Krzysztof Arciszewski

[Artur Rogóż]

Krzysztof Arciszewski herbu Prawdzic (ur. 9 grudnia 1592 w Rogalinie - zm. 7 kwietnia 1656 pod Gdańskiem), generał artylerii Holandii, Brazylii i Polski, oraz admirał floty Brazylii.
Spis treści
[ukryj]

* 1 Młodość
* 2 Pobyt w Holandii
* 3 Brazylia
* 4 Powrót do Polski
* 5 Zobacz też
* 6 Linki zewnętrzne

Młodość [edytuj]

Urodzony w 1592 roku w Rogalinie, w Wielkopolsce, w szlacheckiej, ariańskiej rodzinie Eliasza i Heleny Arciszewskich herbu Prawdzic. Edukację odebrał w Śmiglu i we Frankfurcie nad Odrą. W latach 1621-1622 brał udział w wyprawie inflanckiej hetmana polnego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła, na którego dworze służył. Za zabójstwo dokonane wraz z bratem (na Kasprze Jaruzelu Brzeźnickim, oszuście, który doprowadził rodzinę Arciszewskich do ruiny) został skazany na infamię i banicję i wygnany z kraju.
Pobyt w Holandii

W roku 1623 przybył do Holandii i osiadł w Hadze. Zapewne wtedy przeszedł na kalwinizm, którego wyznawcą był już do końca życia. Dzięki poparciu i pomocy finansowej Radziwiłła podjął studia w dziedzinie inżynierii wojskowej i artylerii. Studiował również nawigację na uniwersytecie w Lejdzie. Brał udział w wojnie trzydziestoletniej, po obu stronach konfliktu. Bronił Bredy, pod dowództwem księcia Maurycego Orańskiego, po czym w roku 1629 pod sztandarem francuskim zdobywał La Rochelle.
Brazylia

W listopadzie 1629 roku zaciągnął się do służby w Kompanii Zachodnioindyjskiej w stopniu kapitana. Dotarł do Brazylii razem z siedmiotysięczną ekspedycją holenderską wysłaną przeciw Hiszpanii i Portugalii. 13 lutego 1630 roku wraz z desantem wojsk Kompanii wylądował w Pernambuco. Brał udział w wielu bitwach i potyczkach. Szybko awansował, dzięki odwadze i waleczności, którą wykazywał się w boju. W roku 1633 powrócił do Niderlandów, ale w roku 1634 znów zawierzono jego doświadczeniu i po awansowaniu do stopnia pułkownika wysłano do Brazylii. Był tam zastępcą dowódcy wojsk Sigismunda von Schkoppego.

Szturmował twierdze Olinda i Recife. Pod jego dowództwem holenderski desant zajął wysepkę Itamaracá. Arciszewski na czele 366 ludzi obsadził ufortyfikowany przyczółek nazwany Fort Oranje, na cześć rodziny Oranje-Nassau (po odzyskaniu przez Portugalczyków przemianowany na Forte de Santa Cruz). Najsłynniejsze osiągnięcia militarne: zdobycie twierdzy Arrayal (Castello Real) i Porto Calvo (18 stycznia 1636), oblężenie Nazareth. W roku 1637 został wicegubernatorem holenderskiej Brazylii, podwładnym hrabiego Maurycego de Nassau-Siegen. Przez pewien czas pełnił funkcję wodza naczelnego sił holenderskich w Brazylii. Jednak różnica poglądów na sposób prowadzenia kampanii w Brazylii pomiędzy Arciszewskim a hrabią de Nassau, doprowadziła do powrotu Arciszewskiego do Holandii w roku 1637.

W rok później zły obrót spraw na kontynencie południowoamerykańskim skłonił Niderlandy do ponownego wysłania do Brazylii, tym razem już generała Arciszewskiego. Gubernator de Nassau po raz kolejny poczuł się zagrożony i przeforsował w Radzie Politycznej kolonii zwolnienie Krzysztofa Arciszewskiego ze służby i odesłanie go do Holandii. Decyzja Rady nie została uznana przez Stany Generalne (parlament holenderski), jednak ambicja Arciszewskiego nie pozwoliła mu na bierność i osobiście poprosił o dymisję.

Przez cały okres pobytu w Ameryce Arciszewski spisywał swoje obserwacje dotyczące plemion indiańskich, z którymi walczył ramię w ramię lub zetknął się na swej drodze. Zaniepokojony o losy tego dorobku w wypadku ewentualnej śmierci na polu bitwy, wysłał go statkiem do Holandii, do znajomego naukowca Gerarda Vossa.
W roku 1642 w Amsterdamie ukazało się dzieło Gerarda Vossa "De theologia gentili et physiologia christiana sive de origine et progressu idolatriae", w którym cytował on z entuzjazmem całe fragmenty przekazanych mu wcześniej notatek Polaka. Etnograficzne obserwacje Arciszewskiego były przyjmowane z wielką atencją przez środowisko naukowe siedemnastowiecznej Holandii. Niestety, wkrótce zostały zapomniane na z górą dwieście lat.
Powrót do Polski

W roku 1646 powrócił do Polski i przyjął ponowioną przez króla Władysława IV Wazę propozycję objęcia dowództwa artylerii koronnej.

Pod panowaniem Jana II Kazimierza Wazy uczestniczył w wojnach z kozaczyzną i Tatarami. We wrześniu 1648 podczas powstania Chmielnickiego dowodził obroną Lwowa, brał udział w odsieczy Zbaraża, walczył w bitwach pod Zborowem i Piławcami. Wykorzystując swoje doświadczenia wyniesione ze służby w Brazylii, wprowadził wiele reform i udoskonaleń w dziedzinie artylerii i budowy fortyfikacji.

Ambicja Arciszewskiego po raz kolejny wzięła górę. Na skutek otwartego konfliktu z kanclerzem wielkim koronnym Jerzym Ossolińskim, podówczas mianowanym generalissimusem, w roku 1650 złożył dymisję z zajmowanych stanowisk i odsunął się w zacisze rodzinne. Utalentowany poeta, napisał m.in. "Wiersze, którymi Ich Mość Pp. Krzysztof i Eliasz Arciszewscy z ojczyzny in exilium idąc i w okręt wsiadając, rodzice bardzo żałosne żegnali, b.m. 1622." Zmarł w 1656 i został pochowany w kalwińskim kościele w Lesznie, lecz jego ciało spłonęło wkrótce, ponieważ Leszno za pomoc wojskom szwedzkim podczas "Potopu" zostało podpalone i zniszczone.