Abdykacja Jana Kazimierza - opracowanie

[Warka]

Wojna ze Szwecją, która obnażyła wewnętrzną słabość Rzeczpospolitej, skłoniła Jana Kazimierza do podjęcia próby wzmocnienia władzy królewskiej. Najjaskrawszym przejawem rosnącego rozprzężenia państwa było liberum veto (zerwanie sejmu przez posła), zastosowane po raz pierwszy w 1652 r. przez jednego z posłów litewskich Władysława Sicińskiego, który zaprotestował w ten sposób przeciw przedłużaniu obrad sejmu. Władzę centralną, wojsko i skarb opanowywał coraz większy chaos. W tej sytuacji koła dworskie wysunęły projekt niezbędnych reform, do którego w 1659 r. przychylnie odniósł się sejm. Sprawę skomplikował jednak plan Jana Kazimierza przeprowadzenie elekcji vivente rege (za swego życia) francuskiego kandydata na tron. Wywołało to podział wśród magnaterii na dwa obozy - popierający koncepcję króla i zwalczający ją. Opozycja pod przywództwem hetmana polnego i marszałka wielkiego koronnego Jerzego Lubomirskiego, broniąca "złotej wolności" szlacheckiej, była wspierana przez Wiedeń, zainteresowany storpedowaniem kandydatury francuskiej na tron polski. W 1664 r. sąd sejmowy skazał Lubomirskiego na banicję i utratę urzędów, co doprowadziło do wybuchu rokoszu (1665-66). Jan Kazimierz próbował stłumić bunt siłą, Lubomirski rozbił jednak wojska królewskie w bitwach pod Częstochową (1665) i Mątwami (1666). Zmusiło to króla do zawarcia ugody z rokoszanami: Lubomirski ukorzył się przed nim, lecz król musiał zrezygnować ze swych planów. Było to poniżeniem dla władzy królewskiej i na długie lata przekreśliło możliwości reform państwa. Rozczarowany porażką i upokorzeniem Jan Kazimierz abdykował w 1668 r. i udał się na emigrację do Francji, gdzie zmarł cztery lata później.

Po abdykacji Jana Kazimierza, pod naciskiem szlachty, która chciała pokrzyżować intrygi magnatów i obcych dworów, królem wybrany został Michał Korybut Wiśniowiecki, syn Jeremiego. Panował on do krótko, bo zalewie do 1673 r. Jego wybór kontestowany był przez profrancuską opozycję magnacką z prymasem Mikołajem Prażmowskim i hetmanem Janem Sobieskim na czele. W 1672 r. W obronie króla zawiązała się szlachecka konfederacja w Gołębiu, spory wewnętrzne zeszły jednak na dalszy plan w obliczu narastającego zagrożenia tureckiego.