Aleksander Wielopolski

[Otton III]

Aleksander Wielopolski herbu Starykoń (ur. 13 marca 1803 w Sędziejowicach – zm. 30 grudnia 1877 w Dreźnie) – polski polityk, hrabia, margrabia Gonzaga-Myszkowski, XIII ordynat pińczowski.

Biografia
Odbył studia prawnicze i filozoficzne w Warszawie, Paryżu i w Getyndze. W czasie powstania listopadowego odbył, z ramienia Rządu Narodowego, misję dyplomatyczną do Londynu. W 1831 został wybrany posłem z powiatu grodzieńskiego na sejm powstańczy. W 1846, będąc pod wrażeniem okrucieństw do jakich dochodziło w Galicji, wystosował List szlachcica polskiego do ks. Metternicha, w którym postulował oparcie się Polski o Rosję przeciw Niemcom i Austrii. W 1848 był współzałożycielem galicyjskiego stronnictwa konserwatywnego. Uczestnik kongresu Słowiańskiego w Pradze.

Od marca do października 1861, z rekomendacji generalnego prokuratora senatu, dyrektor Komisji Wyznań i Oświecenia Publicznego w rządzie Królestwa Polskiego. 7 kwietnia 1861 na wniosek Wielopolskiego uchwalono nową ustawę o zbiegowiskach. Jej przepisy głosiły, że w razie zebrania się tłumu manifestantów należy trzykrotnie wezwać go do rozejścia, po czym można już użyć broni palnej. Decyzja ta utorowała drogę do masakry bezbronnej ludności Warszawy przez wojsko rosyjskie 8 kwietnia na Placu Zamkowym.

Na tym stanowisku ukrócił samowolę urzędników carskich, zastępował ich Polakami, opracował plan pomnożenia liczby szkół elementarnych i średnich, w 1862 utworzył w Warszawie, na bazie Akademii Medyko-Chirurgicznej, Szkołę Główną. Przywrócił Radę Stanu Królestwa Polskiego, wprowadził reformujące i porządkujące system administracji ustawy o samorządzie gmin miejskich i wiejskich, powiatów i guberni. Jego zasługą jest także wprowadzenie oczynszowania chłopów i równouprawnienia Żydów. Żądania uznania przez Polaków status quo i wyrzeczenia się dążeń niepodległościowych spowodowały jego poróżnienie się z wieloma działaczami polskimi, natomiast śmiałe reformy zniechęciły do niego carską administrację.

Pokłócony z agresywnymi wobec Polaków władzami rosyjskimi w Warszawie złożył dymisję i wyjechał w 1861 do Petersburga. Tam zdobył przychylność dworu dla swoich poglądów (przekonywał, że tylko poważne ustępstwa wobec Polaków mogą uspokoić "wrzącą" sytuację w Królestwie) i wrócił w czerwcu 1862 jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego. Rewolucjoniści ze stronnictwa Czerwonych odpowiedzieli dwoma zamachami na jego życie. Przerażone grożącą wojną sytuacją stronnictwo Białych zaproponowało Wielopolskiemu współpracę, ten jednak odmówił. W 1863 dla powstrzymania działań konspiracyjnych zmierzających do konfrontacji z Rosją zarządził tzw. brankę do wojska rosyjskiego. Opozycja zadecydowała w tej sytuacji o rozpoczęciu powstania. Wobec niepowodzeń w walce z nastrojami rewolucyjnymi utracił zaufanie cara Aleksandra II i otrzymał dymisję ze stanowiska. W lipcu 1863 opuścił Warszawę. Zrażony do polityków polskich i rosyjskich oraz do społeczeństwa polskiego resztę życia spędził bezczynnie w Dreźnie.

Indywidualista obdarzony potężnym intelektem. Wprowadził wiele istotnych reform. Przeciwnik polityki konfrontacyjnej w stosunku do zaborcy, zwolennik idei pozytywistycznych, uciekał się jednak niekiedy do rozwiązań siłowych. Nie był lubiany w nastawionym rewolucyjnie społeczeństwie polskim. Szorstki, arogancki i bezkompromisowy w życiu codziennym (wsławił się kilkunastoletnim procesem o ogromne posiadłości Ordynacji Pińczowskiej) nie potrafił współpracować ani z antyrosyjską polską opozycją, ani z antypolskimi przedstawicielami władz rosyjskich. Sceptyczny wobec rodaków ("dla Polaków można czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy"), gardził opinią publiczną. Osamotniony w swoich poglądach, niezrozumiany i skonfliktowany tak z polskimi rewolucjonistami jak i z carskimi urzędnikami, zrażony do nastawionego konfrontacyjnie polskiego społeczeństwa wycofał się z życia politycznego spędzając ostatnie lata życia na przymusowej bezczynności. Zmarł po ciężkiej chorobie. Jego zwłoki zostały sprowadzone do kraju i spoczęły w podziemiach kościoła pw. św. Ducha i Matki Boskiej Bolesnej w Młodzawach Małych - nekropolii ordynatów pińczowskich; jego marmurowy nagrobek usytuowany jest w kościele pomiędzy prezbiterium a północnym ramieniem transeptu.

Rodzina
Syn Józefa Stanisława Wielopolskiego i Eleonory z Dembińskich. Dwukrotnie żonaty: z Teresą Potocką herbu Pilawa (1806-1831) oraz z Pauliną Apolonią Potocką (1813-1895), która urodziła mu dwóch synów: Zygmunta (1833-1902) i Józefa (1834-1901).