne la Grasse, et maintenant augmentée et traduite en François, Paris 1580, § 154b-155; Chroniques d’Amadi…, vol. I, s. 499-514, vol. II, s. 268-287; M. M. Ziada, op. cit., vol. I, s. 90-113, vol. II, s. 37-42; A. S. Atiya, The Crusade..., s. 471-473; L. de Mas Latrie, op. cit., vol. II, s. 506-514; L. Machairas, op. cit., vol. I, § 651-701; Chronique de l’île de Chypre par Florio Bustron, ed. par L. de Mas Latrie, [w:] Mélanges historiques, vol. V, Paris 1886, s. 356-370; D. Alastos, Cyprus, s. 203; G. Hill, A History, vol. II, s. 359-376, 376, 468; P.W. Edbury, The Crusading policy…, s. 99; idem, The Kingdom…, s. 170-171; K.M. Setton, The Papacy…, vol. I, s. 283.

45 Chroniques d’Amadi…, vol. I, s. 507-508; L. Machairas, op. cit., vol. I, § 704; Chronique de l’île de Chypre..., s. 366; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 490; D. Alastos, op. cit., s. 204-205.

46 N. Coureas, Trade between Cyprus and the Mamluk Lands in the Fifteenth Century, with special reference to Nicosia and Famagusta, [w:] Orientalia Lovaniensia Analecta, eds. U. Vermeulen, K. D’Hulster, vol. V: Egypt and Syria in the Fatimid, Ayyubid and Mamluk Eras (no. 169), Leuven, 2007, s. 421; G. Hill, op. cit, vol. II, s. 486, 490; D. Alastos, op. cit., s. 205. Wymieniania jest również kwota 5 tys. jako coroczny trybut należny sułtanatowi mameluków od króla Cypru, jednak kiedy w 1517 r. Egipt został opanowany przez Osmanów, zażądali oni od Wenecji – wówczas wyspa już należała do Najjaśniejszej Republiki – wypłaty co 5 lat kwoty 40 tys. dukatów, co w przeliczeniu rocznym daje kwotę 8 tys.

47 N. Coureas, The influence of the Kingdom of Aragon in Cyprus, Rhodes, Latin Greece and Mamluk Egypt during the Later Middle Ages, 1276-1479, [w:] Κυπριακαί Σπουδαί, Τόμος ΞΒ´-ΞΓ´ 1998-1999, Nicosia 2000, s. 221; idem, Trade…, s. 428; E. Ashtor, The Levantine Sugar Industry in the Middle Ages: An Example of Technological Decline, “Israel Oriental Studies”, 1977, vol. 7, s. 294-295, 337.

48 Mathiae de Mechovia, Chronica Polonorum, Cracoviae 1521, liber IV, c. LII, s. CCXCIX: „Anno domini 1432 Baldwin de Noris regni Cipri Marsalcus, cum ducentis equitibus, ac duobus filiis fuis adolescétibus, & Petro de Bnin a Iano rege Cipri, Hierusalé, & Armeniae, missus adregem Wladislaum in Visliczam uenit. Petebat, ut, rex Wladislaus la no regi Cipri ducenta aureorum milia muruaret, ad excutiendum tributum quod Zoldano pendebat, quinquaginta milia florenorum in anno. Postula barq ut filiá suam Heduigim, guam uiuere estimabar, filio Iani regis Cipri unico in coniugem desponsaret. Horum occasio Petrus de Bnin miles, natio ne Polonus, celebris & factius fuit, qui in Cipro incolatum suu figens, talia regi Cipri persuaserat”; Joannis Dlugossii seu Longini canonici Cracoviensis Historiae Polonicae, libri XII, [w:] Joannis Długosz canonici Cracoviensis Opera Omnia, cura A. Przeździecki edita, tomus XIII, Cracoviae 1867, s. 477 [lub nowe wydanie kroniki: Joannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti regni poloniae liber undecimus et liber duodecimos 1431-1444, Varsaviae 2001, s. 62-63]: “Stante Wladislao Rege in Visilica, venit ad suam Serenitatem ambasiata notabilis Iani, Hierusalem, Cypri et Armeniae Regis”. J. Długosz podaje, że poselstwo cypryjskie przybyło do Jagiełły w imieniu króla Jana de Lusignan. W rzeczywistości wspomniany Jan został władcą Cypru dopiero w drugiej połowie 1432 r. W związku z tym delegacja występowała jako poselstwo Janusa de Lusignan – ojca wymienionego przez J. Długosza Jana. Z kolei polski kronikarz mógł wymienić imię Jana, jako zleceniodawcy poselstwa ze względu na fakt, że posłowie zabiegali dla niego o rękę córki króla Polski, ale jednak występowali w imieniu jego ojca Janusa.

49 Martin Cromer, Martini Cromeri Varmiensis Episkopi Polonia: siue de orgine et rebus gestis Polonorum libri XXX, Coloniae 1586, s. 306-307: „Venit autem eôdem ad regem illustris legatio Iani Cypriorum, Hierosolymorum & Armeniorū regis, mediterraneo mari per Propontidē & Põtum Euxinū, atque inde aduerso Danubio aduecta in Moldauiā, & inde porrò terreftri itinere non fine magna difficultate in Russiã & Poloniam profecta. Eius legationis princeps Balduinus de Noris marsalcus Cypri donis regi & reginae oblatis connubiu Heduigis regię filię, regis fui filio, lio, ac ducenta millia aurcorú numûm ipsi regi mutua petebat, beffemque, hoc eft duas tertias partes Cypriorum regni hypothecae nomine Vuladislao offerebat. Sed nihili impetratū, quòd & Hedui gisiam obierat, & pecuniã se rex hebere affiduis bellis exhaustum negauit”. Maciej Stryjkowski, Kronika Macieja Stryjkowskiego niegdyś w Królewcu drukowana, ks. XVI, Warszawa 1766, s. 543: „Zaś w ten czas na drugi Seym Sieradzki przyiachał do Krola Iagieła, od Ianusza Krola Cypryiskiego, Hiërosolimskiego, y Armeńskiego Poseł zacny Balduinus de Noris, Marszałek Krolestwa Cypryiskiego z dwiema Synami swymi, y z Piotrem Polakiem z Bnina we dwu set koni, ten oddawszy podarki Krolowi y Krolowey, prosił u nich Corki Jadwigi (bo nie wiedział, iż była przedtym nie dawno umarła) w małżeństwo Synowi krola ypryiskiego, prosił też aby Iagieło Krolowi Cypryifkiemu dwu set tysięcy złotych czerwonych pożyczył, zastawuiąc mu w tym trzecią część Krolestwa Cypryifkiego, ale go z niczym odprawiono, gdyż Krolewna umarla, a o pieniądze się krol wymowił, iż mu skarb osierociał, dla częstych woien. Tom dla tego przypisał, iż to były Włoskie chytre, a łakome sprawy, tak per magnum chaos, y per tota maria & regna u Polaków pieniędzy nabywać, podobniey ich onym u nich było szukać, gdyż się tam iak Włoszy powiadaią złoto rodzi, y dwa kroć albo trzy kroć do roku pożytki z ziemie zbieraią, acz tego Miechowius słuszną przyczynę kładzie; iż musiał na to namowić Krola Cypryifkiego Polak Piotr z Bnina, który w Cyprze był dawno osiadł, bo wszędzie naszych pełno”; Mathiae de Mechovia, Chronica Polonorum…, liber IV, c. LII, s. CCXCIX; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 494. Baldwin z Noris w dniu 13 stycznia 1433 r. pisząc z Rzymu do Amadeusza Sabaudzkiego wspominał, że rok wcześniej był w Polsce.

50 Joannis Dlugossi..., libri XII, s. 477. Baldwin z Noris był marszałkiem jerozolimskim. Od upadku Królestwa Jerozolimskiego w 1291 r. władcy Cypru byli tytularnymi królami jerozolimskimi. Oprócz korony cypryjskiej, przyjmowanej w katedrze św. Zofii w Nikozji, byli koronowani na władców jerozolimskich w Famaguście, najdalej wysuniętym na Wschód porcie na wyspie. Również od 1396 r. władcy Cypru przyjmowali koronę Armenii, jednak ich nowy tytuł, tak jak jerozolimski, po upadku Małej Armenii pod naporem tureckim był tylko i wyłącznie honorowy.

51 Mathiae de Mechovia, Chronica Polonorum…, liber IV, c. LII, s. CCXCIX; Joannis Dlugossii…, libri XII, s. 477; Maciej Stryjkowski, Kronika Macieja Stryjkowskiego…, s. 543; Martin Cromer, Martini Cromeri Varmiensis Episkopi Polonia…, s. 306-307; Ł. Gołębiewski, Panowanie Władysława Jagiełły, Warszawa 1846, s. 380; Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego S.J., powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, t. II, Lipsk 1839, s. 257.

52 Codex Epistolaris Saeculi Decimi Quinti, t. I: 1384-1492, ex antiquis libris formularum, corpore Naruszeviciano, autographis archivistique plurimis collectus opera Augusti Sokołowski, Josephi Szujski. Pars 1, Ab anno 1384 ad annum 1444 [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, tomus II, Cracoviae 1876, list nr LXXVI, s. 72: „Ianus. Dei gratia Armeniae, Ierusalem et Cipri rex scribit domino regi Poloniae. Illustrissime et excelse princeps, domine maior et frater inclite. Satis et multum dudum cum ad nostram frequentem devenisset notitiam, quantis qualibusque virtutum oraculis vestram summus omnipotens decoravit regiam dignitatem, totis conatibus anhelamus in vestrae amicitiae necessitudinem devenire, si quando fata ex superis comodum et facultatem nostris optatibus contribuerunt, ut tanto ingenti spatio remotos aliqua causa contingerit opportuna. Audiveramus namque vestram excellentiam regiam ad sancti sepulcri limina navigaturam, quam galleris et navibus et maxima ex regno nostro navali classe honoraturam sperantes, iuxta condecenciam vestrae regiae maiestatis volebamus summo cum desiderio vobis letissime obviare atque occurrere. Sed cum ad has partes vidimus illustrissimum fratrem nostrum, dominum Henricum Daciae regem adventurum frustratos nos esse desiderio nostro persensimus. Verum quia nuper de nostro mandato pro executione apostolicae bullae in subsidium terrae sanctae emanatae, cum quibusdam sacratissimis reliquiis ad praesentiam V. S. praeclarus et honorandus artium liberaliuni et sacrae theologiae doctor dominus magister Marcellus, confessor et secretarius noster in partibus Ierosolimitantis, sedis apostolicae commissarius destinatur, statuimus pro nostri desiderii executione ipsum et vestram illustritatem cum deportatione ambasiatae nostrae constituere nostri parte publice et occulte referendum vestrae maiestati cui universa, quae duxerit requirendum sincere et fideliter propalare poteritis. Sciendum nos totis praecordiis paratos esse et intentos ad omnia. quae vestrae excellentiae grata fore sciverimus pariter et accepta. Datum Nychoszije. Cipri die secunda Ianuarii millesimo CCCCXXXII.”

53 L. Machairas, op. cit., vol. I, § 705; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 494.

54 A. Dziubiński, Na szlakach Orientu. Handel między Polską a Imperium Osmańskim w XVI-XVIII wieku, Wrocław 1998, s. 11. Istnieje również kilka wzmianek źródłowych wskazujących na polskie związki handlowe w XIV w. i XV w. z Cyprem za pośrednictwem czarnomorskiego portu w Białogrodzie.

55 Joannis Dlugossii…, libri XII, s. 477; Martin Cromer, Martini Cromeri Varmiensis Episkopi Polonia, s. 306-307; S. Sroka, Historia Europy Środkowo-Wschodniej od XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005, s. 474; W 1387 r. hospodar mołdawski Piotr I złożył we Lwowie hołd lenny Jadwidze i Jagielle, ich następcom oraz Koronie Polskiej.

56 L. Machairas, op. cit., vol. I, § 705; Joannis Dlugossii…, libri XII, s. 477; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 494.

57 Joannis Dlugossii…, libri XII, s. 477-478; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 494; L. Machairas, op. cit., vol. I, § 705.

58 Mathiae de Mechovia, Chronica Polonorum…, liber IV, c. LII, s. CCXCIX; Joannis Dlugossii…, libri XII, s. 478. Zapewne chodziło o 8 tys. florenów (dukatów).

59 G. Hill, op. cit., vol. III, s. 497-547. Jan II urodził się w maju 1414 r. i był synem Janusa i Charlotte de Burbon. Był władcą Cypru w latach 1432-1458. Zmarł w dniu 26 lipca 1458 r.

60 ibidem, vol. II, s. 494; Martin Cromer, Martini Cromeri Varmiensis Episkopi Polonia, s. 306-307; Maciej Stryjkowski, Kronika Macieja Stryjkowskiego…, s. 543; Mathiae de Mechovia, Chronica Polonorum…, liber IV, c. LII, s. CCXCIX; Joannis Dlugossii…, libri XII, s. 478; L. Machairas, op. cit., vol. I, § 705; Herbarz Polski…, t. II, s. 257; Ł. Gołębiewski, op. cit., s. 381.

61 K. Baczkowski, Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370-1506), [w:] Wielka Historia Polski, t. II, Kraków 2003, s. 121, 126-128. Królewna Jadwiga, wskazana w 1414 r. na następczynię tronu Polski, stała się przedmiotem matrymonialnych zabiegów mających wzmocnić pozycję państwa polskiego w Europie. W 1419 r., w trakcie rokowań sojuszniczych z królem państw unii kalmarskiej Erykiem VII, wszczęto rozmowy na temat wydania Jadwigi za brata stryjecznego władcy skandynawskiego – Bogusława IX księcia słupskiego. Jednak wobec intryg Zygmunta Luksemburskiego plany te zarzucono. W 1421 r. Jadwigę zaręczono z synem elektora brandenburskiego Fryderyka I Hohenzollerna, również Fryderykiem. Umowa zaręczynowa z Fryderykiem przewidywała, że w razie przyjścia na świat syna Jagiełły, młoda para utraci prawa na rzecz nowonarodzonego, co też się stało w 1424 r. kiedy na świat przyszedł Władysław, zwany później Warneńczykiem. Jadwiga zmarła w dniu 8 grudnia 1431 r.

62 Joannis Dlugossii…, libri XII, s. 478; Maciej Stryjkowski, Kronika Macieja Stryjkowskiego…, s. 543; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 494; L. Machairas, op. cit., vol. I, § 705; Ł. Gołębiewski, op. cit., s. 381.

63 Joannis Dlugossii…, libri XII, s. 478-479; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 494; L. Machairas, op. cit., vol. I, § 705; Ł. Gołębiewski, op. cit., s. 381-382.

64 K. Baczkowski, Dzieje Polski…, s. 135-137; Ł. Gołębiewski, op. cit., s. 382.

65 Codex epistolaris saeculi decimi quinti, tomus III: 1392–1501, collectium opera A. Lewicki, [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, t. XIV, Cracoviae 1894, list nr 12, s. 518: „Meinen demutigen willigen gehorsam czuvor. Erwirdiger gnediger liber herre homeister. Als ich euwern gnoden vor geschreiben habe by Kale Iacob, wy dy Polen fruntschafft suchen wo sy mogen, unde vorumme das sy sich mit den Venedigern haben vorbunden etc., nu haben sy ouch fruntschafft gesucht mit dem konige von Cypry, welches sone der konig us Polen seine tochtir hat vorloubet; unde der konig us Cypry alreit eine galeie hat gesant wol angericht kein Venedic, in der man des konigs tochtir us Polen brengen solde, als mir denne der cardinal us Cypry selbis hat gesaget. Unde wy dy Polen haben vorgegeben, wy das konigreich von Polen mit derselben tochtir entlich komen mnochte an des koniges son von Cypry, wenne sy ein recht erbe czum konigreiche were, grose gobin unde kostlichkeit sy mit yr haben geloubet. Nuwelich so hat Lanczisky dem obgenanten cardinal us Cypry alhir vorkundiget den tot des konigis tochtir us Polen, den der konig us Cypry noch nicht weis. Sunder der cardinal us Cypry hat an suwmen brife geschreiben noch der galeie kein Venedic, ab sy noch do were, das sywedir keren solle. Ich habe den obgenanten cardinal alhir undirrichtet, wy dy selbe konigis tochtir us Polen were vorloubet des margkraffen son von Brandenburg, der manch ior in dem konigreich czu Polen ist vorhalden; ouch wy sy were vorloubet gewest dem herczoge us Pomern; unde dese hinderlist der Polen missefil sere dem obgenanten cardinal us Cypry; wenne her des selben konigs bruder ist us Cypry. Euwer gnode bevele ich dem almechtigen gote, der sy geruche langeczeit czu enthalden. Gegeben czu Rome, am VIII tage maii, anno domini etc. XXXII. Obirster procurator dutsches ordens.“

66 Chroniques d’Amadi..., vol. I, s. 515, vol. II, s. 287 (Strambaldi podaje błędną datę – 1434 r.); L. Machairas, op. cit., vol. I, § 702-704; G. Hill, op. cit., vol. II, s. 491, 495; H. Luke, op. cit., s. 375; Description de toute l'isle de Chypre..., § 155b; Chronique de l’île de Chypre..., s. 370-371.

67 Polska Encyklopedia Szlachecka, pod red. S. J. Starykoń–Kasprzycki, M. Dmowski, t. VIII, Warszawa 1937, s. 66.

68 Herbarz Polski. Wiadomości historyczno-geneaologiczne o rodach szlacheckich, ułożył i wydał A. Boniecki, Warszawa 1899, s. 294-295.

69 Złota księga Szlachty Polskiej przez T. Żychlińskiego, Poznań 1879, s. 2-3.

70 Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego..., t. II, s. 171-170: „Actum in Castro Pyzdry feria Secunda ante festum trium Regum Anno Domini Millesimo Quadrigentesimo Secundo – Reverendus in Christo pater Joannes Roman Celsissimi Reverendissimi Commitis in Bnin Episcopi Poznaniesis Cappellanus, Officio praesenti ad acticandum Diploma Serenissimi Casimiri Tertii, communiter dicti Magnus, Regis Poloniae, in pargamine conscriptum et Sigillo Regni Muntium obtulit, tenoris sequentis: Casimirus Tertius Dei Gratia Rex Poloniae, Dux Silesiae, Masoviae, Cujaviae, Prusiae, terrarumque Russiae Dominus, post extinctam Illustrissimam familiam Navitorum Comitum de Bnin licet hic Comitatus ad nostram voluntatem et dispositionem est adventus tamen nostrorum Comitum, Baronorum et aliorum tam spiritualis, guam secularis conditionis Magnatorum Usi Consilio hunc Comitatum Bnin cum toto illius Districtu Serenissimo Petro Joannis Regis Cypriae filio Coronae (tu słowa jednego wyczytać nie można) vero pretendenti illi et ejus Successoribus damus, et in perpetuum condonavimus volentes ut ab omnibus redittibus Regni sit Liber, tempore tamen belli (utinam nunquam incidenti) Centum pedestres armatos ad Castra nostra statuere tenebitur concedimus, etiam Serenissimo Petro modum Cudendae Pecuniae sed ut sit in valore et pondere conformus, monetae Regni nostri magnopere illum obstringimus, ad finem volumus, ut Serenissimo Petro ob. Omnibus Civibus incolis Regni nostri congrua exhibeatur reverentia, non tamen obedientia imo Serenissimus Petrus spondej et tenebitur ad leges Regni nostri Se omnino conformare. – Datum in Residentia Civitatis nostrae Koło, feria tertia ipso die Conversionis S. Pauli, Anno Domini Millesimo Trecentesimo Sexagesimo Quinto – Kazimierz Trzeci Król – Andreas Wilczek praepositus Cracoviensis Praefectus Cancellariae Regni. – Ex protoculo Castrensi Pyzdrensi Extractum. Cyprian Mroczyński mp.”

71 Herbarz Polski. Wiadomości historyczno-geneaologiczne o rodach szlacheckich…, s. 256-257.

72 D. Quirini–Popławska, Italia i basen Morza Śródziemnego w latach 1204-1453, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005, s. 163; K. Baczkowski, Dzieje Polski…, s. 111; idem, Cesarstwo rzymsko-niemieckie od początków XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, s. 398.

73 Zob. przypis 53: „Sed cum ad has partes vidimus illustrissimum fratrem nostrum, dominum Henricum Daciae regem adventurum frustratos nos esse desiderio nostro persensimus”. A. Waśko, Region bałtycki od XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005, s. 518; K. Baczkowski, Dzieje Polski, s. 117, 126-128. Zob.: H. Barüske, Erich von Pommern: ein nordischer König aus dem Greifengeschlecht, Rostock 1997; J. Møller, Denmark and the Crusades, 1400-1650, Brill 2007; W. Mollerup, Kong Erik af Pommerns Udenlandsrejse 1423—1425, „Historisk Tidsskrift” 1881 – 1882, Bind 5, række 3, s. 714-744; L.C.O. Vangensten, Erik af Pommern i Venedig 1424. Antonio Morosinis Kronike og Aktstykker fra Archivio di Stato ai Frari. Venedig, „Danske Magazyn” 1913, nr 6, Rk. I, s. 72-88. Peregrynacja Eryka do Ziemi Świętej odbywała się następującymi etapami: w sierpniu 1423 r. wyruszył z Danii, następnie przez Gorzów Wlkp. (Landsberg), Szczecin, Stargard i Słupsk (Stolpe) dotarł w styczniu 1424 r. do Krakowa; kolejnym etapem podróży króla unii kalmarskiej stał się Budapeszt skąd wyruszył do Wenecji, a następnie przez Cypr do Palestyny.

74 M. Kosman, Władysław Jagiełło, Warszawa 1968, s. 278-280: Fryderyk I Hohenzollern (1371-1440), początkowo burgrabia Norymbergii, za poparcie Zygmunta Luksemburczyka otrzymał od niego w 1415 r. w lenno Brandenburgię, w 1417 r. tytuł elektora, jego syna miał zostać mężem Jadwigi Jagiełłówny i w przyszłości królem Polski.

75 J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1990, s. 259-261.

76 M. Kosman, op. cit., s. 278; J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, op. cit., s. 277-278.

77 M. Głodek, op. cit., s. 122, 133-135.

78 Codex epistolaris saeculi decimi quinti, tomus II: 1382–1445, collectium opera A. Lewicki, [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, t. XII, Cracoviae 1891, list nr 223, s. 332-333 [Kopia w kodeksie Kórnickim 194, 11.68, s. 386-387. Napis: Cardinalis Cipri Regi Polonie]: „Post recomendacionem. Quasi tam pridem lacrimas ex occulis meis publici dampni dolor effuderat ob mortem invidam serenissimi genitoris vestre maieststis, nuper funebres illius exequie michi iterum donarunt. Illi enim medium fidius! Saxcum cor fuisset et adamantina precordia, qui nostras lacrimas fine indignas lacrimas iudicaverit; ille virtuti sanctimonie, honestis studiis christiane fidei, erit ingracior, gui ab alto virtutis principe, sanctissimegue vite, in barbaros et infideles felicissimo triumphatore, non fleverit, gui non hunc luctibus publicis ducat dignum, qui denique tanti et sancti principis memoriam cum omni, guocunque ingenio excogitari potest, honorificencia monimentis et litteris mandare [non] conabatur (sic). Non enim indebitam rem fecere eius bone memorie oratores, qui sacro huic concilio assunt, si coram et maxima sollempnitate lugubrigue et funesto paratu (sic) exequias, ad animos horum snctorum patrum commovendum et maiestati eius atque pro anima illius compaciendum et exorandum, meste et luctuose celebrarunt. Est sane hec pietas vestra maiestate digna, que a magnis ingeniis lenimenta sui doloris inveniat, quam ipsi quoque philosopi et oratores integris voluminibus consolentur. Ego etenim, serenissime princeps, corde mestissimus, guamvis audito hic funesto sermone, ubi digna planctu et mirabillia de co narrata sunt, forte in processu aliquantisper potero consolari, cui vidisse et familiriter novisse tantum principem non licuerit, unde michi causam maioris doloris ecreptam esse puto. Sed, dii boni! que sat efficax consolacio eiusdem m[aiestati} v[estre] afferi potest, gue tam philosophica tam gravis oracio poterit sensum huius doloris extingwere! Dicemusne ma[iestati] e[idem] milles hoc animi oblivione mitigandum sanandumque adque ideo omnem bone illus memorie recordacionem, quanto fierii potest, studio esse delendam? Infulsum sane maleficumque remedium oblivisci rei, quqm honeste dilexerunt {sic), ut cam amisisse non doleat; quod vel penitus impossibile vel valde difficile reputatum esse arbitror, et si facillime fieri posset, specie non careret impietatis; quia sepe, serenissime princeps, ante occulos vestros multa se ingerunt, que illius defuncti meoriam, eciam si cam consilio extroquere curet, renovabunt, ut et meminisse et flere ac ingemiscere velit nolit opporteat. Ommitam enim, ne ma[iestati] e[[idem] molestie et on specificacionem mesticie maiori sim, que in sua felici etate princeps ille victoriosissimus, et quem opera sua immortalem servant, egerit et cum triumpho semper ad fidem nostram aquisierit. Sed quid verbis opus est, ubi remedium dari nequit; nam si luctu merrore et tristicia ea integre reparari et in pristinum statum reduci possent, lacrimis humectata et irrigata facie atque toto balneato corpore a nobis de iniquq morte indolendum esset. Erit ergo officium v[estre] c[lementissime] ma[iestatis] in mentem suam reducere mores vitam et regimen sancti sui genitoris, et ca omni conatu studio et diligencia die noctuque suo in regendo et gubernando regno imitari et consequi, ita quidem, quod non minus laudis et triumphi sibi acquirat, ut spero et confido, quqm suus fecerit felicissimus predecessor. Sicgue ut fiat, serenissime princeps, exoro atque supplico affectuosissime, ponendo amodum post terga hanc mesticiam et dolorem, que auxilii quidquam haut affwrre solent, recommittens et offerens me, hic et ubigue moram traxerim, ad mandata et requisita pro exaltacione status et regni magestatis prenominate, quam ad vota valere cupio. Datum Basilie die III. Augusti anno domini etc.XX.(sic)”.

79 Stanislai Sarnicii, Annales sive de origine et rebus gestis Polonorum et Lithuanorum, libri octo, Cracoviae 1587, s. 358: “Ideo Cazimirus Magnus illis temporibus ita confidenter pro pobebore se Podolioe gebit, vt etiam Tira secundo flumine inde Cypriis frumenta nauibus submiserit, ipsum q; Regem Cypri ad Caroli Imperatoris nuptias conuiuium iludcelebre Cracouiam.”

80 G. Hill, op. cit., vol. III, s. 521; H. Rabie, Mamluk Campaigns Against Rhodes (A.D. 1440-1444), [w:] The Islamic World from Classical to Modern Times, ed. by C. E. Bosworth, Princeton 1989, s. 281-286.

81 D. Quirini–Popławska, Urbs populosissma, opulentissima, liberalissima. Mit czy rzeczywistość późnośredniowiecznej Wenecji, Kraków 1997, s. 151-152; G. Hill, op. cit., vol. III, s. 548, 561-563, 590-591, 821-823; P. W. Edbury, The Lusignan Kingdom…, s. 23; idem, Łaciński Wschód 1291-1669, [w:] Historia krucjat, pod red. J. Riley – Smith, Warszawa 2000, s. 319; D. Alastos, Cyprus, s. 211-219; G. Home, Cyprus, s. 65-67.

82 H. İnalcik, Imperium Osmańskie. Epoka klasyczna 1300-1600, Kraków 2006, s. 45, 53; S. Grzybowski, Odkrywanie świata, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. S. Grzybowski, t. VI, Kraków 2005, s. 567.

Zredagował: Kamil Janicki