Orientacje polityczne i formacje zbrojne na ziemiach polskic

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa z udziałem mocarstw rozbiorowych: Austro-Węgier, Niemiec i Rosji. Doprowadziła ona do rozbudzenia wśród Polaków poczucia tożsamości narodowej, a jej przebieg i rezultaty (przede wszystkim upadek wszystkich trzech mocarstw zaborczych) umożliwiły odtworzenie niepodległego państwa polskiego.
Okres ten charakteryzował się fatalnym stanem zaopatrzenia i wyżywienia społeczeństwa, a także znacznymi stratami, zarówno wśród żołnierzy wcielonych do walczących ze sobą armii, jak i ludności cywilnej, która zmuszona do świadczeń na rzecz armii okupujących kraj, ponosiła ogromne ciężary. Na skutek śmierci i deportacji liczba ludności zamieszkującej późniejszą II Rzeczpospolitą zmalała o około 14,9%.
Warka
Posty: 1570
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Orientacje polityczne i formacje zbrojne na ziemiach polskic

Post autor: Warka »

Orientacje polityczne i formacje zbrojne na ziemiach polskich w latach 1914-18.
Wybuch działań wojennych w sierpniu 1914 r. tchnął nowe życie w sprawę polską. Po raz pierwszy od 1762r. Berlin był w stanie wojny z Petersburgiem. Solidarność mocarstw rozbiorowych została przełamana. Polska stała się sceną, na której Rosja i państwa centralne musiały stoczyć walkę o ciała i umysły swoich poddanych. Zarówno car, kajzer austriacki, jak i cesarz król przewyższali się nawzajem w obietnicach i proponowali coraz większy stopień autonomii. Chociaż perspektywa walk bratobójczych była przerażająca, bierne oczekiwanie poprzednich dziesięcioleci przemieniło się w żar oczekiwania i realnych perspektyw odzyskania niepodległości. Wszędzie tam, gdzie możliwa była działalność polityczna, powstawały nowe polskie organizacje, oczywiście związane z odpowiednią opcją polityczną.

Zasadniczo wyróżniają się trzy orientacje :

I.PROROSYJSKA – Narodziła się w środowisku Ligi Narodów i Endecji. Jej autorem był główny teoretyk stronnictwa Roman Dmowski. Polityczne sympatie były kierowane w stronę Rosji i państw ententy. Zdaniem Dmowskiego Rosja najmniej zagrażała polskości i nie należało jej drażnić. W związku z tym autonomia przyszłej Polski miała być osiągana stopniowo za pomocą legalnych działań w parlamencie – Dumy. Celem było zjednoczenie wszystkich ziem polskich pod berłem cara, to miało prowadzić do autonomii, a następnie do niepodległości.

II.ORIENTACJA PROAUSTRIACKA – LOJALISTYCZNA

Jej zwolennikami byli galicyjscy konserwatyści, którzy chcieli zachować lojalność wobec państwa austriackiego i dlatego początkowo nie myśleli o niepodległości. Tu narodziła się koncepcja trialistyczna, która zakładała przyłączenie Królestwa Polskiego do Galicji i przekształcenie monarchii dualistycznej w trialistyczną. Austria, Węgry i Polska miały w niej istnieć na równych prawach, a za największą przeszkodę w realizacji tego celu uznano Rosję.

III.ORIENTACJA REWOLUCYJNA – Różniła się od dwóch poprzednich, bowiem SDKPiL, oraz PPS Lewica wyobrażały sobie wojnę jako przewrót społeczny, który zlikwiduje wszelki ucisk, a tym samym rozwiąże sprawę narodową. Konflikt mocarstw miał być wykorzystany dla wzmocnienia ruchu rewolucyjnego i dla realizacji jego klasowych celów. Sprawa niepodległości w tym kontekście schodziła na drugi plan.

Jak zatem losy wojny wpłynęły na realizację celów poszczególnych orientacji politycznych ?

Najwcześniej, bo już 6.08.1914 na wydarzenia wojenne zareagowało stronnictwo proaustriackie – Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych i oddziały strzeleckie wierne Piłsudskiemu. Tego dnia rozpoczęła się I zbrojna akcja przeciwko Rosji. Spod Krakowskich Oleandrów wyruszyła I Kompania Kadrowa pod dowództwem J. Piłsudskiego i 12.08 dotarła do Kielc, lecz nie wspierana przez nikogo poniosła całkowitą klęskę i powróciła do Galicji. Piłsudski nie rezygnował jednak z marzeń o polskiej armii.
16.08.1914 r. w Krakowie powstaje Naczelny Komitet Narodowy, który powołał do życia Legiony Polskie u boku armii austriackiej. Jego cel to zjednoczenie wszystkich ruchów niepodległościowych pod egidą Austrii. I prezesem został Juliusz Leo – prezydent Krakowa, a jego departamentem wojskowym kierował Władysław Sikorski. Jednocześnie przestała istnieć KSSM. NKN miał być najwyższą władzą polityczną, skarbową i wojskową w Galicji, utrzymywał kontakty z Polską Organizacją narodową – politycznym skrzydłem Legionów. Piłsudski osobiście objął komendę nad I brygadą, II kierował pułkownik Józef Haller, III Stanisław Szeptycki. I brygada uczestniczyła w zimowej kampanii na przełomie lat 1914-15 (Łowczówek), oraz w wiosennej kampanii 1915 (Konary). II brygada walczyła w Galicji wschodniej i na Węgrzech, a III brygada na Lubelszczyźnie i Wołyniu. Rosła też liczebność Legionów, latem 1915 r. liczyły już 15 tys. żołnierzy w oddziałach bojowych i 10 tys. na tyłach. Mimo tej aktywności ani Austriacy, ani Niemcy nie podjęli sprawy przyszłości Królestwa Polskiego. To sprawiło, że Piłsudski chciał powstrzymać rozbudowę Legionów, natomiast Sikorski uważał, że ich powiększenie wzmocni pozycję Polaków. Na skutek tego sporu Piłsudski rozpoczął tworzenie instytucji niezależnych od NKN. W grudniu 1915r. powołuje Centralny Komitet Narodowy (jego skład : Narodowy Związek Robotniczy, PPS i PSL Wyzwolenie), który miał być polityczną reprezentacją Królestwa Polskiego. Jednocześnie Piłsudski rozbudowywał (powstałą w październiku 1914r.) tajną organizację – Polską Organizację Wojskową, której zadaniem była dywersja na tyłach wojsk rosyjskich w Królestwie Polskim w Galicji i na Ukraine.
Powstanie samodzielnego Państwa Polskiego było także na rękę samym zaborcom Austrii i Niemcom, ponieważ dwory te liczyły na pozyskanie polskiego rekruta. W tym celu 5.11.1916 r. ogłoszono w Pszczynie Akt Dwóch Cesarzy : Franciszka Józefa I i Wilhelma II. Na jego mocy miała powstać ,,Monarchia Konstytucyjna” związana ze sprzymierzonymi mocarstwami. Akt ten był przyjęty przez Polaków z nieufnością, ale zaczęto tworzyć namiastkę polskiej państwowości.
15.11.1916 r. powstała Rada Narodowa, a władze okupacyjne powołały Tymczasową Radę Stanu (TRS). Na jej czele stanął Wincenty Niemojewski, komisją wojskową miał kierować Józef Piłsudski. TRS miała tylko uprawnienia doradcze, a Niemcy nie godzili się na utworzenie samodzielnej armii polskiej, lecz sił, które wejdą w skład sił niemieckich. I krokiem było podporządkowanie Legionów Polskich gubernatorowi niemieckiemu Von Besselerowi. Polska Organizacja Wojskowa została podporządkowana TRS. To się nie podobało Piłsudskiemu, który domagał się polskiej armii i polskiego rządu.
6.04.1917 r. TRS zarządała przekazania szkolnictwa i sadownictwa, a Koło Polskie w parlamencie austriackim w Wiedniu podjęło uchwałę, że jedynym dążeniem Polaków jest niepodległa Polska. Niemcy i Austria to zignorowały i odmówiły ponadto zgody na odbudowę Polskiej Siły Zbrojnej (dawnych Legionów). Wtedy Piłsudski wystąpił z TRS. Rozpadła się też Rada Narodowa. Wszystko zmierzało już do zerwania z państwami centralnymi, a pretekstem do tego był tzw. Kryzys przysięgowy. W lipcu 1917 r. Piłsudski odmówił złożenia przysięgi braterstwa broni z armiami Austrii i Niemiec i na wierność cesarzom. Na jego polecenie I i III brygada uczyniły to samo, a legionistów internowano w obozach w Szczypiornie i Beniaminowie. Internowano również Piłsudskiego i Sosnkowskiego i osadzono ich w twierdzy w Magdeburgu. II brygadę, która złożyła przysięgę przekazano Austro – Węgrom jako Polski Korpus Posiłkowy.

Co działo się w tym czasie w orientacji Prorosyjskiej ?

W listopadzie 1914 r. z inicjatywy Endecji powołany zostaje w Warszawie Komitet Narodowy Polski. Powstał on w związku z odezwą Wielkiego Księcia Mikołaja Mikołajewicza z 14.08.1914 r, skierowaną do Narodu Polskiego. Chociaż nie było tam nawet wzmianki o niepodległości Polski, a tylko o wchłonięciu naszych ziem przez Rosję i mglistym ,,Połączeniu się w jedno ciało pod berłem cesarza Rosji” Dmowski dojrzał w tym realną obietnicę odrodzenia kraju. Szybko okazało się, że są to tylko puste słowa. Inicjatywa utworzenia oddziałów polskich u boku armii rosyjskiej została sparaliżowana przez dowództwo carskie, a Polaków jako obywateli Imperium Rosyjskiego wcielano do armii rosyjskiej. Utworzono tylko 900 – osobowy Legion Puławski, alikwidowany z resztą już w październiku 1915 r. KNP Dmowskiego popierany był przez Centralny Komitet Obywatelski i przez Komitety Obywatelskie (gminne, powiatowe i gubernialne), których oficjalnym zadaniem była pomoc socjalna dla ofiar wojny, ale uważa się je za początek polskiej administracji państwowej w Królestwie Polskim. Z inicjatywy Endecji utworzono też w październiku 1915 r. międzypartyjne koła polityczne. Polityka Endecji wobec okupantów niemiecko – austriackich polegała na zachowaniu wobec nich wierności politycznej. Taka polityka została nazwana pasywizmem i taką taktykę przyjęło za swoje Międzypartyjne Koło Polityczne. W listopadzie 1915 r. Dmowski zdecydował się wobec słabego zainteresowania Rosji sprawą Polski wyjechać na zachód i tam dla swojej sprawy szukać poparcia. Anglia i Francja nie podjęły jednak dyskusji uważając ją za wewnętrzną sprawę Rosji.

Dopiero obalenie caratu i przemiany ustrojowe w Rosji zaktywizowały Anglię i Francję do działań na rzecz Polaków. Mogły one zająć się sprawą Polski nie narażając się Rosji i nie komplikując sobie z nią układów politycznych. Było to możliwe, ponieważ rząd tymczasowy w Rosji już 28.03.1917 r. podjął kroki w celu nadania Polakom autonomii, a Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich opowiedziała się za prawem Polaków do całkowitej niepodległości. Rząd tymczasowy powołał nawet Komisję Likwidacyjną z zadaniem likwidacji instytucji rosyjskich w Królestwie Polskim. Powstały wtedy warunki do tworzenia zaczątków polskiej armii. W kwietniu 1917 r. powstała w Rosji Dywizja Strzelców Polskich (wywodząca się z Legionu Puławskiego), natomiast w lipcu rząd tymczasowy zgodził się na powstanie na Białorusi I Korpusu Polskiego pod kierownictwem Józefa Dowbora Muśnickiego. Na jesieni powstały jeszcze dwa takie korpusy. Sytuację polityczną wykorzystał Roman Dmowski, który w marcu 1917 r. ogłosił memoriał w sprawie niepodległości Polski. 15.08.1917 r. Francja wyraziła zgodę na powołanie w Paryżu Komitetu Narodowego Polskiego, na którego czele stanął Roman Dmowski, ale w jego skład weszły też inne stronnictwa polityczne. Działał w nim m.i.n Ignacy Paderewski jako delegat KNP na Stany Zjednoczone.

Tymczasem w obozie Lewicy Niepodległościowej sprawy zaczęły się komplikować. Co prawda państwa centralne po dymisji Tymczasowej Rady Stanu utworzyły Radę Regencyjną, ale ani Rada Regencyjna, ani powstały z jej inicjatywy rząd Jana Kucharzewskiego nie cieszyły się poparciem społeczeństwa. Współpraca z państwami centralnymi zaczynała się wyraźnie chwiać. Przyczyną ostatecznego zerwania był tzw. Traktat Brzeski z 3.03.1918 nazwany IV Rozbiorem. Na mocy tego traktatu oddano Ukrainie Chełmszczyznę. Państwa centralne i Bolszewicy zawarli go bez udziału Polski. Skutkiem tego traktatu był przełom we współpracy polskich sił zbrojnych walczących dotąd po obu stronach. Na wieść o nim Polski Korpus Posiłkowy generała Józefa Hallera (dawna II Brygada) wypowiedział posłuszeństwo Austrii i przedarł się pod Rarańczą na Wołyniu przez front, by połączyć się z wojskami II Korpusu Polskiego wyłonionego z armii rosyjskiej. Dnia 11.05.1918 r. połączone siły polskie stoczyły przegraną bitwę pod Kaniowem i zostały przez Niemców rozbrojone i internowane. Nie miało to większego znaczenia militarnego, ale bitwa ta miała sens symboliczny, gdyż była I próbą współdziałania sił polskich walczących dotąd po przeciwnych stronach. W maju Niemcy rozwiązali I Korpus Polski stacjonujący w Bobrujsku na Białorusi, który bronił Polaków przed prześladowaniami Bolszewickimi. W czerwcu rozbrojony został III Korpus nękany przez zrewolucjonizowanych chłopów Ukraińskich. Bolszewicki wódz naczelny Mikołaj Krylenko rozkazał chwytać polskich żołnierzy i w razie oporu rozstrzeliwać na miejscu. Żołnierze polscy, którzy uniknęli ujęcia na Ukrainie przeszli przez rewolucyjną Rosję na północ przez Murmańsk, a z tamtąd przedostali się do Francji. Drogę tę przebył również generał Haller, który w połowie lipca 1918 r. stanął na czele armii polskiej we Francji.

Kryzys przysięgowy i traktat brzeski sprawiły, że lewica niepodległościowa zmieniła całkowicie orientację z procentralnej na prozachodnią. Jej organem na czas internowania wodza stał się tzw. Konwent A z Jędrzejem Moraczewskim i pułkownikiem Rydzem Śmigłym. Był to specjalny sztab komendy naczelnej POW. Plan Konwentu przewidywał podjęcie walki z osłabionymi Niemcami i Austrią. Starał się nawet o poparcie międzynarodowe, ale ententa popierała Dmowskiego i narodowych demokratów. Obydwa dotychczas przeciwne obozy zaczęły mieć te same cele : obydwa obawiały się widma komunizmu i obydwa chciały zrzucić jarzmo niewoli niemiecko – austriackiej. Działali jednak oddzielnie. Powstała dziwna sytuacja, w której dawna orientacja prorosyjska (endecja) współpracowała z zależną przecież od okupantów niemiecko – austriackich Radą Regencyjną. Rada Regencyjna utworzyła nowy rząd z Józefem Świerzyńskim – przedstawicielem endecji. Świerzyńskiemu bardziej jednak zależało na uznaniu państw ententy, więc i dlatego zwrócił się o uznanie do paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego, na którego czele stał Dmowski. Świerzyński próbował stworzyć rząd narodowy, jednocześnie ogłosił manifest detronizujący radę regencyjną i ofiarujący współpracę ludowcom. Rada Regencyjna natychmiast udzieliła mu dymisji, w związku z czym inicjatywę polityczną przejeli Piłsudczycy. Cieszyli się oni znacznie większym poparciem społecznym niż endecja. Z inicjatywy paryskiego KNP powstał jeszcze w lipcu 1918 r. w Poznaniu Centralny Komitet Obywatelski, który 10.11 utworzył specjalny komitet wykonawczy – Naczelną Radę Ludową też oczywiście związaną z endecją. Teraz wypadki potoczyły się błyskawicznie. W nocy z 6 na 7.11 z inicjatywy piłsudczyków powstał w Lublinie tymczasowy rząd ludowy Republiki Polskiej z premierem Ignacym Daszyńskim. Na skutek rozbrajania Niemców 11.11 Rada Regencyjna mianowała wypuszczonego z Magdeburga Piłsudskiego naczelnym dowódcą tworzącego się wojska polskiego. 14.11 Rada Regencyjna rozwiązała się przekazując Piłsudskiemu całą władzę cywilną w odradzającym się państwie. Jednocześnie na emigracji działał półoficjalny rząd polski, czyli KNP Dmowskiego. Działała tam również jedyna regularna armia polska pod dowództwem generała Hallera, również podporządkowana KNP. Piłsudski nie mógł sobie pozwolić na ignorowanie tego faktu i próbował nawiązać z nimi wspólpracę. Ta sprawa wykracza jednak poza temat referatu.

Pozostaje jeszcze jedna kwestia. Jak w czasie wojny kształtowały się losy orientacji rewolucyjnej ?
Po rewolucji październikowej w 1917 r. przywódcy SDKPiL z Dzierżyńskim zacieśnili jeszcze bardziej współpracę z bolszewikami, a Dzierżyński został szefem CZK. Oficjalnie stanowisko Bolszewików wobec polskiej niepodległości zawarte było w deklaracji praw narodu Rosji z 15.12.1917 r, która gwarantowała prawo do całkowicie samodzielnego państwa. Praktycznie jednak deklaracja ta pozostawała martwą literą, gdyż celem Bolszewików była rewolucja światowa, wobec której wszelkie ambicje narodowe i granice państwowe traciły sens. W styczniu 1918 r. władze bolszewickie podporządkowały Komisję Likwidacyjną Specjalnemu Komisariatowi Polskiemu Rady Komisarzy z Julianem Leszczyńskim Leńskim z SDKPiL. Po zamachu na Lenina w lecie 1918 r. Bolszewicy rozpętali jawny terror. Zlikwidowano wszystkie niezależne instytucje i pisma polskie. CZK aresztowała tysiące działaczy polskich (głośna była sprawa rozstrzelania braci Mariana i Józefa Lutosławskich).
W sumie SDKPiL zapisała się niezbyt chwalebnie w naszej historii, jawnie i wrogo występując wobec niepodległości. Ich zdaniem ci, którzy dążyli do niepodległości były ,,siłami reakcji społecznej” i wrogami mas pracujących. W czasie listopadowego przełomu usunął zaborców i odrodził państwo wysiłek całego narodu. Najważniejszą rolę odegrała jednak lewica niepodległościowa. Łącząc niepodległość z demokracją i reformami społeczno – gospodarczymi, nie dopuściła ona do zatopienia aspiracji niepodległościowych w morzu konfliktów społecznych, do czego zmierzała skrajna lewica, wzorująca się na rosyjskich bolszewikach.

BIBLIOGRAFIA :

I. ,,Polska losy państwa i narodu” Henryk Samsonowicz, Janusz Tazbir, Tadeusz Łepkowski, Tomasz Nałęcz.
II.,,Historia 1871-1945 Podręcznik dla szkół średnich” Anna Radziwiłł, Wojciech Roszkowski
ODPOWIEDZ

Wróć do „I Wojna Światowa”