Piotr Wysocki

[Otton III]

Piotr Jacek Wysocki (ur. 10 września 1797 w Winiarach, obecnie dzielnicy Warki, zm. 6 stycznia 1875 w Warce) – pułkownik Wojska Polskiego, żołnierz powstania listopadowego, działacz niepodległościowy, przywódca sprzysiężenia podchorążych, które doprowadziło do wybuchu powstania listopadowego (29 listopada 1830), zesłaniec. 3 marca 1831 został odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari (numer krzyża 1).

Młodość
Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Odrowąż, wywodzącej się z Chociwia Wielkiego. Był jednym z czterech synów Jana i Katarzyny Wysockich. W młodości kształcił się w Warszawie, najpierw w szkole pijarskiej, a następnie, od roku 1818, jako kadet w Szkole Podchorążych Piechoty. Służba w 4. pułku grenadierów, stosunki panujące w polskiej armii, zwierzchność cara i ciężkie warunki służby wpłynęły na poglądy Wysockiego, zbliżając go tym samym do kół patriotycznych.

Gdy w 1828 roku został instruktorem w Szkole Podchorążych, energicznie zabrał się do stworzenia i działań wewnątrz tajnego związku niepodległościowego, zwanego potocznie Sprzysiężeniem Wysockiego.

Powstanie listopadowe
Wieczorem 29 listopada 1830 r. poderwał do powstania podchorążych, wchodząc do Szkoły Podchorążych, przerywając zajęcia z taktyki - wygłaszając mowę: "Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech będą Termopilami dla wrogów.

Po wybuchu powstania został mianowany kapitanem, w powstaniu dosłużył się stopnia pułkownika, był adiutantem naczelnego wodza Michała Radziwiłła. Uczestniczył w bitwie pod Wawrem, pod Grochowem, bitwie pod Dobrem i bitwie pod Okuniewem. Brał udział w wyprawie generała Józefa Dwernickiego na Wołyń, przeszedł granicę austriacką, ale uniknął internowania i przedostał się z powrotem do kraju. We wrześniu 1831 roku, będąc dowódcą 10 pułku piechoty liniowej, został ranny podczas walk w obronie warszawskiej Woli i 6 września 1831 roku dostał się do niewoli rosyjskiej.

Zesłanie
Więziony w Bobrujsku, w twierdzy zamojskiej, w osławionym więzieniu w pokarmelitańskim klasztorze w Warszawie na Lesznie. Trzykrotnie skazany na śmierć: 29 października 1831 r. i 29 listopada 1833 r. dwukrotnie został skazany na karę śmierci przez powieszenie, lecz ukaz carski zamienił wyrok na 20 lat ciężkich robót na Syberii. Miejscem zesłania była początkowo wioska Aleksandrowsk pod Irkuckiem. Po próbie ucieczki, za co skazano go na karę półtora tysiąca batów, został karnie przeniesiony na katorgę do kopalni miedzi w Akatui w kolonii katorżniczej w Nerczyńsku, gdzie pracował przykuty do taczki. Na mocy amnestii carskiej w 1857 roku, pozwolono mu wrócić do kraju, z tym jednak zastrzeżeniem, że miał się trzymać z dala od Warszawy.

Pobyt w Warce
27 października 1857 wrócił z zesłania. Zamieszkał w podarowanym mu przez społeczeństwo domu tzw. "na wójtowstwie" w Warce przy ul. Wójtowskiej 24 – obecnie pomnik. Poświecił się pracy historycznej. W Paryżu (1867) ukazał się jego pamiętnik. Zorganizował przeniesienie domniemanych zwłok ks. Trojdena I i Ziemowita z kościoła podominikańskiego do kościoła pw. MB Szkaplerznej (pofranciszkański), fundując pamiątkową tablicę. Pozostał osobą samotną. Zmarł w Warce 6 stycznia 1875 roku jako bohater narodowy, pochowany został na miejscowym cmentarzu. Jego pogrzeb stał się wielką narodową manifestacją. Na płycie nagrobnej wyryto napis: "Wszystko dla ojczyzny – nic dla mnie".

Pamiętnik Piotra Wysockiego
Wysocki jest autorem "Pamiętnika Piotra Wysockiego o powstaniu 29 listopada 1830 roku". Pamiętnik opisuje wydarzenia Nocy Listopadowej, został napisany w Warszawie 9 grudnia 1830 r. Wydanie paryskie ukazało się w 1867 roku. wraz z komentarzem Leonarda Rettla i fragmentem wspomnień Agatona Gillera. Wydanie krajowe z 2006 roku jest wiernym przedrukiem tekstu wydania paryskiego z 1867 r. Istniały prace Piotra Wysockiego niepublikowane, o których wspomina Aleksander Kraushar.

Postać Piotra Wysockiego w literaturze i sztuce
Bohater dramatów: "Noc Listopadowa" Stanisława Wyspiańskiego, III części "Dziadów" Adama Mickiewicza, "Niebezpiecznie panie Mochnacki" Jerzego Mikke, powieści Edmunda Jezierskiego: "Noc Listopadowa (Piotr Wysocki)", "W pętlach bezwładu", Walerego Przyborowskiego "Reduta Woli", Jerzego Andrzejewskiego "100 lat temu i dziś". Sprzysiężenie Wysockiego przedstawione jako spisek koronacyjny w "Kordianie", Juliusza Słowackiego, gdzie pewne cechy Piotra Wysockiego niesie postać Podchorążego. W scenie Salon warszawski III części "Dziadów" Wysocki wypowiada zdanie:

"Powiedz raczej: na wierzchu. Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi."


Piotr Wysocki jest również bohaterem piosenki Jacka Kaczmarskiego "Starość Piotra Wysockiego".

Film Michała Dudziewicza "Fucha" z 1983 r. (na podstawie opowiadania Jana Himilsbacha "Partanina") jest fabularną opowieścią o renowacji grobu Piotra Wysockiego.