Adam Jerzy Czartoryski (ur. 14 stycznia 1770 w Warszawie, zm. 15 lipca 1861) – polski książę, mąż stanu, rosyjski minister spraw zagranicznych (1804-1806), senator-wojewoda Królestwa Polskiego (1815), prezes Rządu Narodowego (1831), prezes Senatu, pisarz, mecenas sztuki i kultury, odznaczony Orderem Orła Białego (w 1815).
Syn księcia gen. Adama Kazimierza Czartoryskiego (1734-1823 w Sieniawie) i Izabeli z domu Flemming, brat Marii Wirtemberskiej. Mąż ks. Anny Zofii Sapiehy (1799-1864) h. Lis – córki Aleksandra Antoniego Sapiehy, adiutanta cesarza Napoleona I, ojciec Władysława- fundatora Muzeum Czartoryskich w Krakowie i księcia Witolda Czartoryskiego (1824-1865) oraz Izabeli Elżbiety Czartoryskiej – żony Jana Kantego Działyńskiego.
Otrzymał staranne wykształcenie domowe (jego nauczycielem był Gotfryd Ernest Groddeck), które dopełnił podróżami zagranicznymi. W 1786 wyruszył do Niemiec, gdzie poznał Johanna Wolfganga Goethego, Christopha Martina Wielanda i Johanna Gottfrieda Herdera. W Paryżu przedstawiony został królowej Francji Marii Antoninie. Tam nawiązał współpracę ze Scypionem Piattolim. W 1788 powrócił do kraju, jednak już w 1789 wyjechał do Anglii i Szkocji, gdzie podjął studia w Edynburgu. Do Polski powrócił w 1791.
Wojna polsko-rosyjska 1792
Jako ochotnik wstąpił w 1792 do armii litewskiej i brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej. Zdobył Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari za udział w bitwie pod Grannem. Wraz z resztą armii litewskiej oskarżał władze i króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o zdradę.
Powstanie kościuszkowskie
W czasie powstania 1794 przebywał za granicą w Brukseli i w Wiedniu. Po zniszczeniu Puław przez wojska rosyjskie, rodzice za radą generał-gubernatora-litewskiego Nikołaja Repnina wysłali swoich synów do Sankt Petersburga.
Pobyt w Rosji
W Rosji został kamerjunkrem Pułku Gwardii Konnej. Awansowany później do stopnia brygadiera był adiutantem wielkiego księcia Aleksandra I. Nawiązał romans z żoną Aleksandra wielką księżną Elżbietą Aleksiejewną. Po urodzeniu ich córki, książę Adam został mianowany posłem rosyjskim w Królestwie Sardynii. W 1801 powrócił do Rosji. W 1802 przeprowadzono reformę władz imperium według zaleceń księcia Adama. Utworzono 8 ministerstw i komitet ministrów pod przewodnictwem cesarza. Czartoryski został zastępcą Aleksandra Woroncowa, mianowany członkiem rady do spraw szkolnych W Ministerstwie Oświaty i członkiem komitetu urządzania Żydów. Po utworzeniu okręgu naukowego wileńskiego, w 1803 objął jako kurator władzę szkolną w 8 guberniach zachodnich Rosji. Na tym stanowisku był m.in. zwierzchnikiem odnowionego Uniwersytetu Wileńskiego.
Został przyjacielem i doradcą cesarza Aleksandra I. Mianowany przez niego w 1803 kuratorem wileńskiego okręgu naukowego przyczynił się do rozwoju oświaty na wschodnich ziemiach zabranych dawnej Rzeczypospolitej, rozbudował sieć szkół parafialnych z językiem polskim. Położył duże zasługi w rozkwicie Uniwersytetu Wileńskiego. W 1824 po procesie filomatów i filaretów podał się do dymisji.
W latach 1804-1806 pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Rosji. Był zwolennikiem rozwoju zjednoczonej Polski pod berłem rosyjskim (tzw. plan puławski). Był członkiem rosyjskiego Senatu i Rady Państwa. Orientacji prorosyjskiej pozostał wierny także w okresie Księstwa Warszawskiego. Po ataku francuskim na Rosję w 1812 wziął dymisję ze stanowisk państwowych i wyjechał za granicę. Jego osoba była brana pod uwagę w trakcie rozpatrywania kwestii polskiej. Proponowano uczynienie księcia Adama wicekrólem odbudowanego państwa polskiego. Po klęsce Napoleona w Rosji, ministrowie Księstwa Warszawskiego zwrócili się do Czartoryskiego z propozycją przyłączenia księstwa do Rosji, z zachowaniem konstytucji 3 maja lub odmienionej konstytucji księstwa. W 1814 w Chaumont Czartoryski przedstawił Aleksandrowi program połączenia 8 guberni litewsko-ruskich z Księstwem Warszawskim.
Królestwo Kongresowe
W czasie kongresu wiedeńskiego jako doradca Aleksandra I współdziałał w utworzeniu konstytucyjnego Królestwa Polskiego. 23 listopada 1814 został przyjęty do loży masońskiej Świątynia Izis. Od lipca 1814 stał na czele Komitetu Cywilnego Reformy i uczestniczył w przygotowaniu ustawy konstytucyjnej. 15 czerwca 1815 został wiceprezesem Rządu Tymczasowego. 1 grudnia 1815 mianowany senatorem-wojewodą Królestwa Kongresowego. Następnie za sprawą wielkiego księcia Konstantego i carskiego komisarza Nikołaja Nowosilcowa został odsunięty od funkcji politycznych w rządzie i skupił się na sprawach oświatowych. Po śmierci Aleksandra I przeszedł do opozycji konserwatywnej.
25 września 1817 ożenił się z księżniczką Anną Zofią z domu Sapiehą.
Sąd sejmowy 1827-1828 idąc za jego wskazówkami uniewinnił oskarżonych o zdradę stanu.
Powstanie listopadowe
Po wybuchu powstania listopadowego w nocy z 29 na 30 listopada książę Czartoryski wszedł w skład Rady Administracyjnej a 3 grudnia został prezesem Rządu Tymczasowego, a następnie Rządu Narodowego do 15 sierpnia 1831. W początkowym okresie liczył na ugodę z carem Mikołajem I, później zaś na interwencję dyplomatyczną państw zachodnich. Po upadku powstania udał się na emigrację. Za udział w powstaniu cesarz Mikołaj I Romanow skazał go na karę śmierci przez ścięcie toporem.
Emigracja
25 lutego 1832 w czasie swojego pobytu w Wielkiej Brytanii powołał Literary Association of the Friends of Poland, stowarzyszenie mobilizujące brytyjską opinię publiczną wokół sprawy polskiej. W 1833 osiadł w Paryżu, kupując w 1843 Hôtel Lambert. Stanął na czele stronnictwa konserwatywnego Hôtel Lambert. Popierał antyrosyjską politykę państw europejskich, a także ruchy rewolucyjne i narodowe, upatrując w nich możliwość odbudowy Polski.
W 1839 wiązał nadzieje dla sprawy polskiej z wybuchem konfliktu międzynarodowego o Belgię. Umieszczał oficerów i żołnierzy Polaków w armiach hiszpańskiej i portugalskiej, by przygotowywać kadry przyszłego wojska polskiego. Pragnął związać sprawę polską z antyrosyjskim powstaniem górali Szamila. W 1839 upadł projekt ogłoszenia księcia Adama królem Polski na emigracji. W 1840 Czartoryski podjął się przeprowadzenia programu odnowienia świata słowiańskiego w oparciu o imperium osmańskie. W 1841 powstała wschodnia agencja główna, kierowana przez Michała Czajkowskiego, a w 1843 agencja zachodnia Ludwika Orpiszewskiego. W czasie Wiosny Ludów przebywał w Berlinie, gdzie całkowicie rozczarował się do koncepcji wspólnego polsko-francusko-pruskiego wystąpienia przeciw Rosji. W okresie wojny krymskiej 1853-1856 patronował polskim formacjom wojskowym w Turcji. Po pokoju paryskim w 1856 wycofał się z czynnego życia politycznego.
W 1858 odwiedził Gołuchów. W Wiedniu został przyjęty przez cesarza Franciszka Józefa I. W 1860 powołał Bureau des Affaires Polonaises.
Mecenat naukowy i twórczość literacka
Był także mecenasem literatury i sztuki. Był jednym ze współtwórców założonego w 1832 Towarzystwa Literackiego a od 1853 jego dożywotnim prezesem. Współtworzył także Stowarzyszenie Pomocy Naukowej oraz Bibliotekę Polską w Paryżu.
Pisał dzieła z zakresu polityki, ale również wiersze i poematy często związane tematycznie z Puławami. Do bardziej znanych należą: "Bard Polski" (wydany w 1840), "Powązki" (wydane w 1918) oraz pamiętnik: "Memoires"(t. 1-2, wydany w 1887) tłumaczenie polskie "Pamiętniki ks. Adama Jerzego Czartoryskiego..." (wydane w 1904-1905 w Krakowie). Znane są także jego rozprawy o Kniaźninie, Niemcewiczu i Kancie. Przekładał również dzieła Horacego, Sofoklesa i Pindara.
Został także wprowadzony na karty literatury polskiej przez Słowackiego w Kordianie oraz Wyspiańskiego w Lelewelu.
Zmarł w Montfermeil pod Paryżem. Został pochowany na polskim cmentarzu w Montmorency. W sierpniu 1865 trumny ze szczątkami księcia oraz jego żony (zmarłej w 1864) przewieziono do Sieniawy na Podkarpaciu, gdzie zostały złożone w rodowej krypcie.
Adam Jerzy Czartoryski
Obszerny opis dziejów całości życia oraz dokonań wybitnej postaci.
-
- Moderator
- Posty: 524
- https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
- Rejestracja: 10 paź 2010, 17:48
Przejdź do
- Historia Polski
- ↳ Regulamin oraz ogłoszenia
- ↳ Czasy przed powstaniem państwa polskiego
- ↳ Ziemie polskie przed przybyciem Słowian
- ↳ Plemiona słowiańskie na ziemiach polskich
- ↳ Kultura i wierzenia Słowian
- ↳ Czasy przed powstaniem państwa polskiego ogólnie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska Piastów
- ↳ Państwo pierwszych Piastów
- ↳ Polska dzielnicowa
- ↳ Zjednoczone Królestwo
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Polska Piastów ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska Jagiellonów
- ↳ Rządy Andegawenów w Polsce
- ↳ Polityka wewnętrzna i przemiany ustrojowe
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Stosunki polsko-litewskie
- ↳ Konflikt polsko-krzyżacki
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Polska Jagiellonów ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska króli elekcyjnych
- ↳ Pierwsi władcy elekcyjni
- ↳ Wazowie na tronie polskim
- ↳ Wiśniowecki i Sobieski
- ↳ Sasi na tronie polskim
- ↳ Stanisław August Poniatowski
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Bitwy, wojny i kampanie
- ↳ Polska króli elekcyjnych ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Ziemie polskie pod zaborami
- ↳ Epoka napoleońska
- ↳ Powstania
- ↳ I Wojna Światowa
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Życie polityczne na emigracji
- ↳ Ziemie polskie pod zaborami ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Dzieje II Rzeczypospolitej
- ↳ Bitwy, wojny i kampanie
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Ustrój, polityka zagraniczna
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Dzieje II Rzeczypospolitej ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ II Wojna Światowa (1939-1945)
- ↳ Kampania wrześniowa
- ↳ Polacy na wojennych frontach
- ↳ Państwo podziemne i okupacja
- ↳ Powstanie Warszawskie
- ↳ Polityka, dyplomacja
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ II Wojna Światowa ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia PRL
- ↳ Wprowadzenie demokracji ludowej 1945-1956
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Opozycja i protesty w PRL
- ↳ Polityka, ustrój i dyplomacja
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Historia PRL ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia III Rzeczypospolitej
- ↳ Życie polityczne III RP
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Polska polityka zagraniczna
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Historia III RP ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia Polski ogólnie
- ↳ Inne zagadnienia dotyczące historii Polski
- ↳ Alternatywna historia Polski
- ↳ Teksty źródłowe
- ↳ Zamki i pałace
- ↳ Tablice historyczne
- ↳ Słownik historyczny
- ↳ Drzewa genealogiczne
- ↳ Artykuły historyczne
- ↳ Historia lokalna
- ↳ Historia Polski na YouTube
- ↳ Ciekawostki historyczne na HistoriaPolski.eu
- ↳ Aktualności historyczne
- Działy specjalne powiązane z historią Polski
- ↳ Numizmatyka
- ↳ Heraldyka
- ↳ Archeologia Polski
- ↳ HistoriaPolski.eu for english users
- Recenzje
- ↳ Książki historyczne
- ↳ Filmy historyczne
- ↳ Gry komputerowe
- ↳ Strony internetowe o historii Polski
- ↳ Wolna Polska - prawdziwe informacje
- Pozostałe sekcje
- ↳ Hyde Park
- ↳ Pomoc dla użytkowników
- ↳ KONKURSY, PLEBISCYTY, QUIZY
- ↳ Humor
- Zaprzyjaźnione strony
- ↳ Artur Rogóż - Złote Finanse
- ↳ Serwis www.kliniska.com
- ↳ Wydawnictwo Bellona
- ↳ Polskie Dzieje - Historia Polski w Internecie
- ↳ Godło.pl
- ↳ II WOJNA ŚWIATOWA - największa baza danych dotyczących światowego konfliktu
- ↳ Nieznana historia
- ↳ Archiwa historyczne Videofact po polsku
- ↳ DENARY Władców Polski. Najstarsze polskie monety
- ↳ Historyczne bitwy
- ↳ historia-news.pl
- ↳ Ale Historia
- ↳ Forum Historyczne - historyk.eu
- ↳ Temida i Klio - historia prawa
- ↳ Wlochy.edu.pl: Włochy - Portal edukacyjno informacyjny
- ↳ Porty lotnicze i informacje o portach lotniczych
- ↳ historiami.pl Historia, tajemnice, opowieści, zagadki, fakty