Wielka Emigracja po Powstaniu Listopadowym

27 IV 1831 roku generał Dwernicki ze swoim korpusem przekroczył granicę Królestwa Polskiego z Austrią został internowany. Była to ostatnia zorganizowana jednostka sił zbrojnych Królestwa Polskiego. Wiosną 1831 roku na zachód Europy zaczęli przybywać emigranci z Polski. W październiku 1831 roku w Prusach i w Austrii schronienie znalazło około 50 tysięcy żołnierzy oficerów i polityków. Większość spośród tych, którzy chcieli działać politycznie uciekała do Francji i Anglii.
Warka
Posty: 1570
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Wielka Emigracja po Powstaniu Listopadowym

Post autor: Warka »

Klęska powstania uświadomiła, że nie można prowadzić walki narodowowyzwoleńczej w oparciu tylko i wyłącznie o siły szlacheckie, że trzeba zaangażować wszystkie warstwy społeczne.
Na to, że emigrację po powstaniu listopadowym można określić jako wielką emigrację miały wpływ dwa zasadnicze czynniki. Po pierwsze to, że 1831 r, car ogłosił amnestię. Z amnestii tej zostali wyłączeni przedstawiciele rządu powstańczego, sejmu powstańczego oraz wybitniejsi przedstawiciele nocy listopadowej. Natomiast nikt nie bronił emigrować tym, którzy zajmowali niższe stanowiska czy też prostym żołnierzom. Druga sprawa, która miała wpływ na emigrację, to fakt, że ci, którzy opuścili granice kraju jeszcze w okresie powstania, władze pruskie czy austriackie obawiające się tego, że ci ludzie mogą siać ferment na terenie ich zaboru nie ograniczali możliwości emigracji. Rządy landów niemieckich, a także, Włosi pod naciskiem Prus i Austrii nie dawali schronienia emigrantom. Tym samym emigracja sięgnęła Francji, Wielkiej Brytanii i Belgii. We Francji emigrantom przyznano niewielki zasiłek, ale koła rządzące nie były zbyt przychylnie ustosunkowane do polskich emigrantów. Po rewolucji lipcowej w 1830 r. i usunięciu Burbonów burżuazja dąży do tego, aby nie doszło do rewolucji. Natomiast wśród emigrantów polskich dostrzegano silny element rewolucyjny, dlatego emigrantów się we Francji obawiano. Żołd emigracyjny jaki dostawali od rządu francuskiego emigranci wystarczał na skromne utrzymanie. Jeżeli ktoś chciał otrzymać od rządu francuskiego pieniądze musiał się najpierw zgłosić, jeżeli zarejestrowano go jako emigranta podlegał kontroli policyjnej, która była dość utrudniona. Emigrantów rozmieszczano w niewielkich miastach. W Wielkiej Brytanii i w Belgii zasiłek emigracyjny był przyznany znacznie później i także znacznie skromniejszych wymiarów. Bez przeszkód emigranci znajdowali schronienie w Stanach Zjednoczonych, bez przeszkód, ale i bez żadnych środków gwarantowanych przez władze. Pierwsza fala uchodźców znalazła się w tych krajach na przełomie 1831/1832, następne lata to kontynuacja tego procesu. Do końca lat trzydziestych na emigracji znalazło się ponad 10 tys. ludzi. Większość z nich znalazła schronienie we Francji. Emigracja polska nie stanowiła jednolitej grupy. Pojawiły się obozy: konserwatywne, bardziej lewicujące. Na prawym skrzydle znalazł się obóz skupiony wokół księcia Czartoryskiego. Do tego obozu byli przyjmowali przede wszystkim wyżsi oficerowie, dygnitarze powstania, przedstawiciele bogatego ziemiaństwa. Można powiedzieć, że obóz Czartoryskiego w okresie emigracji popowstaniowej przechodzi pewną ewolucję, od poglądów konserwatywnych do liberalnych. W tym obozie mówi się o konieczności zniesienia pańszczyzny, głosi się konieczność uwłaszczenia chłopów, równouprawnienia dla mieszkańców wsi. Obóz ten uważał, że przyszła odrodzona Polska to monarchia konstytucyjna oparta na cenzusie majątkowym. Władzę mieli posiadać ci, którzy mogli wykazać się posiadaniem majątku. Upadku powstania dopatrywali się ci ludzie przede wszystkim w tym, że zabrakło silnej władzy powstańczej. Zatem jedyną receptą było powierzenie jednostce takiej silnej władzy, powierzenie mu wszelkich kompetencji i ślepe posłuszeństwo. Przywódcą został książę Adam Czartoryski. W latac h 40 obóz Czartoryskiego przyjął nazwę Hotelu Lambert od siedziby paryskiej księcia Adama. W obozie tym istniało wiele sprzeczności, nie było jakiegoś jednolitego programu. Przede wszystkim dążono do insurekcji zbrojnej, jakiegoś zbrojnego powstania i reform. Fundamentem przemian miało być bogate ziemiaństwo, ziemiaństwo, które pozostało na ziemiach polskich. Było to jednak ziemiaństwo, które nieprzychylnie patrzyło na walkę narodowowyzwoleńczą. Podkreślano także przywiązanie do katolicyzmu. Natomiast Rzym zachowywał się wobec Polski obojętnie. Wreszcie celem tego obozu było przywrócenie Polski w granicach przedrozbiorowych. Z drugiej strony stronnictwo to uważało, że należy przyjąć Polskę ofiarowaną przez cara, że ma być lojalność wobec Rosji. Wiadomo było, że car nigdy nie zgodzi się na to, aby Polska wróciła do granic przedrozbiorowych. Te sprzeczności w samym obozie sprawiały, że nigdy nie zyskał on szerokiego poparcia emigracji. Czartoryski sam odzyskanie niepodległości wiązał z wojną europejską. Uważał, że wojna jaka wybuchnie w Europie, a następnie pomoc państw zachodnich pozwoli uniknąć odwołania się do mas ludowych, do chłopów, a zatem pozwoli na uniknięcie rewolucji. Pierwszą okazją do takiej wojny światowej był wzrost napięcia na Bałkanach. Czartory ski zwrócił się do rządów Francji, Wielkiej Brytanii, podkreślając wagę sprawy polskiej, wpływu Polaków na to, że Polacy mogą mieć decydujące znaczenie w ty, kto okaże się zwycięzcą. Rządy tych państw wydały nawet dokumenty popierające sprawę polską, ale bez żadnych konkretnych rozwiązań. Hotel Lambert kierował swoich agentów na tereny Kaukazu, Persji, Afganistanu, aby tam urabiali opinię przeciwko Rosji carskiej. Nakazywał także Hotel Lambert wspierać dążenia narodowościowe ludów bałkańskich. Drugim kierunkiem dyplomacji Czartoryskiego był Rzym. Chodziło o to, by pozyskać papieża dla sprawy polskiej. Grzegorz XVI zaprotestował przeciwko prześladowaniu katolicyzmu na ziemiach polskich, ale w stosunku do sprawy narodowej żadnego stanowiska nie zajął. Kwestia państwa polskiego została pominięta milczeniem. Drugim obozem były środowiska znajdujące się w centrum. Były to grupy wierne tradycji powstania listopadowego tzw. szlacheckiego rewolucjonizmu. Te grupy gromadziły się wokół Joachima Lelewela. Lelewel wypowiadał się przeciwko pańszczyźnie, ale nie potrafił zająć stanowiska w sprawie uwłaszczenia. Zależało mu na tym, by pozyskać dla powstania chłopów obiecując zniesienie pańszczyzny, ale z drugiej strony Lelewel obawiał się, że zbyt radykalne hasła zrażą do powstania szlachtę. Lelewel przygotowywał kolejne powstanie na ziemiach polskich w oparciu o ruchy międzynarodowe. Zbratał się z Ruchem Węglarzy francuskich, ale kiedy we Francji doszło do wystąpień węglarzy Lelewel został z Paryża usunięty. Później został wydalony także z Francji. Założył tajną organizację o nazwie Zemsta Ludu. Na czele tej organizacji stanął pułkownik Zaliwski. Działalność jednak tego ugrupowania zamarła pod koniec lat 30. Właściwie mało kto się liczył z hasłami jakie to ugrupowanie głosiło. Organizacją o wyrobionym programie i ideologii było Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Początkowo to Towarzystwo głosiło hasła bardzo radykalne. Działacze Towarzystwa uważali, że zagłada Polski została spowodowana przez szlachtę, praktykowany przez szlachtę ucisk chłopów. Domagano się zatem w kręgach Towarzystwa zerwania wszelkich związków ze szlachtą. Wyzwolenie kraju miała przynieść radykalna rewolucja społeczna. Ale z czasem władze Towarzystwa przyjęły inny pogląd, odsunęły się od bardziej radykalnych haseł. Głoszono co prawda konieczność uwłaszczenia chłopów i usamodzielnienia, ale jednocześnie podkreślano konieczność zachowania własności ziemskiej. Główne założenia Towarzystwa zostały opracowane do 1836 r. i znalazły się w manifeście. W manifeście wysuwano następujące zasady Towarzystwa: 1/ Polska sama musi wywalczyć sobie niepodległość, 2/ fundamentem powstania czy walki o niepodległość muszą być masy ludowe, 3/ wszyscy obywatele są wolni i równi, a zatem wszelkie urzędy są wybieralne, 4/ w momencie wybuchu powstania miało być ogłoszone bezpłatne uwłaszczenie wszystkich chłopów, którzy użytkowali jakikolwiek grunt 5/ szlachta, która opierałaby się uwłaszczeniu miała być zmuszona do zgody siłą. W manifeście zabrakło dwóch rzeczy. Po pierwsze: manifest nie zajął się sprawą własności folwarcznej, po drugie: nie zajął się statusem ludności mieszkającej na wsi, ale ludności bezrolnej. Nie można było przeprowadzić uwłaszczenia bezrolnych bez uszczuplenia majątków folwarcznych. To, że pewne rzeczy nie znalazły się w manifeście było zabiegiem bardzo świadomym i celowym. Celem Towarzystwa było utrzymanie wielkich majątków ziemskich obok drobnych majątków chłopskich. Na czele Towarzystwa stała tzw. centralizacja. Było to 5 osób wybieranych na jeden rok przez ogół członków. Towarzystwo wydawało gazetę o nazwie Demokrata Polski. Wreszcie najbardziej skrajną grupą emigrantów znajdujących się na lewej stronie były też Gromady wzywające do zerwania ze szlachecką przeszłością i głoszące konieczność popierania dalszych walk wyzwoleńczych. Grupy te głosiły konieczność zniesienia prywatnej własności folwarcznej. Cała ziemia miała być oddana w ręce ludu polskiego. Początkowo rozmiar tych grup był bardzo niewielki, były one mało liczne i działały w ramach Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Ale później zaczęły się wyłamywać z szeregów Towarzystwa, zakładać własne organizacje tzw. Gromady. Zasilane były przez tych, którzy po odbyciu kary zesłania uzyskiwali wolność i wyjeżdżali na zachód. Bardzo często także nazwy przybierały te Gromady od twierdz. I tak mamy np. Gromadę Grudziądz, nazwa pochodziła od twierdzy pruskiej. W tej Gromadzie znaleźli się ci, którzy odbywali w Grudziądzu karę. Drugą Gromadą była Gromada Humań. W swojej nazwie ta Gromada nawiązywała do powstania chłopów w Galicji. Była także Gromada Praga. Gromady te uważały się za jedyną reprezentację narodu na emigracji i przyjęły nazwę Lud Polski na Emigracji. Winę za klęskę Rzeczpospolitej zrzucano na szlachtę, a co za tym idzie, proponowano likwidację stanu szlacheckiego jako warunek konieczny, by państwo polskie mogło się w ogóle odrodzić. Za zło uważano także demokrację typu burżuazyjnego, wg Gromad ta demokracja opierała się na wyzysku biednych przez bogatych. Gromady te odwoływały się do radykalizmu Ewangelii, odwoływały się także do haseł utopijnego socjalizmu. Odrzucono w tych Gromadach możliwość przekazania czegoś w spadku, posiadania własności dziedzicznej. Jedynym właścicielem majątku miał być lud, to lud miał nadawać udziały gruntu, także warsztatu, ale tylko w dożywotnie posiadanie. Po śmierci ziemia wracała do ludu i lud mógł ją nadać komukolwiek innemu. Akcentowano także w tych Gromadach solidarność z innymi ludami ciemiężonymi Europy. Pojawiały się hasła o solidaryzmie przede wszystkim z ludem rosyjskim. Głównym ideologiem Gromad został Stanisław Worcell, który w 1836 r. wydał rozprawę "O własności".
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Re: Wielka Emigracja po Powstaniu Listopadowym

Post autor: Artur Rogóż »

Wielka Emigracja - ruch emigracyjny o podłożu patriotyczno-politycznym po upadku powstania listopadowego, jeden z największych ruchów emigracyjnych ówczesnej Europy. Do emigrantów należała głównie szlachta polska, żołnierze powstańczy, członkowie Rządu Narodowego, politycy, pisarze, artyści, inteligencja. W późniejszym czasie dołączyli do nich także inni uchodźcy, głównie ze zaboru rosyjskiego. Ośrodkiem emigrantów był Paryż (we Francji), pomniejsze znajdowały się też w Saksonii, Belgii, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii. Wśród Polaków byli: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Bem, książę Adam Jerzy Czartoryski, Ernest Malinowski i inni.

Emigrację po powstaniu listopadowym poprzedzały 3 fale emigracji politycznej Polaków: po konfederacji barskiej, po wojnie w obronie konstytucji 3 maja i po powstaniu kościuszkowskim

Emigracja po powstaniu listopadowym była najliczniejsza - objęła około 8-9 tys. żołnierzy i cywilów i odegrała najwybitniejszą rolę: zainicjowała działania konspiracyjne i walkę zbrojną w kraju oraz programy polityczne na przyszłość.

Głównymi skupiskami emigracji były: Francja, Belgia, Szwajcaria, państwa niemieckie, Wielka Brytania i USA. Społeczeństwa tych państw okazywały wyraźnie przychylny stosunek do emigrantów. Natomiast stosunek rządów był w najlepszym wypadku powściągliwy, a często wręcz wrogi - przetrzymywanie w twierdzach pruskich polskich żołnierzy-emigrantów, w celu wymuszenia na nich poddania się ograniczonej amnestii ogłoszonej przez Mikołaja I (listopad 1831) i nakłonienia ich do powrotu do Królestwa Polskiego.

Niepowodzeniem zakończyły się starania o kompromisową jedność emigracji. Było to związane zarówno ze sporami na temat przyczyn klęski powstania i koncepcji działań na przyszłość. Znaczenie miał też skład społeczny emigracji: zdecydowana przewaga elementów szlacheckich (3/4) nad plebejskimi rodziła obawy tych ostatnich, że ich stanowisko mogłoby zostać zignorowane. Konserwatyści i cześć liberałów uważali za główny powód klęski dysproporcję sił na korzyść Rosji i brak realnego poparcia przez państwa zachodnie. Oskarżali też lewicę powstańczą o niekarność, żądając podporządkowania się uznanym autorytetom.

Drugą sprawą, która wpłynęła na podział, był stosunek do sprawy chłopskiej. W ostatecznym rezultacie powstały trzy zasadnicze kierunki - obozy polityczne emigracji:

* demokratyczny
* plebejsko-radykalny
* konserwatywno-ziemiański



Działalność i program obozu demokratycznego:

* Komitet Tymczasowy Emigracji został zorganizowany z inicjatywy „Kaliszan" (Bonawentura Niemojewski) 6 listopada 1831 i rozwiązany po powołaniu przez członków Towarzystwa Patriotycznego (15 grudzień 1831) Komitetu Narodowego Polskiego na czele z Lelewelem. Teoria „pierwotnego gminowładztwa" z prac historycznych Lelewela nie znalazła jednak odzwierciedlenia w jego działalności politycznej, w której dystansował się od radykalnych rozwiązań - stając na pozycjach umiarkowanego centrum politycznego.
* KNP nawiązuje współpracę z karboniuszami we Francji, Włoszech i krajach niemieckich - republikanizm demokratyczno-burżuazyjny
* w trakcie przygotowań do podjęcia konspiracji i walki w kraju nastąpiło rozwiązanie KNP przez władze francuskie oraz wydalenie Lelewela z Francji (przełom 1832/3 - pretekstem była odezwa „Do braci Rosjan")
* w Szwajcarii leleweliści nawiązują kontakty z emigracją włoską („Młode Włochy" Józefa Mazziniego). Konsekwencją tych kontaktów było założenie przez przywódców emigracji polskiej, włoskiej i niemieckiej „Młodej Europy", w skład, której weszła powstała 12 maja 1834 pod przywództwem Lelewela „Młoda Polska". Program tej organizacji - o charakterze kadrowym - oparto na zasadach republikańsko-demokratycznych, pomijając całkowicie kwestię reform społecznych. Kontakty z krajem utrzymywano poprzez emisariuszy (Szymon Konarski). „Młoda Polska" zaprzestała działalności w 1838. Część jej członków przystąpiła do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (sam Lelewel dopiero w 1846)
* Towarzystwo Demokratyczne Polskie powstało 16 marca 1832 w wyniku odejścia z KNP kilkunastu radykałów (Tadeusz Krępowiecki, Jan Nepomucen Janowski, ks. Kazimierz Aleksander Pułaski). Następnego dnia - 17 marca - wydano tzw Mały Manifest TDP, w którym: potępiono szlacheckich przywódców powstania listopadowego za stanowy egoizm, stwierdzono potrzebę pozyskania dla walki o wolność Polski postępowych sil Europy, roztoczono utopijną wizję „wspólnej dla wszystkich ziemi i jej owoców". W nieco późniejszej odezwie „Do obywateli żołnierzy" ogłoszono hasło nadania chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi

Usuwanie z TDP członków o poglądach zbyt radykalnych (Pułaski w 1832, Krępowiecki w 1833, Worcell w 1835) doprowadziło do zmiany układu sił w kierownictwie organizacji. Konsekwencją było przejęcie władzy przez grupę skupioną wokół Wiktora Heltmana. 4 grudnia 1836 wydają oni Wielki Manifest. Zawarte w nim postanowienia przeformułowują program TDP w duchu demokratyczno-burżuazyjnym: złagodzono zarzuty przeciw szlachcie - dostrzegając w niej obok ludu uczestnika w przyszłym wyzwoleniu kraju, zapowiedziano nieodpłatne uwłaszczenie chłopów - użytkowników. Polska miała stać się republiką w przedrozbiorowych granicach.

Na przełomie lat 30/40 XIX wieku TDP było najliczniejszym ugrupowaniem emigracyjnym - ponad 2 tys. członków - zorganizowanym w lokalne sekcje i kierowanym przez pięcioosobową (wybieraną rocznie) Centralizację.

Działalność i program nurtu plebejsko-radykalnego:

* przybyli do Wielkiej Brytanii w 1834 z Prus żołnierze - powstańcy zorganizowali 2 sekcje TDP (na wyspie Jersey i Portsmouth)
* radykalizacja nastrojów i wpływy socjalizmu utopijnego powodują zerwanie z TDP (1835) i założenie przy udziale Krępowieckiego, Pułaskiego i Worcella nowej organizacji. Składały się na nią: Gromada Grudziąż, Gromada Humań (koliwszczyzna na Ukrainie 1868), Gromada Praga (powstała w Londynie dla upamiętnienia rzęzi Pragi 1794). Wszystkie razem występowały pod zbiorową nazwą „Lud Polski" (symboliczną tak jak nazwy cząstkowe).

Działające w izolacji od kraju, atakowane w środowisku emigracyjnym za utopijny program (hasła antyszlacheckie, zapowiedź likwidacji nierówności społeczno-prawnych i majątkowych oraz przekazanie własności środków produkcji, w tym ziemi, ludowi, który miał odzyskać niepodległość Polski w drodze rewolucji ludowej). Gromady popadały w wewnętrzne spory ideologiczne. Po odejściu Krępowieckiego i Worcella głównym przywódcą zostaje Zenon Świętosławski. Poprzednie założenia programowe zostają przeredagowane w stylu religijno-mistycznym (1842)

* po wybuchu powstania krakowskiego 1846 nastąpiło rozwiązanie Gromad. Część członków ponownie przystąpiła do TDP, część zaś udała się na dalszą emigrację do USA

Obóz konserwatywno-ziemiański (zwany id lat czterdziestych „Hotel Lambert" - od siedziby księcia) zrzeszał cywilne i wojskowe kierownictwo powstania, część inteligencji i nieutytułowanej emigracji, skupione przy Adamie J. Czartoryskim i uznające międzynarodową pozycję księcia i jego walory, jako ponadpartyjnego przywódcy narodu.

Program społeczno-polityczny stopniowo zbliżał się w niektórych punktach do haseł liberalno-demokratycznych: przejście od zastąpienia pańszczyzny oczynszowaniem do uwłaszczenia na zasadach dobrowolnej umowy. Przyszłe państwo polskie miało być monarchią konstytucyjną o ustroju nawiązującym do postanowień konstytucji 3 Maja -> władza w rękach elity szlachecko-burżuazyjnej. Elastyczność programu insurekcyjnego pozostawała w ścisłym związku z rozwojem sytuacji międzynarodowej. Głównym polem działania były akcje dyplomatyczne podejmowane w Europie Zachodniej, na Bałkanach i Wschodzie - jednym słowem wszędzie, gdzie można było zaszkodzić Rosji.

Obok działalności politycznej obóz ten prowadził działalność dobroczynną, kierował i wspierał finansowo organizacje naukowe i literackie: Biblioteka Polska w Paryżu (1839), Towarzystwo Literackie Polskie (1832) przekształcone w Towarzystwo Historyczno-Literackie. Wspierał rozwój kultury polskiej poprzez pomoc dla przebywających na emigracji wybitnych twórców - Mickiewicza, Szopena, Słowackiego.
ODPOWIEDZ

Wróć do „Życie polityczne na emigracji”