Na służbie w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego.

W następstwie rozbiorów ziemie Rzeczypospolitej zostały wcielone do państw zaborczych jako ich prowincje: z terenów zaboru austriackich utworzono Galicję, z kolejnych zaborów pruskich: Prusy Zachodnie, Prusy Południowe i Prusy Nowowschodnie, obszary zagarnięte przez Rosję podzielono na gubernie. Wszędzie wprowadzono własne ustawodawstwo i scentralizowaną biurokrację. W kraju i na emigracji podejmowano przygotowania do walki o niepodległość.
Adambik
Posty: 497
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 24 lis 2010, 22:41

Na służbie w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego.

Post autor: Adambik »

Na służbie w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego. Casus oficera narodowości polskiej na przykładzie wiceadmirała Edwarda Szczęsnowicza
W XIX wieku Polacy, którzy pragnęli związać życie zawodowe z morzem, nie mieli innego wyboru jak tylko służba we flotach państw zaborczych. W regułę tę naturalnie wpisywał się teren zaboru rosyjskiego, gdzie do korpusu oficerów morskich wstępowali ochotniczo także Polacy, godząc się na służbę pod banderą św. Andrzeja. Trafnie sytuację tę opisuje we wspomnieniach Mamert Stankiewicz[1]: „Idąc do Korpusu Morskiego, wiedziałem, że popełniam jakby sprzeniewierzenie sprawie mojego narodu (…) Niemniej, mimo wszystkich tych okoliczności, miałem mocne i zdecydowane pragnienie poświęcić się służbie morskiej…”. Tak, więc pragnienie służby na morzu, tradycje rodzinne, chęć przysłużenia się w jakiś sposób ojczyźnie swoją osobą, niewykluczone, że również motywy finansowe – wszystko to, a także wiele innych powodów, miało z pewnością wpływ na decyzje młodych Polaków o tym, by wstąpić w szeregi rosyjskiej marynarski.

Można szacować, że do roku 1917 przez korpus oficerów marynarki przewinęło się co najmniej kilkaset osób narodowości polskiej. Ustalenie dokładnej liczby jest niezwykle trudne, być może nawet niemożliwe, gdyż brakuje oficjalnych danych, które dałyby historykom wyobrażenie o składzie narodowościowym floty. Jednakże z zachowanych informacji można w wielu przypadkach odtworzyć przebieg służby oficerów narodowości polskiej. Wśród nich szczególnie warto baczniej przyjrzeć się osobie wiceadmirała Edwarda Szczęsnowicza, który był jednym z najwybitniejszych oficerów w całej carskiej flocie. Charakterem, doświadczeniem bojowym i umiejętnościami wyróżniał się zdecydowanie wśród oficerów narodowości polskiej służących we flotach zaborców. Dziś zapomniany „ojciec” rosyjskiej floty podwodnej zasługuje na przypomnienie jego życia i czynów. Tym bardziej, że nigdy nie zapomniał, kim jest i skąd pochodzili jego przodkowie. Na łamach ówczesnych gazet manifestował ciągle swoją polskość, jednocześnie utrzymując kontakty z rodakami.

Niniejszy artykuł jest jedynie skromnym przyczynkiem do biografii wiceadmirała. Dogłębne zbadanie kolei jego losów wymaga z pewnością żmudnej kwerendy w archiwach rosyjskich. Jednakże trud ten jest z pewnością wart swojej ceny, gdyż jest to postać niesłychanie ciekawa, która położyła nie tylko wielkie zasługi dla rozwoju marynarki rosyjskiej, ale także pokazała, czego może dokonać marynarz kochający morze i służbę na nim. Niewątpliwie gdyby dożył niepodległej Polski, uczyniłby wiele dla rozwoju sił morskich odrodzonego kraju.

Edward Szczęsnowicz przyszedł na świat 6 stycznia 1853 roku[2] w Archangielsku. Przyszły wiceadmirał floty rosyjskiej był owocem małżeństwa podoficera armii Królestwa Polskiego Mikołaja Szczęsnowicza[3] i starszej córki porucznika Niedziałkowskiego (Niedźwieckiego?), zapewne również zesłańca. Był najmłodszym spośród trójki rodzeństwa[4]. W roku 1862 młody Edward wraz z całą rodziną (?) przypłynął na transportowcu Krasnaja Gorka do bazy morskiej w Kronsztadzie w pobliżu Petersburga, która stała się jego nowym domem. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że kierując się morskimi tradycjami rodziny, w wieku lat piętnastu (26 października 1867 roku) wstąpił do Szkoły Morskiej w Petersburgu, w której nauka trwała cztery lata. W tamtym okresie była to elitarna szkoła, do której przyjmowano jedynie synów oficerów, urzędników marynarki i oczywiście szlachty. Zajęcia teoretyczne obejmujące kurs nauk matematycznych i morskich trwały 9 miesięcy. Przez pozostałe 3–4 miesiące odbywały się zajęcia praktyczne na pokładach jednostek szkolnych. Tam właśnie zdobywał swoje pierwsze morskie szlify. Przez kolejne lata pływał na okrętach parowo-żaglowych: fregacie Gromoboj, korwecie Giljak i kanonierce Priboj. W międzyczasie, 13 stycznia 1869 roku[5], już jako siedemnastolatek, rozpoczął także służbę w rosyjskiej flocie wojennej[6]. 29 kwietnia 1871 roku został mianowany garderymanem[7], odbywając rejs z Bałtyku na Pacyfik na kliprze Żemczug, który trwał ponad dwa lata i zakończył się w listopadzie 1873 roku. Bez wątpienia była to najdłuższa wyprawa w całej jego karierze[8].

Miesiąc po powrocie z dalekowschodniej wyprawy Szczęsnowicz został mianowany na pierwszy stopień oficerski, czyli miczmana (porucznika marynarki). Skierowano go do służby na Morzu Bałtyckim, gdzie pływał na monitorze Smiercz. Po zakończeniu służby na tej jednostce miczman Szczęsnowicz został słuchaczem na kursie broni torpedowo-minowej, a w jego trakcie odbywał też służbę na monitorze Czarodziejka. Zajęcia trwały 14 miesięcy, w ciągu których kursanci zgłębiali wiedzę teoretyczną (chemia, fizyka, wiedza o materiałach wybuchowych) i sprawdzali ją w praktyce, ucząc się obsługi torped i min. Po zakończeniu nauki w dniu 28 (29) października 1876 roku został zaliczony do korpusu oficerów broni torpedowo-minowej z uprawnieniami oficera torpedowego II klasy, a także został wykładowcą tej specjalizacji w szkole wojennej marynarki w Kronsztadzie. Jego umiejętności i wiedza, jaką wówczas zdobył, pozwoliły mu zostać „prawą ręką” kontradmirała Konstantego Piłkina, z którym pływał na Czarodziejce, pełniąc służbę na stanowisku oficera torpedowo-minowego[9].

W początkach 1877 roku został awansowany do stopnia lejtnanta (kapitana marynarki), a kilka miesięcy później – 24 maja – został zaliczony w poczet oficerów torpedowych I klasy i mianowany oficerem flagowym okrętów szkolnych. Wziął udział w wojnie rosyjsko-tureckiej 1877–1878. Za swoje zasługi został wówczas odznaczony orderem św. Stanisława III klasy. Jeszcze w 1878 roku wysłano go na Wystawę Paryską, gdzie miał zapoznać się z najnowszymi osiągnięciami w zakresie elektrotechniki. Jako specjalista broni torpedowo-minowej zaczął pisać artykuły do miesięcznika „Morskoj Sbornik”, które ukazywały się na jego łamach od 1879 roku[10]. W ciągu całej kariery pozostawił po sobie wiele prac poświęconych temu rodzajowi broni, m.in: „Praktyczny podręcznik sztuki torpedowo-minowej dla oficerów floty” (1880), „Wskazówki do kursu sztuki torpedowej” (1884–1888), „Ogólne poglądy na zdolności minowe niszczycieli i krążowników” (1888).

W roku 1880 służył nadal na Czarodziejce, jednak pod koniec roku mianowano go dowódcą kanonierki Opyt (od 1883 roku pod nazwą Mina), na której również przeprowadzał szereg prób z bronią torpedowo-minową. W styczniu 1881 roku został odznaczony Orderem św. Anny III klasy, ale już w lipcu 1884 roku, za nieokazanie szacunku wyższemu stopniem, został wysłany na dwumiesięczną służbę do szkolnego oddziału Floty Czarnomorskiej, gdzie służył na krążowniku pancernym Pamjat Mierkuruja. Po powrocie z „zesłania” wrócił na stanowisko dowódcy Miny. W następnym roku powierzono Szczęsnowiczowi nadzór na budową torpedowca Wyborg w szkockiej stoczni Clydebank. Pływał na nim od października 1886 do maja 1887 roku. Jeszcze w tym samym roku dostał awans i został kapitanem II rangi (odpowiednik komandora porucznika). Od 1887 roku odbył cztery kampanie morskie, służąc na okręcie szkolnym Skobieljew jako oficer flagowy w zespole okrętów szkolnych.

W początkach 1888 roku złożył w ministerstwie projekt „wykorzystania torpedowców jako głównego ośrodka obrony wybrzeża Morza Bałtyckiego w przypadku zagrożenia ze strony niemieckiej”. Wówczas według założeń teoretycznych wypracowanych na papierze przez Szczęsnowicza utworzone miały być związki taktyczne liczące po 120 okrętów, z czego 90 pozostawało w linii, pozostałe zaś stanowiły rezerwę. Siły te miały być przerzucane koleją i użyte w zmasowanych atakach torpedowców przeciwko okrętom nieprzyjaciela[11]. W 1890 roku Szczęsnowicz otrzymał Order św. Stanisława II klasy. Wtedy też rozpoczęła się też swoista „karuzela” w życiu komandora – co rusz przenoszony był na kolejne jednostki, na których miał odbyć staż potrzebny do uzyskania kolejnego awansu. I tak w latach 1890–1895 dowodził kolejno: kanonierką Wichr, okrętem-hulkiem Bogatyr, transportowcem Siekstant, pancernikiem obrony wybrzeża Kołdun, krążownikiem torpedowym Wojewoda i krążownikiem Zabijaka. W kwietniu 1895 roku objął funkcję pomocnika dowódcy floty we Władywostoku. Po powrocie w roku 1896 został odznaczony srebrnym medalem na pamiątkę panowania cara Aleksandra III, już w maju objął dowodzenia monitorem Tifon, w lipcu zaś powrócił na stanowisko dowódcy Wojewody. Potem zaś dowodził kanonierką Grozjaszczij (1897–1898)[12].

W kwietniu 1898 roku Edward Szczęsnowicz ostatecznie awansował do stopnia kapitana I rangi (komandora), a na jesieni podjął naukę w Akademii Morskiej, a także zawiadywał torpedowcami z 6. ekipażu floty. W międzyczasie osiągnął wiek 45 lat i ożenił się z Polką Jadwigą Zmaczyńską (Zmaczkowską?); ze związku tego nie narodziły się dzieci. Niedługo potem został wysłany do Stanów Zjednoczonych, gdzie nadzorował budowę dwóch okrętów rosyjskich w stoczni W. Crampa – pancernika Rietwizan13 i krążownika Wariag; 15 lutego 1899 został mianowany dowódcą tego pierwszego. Otrzymał również w międzyczasie czarnogórski Order Kniazia Danijła I II klasy. Po zakończeniu zasadniczych prac Rietwizan podniósł banderę 10 marca 1902 i udał się w drogę ku wybrzeżom Rosji. W lipcu 1902 roku, w czasie parady przed cesarzem Wilhelmem II, Szczęsnowicz został odznaczony pruskim Orderem Czerwonego Orła II klasy, w grudniu – Orderem św. Włodzimierza III klasy, a w marcu 1903 roku – greckim Krzyżem Komandorskim Orderu Zbawiciela.

21 października 1902 roku zespół okrętów w składzie: Rietwizan, Pobieda, Diana i Pałłada wyszedł z Libawy pod wodzą kontradmirała barona Stackelberga, kierując się do dalekowschodniej bazy morskiej w Port Artur. Na miejsce przybyły jednak początkowo jedynie pierwsza i ostatnia z wymienionych jednostek. Pozostałe z powodu powtarzających się awarii musiały oddzielić się od zespołu i docierały do Port Artur na własną rękę.

Szczęsnowicz uczestniczył w wojnie rosyjsko-japońskiej w latach 1904–1905, biorąc udział w jedenastu starciach przeciwko flocie japońskiej; szczególnie odznaczył się podczas starć pod Port Artur i w bitwie na Morzu Żółtym[14]. 14 marca 1904 roku został odznaczony Orderem św. Jerzego IV klasy. Ponadto już po upadku Port Artur – 2 stycznia 1905 roku – Szczęsnowicz wszedł w skład delegacji rosyjskiej, będąc pełnomocnikiem sił morskich[15].

17 kwietnia 1905 roku został awansowany do stopnia kontradmirała i objął nadzór nad okrętami podwodnymi przy Zarządzie Stoczni Bałtyckiej. W maju nowo mianowany kontradmirał został przydzielony do 8 ekipażu floty, a od 21 marca 1906 roku dowodził oddziałem szkolnym podwodnego pływania, w którego skład wchodziły okręty podwodne Chabarawosk, Peskar, Sterliad, Beługa, Łosos i Sig. Nadzorował także prace nad budową rosyjskiej bazy okrętów podwodnych w Libawie oraz zajął się ujmowaniem w odpowiednie ramy regulaminów i instrukcji przeznaczonych dla adeptów nowego rodzaju broni. 2 kwietnia 1907 roku za zasługi podczas obrony Port Artur otrzymał złotą szablę z napisem „za męstwo”, a w listopadzie był oskarżycielem floty w sprawie wypadku carskiego jachtu Sztandart. Skrytykował wówczas nie tylko wyższych oficerów, ale i służby odpowiedzialne za kwestie hydrograficzne. Naraził się tym zwierzchnikom i był powoli odsuwany od służby na morzu. 18 grudnia 1907 roku objął stanowisko młodszego oficera flagowego Floty Bałtyckiej. W sierpniu 1908 roku, podczas wielkich manewrów na Bałtyku, gdzie dowodził tak zwaną Flotą Defensywną, poniósł całkowitą porażkę jako dowódca. W rezultacie utracił stanowisko[16]. W sierpniu 1909 roku został awansowany do stopnia wiceadmirała i odsunięty od dowodzenia oddziałem szkolnym torpedowców. Skierowano go na stanowisko lądowe jako członka Rady Admiralicji. Jeszcze przed śmiercią został odznaczony kolejnym orderem, tym razem św. Anny I klasy (18 grudnia 1910 roku).

Wiceadmirał Edward Szczęsnowicz zmarł 3 stycznia 1911 roku z przyczyn nie do końca wiadomych. Nabożeństwo żałobne odbyło się w katolickim kościele Błogosławionej Dziewicy Marii. Jego ciało spoczęło wśród huku salw i dźwięków orkiestry na rzymskokatolickim cmentarzu Wyborskim Petersburga. Niestety grób wiceadmirała nie zachował się do naszych czasów, zresztą jak i cały cmentarz. Także dom, w którym mieszkał, został zburzony w 1941 roku, wskutek niemieckiego nalotu[17].

Bibliografia
Artykuły
Afonin N. N., Pancernik Rietvizan [w:] "Morze, statki i okręty" 2002, nr 4, s. 52–58.
Trawicki L., Polacy na Rietwizanie [w:] "Morze, statki i okręty" 2004, nr 3, s. 42–52.
Opracowania
Dyskant J.W., Michałek A., Port Artur – Cuszima 1904–1905, Warszawa 2005.
Herma M., Rosyjska flota wojenna na Bałtyku w latach 1905–1917, Kraków 2010.
Kowner R., The A to Z of the Russo-Japanese War, Lanham–Toronto–Plymouth 2009.
Olender P., Wojna rosyjsko-japońska na morzu 1904-1905. Działania na morzu, Kraków 2010.
Pałasz-Rutkowska E., Wojna japońsko-rosyjska a Polacy [w:] W poszukiwaniu polskich grobów w Japonii, pod red. E. Pałasz-Rutkowskiej, Warszawa 2010, s. 48-69.
Polski Słownik Biograficzny, pod red. I. Homoli-Skąpskiej (hasło: Szczęsnowicz Edward), Warszawa–Kraków 2011, tom 47, z. 3, s. 422–424.
Wieczorkiewicz P. P., Historia wojen morskich. Wiek Pary, T. 2, Londyn 1995.
Zbierski A., Cieślak M., Trawicki L., Udział Polaków w wojnie rosyjsko-japońskiej na morzu w latach 1904-1905, Gdańsk 2000.
Wspomnienia
Szczęsnowicz E., Pławanije eskadriennogo bronienosca Rietwizan 1902–1904 gg (wospominanija komandira), Sankt-Peterbursg 1999.



Przypisy
↑ 1. Mamert Stankiewicz (1889–1939) – przed odzyskaniem niepodległości ukończył w Petersburgu Morski Korpus Kadetów, w czasie I wojny światowej służył na krążowniku pancernym Riurik, w Polsce przedwojennej służył w stopniu komandora podporucznika, w latach 30. był kapitanem transatlantyku Piłsudski.
↑ 2. Wszystkie daty występujące w tekście podano według kalendarza gregoriańskiego.
↑ 3. Ojciec Edwarda w wieku 18 lat zgłosił się do służby w wojsku polskim, do którego został przyjęty we wrześniu 1830 roku, już jako podoficer wziął udział w postaniu listopadowym. Po klęsce zesłany w 1833 roku do Archangielska, gdzie pracował jako rzemieślnik 4. klasy 8. roboczego ekipażu resortu morskiego. Spędził tam wraz z rodziną prawie 30 lat, katolik. Zob. Polski Słownik Biograficzny, pod red. I. Homoli-Skąpskiej, (hasło: Szczęsnowicz Edward), Warszawa–Kraków 2011, T. 47., s. 422.; E. Szczęsnowicz, Pławanije eskadriennogo bronienosca Rietwizan 1902–1904 gg (wospominanija komandira), Sankt-Peterburg 1999, s. 5.
↑ 4. Miał starszego brata Aleksandra, który urodził się w 1845 roku (wiadomo, że ukończył Morską Szkołę Inżynieryjną w Kronsztadzie i Akademią Morską w Petersburgu), i siostrę Emilię urodzoną w 1847 roku.
↑ 5. P. P. Wieczorkiewicz, Historia wojen morskich. Wiek Pary, T.2, Londyn 1995, s. 366.
↑ 6. Siłą rzecz młody Edward zasilił więc już i tak liczne grono Polaków, którzy podjęli się służby u zaborcy. Szerzej o samym problemie zob. E. Pałasz-Rutkowska, Wojna japońsko-rosyjska, a Polacy [w:] W poszukiwaniu polskich grobów w Japonii, pod red. E. Pałasz-Rutkowskiej, Warszawa 2010, s. 48-69.
↑ 7. Stopień przysługujący ostatniemu rocznikowi Szkoły Morskiej. Dziś odpowiednikiem byłby podchorąży.
↑ 8. L. Trawicki, Polacy na Rietwizanie [w:] Morze, statki i okręty 2004, nr 3, s. 44.
↑ 9. W. Kozyr, Putem czesti i slawy, http://gazetam.ru/no190301/st04.htm [dostęp on-line 10.04.12]
↑ 10. L. Trawicki, Polacy na Rietwizanie…, s. 44.
↑ 11. A. Zbierski, M. Cieślak, L. Trawicki, Udział Polaków w wojnie rosyjsko-japońskiej na morzu w latach 1904–1905, Gdańsk 2000, s. 127.
↑ 12. Ibidem, s. 127.
↑ 13. Nazwa pochodzi od szwedzkiego zawołania bojowego. Szerzej o samej konstrukcji, uzbrojeniu i historii powstania: N. N. Afonin., Pancernik Rietvizan [w:] „Morze, statki i okręty” 2002, nr 4, s. 52–58.; R. Kowner, The A to Z of the Russo-Japanese War (hasło: Retvizan), Lanham–Toronto–Plymouth 2009, s. 316.
↑ 14. W czasie nocnego starcia z 8 na 9 lutego 1904 roku okręt Szczęsnowicza trafiono w prawą burtę. Z kolei w czasie bitwy na Morzu Żółtym Szczęsnowicz w krytycznym momencie bitwy skierował Rietwizana wprost na flagowy okręt nieprzyjaciela. W czasie starcia został ranny. Szerzej o samych starciach z udziałem okrętu dowodzonego przez Szczęsnowicza: P. Olender, Wojna rosyjsko-japońska 1904–1905. Działania na morzu, Kraków 2010.
↑ 15. J. W. Dyskant, A Michałek, Port Artur–Cuszima 1904–1905, Warszawa 2005, s. 247.
↑ 16. M. Herma, Rosyjska flota wojennana Bałtyku w latach 1905–1917, Kraków 2010, s. 116–117.
↑ 17. W. Kozyr, Putem czesti i slawy, http://gazetam.ru/no190301/st04.htm [dostęp: 10.04.12]

Autor informacji:

Paweł Łyziński
justwatch19
Posty: 1
Rejestracja: 07 mar 2016, 15:54

Re: Na służbie w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego.

Post autor: justwatch19 »

@Adambik, masz tak lekkie pióro, że się świetnie czyta, dowiaduje ciekawych rzeczy, aż chce się więcej dowiadywać za każdym razem :)

___________________________
psychoterapia Warszawa
ODPOWIEDZ

Wróć do „Ziemie polskie pod zaborami ogólnie”