Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Po śmierci Augusta III Sasa w 1763 r. nowym i jak się miało okazać, ostatnim władcą Rzeczpospolitej Obojga Narodów został Stanisław Poniatowski, który przyjął imiona Stanisław August.
W ten sposób Rzeczpospolita otrzymała monarchę wykształconego, obdarzonego inteligencją oraz zmysłem artystycznym. Okres jego panowania potwierdził również, iż był to monarcha nie rezygnujący z działań w najtrudniejszych warunkach politycznych.
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: Artur Rogóż »

W przededniu Sejmu Wielkiego trwała w kraju gorąca debata nad reformami państwa. Przed zwołaniem sejmu i w trakcie trwania obrad istniały lub kształtowały się różne stronnictwa polityczne. Jednym z nich był obóz prorosyjski tzw. stronnictwo hetmańsko-magnackie (Stanisław Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski, Franciszek Ksawery Branicki) – przy pomocy Katarzyny II chciano obalić króla, domagali się decentralizacji państwa i rządów koterii magnackich w sojuszu z Rosją. Drugim stronnictwem było stronnictwo dworskie grupujące dwór królewski, rodzinę i samego króla Stanisława Augusta – przy okazji wojny rosyjsko-tureckiej widziało możliwość wyrażenia zgody przez Katarzynę II na niezbędne reformy w państwie i odbudowanie autorytetu władcy. Obóz patriotyczny, grupujący rodzinę Czartoryskich i część Potockich, niechętnie widział coraz silniejsze wpływy rosyjskie w państwie, krytykował politykę króla za uleganie wpływom Katarzyny II. Obóz ten widział możliwość zawarcia sojuszu z Prusami.
Przed sejmem i podczas jego obrad wystąpiło dwóch najbardziej wybitnych pisarzy politycznych tego czasu. Pierwszy z nich, Stanisław Staszic (1755-1826), z pochodzenia mieszczanin, miał zacięcie bardziej teoretyczne, pociągała go filozofia i nauki przyrodnicze. Podczas obrad Sejmu Wielkiego opublikował „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” (1787) i „Przestrogi dla Polski” (1790). Chociaż był z przekonania republikaninem, wyznawcą zasad Jana Jakuba Rousseau, to wobec obecnej sytuacji kraju postulował zwiększenie władzy królewskiej, wprowadzenie do sejmu przedstawicieli miast, zniesienie liberum veto, odsunięcie gołoty od obrad sejmikowych, wprowadzenie dziedziczności tronu, aukcję wojska. Ponadto był zwolennikiem energicznej polityki gospodarczej, protegującej rzemiosło i handel, nadania wolności osobistej chłopom, objęcia ich opieką prawną i zamiany pańszczyzny na czynsze. Hugo Kołłątaj (1750-1812), jeden z twórców Konstytucji 3 Maja, początkowo propagował idee republikańskie, chciał główną władzę złożyć w ręce sejmu, a nawet sejmików, myślał o wprowadzeniu obowiązkowych instrukcji poselskich dla posłów i senatorów. Monarcha miał tylko panować, ale powinien być pozbawiony realnej władzy. Jednakże widząc, że reformy są możliwe tylko przy współudziale króla, zmienił swoje stanowisko, podobnie zresztą jak Ignacy Potocki, z którym był związany. Najważniejszą publikacją Kołłątaja był dzieło „Do Stanisława Małachowskiego referendarza koronnego. O przyszłym sejmie Anonima listów kilka” (1788-1789), składające się z części – „O podźwignięciu sił krajowych” i „O poprawie Rzeczypospolitej”, w którym wyłożył swój program politycznego działania.
„Jeżeli się dziś nie dźwigniemy, będzie to znakiem, że nie chcemy, że ojczyzna i wolność są u nas rzeczą obojętną, że zepsucie narodu do tego przyszło stopnia, iż nie wart jest dłuższej na ziemi egzystencji...” (Hugo Kołłataj, Listy Anonima, cz. 1). Jako uzupełnienie „Listów...” wydał Kołłątaj „Prawo polityczne narodu polskiego” (1789), zawierające konkretne propozycje ustrojowe.
Powstało wtedy wiele pism politycznych, a zwolennicy reform skupili się wokół Kołłątaja, tworząc tzw. Kuźnicę Kołłątajowską. Kuźnica stała się zespołem polityków i działaczy społecznych, pisarzy i publicystów, którzy w okresie, gdy obradował w Warszawie sejm czteroletni, nazwany później „wielkim”, a więc w latach 1788 – 1792, a następnie w 1794 r., roku insurekcji kościuszkowskiej, prowadzili ożywioną działalność publicystyczną. Najwybitniejsi z nich to: Franciszek Ksawery Dmochowski, Franciszek Salezy Jezierski, Antoni Trębicki. Luźno z Kuźnicą związani byli m.in. Franciszek Zabłocki i Jan Sniadecki. Wśród pisarzy politycznych wspomnieć jeszcze należy Józefa Pawlikowskiego, który bardzo stanowczo domagał się poprawy położenia chłopów – zniesienia poddaństwa osobistego oraz zwiększenia władzy królewskiej.
Sejm rozpoczął obrady jako wolny 5 października 1788 r., na marszałka Sejmu obrano Stanisława Małachowskiego. Konfederację zawiązano w sejmie „z woli narodu”, marszałkiem konfederackim koronnym został Stanisław Małachowski, litewskim Kazimierz Nestor Sapieha. Stronnictwo dworskie starało się doprowadzić do sojuszu z Rosją, ale w pierwszym etapie obrad sejmu musiało bronić dokonanych reform, gdyż opozycja dążyła do zlikwidowania zmian wprowadzonych po pierwszym rozbiorze. Już od początku pojawiła się na sejmie grupa posłów świadoma konieczności reform ustrojowych. Powoli formowało się stronnictwo patriotyczne, złożone z posłów, którzy rozluźniali swoje związki z dworem czy magnatami.
13 października 1788 r. została ogłoszona deklaracja Fryderyka Wilhelma II, króla pruskiego, w której ostrzegał przed niebezpieczeństwem, jakie dla jego kraju i Rzeczypospolitej niesie proponowany sojusz rosyjsko-polski. Król pruski podkreślał, że nie będzie się sprzeciwiał rozbudowie armii polskiej. Deklaracja spowodowała szeroki oddźwięk w Warszawie. 20 października 1788 r. sejm uchwalił powołanie 100-tys. armii. Zaciekle dyskutowano na temat podległości armii, opozycja atakowała działanie Departamentu Wojska Rady Nieustającej. 3 listopada zlikwidowano Departament Wojska (armia miała podlegać Komisji Wojskowej odpowiedzialnej przed Sejmem). W listopadzie 1788 r. zlikwidowano kolejny departament Rady Nieustającej – Departament Interesów Cudzoziemskich. Sejm powołał do życia Departament Spraw Zagranicznych. Wreszcie rozpoczął się bezpośredni atak opozycji na Radę Nieustającą. W dniu 19 stycznia 1789 r. sejm zlikwidował Radę Nieustającą, w tej sytuacji sejm stał się rządem.
We wrześniu 1789 r. sejm powołał Deputację do Ułożenia Projektów Poprawy Formy Rządów, która przygotowywała projekt reformy ustrojowej państwa. Na czele deputacji stał formalnie Adam Krasiński, biskup kamieniecki, ale decydujące słowo miał Ignacy Potocki, marszałek nadworny litewski, przywódca stronnictwa patriotycznego.

W listopadzie 1789 r. sejm powołał do życia komisje cywilno-wojskowe, które stały się prawdziwą władzą administracyjną w terenie. Członkowie komisji byli wybierani na sejmikach, a zakres ich władzy przypominał uprawnienia utworzonych wcześniej dla miast komisji dobrego porządku. Miały zajmować się zaopatrywaniem wojska, sprawami fiskalnymi oraz polityką gospodarczą i społeczną.

Dynamiki obradom Sejmu Wielkiego dodała tzw. sprawa miejska. 23 listopada 1789 r. Jan Dekert, prezydent Warszawy, otworzył zebranie przedstawicieli 141 miast królewskich. Następnego dnia (24 listopada) zawiązane zostało Zjednoczenie Miast, przypominające konfederację szlachecką, przygotowało memoriał, który wręczono królowi 25 listopada 1789 r. Nie wywołał on zachwytu monarchy i po poprawieniu wręczono go ponownie 2 grudnia 1789 r. w tzw. czarnej procesji, gdy mieszczanie naśladując przedstawicieli „stanu trzeciego” we Francji, udali się do króla i przywódców sejmowych ubrani na czarno, ze szpadami przy boku. Za kulisami tych wypadków stał Hugo Kołłątaj i on też był głównym autorem przedstawionego memoriału. Mieszczanie domagali się przyznania praw cywilnych takich, jakie miała szlachta: objęcia ich zasadą neminem captivabimus, podobnych do szlacheckich praw spadkowych, prawa do nabywania ziemi i możliwości kariery na urzędach państwowych i kościelnych. Domagano się zniesienia jurydyk oraz dotkliwej kontroli starościńskiej nad samorządem miejskim. Najważniejszym postulatem politycznym był udział we władzy ustawodawczej poprzez ustanowienie osobnej izby złożonej z przedstawicieli wolnych miast.

W 1790 r. kończyła się kadencja sejmu. Stronnictwo staroszlacheckie liczyło, że na przyszłym sejmie uda się powstrzymać dalsze reformy. Wraz z sejmem kończyła się konfederacja sejmowa i powinna zacząć obowiązywać liberum veto. W czerwcu 1790 r. sejm podjął zasadniczą i bezprecedensową decyzję o zwołaniu sejmików, wybraniu nowych posłów, ale mieli oni obradować wspólnie z parlamentarzystami obecnej kadencji. Przedłużono także konfederację na drugą kadencję. 27 marca 1790 r. podpisano traktat sojuszniczy między Prusami a Rzeczpospolitą. Sojusz skierowany był przeciwko Austrii. Traktat gwarantował integralność terytorialną obu państw, w razie konieczności przewidywał pomoc wojskową, na początku w ograniczonym zakresie, a potem całych sił. W razie mieszania się innych państw w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej Prusy zobowiązały się udzielić jej wszelkiej pomocy.

4 grudnia 1790 r. doszło do przełomowego spotkania Stanisława Augusta z Ignacym Potockim. Obydwaj pokonali wzajemną wrogość i prace nad reformą rządu mogły ruszyć szybko. Tekst konstytucji ustalany był na mocy porozumienia między królem a przywódcami stronnictwa patriotycznego. Najważniejszą rolę w przygotowaniu konstytucji odgrywali – król, włoski ksiądz Scipione Piattoli, Ignacy Potocki i Hugo Kołłataj.

W marcu 1791 r. (24.III.1791 r.) sejm uchwalił ustawę o sejmikach, która była wstępem do przygotowywanej konstytucji. Ustalono regulamin obrad sejmików, wprowadzono zasadę podejmowania decyzji większością głosów, pozbawiono instrukcję mocy obowiązującej dla posłów, mieli być oni odtąd przedstawicielami „narodu szlacheckiego”, a nie konkretnych prowincji. Wreszcie pozbawiono głosu szlachtę bez ziemi, odtąd prawa polityczne mieli posiadać tylko posesjonaci.

W kwietniu 1791 r. (18.IV.1791 r.) uchwalono ustawę o miastach, która w dużym stopniu spełniała postulaty czarnej procesji. Mieszczanie miast królewskich otrzymali prawa cywilne podobne do szlacheckich, objęto ich przywilejem neminem captivabimus, mogli nabywać dobra ziemskie oraz otwarto im możliwości obejmowania szeregu urzędów i godności. Postanowiono corocznie nobilitować trzydziestu zasłużonych mieszczan. Miasta królewskie zostały wyjęte spod władzy starostów i wojewodów, miały podlegać Komisji Policji, a ich przedstawiciele (24 plenipotentów czyli pełnomocników miejskich) otrzymali głos doradczy w sprawach miejskich i ekonomicznych w sejmie. Zmieniono obowiązujący dotąd szlachtę zakaz zajmowania się sprawami przypisanymi mieszczanom np. handlem, rzemiosłem.

Stosunki społeczne według konstytucji nadal miały charakter stanowy. Nastąpiły jednak pewne modyfikacje, które zwiastowały możliwość ewolucyjnej zmiany tego stanu rzeczy. Po pierwsze, stan mieszczański otrzymał prawa cywilne takie jak szlachta i otwarto szerokie możliwości dla nobilitacji jego przedstawicieli. Szlachta nie posiadająca ziemi straciła prawa polityczne, dla dzierżawców natomiast wprowadzono cenzus majątkowy. Szlachta miała zagwarantowane wszelkie prawa, wolności i pierwszeństwo w życiu prywatnym i publicznym. Szlachta – posesjonaci miała nietykalność osobistą i majątkową. Konstytucja potwierdziła jednak wszystkie przywileje szlacheckie od czasu Kazimierza Wielkiego do końca panowania Zygmunta Augusta. Chłopi czyli włościanie zgodnie z art. IV konstytucji zostali wzięci pod opiekę prawa i rządu krajowego. Konstytucja zachęcała dziedziców do zawierania umów z chłopami, co do zakresu świadczeń. Umowy miały być chronione przez prawo.
Twórcy konstytucji opisywali zasady w pierwszych czterech artykułach. Na samym początku stwierdzono wolność i tolerancję. Jednak odstępstwo od religii katolickiej było zabronione i groziła za nie kara śmierci. W konstytucji nie ma już mowy o „narodzie szlacheckim”, twórcy konstytucji pod pojęciem narodu rozumieją wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej. Tak rozumiany naród jest źródłem władzy, co zgodne jest z koncepcją Jana Jakuba Rousseau. W organizacji systemu rządów zrealizowano koncepcję Monteskiusza o podziale władz państwowych. Konstytucja 3 Maja tym samym zmieniła ustrój Rzeczypospolitej z monarchii mieszanej, gdzie współistniały trzy formy ustrojowe, które wzajemnie się równoważyły, w monarchię konstytucyjną. Zakazane były konfederacje, a poprzez wprowadzenie dziedziczności tronu zlikwidowano porządek bezkrólewia. Rzeczpospolita przestała być monarchią elekcyjną, stała się dziedziczną. Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron polski miał objąć Fryderyk August III, a następnie jego synowie albo mąż córki, Marii Augusty. Ponadto konstytucja zmieniała Rzeczpospolitą Obojga Narodów w państwo jednolite administracyjnie (ustawa „Zaręczenie wzajemne obojga narodów).
Zgodnie z konstytucją władza ustawodawcza należała do sejmu. Przestał on jednak składać się z trzech stanów sejmujących – króla, senatu i izby poselskiej. Pozycja króla została zredukowana do roli przewodniczącego senatu, gdzie miał jeden głos (dwa w wypadku równości głosów), miał także prawo do inicjatywy ustawodawczej i nadal konstytucje ogłaszano w jego imieniu. Podstawowe znaczenie miała izba poselska, w której uchwalano prawa, decydowano o podatkach, o wojnie i pokoju, o zaciąganiu kredytów, biciu monety, kontroli władzy wykonawczej. W skład izby poselskiej wchodzili posłowie wybrani na sejmikach, ale reprezentujący cały naród szlachecki, a nie swoją prowincję. W izbie znaleźli się też przedstawiciele miast królewskich, z głosem doradczym w sprawach miejskich i ekonomicznych. Zlikwidowane zostało liberum veto, decyzje podejmowano większością głosów. Senat obradował samodzielnie, głosował i miał prawo veta zawieszającego – zawetowana ustawa mogła być wprowadzona w życie przez ponowne głosowanie w izbie poselskiej, ale dopiero w nowej kadencji sejmu. Zmiany konstytucyjne miały być rozstrzygane przez zwoływany specjalnie w tym celu raz na 25 lat sejm ekstraordynaryjny.
Król samodzielnie powoływał senatorów, ministrów, urzędników i oficerów. Władzę wykonawczą miał sprawować wraz ze Strażą Praw, składającą się z pięciu ministrów powoływanych przez króla oraz prymasa z racji jego urzędu i jako prezesa Komisji Edukacji Narodowej. W obradach Straży, z głosem doradczym, brał udział marszałek sejmowy, przeznaczono w niej także miejsce dla następcy tronu. Marszałek sejmowy pełnił rolę kontrolną, gdyż w razie kryzysu miał prawo do zwołania sejmu. Ministrowie kierowali poszczególnymi działami administracji publicznej: działem policji – jeden z marszałków, pieczęci (sprawy wewnętrzne) – jeden z kanclerzy, spraw zagranicznych – drugi spośród kanclerzy, wojska – jeden z hetmanów, skarbu – jeden z podskarbich. Ministrowie nie kierowali tymi działami bezpośrednio, ale poprzez powołane przez sejm komisje wielkie: edukacji, policji, wojska, skarbu. W terenie natomiast władzę sprawować miały wojewódzkie komisje cywilno-wojskowe. Wszystkie decyzje króla musiały mieć podpis ministra ze Straży Praw, gdyż monarcha nie odpowiadał przed sejmem za swoje decyzje. Odpowiedzialny był jednak minister i mógł być odwołany przez izbę poselską nie tylko za złamanie prawa, ale także za błędną z politycznego punktu widzenia decyzję.
Sądy miały być całkowicie niezależne od dwóch pozostałych władz. Zachowano dotychczasowy charakter sądownictwa stanowego, powołano osobne sądy dla szlachty i mieszczan. Utrzymano jurysdykcję pańską nad chłopami w dobrach prywatnych i kościelnych, utrzymano sądy referendarskie dla chłopów w królewszczyznach. Nowością była zapowiedź powołania sądów referendarskich w prowincjach dla chłopów wolnych. Dla szlachty powołano stale działające sądy ziemskie wojewódzkie i powiatowe z sędziami obieranymi przez sejmiki. Sądem apelacyjnym tak jak dotychczas miały być trybunały. Król miał prawo łaski.
Konstytucja 3 Maja była uchwalona wśród wielkiego entuzjazmu, a jej twórcy nie zaniechali działań popularyzujących ją. W maju 1791 r. utworzono stronnictwo polityczne pod nazwą Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej (nazywane także Klubem Przyjaciół Konstytucji). Na jego czele stanął Hugo Kołłataj. Na szeroką skalę rozpoczęto propagandę na rzecz ustawy rządowej. Organizowano symboliczne zaślubiny z konstytucją, a ci, którzy to uczynili otrzymywali pamiątkowe żelazne obrączki. 5 maja 1791 r. podjęto uchwałę grożącą karami przeciwnikom nowej konstytucji.
Przedstawiciele opozycji, ze Stanisławem Szczęsnym Potockim i Sewerynem Rzewuskim, przebywali na emigracji, gdzie m.in. z Wiednia inspirowali działalność opozycyjną. Do Potockiego i Rzewuskiego dołączył hetman Franciszek Ksawery Branicki. W marcu 1792 r. trzej spiskowcy spotkali się w Petersburgu, gdzie dołączył do nich Szymon Kossakowski, który pełnił służbę w armii carskiej.
27 kwietnia 1792 r. podpisali oni w Petersburgu akt konfederacji przeciwko Konstytucji 3 Maja i innym aktom Sejmu Wielkiego. Marszałkiem konfederacji został Szczęsny Potocki, podpisali ją Seweryn Rzewuski i Franciszek Ksawery Branicki, Szymon Kossakowski i garstka klientów Potockiego. Na akcie zamieszczono fałszywą datę ogłoszenia – 14 maja, i fałszywe miejsce – Targowica.
W drugiej połowie maja 1792 r. armia rosyjska licząca 100 tys. żołnierzy wkroczyła na teren Rzeczypospolitej. Podzielona była na dwie części. Jedna pod dowództwem Michała Kreczetnikowa, wkroczyła na Litwę, druga, pod dowództwem Michała Kachowskiego, zaatakowała Ukrainę. Na Litwie Rosjanie napotkali tylko symboliczny opór, gdyż dowódca armii litewskiej, książę Ludwik Wirtemberski, okazał się po prostu zdrajcą i sabotował działania obronne. Natomiast na Ukrainie armia Kachowskiego spotkała się z wojskiem polskim, dowodzonym przez Józefa Poniatowskiego. Armia polska nie dawała się rozbić i wycofywała się w głąb kraju. 18 czerwca 1792 r. pod Zieleńcami doszło do starcia armii polskiej ze ścigającymi ją oddziałami rosyjskimi pod dowództwem Arkadija Markowa. Armia polska zwyciężyła, gdyż utrzymała pole bitwy i zmusiła Rosjan do wycofania się. Stanisław August po bitwie pod Zieleńcami ustanowił Order Virtuti Militari. 18 lipca 1792 r. pod Dubienką Tadeusz Kościuszko stoczył bitwę z głównymi siłami Kachowskiego, nie pozwolił się rozbić, ale musiał opuścić pozycje.
W momencie wybuchu wojny Stanisław August wysłał w poselstwie do Berlina Ignacego Potockiego, a do Wiednia Adama K. Czartoryskiego. Pierwszy dopominał się o wypełnienie warunków sojuszu, drugi zabiegał o poparcie dyplomatyczne. Oba poselstwa zakończyły się fiaskiem. 22 czerwca Stanisław August wysłał list do Katarzyny II z propozycją objęcia tronu polskiego przez Konstantego. W odpowiedzi Katarzyna II zaleciła królowi polskiemu przystąpienie do konfederacji targowickiej. Podczas narady ścisłego kierownictwa politycznego większość (razem z Hugonem Kołłątajem) radziła królowi, aby tak uczynił. Przeciwni byli m.in. Ignacy Potocki i Stanisław Małachowski. Stanisław August wraz z wojskiem przystąpił do konfederacji targowickiej – zakończył się rok monarchii konstytucyjnej. Decyzja króla spotkała się z gwałtownym potępieniem patriotycznej opinii publicznej. Potępili ją także emigranci polityczni, m.in. Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj (ten uczynił to pod wpływem dalszego postępowania króla).
Katarzyna II po interwencji w Rzeczypospolitej nie była zdecydowana na rozbiór, miała nadzieję, że uda się spacyfikować kraj i powrócić do systemu jaki funkcjonował przed Sejmem Wielkim. Jednakże kilka czynników wpływało na niemożność zrealizowania tego wariantu. Po pierwsze, wskutek słabości, kłótni wewnętrznych kierownictwa, konfederacja targowicka nie rokowała nadziei na uspokojenie kraju. Po drugie, wśród rosyjskiej elity rządzącej rozbiór miał wielu zwolenników, którzy liczyli na obłowienie się w zagarniętym państwie. Ponadto zagarnięcie Ukrainy, Podola i Wołynia miało ułatwić dalszą ekspansję kosztem Turcji. Po trzecie rozbioru domagały się Prusy. W czasie gdy Rosja interweniowała w Rzeczpospolitej, Prusy i Austria prowadziły wojnę przeciwko rewolucyjnej Francji.
Traktat rozbiorowy został podpisany 23 stycznia 1793 r. pomiędzy Prusami i Rosją. Oba mocarstwa określiły swoje nabytki kosztem Rzeczypospolitej. Prusy zobowiązały się kontynuować wojnę przeciwko Francji, a Rosja zwalczać ruchy rewolucyjne w Polsce i udzielić pomocy materialnej walczącym z rewolucyjną Francją. Austria z powodu zaangażowania w wojnę z Francją została wyłączona z aktu rozbioru. Wojska pruskie wkroczyły do Rzeczypospolitej i zajęły określone w traktacie rozbiorowym ziemie polskie od linii Częstochowa – Sochaczew – Działdowo, wkroczyły także do Torunia i Gdańska, to ostatnie miasto broniło się cztery tygodnie. W sumie Prusy zagarnęły województwa: poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, płockie, ziemie dobrzyńską oraz część województwa rawskiego i mazowieckiego. Pod panowaniem króla pruskiego przeszło 57 tys. km2 ziem zamieszkanych przez ponad milion osób. Należy jeszcze pamiętać, że Prusy zagarnęły najbogatszą i najlepiej rozwiniętą prowincję Rzeczypospolitej – Wielkopolskę. Do Rosji zostały włączone województwa: kijowskie, bracławskie, podolskie, mińskie oraz część wołyńskiego, brzesko-litewskiego i wileńskiego. W sumie Rzeczpospolita straciła na rzecz Rosji 250 tys. km2 i około 3 miliony mieszkańców. Okrojone państwo polskie liczyło około 215 tys. km2 ziemi, zamieszkanej przez około 4 mln mieszkańców.
Drugi rozbiór Polski, podobnie jak pierwszy, miał być potwierdzony przez sejm. Reaktywowana w składzie sprzed Sejmu Wielkiego Rada Nieustająca zwołała ostatni sejm Rzeczypospolitej do Grodna na czerwiec 1793 r. Jako pierwszy ratyfikowano traktat cesyjny z Rosją (22 lipca 1793 r. – podpisany, 17 sierpnia – ratyfikowany). Prawdziwa batalia rozegrała się o ratyfikację traktatu z Prusami, po długotrwałym oprze dokonano tego dopiero 23 września, w sytuacji, gdy zamek grodzieński był otoczony wojskiem rosyjskim. Sesja trwała 12 godzin, a milczenie posłów uznano za wyrażenie zgody. Sejm grodzieński zawarł 16 października 1793 r. układ polsko-rosyjski, który pozbawiał Rzeczpospolitą resztek suwerenności. Wszystkie umowy międzynarodowe Rzeczypospolitej musiały uzyskać zgodę Rosji, podobnie rzecz się miała ze zmianami ustroju państwa. Natomiast Rosja bez zgody państwa polskiego mogła wprowadzać na jego terytorium swoje wojska i zakładać magazyny. W razie wojny komendę nad wspólną armią polsko-rosyjską miał objąć dowódca rosyjski.
Sejm grodzieński opracował także nowy ustrój państwa, prawa kardynalne określały podstawowe przywileje szlachty i zasady ustrojowe. Wprowadzono ponownie tron elekcyjny, pacta conventa, prawo do odmowy posłuszeństwa itp. Sejm stał się jednoizbowy, gdyż senat miał obradować wspólnie z posłami, liberum veto dotyczyło tylko spraw związanych z naruszaniem praw kardynalnych. Na czele rządu stał Rada Nieustająca, z podobnymi departamentami jak jej poprzedniczka. W terenie zlikwidowano urzędy starostów, a w miejsce zlikwidowanych przez Targowicę komisji cywilno-wojskowych wprowadzono komisje porządkowe. Z reform Sejmu Wielkiego zachowano niektóre elementy, jak np. zasadę neminem captivabimus dla mieszczan, szczegóły ustroju miast oraz podział władz. Ustrój ten nie wszedł w zasadzie w życie, ale świadczy o staraniach polityków grodzieńskich, usiłujących uprawić realną politykę. Ostatni sejm Rzeczypospolitej zakończył obrady 23 listopada 1793 r.
ziomeka
Posty: 443
Rejestracja: 01 cze 2010, 03:37

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: ziomeka »

Począwszy od pierwszego rozbioru Polski podejmowane były przez siły patriotyczne (wspierane m.in. przez Hugona Kołłątaja, ekskanclerza Andrzeja Zamoyskiego, Józefa Wybickiego, Joachima Chreptowicza) próby naprawy ustroju Rzeczypospolitej oraz jej sytuacji gospodarczo-ekonomicznej. Powodzenie reform zależało jednak nie tylko od uzyskania dostatecznie silnego poparcia w kraju. Wobec słabości Polski konieczne było powstanie korzystnej sytuacji międzynarodowej, w której można było liczyć na konflikt między rozbiorcami lub uzyskanie poparcia ze strony choćby jednego z nich dla projektowanych reform. Szczególnie istotne wydawało się rozbicie sojuszu rosyjsko-pruskiego, obezwładniającego Rzeczpospolitą.

Bowiem nawet wybuch konfliktu austriacko-pruskiego i konfrontacja sił obu państw w wojnie sukcesyjnej bawarskiej (1778-1779) nie przyniosły żadnych zmian w położeniu Polski. W sondażach dyplomatycznych mówiło się wtedy mniej o odzyskaniu przez Polskę Galicji, a więcej o wynagrodzeniu Prus Gdańskiem. Na szczęście zawarty, przy pośrednictwie rosyjskim, kompromisowy pokój w Cieszynie, ograniczył się do uregulowania spraw wewnątrz niemieckich. Osłabło także zainteresowanie państw zachodnich problemami środkowej i wschodniej Europy, gdy wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej przybrała charakter międzynarodowy. Wojna ta była zresztą uważnie obserwowana w Polsce jako przykład walki o niezależność Hugo Kołłątajnarodową. Organizacja nowego państwa mogła budzić również pewne analogie z Rzeczpospolitą, stąd zainteresowanie stosunkami amerykańskimi, które znalazło odbicie w dość licznych publikacjach polskich.
Dopiero jednak opanowanie przez Rosję Krymu oraz śmierć Fryderyka II(1786) doprowadziły do ukształtowania się nowego układy międzynarodowego w najbliższym sąsiedztwie Polski. Prusy związały się sojuszem z Anglią i Holandią, i znalazły się w konflikcie nie tylko z Austrią, ale także z Rosją. Chodziło przy tym o zahamowanie postępów rosyjskich nad Morzem Czarnym. Zajęcie Krymu spowodowało odnowienie się wojny turecko-rosyjskiej, do której tym razem przyłączyła się Austria. Józef II zawarł bowiem poprzednio nowy sojusz z Rosja, Katarzyna II tego chciała, i zdawało się, że strony obu tych potęg grozi ostateczna katastrofa imperium osmańskiego. Aby do tego nie dopuścić, Anglia i Prusy starały się o doprowadzenie do szybkiej pacyfikacji. Jednym z wariantów "pokojowych" był plan ministra pruskiego Hertzberga, aby w celu zapewnienia równego udziału w łupach, bez naruszenia równowagi, Austria i Rosja zadowoliły się skromnymi zyskami terytorialnymi w Turcji, Prusy za pośrednictwo dostałyby Gdańsk i Toruń, a Polskę wynagrodziłby zwrot zabory austriackiego, czyli Galicji. Przy okazji Berlin spodziewał się, że nastąpiłoby zbliżenie Polski do Prus, które zastąpiłyby wpływy rosyjskie w Warszawie. Gdy plan ten nie został przyjęty przez Austrię i Rosję, dyplomacja pruska i angielska wszczęły zabiegi o zaszachowanie Rosji w inny sposób. Za jej zachętą do wojny przystąpiła w 1788 roku Szwecja. Rozpoczęły się też starania o doprowadzenie do konfliktu polsko-rosyjskiego. Padły one na podatny grunt.
W Rzeczypospolitej, w obozie, który nazywał się patriotycznym narastało wzburzenie przeciwko ustawicznej ingerencji carskiej w sprawy wewnętrzne. Wśród arystokracji utrzymywały się nastroje filoangielskie i filopruskie, które wiązały się z nieprzychylnym stanowiskiem wobec Stanisława Augusta i jego prorosyjskiej polityki. Za uzyskaniem poparcia angielsko-pruskiego opowiedziała się grupa puławska Adam Czartoryski i Ignacy Potocki, ostatni zachęcony przez swego wpływowego sekretarza i brata lożowego, związanego z dworem berlińskim księdza Scypiona Piatollego. Spodziewali się oni, że przy poparciu pruskim da się przynajmniej odzyskać ziemie utracone marszałek sejmu Stanisław Małachowskina rzecz Austrii, której osłabienie chętnie widziano w Berlinie. Nie zastanawiali się natomiast, czym za taką pomoc przypadnie płacić Prusom, których apetyty na emporia handlowe nad dolną Wisłą wcale nie zmalały przy nowym władcy Fryderyku Wilhelmie II. Na tym tle doszło do zdecydowanego rozbicia wśród opozycji magnackiej. Inna grupa wpływowych oligarchów z Sewerynem Rzewuskim, Branickim i Szczęsnym Potockim na czele, nie wliczając wniosków konfederacji radomskiej, wracała do koncepcji obalenia Stanisława Augusta przy pomocy rosyjskiej. Poprzez Patiomkina usiłowali oni zasugerować projekt przekształcenia Rzeczypospolitej w rządzoną przez oligarchów republikę bez króla i Rady Nieustającej. Projekty te zostały stanowczo odrzucone. Więcej szczęścia miał Stanisław August Poniatowski, który udał się w 1787 roku na spotkanie z Katarzyną II do Kaniowa. Wprawdzie nie udało mu się uzyskać zgody na aukcję wojska i zwiększenia zakresu swej władzy w zamian za pomoc militarną przeciw Turcji, jednak gdy wyłoniły się trudności wojenne, w następnym roku Petersburg wysunął koncepcję traktatu przewidującego udział korpusu polskiego posiłkowego w wojnie. W celu zawarcia takiego przymierza i wzmocnienia sił wojskowych Rzeczypospolitej, król zwołał jesienią 1788 sejm do Warszawy.
Po zawiązaniu konfederacji, na czele której stanęli marszałkowie Stanisław Małachowski i Kazimierz Nestor Sapieha, rozpoczęły się obrady, które wbrew oczekiwaniom przeciągnęły się przez 4 lata (1788-1792). Rychło okazało się, że obóz prorosyjski nie był dostatecznie jednolity, ani liczny, by przeprowadzić swe zmiany. Rozpadł się bowiem na co najmniej dwa rywalizujące ze sobą stronnictwa. Pierwsze z nich, które obok właściwego stronnictwa hetmańskiego Branickiego i Rzewuskiego obejmowało także inne frakcje Szczęsnego Potockiego, było przeciwne reformom, a zwłaszcza tym, które wzmacniałyby centralne organy władzy i odwoływało się do tradycji staroszlacheckich. Nie cofała się zresztą przed żadnymi środkami, które mogłyby doprowadzić do poniżenia i obalenia Stanisława Augusta. Natomiast stronnictwo dworskie, obejmujące rodzinę króla, kanclerza kmarszałek Kazimierz Nestor Sapiechaoronnego Jacka Małachowskiego i część patriotycznie nastawionych posłów, i także różne kreatury szukające łaski królewskiej czy carskiej widziało w sojuszu z Rosją środek do przeprowadzenia umiarkowanych reform, które umocniłyby autorytet monarchy.
Ta zasadnicza różnica stanowisk prowadziła do konfliktów, które umiało wykorzystać liczniejsze chyba stronnictwo patriotów, obóz zwolenników reform i uniezależnienia się przy pomocy Prus od caratu. Oprócz wspomnianej przedtem grupy puławskiej do patriotów należał m.in. marszałek Stanisław Małachowski, a spoza sejmu kierował ich poczynaniami Hugo Kołłątaj. On też był rzecznikiem silniejszego związania się z mieszczaństwem stolicy. Patrioci zdobyli sobie dominujące stanowisko w sejmie, pozyskali z czasem króla i w poważnym stopniu zrealizowali swe zamiary. Walka stronnictw w sejmie znalazła szerokie odbicie w ówczesnej literaturze politycznej i publicystyce. Toczyły się zacięte polemiki co do potrzeby przeprowadzanych reform. Obok związanych z Kołłątajem pisarzy z jego "Kuźnicy", wystąpili także publicyści mieszczańscy. Na ich głosy zaczęto zwracać uwagę tym baczniejszą uwagę, że jednocześnie z obradami sejmu we Francji doszło do pierwszych wystąpień rewolucyjnych, które zachwiały pozycją feudałów w całej Europie. Nie omieszkali i mieszczanie polscy wykorzystać tej sytuacji. Za radą Kołłątaja prezydent Warszawy Jan Dekart wezwał na spotkanie w listopadzie 1789 roku przedstawicieli 141 miast królewskich z całej Rzeczypospolitej.
Po podpisaniu "aktu zjednoczenia miast", mającego zapewnić współdziałanie całego mieszczaństwa, w ciemnych strojach deputaci miejscy udali się "czarną procesją" na zamek do króla i sejmu, i wręczyli przywrócenia dawnych praw miejskich, rozciągnięcia na mieszczan zasady nie pozwalającej więzić bez wyroku sądowego, dostępu do urzędów, udziału w sejmie, prawa do nabywania dóbr ziemskich. Wystąpienie mieszczan wywarło panikę wśród konserwatywnych posłów i senatorów, który widzieli w nim początki rewolucji. W rzeczywistości mieszczaństwo polskie nie było dostatecznie silne, by samo sięgało po władzę i za cenę kompromisowych ustępstw gotowe było do współdziałania ze szlachtą.
Krół Stanisław August Poniatowski w stroju koronacyjnymNie bez znaczenia dla obrad sejmowych były także stałe obawy przed ruchami chłopskimi. Przybrały one szczególnie na sile na wiosnę 1789 roku, kiedy pod wrażeniem wyolbrzymionych wieści o wystąpieniach na Wołyniu sejmująca szlachta zastosowała wobec chłopów ostre represje, podkreślając w ten sposób, że w tej sprawie (najważniejszej dla siebie) nie pójdzie na żadne ustępstwa. Egoizm grupowy raz jeszcze wziął górę nad interesem całego państwa. Rozwijająca się na tym tle debata sejmowa doprowadziła do dramatycznych decyzji. Wkrótce po rozpoczęciu obrad poseł pruski Bucholtz wystąpił z notą protestacyjną przeciwko sojuszowi polsko-rosyjskiemu, stwierdzając, że król pruski zrzeka się praw gwaranta ustroju. Wiązała się z tym propozycja zawarcia przymierza. Daremnie teraz Stanisław August w porozumieniu ze Stackelbergiem wycofać sprawę sojuszu z Rosją. Obóz patriotów wymógł przyjęcie oferty pruskiej, a jednocześnie doprowadził do podjęcia uchwał, które miary na celu uwolnienie się od zależności od Katarzyny II. Postanowił więc sejm zwiększyć liczbę wojska do stu tysięcy, odebrał przy tym niepewnym hetmanom i Radzie Nieustającej władzę nad wojskiem przekazując ją powołanej specjalnie Komisji Wojskowej. W końcu zniósł samą Radę Nieustającą. Zabrano się też do jurgieltników carskich: Poniński jako zdrajca został postawiony przed sądem i usunięty z kraju, posłowie zaś zobowiązali się do niepobierania pensji zagranicznych. W celu przestrzegania neutralności wobec Turcji sejm zakazał dostaw do magazynów wojsk rosyjskich, zażądał także usunięcia obcych wojsk z Rzeczypospolitej.
Wśród ogólnego entuzjazmu zabrakło gotowości do rzetelnego przyłączenia się do zaspokojenia najważniejszych potrzeb Polski. Fatalnie Wyglądała sprawa znalezienia środków na utrzymanie armii, na której miała się oprzeć niepodległość kraju. Wprawdzie poprzednio dzięki poprawie administracji skarbowej dochody państwa uległy podwyżce w stosunku do stanu z 1776 roku, ale umożliwiło to bardzo skromne powiększenie liczby wojska, które w 1778 roku nie przekraczało 18500 osób. Wzrosła wyraźniej liczba piechoty, rozwinęła się zaniedbywana latami artyleria, polepszyło się przygotowanie żołnierza. Teraz pięciokrotne powiększenie liczby wojska wymagało niezbędnych postanowień werbunkowych. Nie można było opierać się na dobrowolnym zaciągu. Tymczasem sejm najpierw odwoływał się do ofiarności publicznej i dopiero w pół roku po przyjęciu uchwały o zwiększeniu liczebności armii, w 1789 roku wprowadził tzw. "ofiarę wieczystą", czyli ofiarę dziesiątego grosza. Był to podatek bezpośredni nałożony na dochody szlachty - 10% z nich miało przypaść skarbowi. Wyższym podatkiem, bo 20%, obłożono dobra kościelne, na miasta przypadł nowy podatek od skór i rzezi. Sejm podniósł również szereg dawniejszych podatków oraz przejął na skarb państwa dobra biskupstwa krakowskiego. Podatek bezpośrednio nałożony na szlachtę nie przyniósł oczekiwanych dochodów, w dużej mierze wskutek fałszywych zeznań podatkowych zainteresowanych, toteż trzeba było uzupełnić go przez narzucenie zwiększonych ciężarów na miasta. Uzyskane w len sposób fundusze nadal nie wystarczały na utrzymanie stutysięcznej armii - posłowie musieli zaakceptować obniżenie jej liczebności do 65 tysięcy. Sejm nie zabezpieczył także możliwości werbunku - wprowadzony po długich dyskusjach pobór rekruta, ograniczył się do nakazania wystawienia I rekruta na 50 dymów w dobrach królewskich i duchownych, i na 100 dymów w dobrach ziemskich. Było to znacznie mniej niż przewidywały podobne "wyprawy" dymowe sprzed wieku. Wreszcie, ponieważ posłowie kładli nacisku na rozbudowę szlacheckiej kawalerii narodowej, przyjęty ostatecznie etat narzucał stosunek jazdy do piechoty w stosunku prawie 1:1. co było jawnym anachronizmem. Skutki ignorancji, zaniedbania i lekkomyślności w zakresie spraw wojskowych wystąpiły z całą jaskrawością, gdy przyszło walczyć o utrzymanie przeprowadzonych reform.
caryca Katarzyna IITymczasem oparcie się na Prusach nie przyniosło spodziewanych rezultatów. Nowy poseł pruski montował przymierze skierowane przeciwko Austrii. Niepowodzenia militarne Austriaków pozwalały przypuszczać, że w razie ewentualnego starcia Polska mogłaby odebrać Galicję, a Prusy zapewnić sobie preponderację w Rzeszy. Nie do pogodzenia jednak okazało się stanowisko w sprawie Gdańska i Torunia, których domagały się Prusy. Wprawdzie część przywódców obozu patriotycznego gotowa była do rezygnacji z tych miast, ale sejm stanął na gruncie niepodzielności ziem polskich. W rezultacie podpisany 29 marca 1790 roku traktat obronny Polski z Prusami odłożył tę sprawę do późniejszego okresu. Jeżeli nawet początkowo Prusacy myśleli poważnie o realizacji postanowień tego traktatu, to bardzo prędko zmiany w sytuacji międzynarodowej doprowadziły do rozkładu przymierza. Nacisk dyplomatyczny zwłaszcza Anglii na Austrię spowodował jej kapitulację bez wojny. Nowy cesarz Leopold II na zjeździe w Dzierżoniowie przyjął w lecie 1790 roku żądania pruskie i zapewnił nietykalność granic Turcji od strony Węgier. Wkrótce potem Szwecja wycofała się z wojny, a także Anglia uznała, że bezpieczeństwo Turcji nie wymaga nowy akcji austriackich i wstrzymała obiecane Prusom subsydia. W tej sytuacji dwór Berliński uznał przymierze z Polską za bezwartościowe i wrócił do myśli uzyskania dalszych nabytków kosztem Rzeczypospolitej w porozumieniu z Rosją. Nad Polską zawisło znów niebezpieczeństwo nowego rozbioru.
Tragiczne przeliczenie się patriotów w rachubach na Prusy, nie tak oczywiste dla współczesnych, nie skłoniło ich do rezygnacji z podjętego dzieła. Była to jedyna słuszna decyzja o żadnym "przeczekaniu" Katarzyny II nie można było marzyć. Toteż sejm, który od 1788 roku obradował nad zasadniczymi przemianami ustrojowymi i dla opracowania ich wyznaczył w 1789 roku wraz ze swym stronnictwem przyłączył się do patriotów. Gdy minął dwuletni termin sejmu, nie rozwiązując się postanowiono jednak odbyć wybory, które dałyby dodatkowy komplet posłów. Sejmiki wyborcze na ogół poparły na jesieni 1790 roku projektowane reformy, zaś wśród nowych posłów blisko 2/3 stanowili patrioci. W tej sytuacji, mając duże poparcie, można było przystąpić do podejmowania ważniejszych uchwał. Najpierw przeprowadzono reformę sejmików odbierając jednocześnie szlachcie nieposesjonatom prawo głosu na sejmikach. W ten sposób magnateria została pozbawiona najcenniejszej podpory, jednocześnie zaś podważono zasadę uprawnień politycznych szlachty na rzecz cenzusu posiadania.
O wiele większe znaczenie miało jednak uchwalone 21 kwietnia 1791 roku prawo o miastach, zaspokajające żądania "czarnej procesji". Mieszczanie z miast królewskich uzyskali nietykalność osobistą, prawo nabywania dóbr ziemskich, dostęp do urzędów szarż i godności, niezależny od szlachty samorząd, udział w sejmach, ale ograniczony do 24 plenipotentów z prawem głosu doradczego w sprawach miejskich. Ustawa znacznie ułatwiała nobilitację mieszczan, znosząc przy tym dawne przepisy zabraniające szlachcie zarówno zajmowania się handlem i rzemiosłem w miastach, jak i sprawowania w nich urzędów. Ustawa miała charakter połowiczny, nie obejmowała miast prywatnych i nie dawała jeszcze pełnego zrównania w prawach szlachty i mieszczan. Stanowiła jednak przełom w dotychczasowym stosunku władz Rzeczypospolitej do mieszczaństwa i otwierała bez porównania szersze możliwości udziału mieszczaństwa w kierowaniu sprawami państwa, niż było to poprzednio. Przeprowadzenie obu tych uchwał nie spotkało się z większym oporem, tym bardziej, że znaczna część opozycji, zwłaszcza hetmańskiej, nie brała udziału w obradach sejmowych. Najważniejsze postanowienia, dotyczące zasadniczej reformy ustrojowej, przeprowadzili patrioci wraz z królem 3 maja 1791 roku w formie niemal zamachu stanu. Jakkolwiek przygotowania uchwały rządowej trwały już od dłuższego czasu, tekst jej znała stosunkowo nieduża grupa posłów. Redakcja konstytucji odbywała się w tajemnicy, przy czym największy wpływ na jej kształtowanie miał sam Stanisław August Poniatowski, a także wspomniany Piattali, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj. Zaskakując opozycję, wbrew regulaminowi obrad, nie zapoznano wcześniej izby poselskiej z projektem. Nie czeka no też na przybycie większej liczby posłów, z których większość była pozyskana uprzednio, nie bez nacisku ze strony mieszczaństwa warszawskiego, które wypełniło Plac Zamkowy i znalazło się na galeriach.
Obrazek
Odpowiednio zebrane depesze z zagranicy sprawiły wrażenie, że Rzeczypospolitej grozi nowy rozbiór. Wtedy Stanisław August Poniatowski oświadczył, że jedyny ratunek widzi w przyjęciu ustawy rządowej, którą natychmiast odczytano i poddano dyskusji. Histerycznie oponował zwolennik Branickiego poseł Suchorzewski, po czym odbyło się, wśród manifestacji podnieconego ludu, uroczyste zaprzysiężenie konstytucji. Złożony następnego dnia w Warszawie manifest protestacyjny podpisała niewielka grupa posłów i nie miał on żadnych konsekwencji. Zaświadczył o słabości opozycji. Sprawę zakończyło podpisanie 5 maja "Ustawy Rządowej" przez deputację konstytucyjną oraz uznanie przez sejm wszelkich protestów za nieważne.
W ten sposób przeprowadzono reformę, która miała dokonać ostatecznego przeobrażenia Rzeczypospolitej szlacheckiej w Rzeczpospolitą oświeconą. Była to pierwsza w XVIII wieku reforma przeprowadzona bez obcych wojsk w kraju, bez uwzględniania jakichkolwiek nacisków. Była to bowiem rzadka w tym wieku chwila, gdy Polska mogła sama decydować o sobie, czy przynajmniej pokazać, jakie rozwiązania ustrojowe opowiadają najlepiej jej tradycji i potrzebom.
stach
Posty: 496
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: stach »

Za dużo się rozpisujecie ...
ziomeka
Posty: 443
Rejestracja: 01 cze 2010, 03:37

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: ziomeka »

Na przyszłość się poprawię :-D
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: Warka »

POLSKA W DOBIE SEJMU WIELKIEGO

Sejm Czteroletni, zwany również Wielkim z powodu obradowania od 1790r. w podwojonym składzie, obradował od 5 października 1788r. do 29 maja 1792 r. W tym czasie miały miejsce również inne, ważne dla przebiegu przyjmowania ustaw i losów całego kraju wydarzenia ? upadek sojuszu rozbiorczego, układ wojskowy z Prusami, czy zjazd Fryderyka Wilhelma II i Leopolda II w Dzierżoniowie. Jednak najważniejszym i najbardziej znaczącym z nich wszystkich było uchwalenie przez polski sejm pierwszej w Europie konstytucji ? Konstytucji 3 Maja.
Z powodu silnych wpływów Rosji w Polsce, sejm nie mógł zostać zwołany bez zgody wielkiej protektorki państwa ? carycy Katarzyny II. W listopadzie 1787r, na zjeździe w Kaniowie, wyraziła swoją aprobatę dla sejmu skonfederowanego, który miał zatwierdzić aukcję wojska polskiego. Obrady rozpoczęły się 5 X 1788r. pod przewodnictwem, jako marszałków, Stanisława Małachowskiego i Kazimierza Nestora Sapiehy ? obaj wywodzili się z propruskiego stronnictwa patriotycznego. Ów obóz szlachecki zwany był również puławskim, jego przedstawiciele byli zwolennikami reform społecznych (zniesienie poddaństwa, wolność osobista chłopów, równouprawnienie mieszczan), gospodarczych (zniesienie feudalizmu) oraz przegłosowywania ustaw na sejmach większością głosów. Natomiast w łonie stronnictwa prorosyjskiego istniały dwa ugrupowania: hetmańskie, pragnące utrzymania z pomocą Rosji statusu quo, oraz dworskie, które popierało reformy mające na celu wzmocnienie władzy króla. Nie trzeba było długo czekać na pierwsze ustawy sejmu, który wbrew zamierzeniom króla podjął się reform nie tylko wojska, lecz również ustrojowych i społecznych. Już na przełomie października i listopada 1788r. ustanowiono nowe podatki na wojsko (reforma ofiary dziesiątego grosza) ? z dóbr szlacheckich odtąd co rok miano ściągać 10% dochodów, a z kościelnych ? 20%, zniesiono Radę Nieustającą oraz zakazano pobierania pensji od obcych dworów. Dwuletnia kadencja sejmu niejako wymusiła ponowne wybory, które odbyły się w listopadzie 1790r. Do istniejącego składu dołączył nowy i odtąd obrady odbywały się przy podwójnej liczbie posłów. Kolejne ważne prawa ustanowione zostały 24 III i 18 IV 1791r. Pierwszym z nich była ustawa o sejmikach, która przewidywała pozbawienie posłów nieposesjonatów (tzw. gołota) prawa do głosowania, co odbierało magnatom ich narzędzie polityczne (do tej pory opłacali gołotę, by głosowała za odpowiadającymi im ustawami), a zatem spotkało się z ich sprzeciwem i próbami liberum veto, które jednak na sejmach skonfederowanych nie obowiązywało.
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: Warka »

Najważniejszym aktem prawnym uchwalonym przez Sejm Wielki była „Ustawa Rządowa 3 Maja”, zwana Konstytucją 3 Maja. Była to pierwsza konstytucja europejska, a druga na świecie (po amerykańskiej uchwalonej w 1787 roku). Wprowadzała ona w Rzeczypospolitej monarchię parlamentarną.

W październiku 1788 roku zawiązała się konfederacja sejmowa pod laską Stanisława Małachowskiego. W sejmie panował nastrój gotowości do reform, ale stosunek sił nie od razu ukształtował się na korzyść reformatorów. W pierwszym okresie sejmu można rozróżnić trzy obozy. W stronnictwie hetmańskim (konserwatywnym) znajdowali się m.in. Seweryn Rzewuski i Szczęsny Potocki, którzy byli przeciwni reformom oraz domagali się utrzymania zasad „złotej wolności” szlacheckiej, liberum veto i wolnej elekcji. W drugim ugrupowaniu (królewskim), Stanisław August Poniatowski i marszałek sejmu Stanisław Małachowski dążyli do przeprowadzenia reform w państwie oraz chcieli wzmocnienia władzy królewskiej i powiększenia armii. Podobnie do takich reform dążyli Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Adam Czartoryski, Ignacy Potocki i Józef Wybicki, którzy należeli do obozu patriotycznego. Ich program działania opierał się głównie na wzmocnieniu władzy królewskiej, zniesienia liberum veto i wolnej elekcju oraz podniesieniu znaczenia politycznego miast.

Prace nad ogólną reformą ustroju rozpoczęły się jeszcze za pierwszej kadencji sejmu. Już we wrześniu 1789 roku sejm wybrał „deputację do ułożenia projektów do formy rządu”, w której postacią centralną był Ignacy Potocki. Znacznie dojrzalszym projektem były przedstawione sejmowi 5 sierpnia 1790 roku „Prawa konstytucyjne”, a w nich kardynalne, stanowiące już poniekąd podstawę dla konstytucji. Pozwalały one mieszczanom kupować dobra ziemskie i uzyskiwać stopnie wojskowe, przywracały królowi prawo mianowania urzędników, a co najważniejsze proponowały dziedziczność tronu wewnątrz dynastii, pozostawiając elekcję tylko na wypadek jej wygaśnięcia.

Pierwsze reformy w sejmie obejmowały reformy:
1)Wojskowe (1788):
– uchwalono utworzenie 100- tysięcznej armii,
– reorganizacja armii.
2)Skarbowe (1789):
– dobra szlacheckie obłożono podatkiem w wysokości 10% z przeznaczeniem na organizację armii,
– dobra duchowne obłożono podatkiem w wysokości 20%.
Ponadto etapem reformy ustroju było prawo o sejmikach i prawo o miastach. Dnia 18 kwietnia 1791 roku uchwalono prawo: „Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej”. Przyznano mieszczanom prawo nabywania dóbr ziemskich, dostęp do rozmaitych godności, potwierdzono zniesienie ubliżającego miastom zakazu zajęć miejskich dla szlachty, uwolniono miasta od nadzoru starostów i wojewodów, poddając samorząd miejski kontroli władz centralnych.

Uchwaliwszy rzecz o miastach, rozjechali się posłowie na ferie wielkanocne.

Przygotowany w ciszy projekt „ustawy rządowej” był już gotów. Rozmaite jego warianty dość długo kursowały pomiędzy autorem pierwotnego zarysu, czyli Stanisławem Augustem, Ignacym Potockim, Hugonem Kołłątajem i Scypionem Piattolim. 25 marca ksiądz Hugo zredagował projekt niemal ostateczny.

Postanowiono oddać projekt pod głosowanie w sposób nagły, kiedy znakomita większość niczego się niespodziewających posłów opozycyjnych lub chwiejnych oddawać się będzie błogim wczasom poświątecznym. Termin wyznaczono na wigilię imienin królewskich, zaraz jednak przeniesiono go na dzień bezpieczniejszy, bliższy, to znaczy na 5 maja. Lecz u samego schyłku kwietnia tajemnica przenikła do posła pruskiego (Goltza) i do rosyjskiego (Bułchakowa). Na wszystkie strony ruszyli ze stolicy gońcy konni, mający alarmowa opozycję, no i dwory, Berlin zwłaszcza. W odpowiedzi na to stronnictwo patriotyczno- królewskie, które ze względu na podobieństwa programowe rozpoczęły współpracę tworząc jedno stronnictwo, postanowiło raz jeszcze przybliżyć termin. Wybór padł na dzień 3 maja.

Wieczorem, 2 maja, klub patriotyczny odbył w Pałacu Radziwiłłowskim posiedzenie. 84 senatorów i posłów podpisało projekt konstytucji. Mieszczanie na kredyt wiwatowali po ulicach, czcili prawo, z którym nie zdążyli się jeszcze zapozna.

Od rana posłowie i zwarty tłum szlacheckich oraz plebejskich arbitrów zapełnił izbę sejmową. Na galeriach mnóstwo było niewiast, które ustalonym od trzech lat obyczajem rozgrzewały temperaturę obrad. Przybyli wszyscy obecni w stolicy opozycjoniści, otoczeni zbrojnymi adherentami (osobami popierającymi, solidaryzującymi się z kimś, w tym przypadku z patriotami), Króla otaczali uzbrojeni szambelanowie. Przy samym tronie stanęli brygadier Wielhorski, pułkownik Hoffman i Jan Potocki. Wojsko wypełniało dziedziniec zamkowy, mieszczanie pobliskie ulice i bramy.

O godzinie 11:00 rano marszałek Stanisław Małachowski, mający tuż za sobą generałów Józefa Poniatowskiego i Gołkowskiego, trzykrotnym uderzeniem laski otworzył posiedzenie. Przemówił krótko, wzywając do odczytania depesz naszych dyplomatów. Postępował w myśl ułożonego planu. Niepomyślna treśc owych doniesień miała przekonać zebranych o konieczności szybkiego działania.

Nie zdecydowano się na zamkniecie ust, na zwyczajne zakrzyczenie opozycji, sesja wlokła się przez siedem śmiertelnie męczących godzin. Jan Suchorzewski dokonywał dramatyczno- błazeńskich gestów protestu, m.in. groził, że zabije swego sześcioletniego syna (którego przywlókł do izby), czy tez rzucił się na ziemię u stóp tronu, gdzie go podobno w tłoku podeptano.

0 18:00 wieczorem, wezwany zgodnym, chóralnym okrzykiem 110 posłów, olbrzymiej większości arbitrów całego wojska z podwórza, Stanisław August Poniatowski zaprzysięgnął odczytany już tekst Konstytucji. Zaraz też ruszył do katedry św. Jana, by powtórzyć to przed ołtarzem. Wielki, zbity tłum tłoczył się za królem, w izbie zostało 72 posłów opozycyjnych.

Od jesieni już sejm liczył komplet podwójny, składał się z blisko pięciuset członków. Na sesji 3 maja obecnych było 182 posłów i senatorów, a wiec 1/3 ogólnej liczby. Zamach stanu był faktem niewątpliwym. Powiódł się i stanowi zaczął źródło prawa, równie niewątpliwie pięknego.

Główne postanowienia ustroju Rzeczpospolitej według Konstytucji 3 Maja:
1. Wprowadza się podział władzy rządowej na:
a) prawodawczą: wykonywa sejm, złożony z izby poselskiej i senatorskiej, przy czym izba pierwsza uchwala projekty, druga zaś zatwierdza je lub nie;
b) wykonawczą: król łącznie ze Strażą Praw (radą ministrów złożoną z prymasa, 5 ministrów i marszałka sejmu) rozdziela urzędy, dowodzi wojskiem
c) sądowniczą: władzę oddaje się w ręce I instancji, a przysługuje od nich apelacja do trybunałów.
2. Zniesienie liberum veto; uchwały na sejmach miały zapadać większością głosów (zniesienie zasady jednomyślności przy podejmowaniu decyzji)
3. Zniesienie wolnej elekcji, po śmierci Stanisława Augusta na tronie Rzeczypospolitej zasiadać mieli władcy z dynastii saskiej
4. Włączenie prawa o miastach, oraz reformy wojskowej i skarbowej
5. Chłopi pod opieką państwa (zatwierdzanie umowy o zmianie pańszczyzny na czynsze); szlachcie zostawia się dawne przywileje
6. Zagwarantowanie tolerancji religijnej (religia katolicka jest panująca, ale zapewnia się wolność innym wyznaniom)
7. Co 25 lat ma się przeprowadzać nowelizację konstytucji na sejmie konstytucyjnym.

Konstytucja została przyjęta z wielkim entuzjazmem przez cały naród. Przenikał tę „Ustawę Rządową” duch szlachetności i sprawiedliwości, nadawała ona Polsce najlepszą formę rządu, o jakiej ówcześnie można było myśleć. Rządy europejskie wyrażały wielkie zadowolenie z powodu dokonanego w Polsce dzieła, tylko Rosja ignorowała konstytucję.

BIBLIOGRAFIA:
1. Lech Bielski i Mariusz Dąbrowski „Historia”, wyd. Bielsko- Biała 2002, wydanie IV
2. Halina Noiszewska „Historia”, wyd. Interbook, Szczecin 1999
3. Paweł Jasienia „Rzeczpospolita obojga narodów- Dzieje Agonii”, wyd. Warszawa 1972 (cz. III)
4. „Historia Polski” pod red. Stefana Kieniewicza i Witolda Kuli, wyd. Warszawa 1958 (tom II, cz. I)
5. „Skrót Historji Polski”, oprac. M. Bodzanowski.
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: Warka »

Sejm Wielki, obradujący w Warszawie od 6 X 1788 roku do 29 V 1792 roku, zwołany został przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, za zgodą Katarzyny II, dla uchwalenia sojuszu wojskowego z Rosją i podjęcia uchwał w sprawie udziału polskiego korpusu posiłkowego w wojnie rosyjsko-tureckiej.
Sejm wykorzystując osłabienie Rosji (Rosja zajęta była nową wojną z Turcją), przeciągnął swe obrady na okres czterech lat.
Prusy popierały w tym czasie reformatorów w Polsce, mając nadzieję na korzyści wynikające z osłabienia Rosji.
Obrady rozpoczęto od zawiązania konfederacji pod przewodnictwem marszałków S. Małachowskiego i K.N. Sapiehy. Sejm ten jako konfederacki, nie mógł być zerwany poprzez liberum veto.
Sejm próbował stworzyć międzynarodowe zabezpieczenia reform, wiążąc Polskę sojuszem z Prusami i Blokiem Północnym. Reformy zmieniły gruntownie ustrój Rzeczypospolitej. W roku 1788, pod wpływem złożonej przez H. Buchholtza propozycji sojuszu polsko-pruskiego, Sejm zażądał od Rosji wycofania wojsk z terytoriów Rzeczpospolitej.
Tuż po otwarciu obrad podjęte zostały decyzje o podniesieniu liczby wojska do 100 tys., na co przeznaczony miał być podatek nazywany „ofiarą dziesiątego grosza”, wynoszący 1/10 dochodów szlachty i 1/20 dochodów duchowieństwa. Drugim posunięciem Sejmu było zniesienie departamentu wojskowego przy Radzie Nieustającej, a w miejsce tego powołano komisję sejmową do spraw wojska, a następnie 9 stycznia 1789 r. Zlikwidowano całą Radę Nieustającą (Sejm przejął funkcje rządu) i rosyjskie gwarancje praw kardynalnych, ale jednocześnie powziął uchwałę o niepodzielności terytorium państwowego. Reformy hamowała opozycja sejmowa. Szybko okazało się, że Sejm jako zbyt liczny, nie jest w stanie pełnić funkcji rządu. Pojawiła się konieczność utworzenia nowego organu na miejsce Rady Nieustającej. W grudniu 1789 r. sejm otrzymał „zasady do poprawy rządu” przygotowane przez Ignacego Potockiego.
Najważniejszym dokonaniem Sejmu było opracowanie i uchwalenie w 1791 roku Konstytucji 3 maja, która wprowadzała reformy polityczne i społeczne zmierzające do uratowania niepodległości i unowocześnienia kraju. Próby reformy państwa polskiego podjęte przez Sejm Czteroletni udaremniła konfederacja targowicka i zbrojna interwencja Rosji w 1792 roku (wojna polsko-rosyjska).
Konstytucja 3 Maja, ustawa zasadnicza z 1791 roku, uchwalona na Sejmie Czteroletnim przez stronnictwo patriotyczne jako rezultat kompromisu ze stronnictwem królewskim, będąca wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze, ustalała podstawy ustroju nowożytnego w Polsce.
Postanowienia konstytucji;
Jej wstępnym etapem było Prawo o sejmikach z 24 III 1791r oraz Prawo o miastach (królewskich) z 18 IV 1791r. Pozostawiała ustrój stanowy, z pewnymi drobnymi zmianami: znacznie uszczuplono wpływy magnaterii na elekcję, senat i zarząd kraju, wykluczając z sejmików szlachtę nieposesjonatów, tj. drobną ubogą szlachtę, będącą narzędziem w ręku magnatów oraz przyjął "ustawę o miastach". W prawie wyborczym feudalny cenzus urodzenia szlacheckiego zastąpiono burżuazyjnym cenzusem posiadania. Mieszczanom zatwierdzono prawo nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji.
Sprawa włościańska;
Utrzymując poddaństwo Konstytucja pozbawiała szlachtę prawa najwyższej zwierzchności wobec poddanych, przyjmując ich "pod opiekę prawa i rządu krajowego". Indywidualne umowy chłopów z dziedzicami o zamianę pańszczyzny na czynsz teraz nie mogły już być samodzielnie unieważniane przez szlachtę.
Reformy państwowe;
Postanowienia Konstytucji centralizowały państwo, znosząc odrębność między Koroną i Litwą (wprowadzała nazwę Rzeczpospolita), wprowadzając jednolity rząd, skarb i wojsko. Za religię panującą uznano katolicyzm, przy zupełnej tolerancji innych, uznanych przez państwo wyznań. Konstytucja wprowadziła trójpodział władzy: władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm, składający się ze szlachty-posesjonatów (204 posłów) i 24 plenipotentów miast.
Zmniejszono znacznie rolę Senatu, instrukcje poselskie, konfederację i liberum veto zostały zniesione, decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów. Kadencja Sejmu trwała 2 lata, posiedzenia zwoływane były w razie potrzeby, co 25 lat miano zwoływać Sejm w celu poprawy konstytucji. Władzę wykonawczą przyznano królowi wraz z Radą, tzw. Strażą Praw, złożoną z prymasa i 5 ministrów: policji, pieczęci, czyli spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu, mianowanych przez króla. Ministrowie odpowiadali przed Sejmem za podpisane przez siebie akty. Król był przewodniczącym Straży, miał prawo nominacji biskupów, senatorów, ministrów, urzędników i oficerów, w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem.
Zniesiono wolną elekcję, po śmierci Stanisława Augusta tron miał być dziedziczny, tylko w razie wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię. Wprowadzono zakaz zwoływania rokoszy. Konstytucja zapowiadała reorganizację sądownictwa, postulując konieczność stworzenia stale urzędujących sądów ziemskich i miejskich oraz sprawujących nad nimi nadzór w drugiej instancji Trybunałem Koronnym i sądem asesorskim.
Próba przeprowadzenia reform została przekreślona już w połowie 1792r. Przyczyniła się do tego Targowica i wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczpospolitej. Konstytucja 3 Maja była drugą na świecie (po Stanach Zjednoczonych) ustawą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli. Była wielkim osiągnięciem narodu chcącego zachować niezależność państwową, zabezpieczała możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju.
Konstytucja 3 Maja składała się ze wstępu, 11 artykułów, zakończenia z podpisami. Do Konstytucji zostały dołączone ustawy dodatkowe - m.in. o sejmikach. ustawa o miastach.
Ustawa o miastach obejmowała:
- Nadanie wolności osobistej ludziom miast królewskich
- Ziemia należy w tych miastach do ludzi
- Mieszczanin może być nobilitowany do stanu szlacheckiego
- Szlachcic mógł być obywatelem miasta nie tracąc szlachectwa
- Mieszczanie i szlachta mają prawa do handlu, rzemiosła i zasiadania w urzędach
- Mieszczanie otrzymali prawa polityczne, ale mieli jedynie głos doradczy w sprawie miast

Pierwsze cztery artykuły od 1 do 4 dotyczyły: religii katolickiej, praw duchowieństwa, szlachty, mieszczan i chłopów - czyli wszystkich stanów Rzeczpospolitej. Były to więc normy określające ustrój społeczny państwa. Omawiały także prawa stanowe. Artykuły 5 do 8 mówiły o ustroju politycznym, omówiona została władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza. Artykuł 9 podjął problem regencji. Artykuł 10 mówił o wychowaniu dzieci królewskich. Artykuł 11 omawiał zagadnienie sił zbrojnych Rzeczpospolitej.

Konstytucja 3 Maja :

Artykuł 1
- Religia przewodząca to katolicka
- Tolerancja religijna

Artykuł 2
- Gwarantowała wszystkie przywileje szlacheckie
- Pozbawiała praw politycznych szlachtę – gołotę

Artykuł 3
- Ustawa o miastach stała się częścią konstytucji

Artykuł 4
- Chłop wzięty pod opiekę prawa
- Nie dostał wolności osobistej

Artykuł 5
- Źródłem władzy jest naród (tak jak w oświeceniu)
- Trójpodział władzy

Artykuł 6
- Sejm dzieli się na dwie izby (poselska i senatorską)
- Koniec liberum veto

Artykuł 7
- Władza wykonawcza jest w rękach króla i Straży Praw
- Oddzielenie władzy ustawodawczej od wykonawczej
- Znosi się monarchę elekcyjną
- Wprowadzenie monarchii dziedzicznej, rządy po Poniatowskim mieli przejąć Sasi

Artykuł 8
- Władza sądownicza nie może być wykonywana ani przez władzę ustawodawczą ani przez wykonawczą

Artykuł 9
- Jak nie ma króla władzę sprawuje albo królowa albo prymas
- Regencja sprawuje władzę gdy król jest niepełnoletni, chory psychicznie lub dostanie się do niewoli

Artykuł 10
- Synowie królewscy są pierwszymi dziećmi ojczyzny
- Trzeba ich dobrze wykształcić

Artykuł 11
- Wszyscy obywatele mają obowiązek bronić ojczyzny.

Konstytucja 3 maja wprowadziła zasadniczą reformę ustroju Rzeczpospolitej, regulowała organizację władz państwowych, a także prawa i obowiązki obywateli. Była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po Stanach Zjednoczonych) ustawą zasadniczą. W porównaniu z innymi konstytucjami, Konstytucja polska mogła się wydawać mało radykalna i niezbyt konsekwentna, ale wtedy najpilniejszą sprawą było ratowanie niepodległości państwa, więc reformy polityczne przeważyły nad społecznymi. A jednak w stosunku do anarchii i samowoli panującej w Polsce w XVIII wieku Konstytucja ta stanowiła niezwykle doniosły krok naprzód.
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: Warka »

Katarzyna II, atakowana od północy przez Szwedów, zaangażowana w długotrwałe wojny z Turcją, zajęta walkami z Austrią o wpływy na Bałkanach, a z Prusami na Morzu Bałtyckim, zezwoliła Polskiej szlachcie na zebranie sejmu skonfederowanego (odbyło się to na zjeździe w Kunowie w 1787 roku), czyli takiego, którego nie można było obalić za pomocą liberum veto, a ustawy na nim uchwalane były zatwierdzane większością głosów. Na czele sejmu stanął człowiek o nieskazitelnej opinii, Stanisław Małachowski. Obrady zaczęły się 5 października 1788 roku.

Sytuacja wewnętrzna i międzynarodowa Polski w latach 80 XVIII wieku była bardziej korzystna dla obozu reformatorskiego. Jego pozycję umacniała publicystyczna działalność pisarzy politycznych takich jak - Hugo Kołłątaj, czy Stanisław Staszic.

Zmieniła się też sytuacja gospodarczo - społeczna. TZN. Pod wpływem przyjmowania się wczesnokapitalistycznych form produkcji (druga połowa XVIII wieku), pod wpływem rozwoju manufaktur magnackich umacnia się rola mieszczan w życiu gospodarczym. Popierali oni obóz walczący o reformy Rzeczpospolitej. Mimo korzystniejszej dla obozu reformatorskiego sytuacji walka o reformy w Polsce była uzależniona od charakteru sytuacji międzynarodowej, od tego, czy zaborcy Polski nie będą koncentrowali się tylko na sprawie polskiej.

W latach 80 XVIII wieku korzystnym (dla Polski) elementem w sytuacji międzynarodowej stała się tzw. kwestia wschodnia. W sprawie tej chodziło o wojnę rosyjsko - turecką. Rosję w tej wojnie popierała Austria, a Prusy znalazły się w przejściowej opozycji. Król Polski będzie starał się wykorzystać kwestię wschodnią do walki o reformy. Licząc na poparcie Rosji, carycy Katarzyny II na reformy w Polsce doprowadził do spotkania w Kanionie. Katarzyna II jednak nie wyraziła zgody na nie. Jednocześnie powstał problem organizowania polskiego korpusu do poparcia Rosji w wojnie z Turcją. Pod pretekstem rozwiązania tej sprawy w 1788 roku zbiera się Sejm , który wkrótce odegra przełomową rolę w dziejach Polski jako Sejm Wielki lub Czteroletni. Od początku stał się szeroką walką o reformy w Polsce. Marszałkami Sejmu stali się Stanisław Małachowski i Ksawery Sapiecha. Sejm od początku został skonfederowany (decyzje przechodziły większością głosów i bez liberum veto).W czasie dyskusji powstały trzy obozy polityczne:

1. Hetmański - konserwatywny; działał w nim Rzewuski, Branicki, Szczęsny Potocki. Obóz by przeciwnikiem reform.
2. Obóz dworski (królewski) - reformatorski opowiadał się za reformami w oparciu o porozumienie z Rosją.
3. Obóz patriotyczny, który opowiadając się za reformami chciał je oprzeć o wewnętrzne własne siły i ewentualny sojusz z Prusami.

Obrady Sejmu przebiegały w podniosłej, patriotycznej atmosferze. W jej kształtowaniu dużą rolę odegrała Kuźnica kołłątajowska (Kołłątaj i pisarze z nim związani - Jakub Jasiński, Franciszek Salezy, Jezierski). Obok kuźnicy występowali też publicyści mieszczańscy. Do Warszawy docierały echa pierwszych wystąpień rewolucji francuskiej. Za radą Kołłątaja ówczesny prezydent w-wy - Jan Dekert wezwał na spotkanie w XI 1789 roku przedstawicieli 141 miast królewskich z całej Rzeczpospolitej.

Mieszczanie podpisali tzw. "akt zjednoczenia miast", po czym w ciemnych strojach udali się tzw. "czarną procesją" na zamek do króla i Sejmu.

Tam przedstawiono postulaty, które później znajdą się w "prawie ustawy o miastach". Czarna procesja wywołała panikę wśród niektórych konserwatywnych posłów, zaczęto mówić o początkach rewolucji podobnej do francuskiej. W tym samym czasie zaczęły się też wystąpienia chłopskie, które nasiliły się wiosną 1789 roku.

Wszystkie te fakty miały wpływ na atmosferę obrad Sejmu. W pierwszej kadencji obrad:

1. Zniesiono Radę Nieustającą,
2. Adama Pomińskiego z czasów pierwszego Sejmu Rozbiorowego uznano jako zdrajcę narodu, przeprowadzono sąd i usunięto z kraju, Sejm zażądał usunięcia obcych wojsk z Rzeczpospolitej.
3. Przyjął reformę wojskową planując stałą armię w liczbie 65 tys. (pierwotnie 100 tys.).Realizacja tej gwarantowała następną reformę:
4. Skarbową. W/g niej opodatkowano duchowieństwo i szlachtę. Duchowni mieli płacić podatek w wysokości 20% od swoich dochodów, a szlachta 10%. Reformę tę określa się jako tzw. "wieczystą ofiarę" lub "ofiarę 10 groszy".

Również w pierwszej kadencji doszło do podpisania układu Polski z Prusami. Układ ten został podpisany w 1790 roku i miał charakter antyaustriacki.

W drugiej kadencji :

1. Pozbawiono szlachtę nieposesjonatów zasiadania i głosowania na sejmikach (ta decyzja pośrednio godziła w pozycję magnaterii, która wykorzystywała gołotę w walce politycznej).
2. W IV 1791 roku przyjęto ustawę o miastach (prawo o miastach):

* mieszczanie uzyskali prawo nabywania ziem,
* dostępu do urzędów,
* uzyskiwania stopni oficerskich,
* zasiadania w Sejmie z głosowaniem doradczym oraz decydującym w sprawach miast
* zawierała ona zakaz więzienia mieszczan bez wyroku sądowego,
* przewidywała szerszą nobilitację,
* mówiła o zniesieniu zakazu zajmowania się rzemiosłem i handlem przez szlachtę, co pośrednio umacniało pozycję gospodarczą i społeczną mieszczan,
* odnosiła się do 141 miast królewskich.

Największymi osiągnięciami Sejmu Czteroletniego były postanowienia dotyczące reformy ustrojowej państwa, którą przeprowadzono patrioci ogłaszając konstytucję 03 maja 1791 roku.

Konstytucja została przeprowadzona w formie zamachu stanu (pod nieobecność konserwatywnych posłów - nie wrócili oni jeszcze z świąt wielkanocnych).

Przygotowywanie konstytucji trwało dość długo, redagowanie odbywało się w tajemnicy. Największy wpływ na ukształtowanie treści ustawy miał król Stanisław August Poniatowski, także poseł Piattoli oraz Ignacy Potocki, a także Hugo Kołłątaj.

* W atmosferze dość napiętej przy obecności tylko 1/3 posłów, przy nacisku mieszczan W-wy, którzy zgromadzili się na Placu Zamkowym i znaleźli na galeriach gmachu Zamku Królewskiego rozpoczęto słynną sesję. W dodatku stworzono wrażenie jakoby Rzeczpospolitej groził drugi rozbiór. Wtedy Poniatowski oświadczył, że jedyny ratunek widzi w przyjęciu ustawy rządowej, po czym natychmiast odczytano jej projekt i poddano dyskusji. W reakcji na te fakty histerycznie oponował zwolennik Branickiego poseł Suchorzewski, ale Izba Poselska przyjęła ustawę, po czym odbyło się uroczyste zaprzysiężenie konstytucji. Następnego dnia niewielka grupka posłów złożyła manifest protestacyjny. Nie spowodował on jednak żadnych konsekwencji. Protesty unieważniono. Przyjęta ustawa była pierwszą reformą przeprowadzoną w Polsce w XVIII wieku bez obecności obcych wojsk w kraju. Polska wykazała jakie rozwiązania ustrojowe odpowiadałyby jej potrzebom i tradycjom. Ta ustawa była drugą na świecie konstytucją po amerykańskiej z 1787 roku. Po raz pierwszy regulowała dwie zasadnicze sprawy:
* organizację władz państwowych
* prawa i obowiązki obywateli.

Po raz pierwszy określenie obywatela i narodu odnosiło się nie tylko do samej szlachty, ale też do mieszczan i chłopów. Konstytucja zachowywała dotychczasowe , ogólne przywileje szlachty, zwiększała jednak prawa dla mieszczan (całą ustawę o miastach włączono do niej), pozbawiała jednak wyraźnie dotychczasowych praw gołotę szlachecką. Konstytucja pozbawiała szlachtę prawa najwyższej zwierzchności nad chłopem, dokładnie stwierdzała że chłopów przejmuje się "pod opiekę państwa i rządu krajowego". Zapewniała też wolność osobistą nowym osadnikom zza granicy. Zachęcała też panów do zawierania z poddanymi umów dotyczących ich świadczeń. W ten sposób konstytucja otwierała drogę do integracji państwa w stosunku między poddanymi, a szlachtą. Sprawa chłopska została postawiona jako ogólnopaństwowa.

Najbardziej istotne zmiany wprowadzała do funkcjonowania państwa (organizacji najwyższych władz państwowych). W/g niej nastąpiło dalsze scalenie państwa polskiego i litewskiego, tzn. Zostały zlikwidowane odrębne instytucje centralne, wprowadzono wspólne wojsko i skarb, zachowano jednak odrębności prawne, ale szlachta litewska uzyskała prawo obsadzania połowy stanowisk w organach centralnych. Tym samym konstytucja znosiła dotychczasowy dualizm państwowy utrwalony w następstwie unii lubelskiej z 1569 roku. Konstytucja oparta była o monteskiuszowski podział władzy tylko państwowej, chociaż tylko częściowo ją realizowano. Najwyższym organem władzy pozostawał sejm. Nie tracił szlacheckiego charakteru, lecz usprawniono jego działanie. Dla sejmu ustanowiono dwuletnią kadencję. W tym czasie sejm miał być "zawsze gotowy". W razie potrzeby sejm zwoływał sejm lub marszałek. W głosowaniu zniesiono liberum veto, podejmowano więc decyzje większością głosów ustawodawstwo, a także uchwalanie podatków i kontrola innych organów państwowych. Konstytucja znosiła instrukcje poselskie . Od tej pory stały się tylko zaleceniami nie zawsze obowiązującymi. Co 25 lat miał zbierać się sejm konstytucyjny i tylko on mógł zmieniać fundamentalne podstawy prawa w Polsce.

Konstytucja wprowadzała monarchię dziedziczną w miejsce elekcyjnej. Przewidywał, że tron po Stanisławie Auguście miał trzymać jeden z Vetinów z linii saskiej. W ten sposób starano się zmniejszyć możliwość ingerencji państw obcych w sprawy polskie. Konstytucja znosiła odpowiedzialność monarchy, co poprzednio było źródłem rokoszów i konfederacji. Odpowiedzialni przed sejmem byli ministrowie (właśnie w Polsce w/g niej po raz pierwszy w świecie wprowadzano odpowiedzialność ministrów przed parlamentem). Konstytucja powoływała nowy system władzy wykonawczej tzw. "Straż Praw". Składała się ona z króla (który jej przewodniczył), prymasa, pięciu ministrów, policji spraw wew., interesów zagranicznych, wojny, skarbu), następcy tronu, marszałka sejmu z głosem doradczym. Ministrów powoływał król.
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: Warka »

Konstytucja 3 maja (właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja) - uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją

Konstytucja 3 maja - ustawa zasadnicza uchwalona w 1791 przez Sejm Czteroletni pod nazwą Ustawa rządowa. Pierwsza w Europie, a druga na świecie ( po konstytucji Stanów Zjednoczonych ) ustawa regulująca zakres działania władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywatelskie. Konstytucja 3 maja wprowadziła pojęcie narodu, obejmujące także ( poza szlachtą ) mieszczan i chłopów, jak również termin „ obywatel ", przez których rozumiano wszystkich mieszkańców kraju.

Redagowanie Konstytucji przebiegało w tajemnicy. Jej projekt znała stosunkowo nieliczna grupa posłów. Rozpoczęcie wyznaczonej na 3 maja sesji było starannie przygotowane. Wbrew regulaminowi obrad, nie zapoznano izby poselskiej z projektem nowej ustawy w obawie, żeby posłowie przeciwni reformom nie odrzucili ustawy. Wykorzystano fakt, że w Warszawie przebywało z 359 posłów tylko 182 ( w tym większość popierających reformy ) i złożono projekt nowej ustawy w sejmie. Wojsko stanęło pod bronią. Plac Zamkowy wypełniły tłumy mieszczan. W sali sejmowej galerie dla publiczności wypełnili zwolennicy Konstytucji. Opozycja była zdezorientowana i onieśmielona. Król Stanisław August Poniatowski oświadczył, iż wobec groźby nowego rozbioru Polski widzi jedyny ratunek w przyjęciu Ustawy rządowej. Projekt odczytano i poddano pod dyskusję. Izba przyjęła ustawę, po czym wśród radosnej manifestacji mieszkańców Warszawy odbyło się uroczyste zaprzysiężenie Konstytucji.

Na mocy nowych uchwał szlachta ( posesjonaci ) pozostawała nadal stanem uprzywilejowanym, ale została pozbawiona prawa najwyższej zwierzchności wobec poddanych chłopów. Konstytucja oddawała rolników „ pod opiekę prawa i rządu krajowego ". Nowym osadnikom, którzy przybyli zza granicy, gwarantowano wolność osobistą. Zachęcano również dziedziców do zawierania z poddanymi określających świadczenia umów, które po zaakceptowaniu przez obie strony nie mogły być samowolnie zmieniane. Otwierało to możliwość integracji państwa w stosunki na wsi. Duże zmiany wprowadzała Konstytucja do organizacji najwyższych władz w Rzeczpospolitej. Nastąpiło dalsze scalenie Korony i Litwy. Zniesione zostały istniejące dotąd w obu państwach odrębne instytucje centralne. Wprowadzono wspólny skarb państwa i wojsko. Szlachta litewska uzyskała prawo obsady połowy stanowisk w instytucjach centralnych. Najważniejszym organem władzy był sejm, który pozostał nadal organem reprezentacji szlacheckiej. Miał być sejmem „ zawsze gotowym ", co oznaczało, że wybierani raz na dwa lata posłowie mieli zatrzymać mandaty przez cały ten czas i w każdej chwili mogli byś wezwani przez króla lub marszałka sejmu na sesję w celu załatwienia spraw państwowych. Sesje nadzwyczajne miano zwoływać w wypadku wojny lub podjęcia decyzji o zawarciu pokoju, niebezpieczeństwa rozruchów wewnętrznych, śmierci lub ciężkiej choroby króla, a także nieporozumień między królem a Strażą Praw. Do kompetencji sejmu należało ustawodawstwo, uchwalanie podatków, szeroko pojęta kontrola rządu wraz z możliwością uchylenia wszystkich jego postanowień. Zniesiono liberum veto i konfederacje. Ustalono regulamin obrad sejmowych oraz przyjęto zasadę podejmowania uchwał większością głosów. Na sejmikach zapewniano głos szlachcie - posesjonatom. Nie posiadający dóbr ziemskich zostali z nich usunięci. Utrzymano sejmiki elekcyjne, wybierające posłów na sejm, i sejmiki relacyjne, które mogły pozbawić posła mandatu. Sejmiki deputackie i gospodarcze zostały połączone. Senat mógł zawiesić uchwałę sejmową, jednak w razie ponownego jej uchwalenia wchodziła w życie bez głosowania w senacie. Król przestał odgrywać rolę „ trzeciego stanu sejmującego ". Wprowadzono dziedziczność tronu w linii saskich Wettinów. W ten sposób starano się zmniejszyć możliwość integracji państw obcych w sprawy polskie.

Najwyższym organem władzy wykonawczej była Straż Praw. W je skład wchodzili: król jako przewodniczący i szef rządu, prymas, pięciu ministrów ( policji, spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny - ministerstwem tym miał kierować jeden z hetmanów, i skarbu ). W skład Straży Praw wchodzili również marszałek sejmu oraz następca tronu, nie mieli jednak prawa głosu. Sejm miał prawo usunąć ministra przez uchwalenie wotum nieufności większością 2/3 głosów połączonego sejmu i senatu. Po raz pierwszy w świecie wprowadzono ustawowo zasadę odpowiedzialności ministra za jego działalność, nawet wówczas, gdy formalnie była ona zgodna z prawem. Straży Praw podlegały komisje o charakterze kolegialnie zorganizowanych ministerstw ( w skład komisji wchodzili komisarze wybierani przez sejm na dwa lata ) : Komisja Policji, Wojska, Skarbu oraz Edukacji Narodowej. Zorganizowano sądownictwo. W następstwie uchwalenia Konstytucji 3 maja Rzeczpospolita przekształciła się w monarchię konstytucyjną.

Zasady Konstytucji 3 maja odpowiadały polskim tradycjom ustrojowym, modyfikując i zmieniając zasady nieodpowiadające już potrzebom kształtującego się nowoczesnego „ oświeceniowego " społeczeństwa.
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Sejm Wielki, jego reformy i II rozbiór Polski

Post autor: Warka »

Sejm Czteroletni (także Sejm Wielki) - sejm zwołany 6 października 1788 za zgodą cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie, obradujący do 29 maja 1792 pod węzłem konfederacji pod łaską marszałka koronnego Stanisława Małachowskiego i litewskiego Kazimierza Nestora Sapiehy mający na celu, w zamyśle organizatorów, przywrócenie pełnej suwerenności i przyśpieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej. Od grudnia 1790 obradował w podwojonym składzie. Na ogólną liczbę 359 posłów na Sejm Czteroletni, aż 74 było masonami (20 %)

Reformy Sejmu Rozbiorowego (Po I rozbiorze) na jakiś czas ustabilizowały sytuację w Polsce.

W latach 80 -tych XVIII w. Polska była krajem niesuwerennym (naród jest suwerenny, kiedy sam stanowi prawa swoje i wybiera swoich urzędników). Natomiast ustrój Polski objęty był gwarancjami Rosji, Prus i Austrii, z czołową rolą Rosji. Gwarancjami objęte były również granice Rzeczpospolitej.

Rada Nieustająca pełniła rolę rządu polskiego - władza wykonawcza i była jednocześnie instrumentem rosyjskiej ingerencji. Podniesiono liczbę wojska do 30 tysięcy, aby je utrzymać wprowadzono cło generalne , jednolite , podymne ( podatek od dymu ). Wystawiono na licytację do wieloletniej dzierżawy dobra koronne. ( kto dał więcej ten , miał ) Ponownie zebrano prawa kardynalne. (Nie można było ich zmienić , tylko przy zachowaniu jednomyślności.) Gwarantem ustroju polskiego były mocarstwa rozbiorowe ( Rosja , Austria , Prusy ). Faktyczną władzę sprawował ambasador rosyjski Otto Magnus Stackellberg. W 1780 r. wojska rosyjskie opuściły Polskę , zaś Rosja przestała popierać opozycję , a zadawalała się kontrolowaniem króla i wpływem na obsadę personalną Rady Nieustającej. ( Opozycja królewska dążyła bądź do detronizacji monarchy, bądź też do przekształcenia Rzeczpospolitej w republikę rycerską. W opozycji możemy wyróżnić dwa nurty: staroszlachecki (oparty na wierze i tradycji ), oraz oświeceniowy (oparty na ideałach myślicieli francuskich, angielskich). Podstawą tych idei była idea suwerenności narodu, rządu dla szczęścia poddanych, sprawna administracja. W idee oświeceniowe, zaangażowane były tylko wąskie elity, związane bądź to z dworem bądź z K.E.N.)

Liberum veto zostało ograniczone tylko do praw kardynalnych , natomiast nie dotyczyło materii ekonomicznych.

W czasach Stanisława Augusta nie zerwano ani jednego sejmu. Polska mogła uzyskać większą suwerenność ( niepodległość ) tylko w wypadku naruszenia sojuszu 3 czarnych orłów ( suwerenność - lud jest suwerenny gdy sam stanowi swoje prawa i wybiera swoich urzędników )

Sytuacja taka ujawniła się w 1787 r. Turcja zaniepokojona była zajęciem Krymu i zakusami Rosji na Gruzję , a więc wypowiedziała Rosji wojnę. Rosję poparła Austria dążąc do rozszerzenia swoich wpływów na Bałkanach. To z kolei zaniepokoiło Prusy , które zawarły przymierze z Anglią i Holandią , by nie dopuścić do rozszerzenia wpływów Rosji i Austrii na Bałkanach i Morzu Czarnym. To ma przełożenie na politykę wobec Polski.

Prusy przewidując zwycięstwo Austrii nad Turcją i zwiększenie austriackiego stanu posiadania zaproponowały dla utrzymania równowagi sił , aby Austria oddała Polsce Galicję, w zamian za co Polska miała oddać Prusom Gdańsk , Toruń i część Wielkopolski. Były to tzw. plany zamienne. Plany te zostały zdecydowanie odrzucone i w takiej sytuacji Stanisław August Poniatowski zaoferował Katarzynie sojusz wojskowy z Turcją w zamian za zgodę na przeprowadzenie reform. Caryca niechętnie widziała możliwość reform, ale zgodziła się na sejm skonfederowany i na ewentualny sojusz wojskowy , gdzie Polska miała wystawić korpus posiłkowy o bardzo ograniczonej liczebności i niewielkich możliwościach działania. odbył się nawet Zjazd Kaniowy w 1787 r. ( między carycą- Katarzyną II , a monarchą S. Augustem ). Na zjazd przybyli przedstawiciele opozycyjnej magnaterii, którzy proponowali własne pomysły zmian ,oczywiście opozycyjne wobec króla. ( sejm skonfederowany - sejm , gdzie uchwały zapadały większością głosów )

Prusy uroczyście zaprotestowały przeciw układom w Kaniowie , zaś w Polsce w tym czasie możemy wyróżnić 3 obozy sił politycznych :

1 ) hetmański - ( republikański ) : Szczęsny Potocki , Franciszek Ksawery Branicki , Seweryn Rzewuski. Magnaci ci , dążyli do detronizacji króla , luźnej federacji ziem Rz. P. , deklarowali przywiązanie do wartości tradycyjnych ( konserwatyści - opozycja staroszlachecka)

2 ) patriotyczny - Ignacy i Stanisław Potoccy , Karol Radziwił , Michał Ogiński. Chcieli ustroju wzorowanego na angielskim i amerykańskim. Byli zbliżeni do Prus , uczestniczyli w masonerii. Bliski mu był także Hugo Kołłątaj.

3 ) królewski - rodzina Poniatowskich . Reformy tak , ale za zgodą i w zakresie uznanym przez Rosję

Realizacje : Wybory dały przewagę stronnikom króla , ale opozycja była bardzo silna (hetmani i patrioci) Król gwarantował pełną lojalność wobec Rosji , sejm zawiązany był w Konfederację , ale stronnictwo patriotyczne uzyskało poparcie części stronników króla. Posiadało też protekcję Prus , które zrzekły się gwarancji ustrojowych. Stronnictwo patriotyczne natomiast zaczęło rozbijać instytucję łączącą Polskę z Rosją. Przegłosowano uchwalenie odpowiednich podatków i podniesienie armii do 100 tys. osób , ale później zgodzono się na 60 tys. bo na tyle starczyło pieniędzy. Armię poddano Komisji Wojskowej sejmu. 19.I.1789 r. obalono Radę Nieustającą.

Było to jawne posunięcie godzące w Rosję , chociaż wicekanclerz rosyjski ostrzegał posła polskiego w Petersburgu: "że jeśli z nami zerwiecie, pokaże się drugi tom podziału Polski ". Tymczasem Rosja wycofała się z kresów co umocniło stronnictwo patriotyczne w przekonaniu o słuszności obranej polityki. Widząc triumf sił patriotycznych król poparł patriotów , sejm natomiast przedłużył swoją kadencję na czas nieokreślony. Wybory uzupełniające odbyły się pod koniec 1790 r. i w latach 1790 - 1792 sejm obradował w podwójnym składzie. Jeszcze w okresie I kadencji z inspiracji Hugona Kołłątaja przedstawiciele miast królewskich zainspirowani wypadkami paryskimi w listopadzie 1789 r. urządzili tzw. " czarną procesję " , zaś przedstawiciele obozu hetmańskiego opuścili kraj.( prezydent Warszawy Jan Dekert zwołał przedstawicieli miast królewskich. Po podpisaniu "aktu zjednoczenia się", zapewniającego wspólne działanie mieszczaństwa, deputaci miejscy udali się do króla i sejmu ubrani na czarno -"czarna procesja" z postulatami przywrócenia dawnych praw miejskich oraz zrównania w zasadniczych uprawnieniach mieszcz ze szlachtą) 29.III.1790 r. - podpisano sojusz polsko - pruski , zaś po 4.VIII. tego roku sytuacja międzynarodowa zmieniła się na niekorzyść Polski. ( Austria wycofała się z wojny bez nabytków terytorialnych , jednocześnie Polacy nie godzili się na żadne cesje terytorialne wobec Prus , a więc cele polityki pruskiej brały w łeb. ) Zmiana położenia niecałkiem uświadomiona przyspieszyła pracę nad reformami. W kwietniu 1791 r. przyjęto ustawę o miastach oraz odebrano prawa polityczne szlachcie - gołocie ( by zmniejszyć wpływy magnaterii ). Rezultatem intensyfikacji praw była Konstytucja 3-go Maja.
ODPOWIEDZ

Wróć do „Stanisław August Poniatowski”