Poezja ziemiańska – znowu o poezji, ale jest gorąca wiosna, trawniki wokół domków letniskowych napełniają się jazgotem kosiarek, okolica kopci grillami jak Wezuwiusz… więc czas przypomnieć sobie szlacheckie bytowanie wiejskie, tym bardziej, że długi weekend za nami. Swego czasu antologię tej poezji wydali Janusz S. Gruchała i Stanisław Grzeszczuk i jakoś podobnie w czasie świetną o tejże poezji książkę napisał Adam Karpiński. Dzisiaj z tej trójki żyje już tylko (sto lat Januszu!) Janusz Gruchała; mówię o tym, bo chowaliśmy dzisiaj w ziemi Profesora Tadeusza Ulewicza, (por. hasło – Ulewicz, Tadeusz) która to uroczystość zgromadziła całkiem sporą liczbę miłośników staropolszczyzny w różnym wieku. Wróćmy jednak do rzeczy. Gdzieś koło połowy wieku XVI pojawiła się jakaś duchowa konieczność wyrażenia w mowie wiązanej zasady szlacheckiego istnienia w świecie. Jak taka konieczność się rodzi, pojęcia nie mam. Może jawi się jakieś oczekiwanie, jakaś potrzeba, może poeci są jak pudła rezonansowe? Jak lakmusowe papierki? Jak jądra kondensacji? Dość, że aby spadł deszcz, musi pojawić się pierwsza kropla. Faktem jest, że już w latach 60. wieku XVI pojawił się jako taka kropla Mikołaj Rej ze swoim Żywotem człowieka poćciwego, ale rozwlekła, pięknie się tocząca, nasycona detalami proza Rejowa na taki tekst fundacyjny się raczej nie nadawała. Potrzeba było czegoś żywszego, najlepiej pisanego…jakimś rytmem podkasanym, szybkim. Odbywało się więc zapewne jakieś poszukiwanie wzorów; najlepiej by bowiem było, gdyby taki tekst fundacyjny, taki sposób wyrazu oprzeć na jakimś mocny dawnym, Biblijnym? a może wystarczyłoby łacińskim, rzymskim wzorze. Owszem był psalm Dominus regit me..., ale myślę, że chodziło o coś więcej; szlacheckie zamieszkanie w świecie z tym pasieniem przez Pana, nie do końca się pokrywało chyba. Taki tekst znaleziono, i owszem, słynną (bo rozsławioną w całej Europie) II Epodę Horacego: Beatus ille, qui procul negotiis… Tekst na pochwałę ziemiańskiego otium bardzo się nadawał, bo: był rzymski (zatem fundacyjny), napisany przez Horacego (zatem mistrza nad mistrzami), modny (w Europie się go naśladowało), miał tylko jeden mankament… słynna epoda była właściwie kpiną z marzeń mieszczucha o zieleni pastwisk, kpiną, żartem z westchnień za kontaktem z prawdziwym zasiedleniem w domku letniskowym, w majowy weekend (może nawet przy grillu). Wybrano Horacego jednak: walory przeważyły: śmieszne rzeczy więc wyczyniali polscy poeci z Alfiuszem (bo takie imię nosił marzący o wiejskiej arkadii wielkomiejski lichwiarz); jedni go w ogóle pomijali, inni go „nawracali”. Może jednak ten łaciński wzór nie miałby w Polsce aż takiego znaczenia, gdyby nie zaadoptował go Jan Kochanowski, który w miejsce horacjańskiej ironii wstawił słynną inwokację:
Wsi spokojna, wsi wesoła,
Który głos twej chwale zdoła?
Kto twe wczasy, kto pożytki
Może wspomnić za raz wszytki?
Chciałbym aby zabrzmiało to wystarczająco patetycznie: wiersz Kochanowskiego ustanawiał niezwykle żywotną tradycję ukazywania dworkowego istnienia aż do czasów może Gombrowicza a na pewno Żeromskiego. Myślę, że bardzo ważne dla świata, o którym tu mówimy, było też i to, że owo poetyckie osadzenie się w miejscu na ziemi miało rzymski, łaciński u podstaw gest; myślę też, że szlachta miała tego świadomość, że osadzała się na wsi kontynuując tradycję ziemiańskiego bytowania rzymskich republikanów (bo tak to wolano widzieć). Otium – miejsce, gdzie człowiek u siebie oddaje się „niepróżnującemu próżnowaniu”, czyta, rozważa, „ładuje akumulatory”, by potem wrócić, do przestrzeni negotium, gdzie pochłoną go prace publiczne. XVIII wiek dołoży do tego modelu postać wzorcową: Cyncynata czy George’a Washingtona. Kochanowski sensownie spolszcza Rzymianina: w miejsce, gdzie tamten po pracach polowych kładzie się w miłym cieniu przy potoku, Kochanowski mówi o wspólnocie zasiadającej w koło przy kominie; gdzie indziej mocno podkreśla, że dom szlachecki (por. hasło - dworek) jest domem istniejącym w czasie: domem rodziny:
A niedorośli wnukowie
Chyląc się ku starszej głowie,
Wykną przestawać na male,
Wstyd i cnotę chować w cale.
Nawiązania do tego rytmicznego ośmiozgłoskowca regularnie pojawiają się w szlacheckich sylwach. (por. hasło - silva rerum; por. hasło - rękopisy (nie płoną!) Mam kilka swoich typów; warto przypomnieć Kochowskiego, który spiera się z Kochanowskim po mniej więcej 100 latach wierszem Budynek, ale może szczególnie warto zwrócić uwagę na Szlachecką kondycyję Hieronima Jarosza Morsztyna, poetę, któremu udało się dodać do tonu Kochanowskiego coś czego nie umiem dobrze nazwać: jakiś rodzaj mocy, szlacheckiej zadzierżystości, a może nawet niezniszczalności jakiejś, pokrzykującej buńczucznie do nas z drugiego brzegu czasu, sprzed potopu:
Pan to wielki, co na stronie
Dosyć ma na swym zagonie,
Czegoż potrzeba,
Gdy z gębę chleba?
Toć moje wszytkie klejnoty,
Dobra myśl, taniec, zaloty,
Wieniec na głowie –
Fraszka królowie!
O pompy żadne nie stoję,
Mając w cale wioskę swoję
Z kmiotkami sprawa
Moja zabawa.
Lamusz pełen wszelakiego
Jest rynsztunku żołnierskiego
Obrona zdrowiu
Jest w pogotowiu.
Dwór wkoło oparkaniony
Żona grzeczna, rozrodzony
Sad jako w raju
Gumno jak w gaju.
Miasto blisko, targ nie głodny,
Kościół doma, sąsiad zgodny,
Chłopów gromada –
Cóż wsi za wada.
Niechże nam Pan Bóg rolnikom
Sam błogosławi grześnikom,
A wy, panowie,
Siedźcie w Krakowie.
Ano siedzimy, chociaż nie panowie, bo co mamy robić? Na wsi się przecież wszyscy nie pomieścimy!
Krzysztof Koehler
Poezja ziemiańska
Społeczeństwo polskie epoki Odrodzenia i wczesnego Baroku charakteryzowało się silnym dynamizmem demograficznym. Polska stała się w tym czasie nie tylko jednym z największych, ale i najludniejszych krajów w Europie. Po włączeniu Inflant i rozejmie w Jamie Zapolskim w 1582 roku Rzeczpospolita obejmowała obszar 815 tys. km². Jednak największy rozwój terytorialny przypada na I połowę XVII wieku, po pokoju wieczystym w Polanowie z 1634 roku. Obszar państwa wraz z lennami wyniósł wówczas blisko milion km², dokładnie 990 tys. km². W ówczesnej Europie tylko państwo rosyjskie miało większe terytorium.
-
- Posty: 161
- https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
- Rejestracja: 13 mar 2011, 05:42
Wróć do „Gospodarka, kultura i społeczeństwo”
Przejdź do
- Historia Polski
- ↳ Regulamin oraz ogłoszenia
- ↳ Czasy przed powstaniem państwa polskiego
- ↳ Ziemie polskie przed przybyciem Słowian
- ↳ Plemiona słowiańskie na ziemiach polskich
- ↳ Kultura i wierzenia Słowian
- ↳ Czasy przed powstaniem państwa polskiego ogólnie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska Piastów
- ↳ Państwo pierwszych Piastów
- ↳ Polska dzielnicowa
- ↳ Zjednoczone Królestwo
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Polska Piastów ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska Jagiellonów
- ↳ Rządy Andegawenów w Polsce
- ↳ Polityka wewnętrzna i przemiany ustrojowe
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Stosunki polsko-litewskie
- ↳ Konflikt polsko-krzyżacki
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Polska Jagiellonów ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska króli elekcyjnych
- ↳ Pierwsi władcy elekcyjni
- ↳ Wazowie na tronie polskim
- ↳ Wiśniowecki i Sobieski
- ↳ Sasi na tronie polskim
- ↳ Stanisław August Poniatowski
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Bitwy, wojny i kampanie
- ↳ Polska króli elekcyjnych ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Ziemie polskie pod zaborami
- ↳ Epoka napoleońska
- ↳ Powstania
- ↳ I Wojna Światowa
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Życie polityczne na emigracji
- ↳ Ziemie polskie pod zaborami ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Dzieje II Rzeczypospolitej
- ↳ Bitwy, wojny i kampanie
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Ustrój, polityka zagraniczna
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Dzieje II Rzeczypospolitej ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ II Wojna Światowa (1939-1945)
- ↳ Kampania wrześniowa
- ↳ Polacy na wojennych frontach
- ↳ Państwo podziemne i okupacja
- ↳ Powstanie Warszawskie
- ↳ Polityka, dyplomacja
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ II Wojna Światowa ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia PRL
- ↳ Wprowadzenie demokracji ludowej 1945-1956
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Opozycja i protesty w PRL
- ↳ Polityka, ustrój i dyplomacja
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Historia PRL ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia III Rzeczypospolitej
- ↳ Życie polityczne III RP
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Polska polityka zagraniczna
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Historia III RP ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia Polski ogólnie
- ↳ Inne zagadnienia dotyczące historii Polski
- ↳ Alternatywna historia Polski
- ↳ Teksty źródłowe
- ↳ Zamki i pałace
- ↳ Tablice historyczne
- ↳ Słownik historyczny
- ↳ Drzewa genealogiczne
- ↳ Artykuły historyczne
- ↳ Historia lokalna
- ↳ Historia Polski na YouTube
- ↳ Ciekawostki historyczne na HistoriaPolski.eu
- ↳ Aktualności historyczne
- Działy specjalne powiązane z historią Polski
- ↳ Numizmatyka
- ↳ Heraldyka
- ↳ Archeologia Polski
- ↳ HistoriaPolski.eu for english users
- Recenzje
- ↳ Książki historyczne
- ↳ Filmy historyczne
- ↳ Gry komputerowe
- ↳ Strony internetowe o historii Polski
- ↳ Wolna Polska - prawdziwe informacje
- Pozostałe sekcje
- ↳ Hyde Park
- ↳ Pomoc dla użytkowników
- ↳ KONKURSY, PLEBISCYTY, QUIZY
- ↳ Humor
- Zaprzyjaźnione strony
- ↳ Artur Rogóż - Złote Finanse
- ↳ Serwis www.kliniska.com
- ↳ Wydawnictwo Bellona
- ↳ Polskie Dzieje - Historia Polski w Internecie
- ↳ Godło.pl
- ↳ II WOJNA ŚWIATOWA - największa baza danych dotyczących światowego konfliktu
- ↳ Nieznana historia
- ↳ Archiwa historyczne Videofact po polsku
- ↳ DENARY Władców Polski. Najstarsze polskie monety
- ↳ Historyczne bitwy
- ↳ historia-news.pl
- ↳ Ale Historia
- ↳ Forum Historyczne - historyk.eu
- ↳ Temida i Klio - historia prawa
- ↳ Wlochy.edu.pl: Włochy - Portal edukacyjno informacyjny
- ↳ Porty lotnicze i informacje o portach lotniczych
- ↳ historiami.pl Historia, tajemnice, opowieści, zagadki, fakty