Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie - państwa własne?

[Artur Rogóż]

Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie - państwa własne czy obce?
Rok 1807 na mocy pokoju tylżyckiego z ziem polskich głównie II i III zaboru pruskiego, a w 1809 roku powiększone o ziemie III zaboru austriackiego utworzone zostało Księstwo Warszawskie. Ściśle mówiąc zostało utworzone przez Napoleona Bonaparte i było w pełni uzależnione od Francji. Jednak Księstwo Warszawskie miało charakter polski, językiem urzędowym był polski, jednostką płatniczą został talar równowartości sześciu złotych polskich. Urzędy sprawować mogli tylko obywatele Księstwa. Jednakże znaczny wpływ na decyzje rządu miał rezydent francuski, który stale przebywał w Warszawie i miał prawo interpelacji. Bonaparte wprowadził do Księstwa ustrój opierający się na francuskim, konstytucję zawierającą prawa zaczerpnięte z „Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela” i Kodeksu Cywilnego Napoleona. Do kraju sprowadził także oddziały swoich wojsk, nałożył na Polaków daninę na rzecz armii francuskiej oraz wybitnym dowódcą przydzielił ziemie w Księstwie Warszawskim. W 1809 roku wojska polskie wzięły udział w wojnie francusko-austriackiej. Następnie na sejmie nadzwyczajnym w Warszawie w 1812 roku zadecydowano o wystawieniu 100 tys. wojsk polskich do tzw. „drugiej wojny polskiej” (wojna francusko-rosyjska z 1812 roku), podczas której zginęło 70% żołnierzy. Ostatni raz Polacy pomogli Napoleonowi w bitwie pod Lipskiem. Wraz z klęską Napoleona legły w gruzach plany Polaków na odzyskanie niepodległości z pomocą Francji.
Możemy, więc łatwo zrozumieć, że naród polski nie miał pełni władzy. Napoleon uczynił je terytorium zależnym od swej władzy. Uznał ten teren za swe wschodnie zaplecze gospodarcze, a przede wszystkim militarne. Mimo, że sprawa Polski i Polaków była ważna to jednak nigdy nie była priorytetowa. Często twierdzi się, że Bonapartemu nigdy nie zależało na Polakach. Uważam to jednak za mylne stwierdzenie, ponieważ jeszcze za czasów walki o władzę, jednym z jego najważniejszych adiutantów był Polak. Ponadto Napoleon często obserwował manewry polskich oddziałów, twierdząc, że w tych żołnierzach jest żywioł, a we francuskich drzemie jedynie wyszkolenie. Chociaż trzeba także przyzna, że Napoleonowi zależało na pozyskaniu dodatkowej siły militarnej w postaci wiernych, aż do przesady Polaków. Bonaparte traktował sprawę polską w sposób instrumentalny. Widział w niej narzędzie w rozgrywce z mocarstwami europejskimi.
W 1815 roku na kongresie w Wiedniu z ziem Księstwa Warszawskiego powstało Królestwo Polskie (tzw. Królestwo Kongresowe). Kraj ten związany był z cesarstwem rosyjskim. Car Aleksander I chciał mieć, przynajmniej z początku Polaków po swojej stronie. Dał księstwu najbardziej liberalną konstytucję w Europie pokongresowej, obiecywał rozszerzenie obszaru Królestwa o ziemie zaboru rosyjskiego należące do Rzeczypospolitej. Konstytucja gwarantowała Polakom stosunkowo szerokie prawa obywatelskie takie jak: wolność wyznania, słowa, druku, zgromadzeń, nietykalność osobistą i równość wobec prawa. Jednak liberalne prawa nie były realizowane w praktyce. Konstytucja wprowadziła także podział władzy na: władzę ustawodawczą, którą był dwuizbowy sejm składający się z Senatu i Izby Poselskiej. Miał być zwoływany co najmniej co dwa lata. Mimo wszystko sejm miał niewielkie kompetencje, które sprowadzały się głównie do uchwalenia budżetu, decydowania o systemie monetarnym, ustalaniu zasad prawa cywilnego karnego. Władzą wykonawczą był król, który miał prawo inicjatywy ustawodawczej. Mimo wszystko car nie przestrzegał nadanej konstytucji. Wielu mówiło: „Konstytucja na stole, a bat pod stołem.” W nocy 29-30 listopada 1830 roku wybuchły w Warszawie walki. W 1832 roku podstawą ustroju był tzw. statut organiczny. Po powstaniu styczniowym rusyfikowano administracje i szkolnictwo. W 1874 roku zniesiono urząd namiestnika i wprowadzono urząd generalnego gubernatora, a Królestwo Polski nazwano „Krajem Nadwiślańskim”.
Reasumując. Księstwo Warszawskie istniało zaledwie osiem lat. Było w swym istnieniu bardzo uzależnione od Francji napoleońskiej. To przez Napoleona zostało utworzone i to wraz z jego klęską przestało istnieć. Był to jednak okres znacznego ożywienia gospodarki. Przemysł sukienniczy i górniczo-hutniczy stał na dobrym poziomie. Było to jednak wynikiem zapotrzebowania rosnącej armii. Taki był więc cel utworzenia Księstwa. Napoleon potrzebował w Europie wschodniej swego rodzaju zaplecza i bazy wypadkowej w kierunku Rosji. Jednak Napoleon był jednym z ówczesnych władców europejskich, który mógł zapewnić Polakom własną państwowość, lub jej namiastkę. Natomiast w Królestwie Polskim Polacy z początku wiązali wielkie nadzieje z Carem i jego liberalnymi rządami. Niestety postawa cara okazała się tylko grą polityczną. Polacy po upadku powstania ponieśli bardzo ciężkie konsekwencje. Zlikwidowano autonomie królestwa, skonfiskowano majątki i dzieła sztuki, wprowadzono stan wojenny, represjonowano kościół i klasztory, jako ostoje Polskości, a także dalsze wypadki. Królestwo Polskie zawsze miało czytelny klucz w pierwiastku jednoznacznie obcym (król – car rosyjski, namiestnik).
Dążenie do niepodległości, to nic innego jak dążenie do własnego państwa.