Sformowanie 3. Pułku Ułanów Wielkopolskich

Formowanie Wojska Polskiego odbywało się w skomplikowanej sytuacji politycznej. Natrafiało na poważne trudności natury organizacyjno-kadrowej. Miało dość często charakter improwizowany i spontaniczny. Niekiedy wymuszane było zmieniającymi się warunkami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi odradzającego się państwa.
Na przełomie października i listopada 1918 gotową formację kadrową stanowiła tylko Polska Siła Zbrojna, złożona z dwóch pułków piechoty i różnych oddziałów pomocniczych.
Zdecydowano się na pobór żołnierzy byłych polskich formacji wojskowych oraz na członków tajnych organizacji.
Możliwości werbunkowe kształtowały się nieźle. Szeregi POW liczyły ponad 30 000 członków. W kraju znajdowało się przeszło 15 000 byłych legionistów i ponad 20 000 żołnierzy zdemobilizowanych w Rosji.
Zasadnicze rezerwy mobilizacyjne stanowili jednak mieszkańcy byłego Królestwa Polskiego i Polacy służący w szeregach obcych armii. W dalszej przyszłości można było liczyć ponadto na żołnierzy służących jeszcze w polskich formacjach wojskowych w Rosji oraz na żołnierzy z Armii gen. Hallera we Francji.
karateka
Posty: 161
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 13 mar 2011, 05:42

Sformowanie 3. Pułku Ułanów Wielkopolskich

Post autor: karateka »

O kawalerii II Rzeczypospolitej przez wiele lat nie można było rozmawiać i pisać, nie obchodzono świąt upamiętniających tę wspaniałą formację Wojska Polskiego. Władze PRL-u starały się wymazać pamięć o kawalerzystach walczących w kampanii polskiej 1939 roku, ponieważ ich poświęcenie i bohaterstwo zagrażało ówczesnemu systemowi. Dziś, w wolnej Polsce możemy dostrzec, że przez pięćdziesiąt lat próby wymazania dzielnych kawalerzystów ze świadomości społeczeństwa nie udały się. Tradycje kawaleryjskie są kultywowane w postaci książek i artykułów, grup rekonstrukcyjnychodtwarzających pułki kawaleryjskie, wydarzeń takich jak Dni Ułana w Poznaniu i inne, gdzie można oglądać pokazy kawaleryjskie. Jest to wspaniała lekcja żywej historii. Czytelnicy serwisu Konflikty.pl będą mogli zapoznać się z historią jednego z pułków kawalerii II RP: 3. Pułku Ułanów Wielkopolskich, który w 1920 roku otrzyma nazwę 17. Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego. Serdecznie zapraszamy do pierwszego z cyklu artykułów poświęconych jego historii.

11 listopada 1918 roku to jeden z najważniejszych dni w historii Polski. Po 123 latach zaborów Polska wreszcie była wolna, pierwsza wojna światowa uwolniła nasz kraj od jarzma zaborców, jednak często zapominamy, że ogłoszenie niepodległości nie zakończyło walk. Dla Polaków był to dopiero początek drogi do wolnej ojczyzny. Musieliśmy przelać wiele krwi, aby wywalczyć kształt granic. Na wschodzie w pierwszych latach walczyliśmy z Ukraińcami, Litwinami, z bolszewikami o Kresy Wschodnie, toczyły się spory o Warmię, Mazury, gdzie zadecydował plebiscyt, na Śląsku Cieszyńskim trwały zatargi z Czechami, walczyliśmy o Śląsk Opolski i Pomorze. Pokonane w wojnie Niemcy nie chciały pogodzić się z utratą Wielkopolski. O przynależność tego terenu do wolnej Polski tamtejsza ludność musiała wystąpić zbrojnie.

Konflikty z Niemcami, chęć uwolnienia się spod ucisku zaborcy i odzyskania niepodległości doprowadziły do patriotycznie nastawione społeczeństwo Wielkopolski powstania. Wydarzeniem, które dało sygnał do podjęcia walk, był przyjazd do Poznania 26 grudnia 1918 roku członka Komitetu Narodowego Polskiego Ignacego Jana Paderewskiego (delegata podczas konferencji wersalskiej i późniejszego premiera II RP). Na czele powstania stał major Stanisław Taczak, który stworzył sprawnie działające Dowództwo Główne. Dzięki jego pracy zorganizowane zostały oddziały powstańcze, co w późniejszym czasie doprowadziło do stworzenia regularnego wojska.

Gniezno wyzwolono z rąk niemieckich jako jedno z pierwszych miast podczas powstania. W mieście skoszarowane były dwa pułki niemieckie: 49. pułk piechoty i 12. pułk dragonów. W dniach 28 i 29 grudnia pułki te rozbrojono, a żołnierze niemieccy wyjechali na zachód. W koszarach 12. pułku dragonów znajdowało się kilkaset koni, zapasy karabinów, szabel, lanc i rzędów końskich oraz mundurów. Znaleziono także 50.000 marek, które wykorzystano przy organizacji oddziałów.

Na początku stycznia 1919 roku Dowództwo Główne w Poznaniu mianowało podpułkownika Kazimierza Grudzielskiego dowódcą frontu północnego (II Okręg Wojskowy), obejmującego powiaty: Gniezno, Września, Środa i Witkowo. Zgodnie z rozkazem tworzenia regularnego wojska polskiego podpułkownik Grudzielski powierzył podporucznikowi Edwardowi Grabskiemu (byłemu oficerowi rezerwy 4. pułku huzarów pruskich) sformowanie oddziału kawalerii. 6 stycznia 1919 roku podporucznik Grabski otworzył w Gnieźnie biuro werbunkowe. Do 10 stycznia udało się dzięki dużej liczbie ochotników stworzyć szwadron jazdy w sile dwustu szabel. Ze względu na to, że w Poznaniu formowano 1. pułk ułanów, oddział podporucznika Grabskiego otrzymał nazwę 2. Pułku Ułanów Wielkiego Księstwa Wielkopolskiego.

Następnego dnia po sformowaniu szwadronu jazdy, w związku z planowanym kontrnatarciem oddziałów powstańczych na Szubin i Żnin, podporucznik Grabski wydzielił ze szwadronu oddział w sile czterdziestu kawalerzystów pod dowództwem plutonowego Mazurka. Plutonu użyto jako służby rozpoznawczej w rejonie jeziora biskupińskiego i ubezpieczenia akcji powstańców na Rynarzewo. 15 stycznia pluton bez strat powrócił do Gniezna.

W dalszym ciągu formowano kolejne szwadrony. Od 15 stycznia podporucznik Grabski przystąpił do formowania 2. szwadronu mimo przekazania czterystu koni z rzędami i bronią białą do Kalisza. Do służby liniowej nadawało się jedynie sto koni. 1. szwadron podporucznik Grabski oddał pod komendę podporucznika Jaczyńskiego. Dowódcą 2. szwadronu został podporucznik Tadeusz Obrębowicz. Dowództwo Główne wydało Rozkaz Dzienny nr 29 z 2 lutego 1919 roku o treści: „Przystąpić do formowania 2 Pułku Ułanów w Gnieźnie. Czasowe pełnienie obowiązków dowódcy pułku powierzam por. E. Grabskiemu”. Po 20 stycznia pułk składał się z trzech oficerów, 37 podoficerów, 228 ułanów, a 30 stycznia stan wzrósł do 282. Na początku lutego do pułku przybyło 237 poborowych i ochotników. Korpus oficerski pułku tworzył się w oparciu o przybyłych oficerów z byłych armii zaborczych, uzupełniano go poprzez awansowanie podoficerów, którzy zdawali egzaminy kwalifikacyjne. Ochotnicy wywodzili się z różnych warstw społecznych, a także z różnych miejscowości sąsiadujących z Gnieznem. Licznie napływali do pułku mieszkańcy Gniezna.

W dniu 9 lutego na gnieźnieńskim rynku odbyła się uroczysta przysięga pułku. Na przysięgę konno wystawiony został 1. i 2. szwadron pod dowództwem podporucznika Grabskiego. Odprawiono mszę świętą, a następnie w obecności generała Józefa Dowbor-Muśnickiego, biskupa Kloskego i księdza Mateusza Zabłockiego, kapelana pułku, złożono przysięgę miejscowego garnizonu na rotę Wojsk Wielkopolskich. Po przeglądzie i defiladzie głównodowodzący, widząc żółte otoki na czapkach ułanów, zapytał przed frontem pułku, czy chcą być 2. pułkiem w „białej” barwie, czy pułkiem 3., jeśli chcą zachować żółte otoki. Ułani opowiedzieli się za żółtym kolorem. Propozycja generała dotycząca barwy i numeru ściśle związana była z tradycją, w myśl której 1. pułk nosił barwy karmazynowe, 2. – białe, 3. – żółte, a 4. – niebieskie. Pułk posiadał barwy żółte z magazynów 12. pułku dragonów, gdzie znaleziono mundury 4. pułku dragonów, a ten miał żółte barwy pułkowe.

Podporucznik Grabski, urzeczywistniwszy swoje zamiary, ustąpił ze swojego stanowiska, uznając, że pułkiem powinien dowodzić oficer wyższy stopniem. Sam został adiutantem pułku. Nowym dowódcą na mocy rozkazu dziennego nr 43 z 16 lutego 1919 roku Dowództwa Głównego został podpułkownik Kazimierz Raszewski, były dowódca pruskiego 16. Pułku Huzarów. 26 lutego pułk liczył bez sztabu czterech oficerów, 52 podoficerów i 406 ułanów. 28 lutego został podporządkowany Dowództwu Głównemu.

Na przełomie lutego i marca utworzono szwadrony 3. i 4. pod dowództwem podporuczników Tadeusza Mieczkowskiego i Stanisława Słomowskiego, a także Pluton Trębaczy pod batutą podporucznika Mariana Dzidka (byłego oficera 12. pułku dragonów pruskich). 20 marca dowódcą pułku został podpułkownik Władysław Mosiewicz (Rozkazem Dowództwa Głównego z dnia 8 lutego 1919 roku został przydzielony do pułku bez wyznaczonej funkcji). W tym czasie sformowano szwadrony: sztabowy, karabinów maszynowych, techniczny. 18 kwietnia utworzona została I Brygada Jazdy Wielkopolskiej, w której skład weszły: 1. Pułk Ułanów Wielkopolskich i 3. Pułk Ułanów Wielkopolskich oraz 1. Dywizjon Artylerii Konnej w składzie dwóch baterii. Dowódcą brygady został pułkownik Aleksander Pajewski. 24 czerwca 1919 roku Dowództwo Główne Rozkazem Dziennym nr 171 przydzieliło do brygady formujący się 2. Pułk Ułanów Wielkopolskich.Po raz pierwszy oficjalnie I Brygada Jazdy Wielkopolskiej wystąpiła na prezentacji Wojsk Wielkopolskich w ramach obchodów 128. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja na Ławicy pod Poznaniem. Pułk defilował galopem w szyku rozwiniętym szwadronów przed głównodowodzącym generałem Dowbór-Muścickim, księdzem Edmundem Dalborem i członkami Misji Koalicyjnej. Było to drugie wystąpienie pułku poza Gnieznem. 2 maja 1919 roku pułk defilował w Poznaniu, wkraczając do miasta w przeddzień uroczystości na Ławicy.

W maju 1919 roku dowództwo 3 Pułku Ułanów Wielkopolskich zakończyło ostatecznie proces formowania oddziału. W czerwcu sformowano szwadron zapasowy. Garnizonem szwadronu stało się Gniezno. Stan liczebny szwadronu na dzień 11 czerwca wynosił sześciu oficerów i 267 ułanów. W sierpniu w wyniku zaistniałych zmian w Wojsku Wielkopolskim pułki brygady jazdy podporządkowano Dowództwu Frontu Wielkopolskiego, a ich szwadrony zapasowe Dowództwu Okręgu Generalnego Poznań.

W 1919 roku do szkolącego się w Gnieźnie pułku przybył znakomity gość – generał Józef Haller, który dokonał przeglądu pułku na dziedzińcu koszar, a pułk zaprezentował się w zorganizowanej dla generała defiladzie. Stan liczebny pułku w dniu 24 czerwca wynosił: 27 oficerów, 129 podoficerów i 936 ułanów, do 4 sierpnia zmalał do 22 oficerów i 789 szeregowych. W tym czasie pułk posiadał 648 koni wierzchowych i 132 konie taborowe.

Wyposażenie pułku składało się głównie z tego, co znaleziono w magazynach 12. pułku huzarów pruskich. Na stanie pułku były: rzędy końskie, konie i uzbrojenie z tego pułku, pułk posiadał karabiny Mauser wz. 98 z bagnetami, niemieckie lekkie i ciężkie karabiny maszynowe, pistolety Parabellum i Mauser (dla oficera i podoficera od wachmistrza wzwyż), niemieckie szable kawaleryjskie i artyleryjskie oraz lance pruskiej kawalerii wz. 1890. Umundurowanie kawalerii wielkopolskiej określono w rozkazie dziennym nr 28 z 1 lutego 1919 roku. Składało się z ułanki kroju polskiego sukna feldgrau, płaszcza, spodni, rogatywki (sztywnej) i wysokich butów z ostrogami. Zgodnie z przyjętą barwą i bronią ułani nosili biało-żółte proporczyki, naszyte na kołnierzach ułanek i płaszczy, a na spodniach żółte lampasy. Dystynkcje stopni wojskowych noszono na rękawach i rogatywkach.

3. Pułk Ułanów Wielkopolskich posiadał swój sztandar, ufundowany i ofiarowany przez Janinę z Prądzyńskich Grabską z Bieganowa, żonę porucznika Grabskiego. 14 września odbyła się wielka uroczystość wręczenia sztandaru, na której był obecny generał Dowbór-Muścicki. Sztandar wykonano zgodnie z obowiązującym wzorem sztandarów w Siłach Zbrojnych Wojska Polskiego w byłym zaborze pruskim. Wygląd jego normował rozkaz Dowództwa Głównego z 4 kwietnia 1919 roku, określający nowy wzór chorągwi i sztandarów. Sztandar towarzyszył pułkowi do 21 maja 1939 roku, kiedy został zastąpiony nowym, otrzymanym z rąk marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza. Sztandar ofiarowany przez żonę pierwszego dowódcy pułku złożono w Muzeum Wojska Polskiego 20 maja 1939 roku.

23 maja 1919 roku 3. Pułk Ułanów Wielkopolskich wyruszył wraz z Brygadą z zadaniem ubezpieczania pasa nadgranicznego nad Notecią. W dwa dni później Armię Wielkopolską przekazano pod dowództwo Józefa Piłsudskiego w celu usprawnienia działań przeciwko ofensywie niemieckiej. W końcu maja zamiary przeciwnika stały się na tyle bliskie realizacji, że Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu dekretem nr 68 z 5 czerwca ogłosił stan wyjątkowy na całym podległym mu obszarze. Mimo podpisania 28 czerwca 1919 roku traktatu wersalskiego stan wyjątkowy został zniesiony, ale nie zlikwidowano frontu wielkopolskiego ze względu na ciągłe prowokacje niemieckie. Na początku sierpnia 3. Pułk Ułanów Wielkopolskich powrócił do Gniezna. Jesienią 1919 roku w ramach akcji rewindykacji ziem przyznawanych Polsce pułk skierowano na Pomorze. Na przełomie stycznia i lutego powrócił do Gniezna.

W dniach 25–27 października 1919 roku odbyły się w Poznaniu oficjalne uroczystości przejęcia przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego władzy cywilnej i wojskowej na wyzwolonych obszarach Wielkopolski. Jeden ze szwadronów 3. Pułku Ułanów Wielkopolskich stanowił eskortę powozu, którym Piłsudski jechał z dworca kolejowego do zamku. 27 października odbyła się w Poznaniu pod zamkiem defilada Wojsk Wielkopolskich, którą zamykał 3. Pułk Ułanów Wielkopolskich i dwa dywizjony 2. Pułku Ułanów.

Bibliografia
R. Abraham, Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury, Warszawa 1969.
Bauer, B. Polak, 17 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego w obronie ojczyzny 1939 r., Gostyń 1978.
Bauer P., Omieczyński W., Śliwiński E., 17 Pułk Ułanów i 55 Pułk Piechoty w obronie ojczyzny 1919/1920–1939, Leszno 1989.
Bauer P., Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. 17 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego, Pruszków 1994.
Czubiński A., Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Geneza, charakter, znaczenie, Poznań 1978.
Czubiński A., Walka o granice wschodnie Polski w latach 1918-1921, Opole 1993.
Knoll Cz., Matuszewski O., Wielkopolska Brygada Kawalerii, Poznań 1988.
Lance do boju. Szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek–1945 r., pod red. B. Polaka, Poznań 1986.
Leżański C., Kukawski L., O kawalerii polskiej XX wieku, Wrocław 1991.
Łukomski G., Polak B., Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, Koszalin-Warszawa 1995.
Smoliński A., Jazda Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 12 X 1918 do 25 IV 1920, Toruń 1999.
Szacherski Z., Wierni przysiędze, Warszawa 1966.
Szlakiem Ułanów Chrobrego, pod red. płk. S. Zakrzewskiego i rtm. Z. Godynia, Londyn 1973.
Śliwiński E., 17 Pułk Ułanów Wielkopolskich. Geneza-Organizacja-Działania bojowe, Leszno 2008.
Taborski J., 17. Pułk Ułanów Wielkopolskich im. B. Chrobrego. Dzieje, tradycja i współczesność, Toruń 2005.
Tym J., Działania bojowe kawalerii w bitwie nad Bzurą, w: Kawaleria samodzielna Wojska Polskiego 1939, Warszawa 2006.
J. Tym, Kawaleria w Poznaniu (zarys dziejów), Grajewo 2004.
Wielecki H., Polski mundur wojskowy 1918-1939, Warszawa 1995.


Autor informacji:

Bartosz Janczak
ODPOWIEDZ

Wróć do „Wojsko, technika i uzbrojenie”