Królestwo Polskie w okresie tzw. Rządów konstytucyjnych

[Warka]

Królestwo Polskie w okresie tzw. Rządów konstytucyjnych ( 1815 - 1830 )
27 listopada 1815 Królestwu została nadana konstytucja, opracowana przez zespół z księciem Adamem Czartoryskim na czele, która była kompilacją konstytucji Księstwa Warszawskiego i Konstytucji 3-Maja. Utrzymywała uprzywilejowaną pozycję szlachty zarówno we władzach (sejm, urzędy, sądownictwo), jak i w gospodarce. Gwarantowała prywatną własność oraz wolność osobistą, wyznania i wiary. Na mocy konstytucji Królestwo Polskie miało zagwarantowane: własne terytorium, władze, system monetarny i oświatowy. Konstytucja jednakże istniała jedynie na papierze, a car łamał dowolnie te postanowienia.

Podstawą funkcjonowania Królestwa Polskiego , jego podstawą prawną stała się konstytucja 1815 roku. Konstytucja została podpisana przez cara Aleksandra I 27 XI 1815 roku, a nadana Królestwu 24 XII 1815 roku. Konstytucja miała charakter oktrojowany tzn. była nadana przez władcę jako jednego suwerena (zwierzchnika), czyli jej treści zależały od woli monarchy.

Praktycznie projekt konstytucji przygotowywał przede wszystkim książę Adam Czartoryski, dlatego konstytucja nawiązywała do tradycji polskiego konstytucjonalizmu, czyli do konstytucji 1791 oraz konstytucji Księstwa Warszawskiego 1807r.

Konstytucja podkreślała unię personalną z Rosją , więc car był królem Polski, ale po odrębnej koronacji. Obydwa państwa miały wspólną politykę zagraniczną . Konstytucja wyodrębniała władzę wykonawczą i ustawodawczą. Władzę wykonawczą stanowił car, rada stanu i z niej wyodrębniona rada administracyjna (rząd).

Car posiadał pełnię władzy wykonawczej, dowództwo nad armią Polski i inicjatywę ustawodawczą, prawo veta, zwoływał sejmy, mianował wyższych urzędników, mógł zmieniać konstytucję. Zastępcą cara w Królestwie był namiestnik ( najwyższy urząd państwowy). Pierwszym namiestnikiem został gen. Józef Zajączek. Organami pomocniczymi dla cara była rada stanu i wydzielona z niej rada administracyjna. składająca się z ministrów. Władza ustawodawcza należała do dwuizbowego sejmu. Sejm miał zbierać się co 2 lata na okres 30 dni. Do jego kompetencji należało podejmowanie uchwał przedstawionych z inicjatywy króla. Sejm zatwierdzał budżet państwa i kontrolował pracę rządu.

Konstytucja broniła dominującą pozycję szlachty, prawa polityczne (zasiadanie w sejmie, dostęp do urzędów). Prawa wyborczego zostali pozbawieni wojskowi i większość chłopów z wyjątkiem tzw. chłopów czynszowników z dóbr narodowych.

Konstytucja przywracała podział na województwa, z poprzednich departamentów.

Konstytucja gwarantowała szereg swobód, praw obywatelskich (cywilnych), tzn. wolność osobistą, nietykalność osoby i własności, wolność wyznania i druku. Wszystkie prawa odnosiły się do wszystkich oprócz Żydów.

Językiem urzędowym był polski, ale w stosunkach z carem - francuski.

Konstytucja przewidywała odrębną armię polską w liczbie 28 tys.

Konstytucja 1815 formalnie była bardziej liberalna niż z roku 1807. Należała do najbardziej liberalnych konstytucji w Europie. Jednak konstytucja napotkała na ogromne problemy w realizacji. Niektórych postanowień nie realizowano, część zawiesił sam car.

Korzystnym zjawiskiem polskiej rzeczywistości był dobry stan szkolnictwa. Rozbiory zahamowały rozwój kulturalny kraju, tym samym podstawą utrzymania tradycji i poczucia narodowego był rozwój szkolnictwa. Głównymi ośrodkami szkolnictwa stał się Uniwersytet Wileński i Warszawski (powstały w 1816 roku),a także Liceum Krzemienieckie. Specjalne zasługi dla szkolnictwa miał ówczesny minister oświaty Stanisław Potocki. Z kolei głównym ośrodkiem nauki stało się założone w 1800 roku Towarzystwo Przyjaciół Nauki. W dziedzinie szkolnictwa stworzono gęstą sieć szkól elementarnych na wsi i rozwinięto szkolnictwo zawodowe.

We wszystkich szkołach kształciła się głównie młodzież szlachecka, a także młodzież mieszczańska ( 20%). Towarzystwo przyjaciół nauki zorganizowało bogatą bibliotekę, stworzyła zbiory muzealne, odbywało liczne posiedzenia, na których przedstawiano prace naukowe. Przez długie lata prezesem był Stanisław Staszic, później Julian Ursyn Niemcewicz.

Właśnie z początkiem XIX wieku rozpoczęto badania historyczne (szczególną rolę na tej płaszczyźnie odegrał Joachim Lelewel). Rozpoczęt9o też badania filologiczne, rozwijano nauki ścisłe; matematyczne, fizyczne, geologiczne. Przykładem osiągnięć na tej płaszczyźnie są prace Staszica i Jana Jędrzeja Śniadeckiego.

W literaturze rozpoczął się spór klasyków z romantykami. Zaczęły ukazywać się pierwsze utwory Mickiewicza i teksty Maurycego Michnackiego.

[Warka]

Wypełniając postanowienia kongresu wiedeńskiego, cesarz Rosji i król Polski Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu konstytucję, zaliczaną do najbardziej liberalnych w pokongresowej Europie. Przy jej redakcji pracował kilkuosobowy zespół, z księciem Adamem Czartoryskim na czele. Ostateczny tekst uwzględniał uwagi cara. 27 listopada 1815 konstytucja została podpisana przez cara i uzyskała moc prawną. Była to tzw. konstytucja oktrojowana, czyli nadana odgórnie, nie zaś zatwierdzona przez sejm. Obowiązywała w Królestwie Polskim do 26 lutego 1832, kiedy to Mikołaj I wprowadził w jej miejsce Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego.

Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego liczyła 165 artykułów zgrupowanych w 7 tytułach.

Powstanie Królestwa Polskiego ogłoszono oficjalnie w Warszawie 20. VI. 1815r. KP miało być monarchią konstytucyjną na zawsze związaną z Rosją przez osobę króla. Polityka zagraniczna Królestwa miała być wspólna z cesarstwem. Król posiadał pełnię władzy wykonawczej, mianował namiestnika na czas swojej nieobecności w Warszawie. Wyznaczał także ministrów, senatorów i innych wyższych dygnitarzy. Do niego należała wyłącznie inicjatywa ustawodawcza, prawo veta wobec uchwał sejmu i stanowienie o sprawach niezastrzeżonych wyraźnie dla parlamentu. Do przygotowania praw i zarządzeń oraz rozstrzygania spraw przekazanych przez króla powołana została Rada Stanu. Funkcję rządu pełniła Rada Administracyjna złożona z ministrów. Ministrowie stali na czele 5 komisji rządowych.

1. wyznań religijnych i oświecenia publicznego
2. sprawiedliwości
3. spraw wewnętrznych i policji
4. wojny
5. przychodów i skarbu

Parlament był dwuizbowy złożony z Senatu i Izby Poselskiej. Senatorów mianował dożywotnio spośród wojewodów, kasztelanów i biskupów. Izba Poselska składała się z 77 posłów szlacheckich wybranych przez sejmiki powiatowe i 51 deputowanych wybranych przez zgromadzenia gminne. Czynne prawo wyborcze posiadała szlachta i wszyscy pozostali dysponujący własnością. Sejm zbierał się, co dwa lata na 30 dni. Mógł podejmować uchwały tylko w zakresie niektórych spraw: budżetu, prawa karnego, prawa cywilnego, oraz tych spraw, które polecał mu król. Konstytucja gwarantowała używanie języka polskiego jako urzędowego, wolności wyznania , druku oraz nietykalności osobistej. Również siły zbrojne podlegały władzom KP. Z formalnego punktu widzenia konstytucja była najbardziej liberalna w całej Europie. W cztero mln. Królestwie prawo wyborcze posiadało 100 tyś. ludzi ( w 30 mln. Francji 80 tyś. ludzi). Królestwo kongresowe w 1815r. posiadało 2.7 mln. ludności. W 1830r. Królestwo liczyło 4.1mln. mieszkańców. 78% ludności mieszkało na wsi. Liczba ludności miasta z 1827r. : Warszawa 131 tyś. , Lublin 13 tyś. , Kalisz 12 tyś. , Płock 9 tyś.

Częstochowa 6 tyś. . Skład narodowościowy: Polacy 75%, Żydzi 10%, Niemcy 7.5 % Litwini 5%, Rusini 2.5 %. W praktyce szereg postanowień konstytucji było ograniczonych a rozszerzeniu uległo pojęcie własności prywatnej. Do konstytucji wprowadzono również zmodyfikowaną zasadę : nikogo bez wyroku sądowego więzić nie pozwolimy.