Ryszard Białous ps. „Jerzy”

Obszerny opis dziejów całości życia oraz dokonań wybitnej postaci.
Warka
Posty: 1570
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Ryszard Białous ps. „Jerzy”

Post autor: Warka »

Bartosz Nowożycki
Był dyrektorem uzdrowiska cieplicowego w argentyńskim Caviahue, a także ministrem do spraw planowania i rozwoju w rządzie prowincji Neuquen oraz dyrektorem generalnym zarządu dróg i energii elektrycznej w Patagonii. W Polsce zapamiętano go jednak przede wszystkim jako żołnierza – dowódcę Batalionu „Zośka” w Powstaniu Warszawskim. W 2007 roku spuścizna po kapitanie Ryszardzie Białousie ps. „Jerzy” została przekazana do zasobu Archiwum Akt Nowych. Jego biografię oraz wspomniany zbiór archiwalny prezentuje pracownik AAN, Bartosz Nowożycki.

Ryszard Białous Ryszard Mieczysław Białous ps. „Jerzy”, syn Stanisława i Marcjany z domu Dobrskiej, urodził się 4 kwietnia 1914 roku w Warszawie. Ukończył Gimnazjum im. Św. Stanisława Kostki w Warszawie i tam uzyskał w 1932 roku świadectwo dojrzałości. Następnie podjął studia na Wydziale Matematycznym na Uniwersytecie Warszawskim skąd przeniósł się w 1933 roku na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej1. Jeszcze przed wybuchem wojny uzyskał absolutorium. W czasie studiów skończył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie (w latach 1937-1938). Kiedy Wojsko Polskie zajmowało Śląsk Zaolziański, był zastępcą dowódcy plutonu w 1. Batalionie Saperów „Zaolzie”. W marcu 1939 roku objął stanowisko adiutanta batalionu saperów 8. Dywizji Piechoty. Od 1924 roku działał w Związku Harcerstwa Polskiego, w 1931 roku został instruktorem harcerskim, rok później harcmistrzem. Był drużynowym 6. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej przy Gimnazjum im. Św. Stanisława Kostki. Następnie hufcowym w Hufcu „Powiśle”, w 1932 roku został podharcmistrzem. W 1938 roku współtworzył zrzeszenie „Wigierczyków”.2 Z tego powodu został zawieszony w prawach instruktora.3

W kampanii września 1939 roku jako sierżant podchorąży dowodził plutonem saperów w 8. Dywizji Piechoty w obronie Warszawy. 19 września 1939 roku ciężko ranny w nogi trafił do szpitala wojskowego zorganizowanego w budynku Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Pod koniec września 1939 roku szpital został ewakuowany do podziemi kościoła świętego Krzyża. Jego żona Krystyna, przy pomocy dwóch kolegów, zabrała go do domu.4 W czasie czteromiesięcznego leczenia wstąpił do konspiracyjnego ZHP „Szarych Szeregów”, od lutego 1940 roku do Służby Zwycięstwu Polski – Związku Walki Zbrojnej. Używał pseudonimów „Jerzy” oraz „Zygmunt”. Od 1941 roku, gdy Szare Szeregi włączono do Akcji „N”5, Białous był kierownikiem organizacyjnym w Głównej Kwaterze Szarych Szeregów – „Pasiece”. Dowodził patrolem saperskim, który w kwietniu 1940 roku po utworzeniu Związku Odwetu wszedł w jego skład. W 1942 roku przeszedł razem z patrolem do Kierownictwa Dywersji – Kedywu.6

Legitymacja osobista sapera z cenzusem Ryszarda Białousa
W tym czasie w wyniku podziału w Szarych Szeregach7 „Jerzy” otrzymał dowodzenie nad warszawskimi Grupami Szturmowymi, które tworzyły Oddział Specjalny „Jerzy”. OS „Jerzy” wchodził w skład największego oddziału8 Kedywu KG AK, nad którym dowództwo również sprawował Ryszard Białous. Oddział ten zasłynął wieloma brawurowymi akcjami sabotażowo-dywersyjnymi oraz bojowymi w tym m.in. akcją pod Arsenałem. 1 września 1943 roku oddział został przemianowany na Batalion Szarych Szeregów Kedywu KG AK, a następnie przyjął kryptonim „Zośka” po śmierci Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”. Batalion był częścią Oddziału Dyspozycyjnego „Sztuka 90”.9

Fragment Relacji Białousa W Powstaniu Warszawskim dowodził Batalionem „Zośka”, który walczył w ramach Zgrupowania AK „Radosław”. Był jednocześnie zastępcą majora Jana Kajusa Andrzejewskiego ps. „Jan” – dowódcy Brygady Dywersyjnej „Broda 53”, a po jego śmierci 31 sierpnia 1944 roku dowódcą. Przez 63 dni Powstania Warszawskiego Batalion „Zośka” przeszedł bardzo długi i krwawy szlak bojowy z Woli przez Stare Miasto, Śródmieście, Czerniaków, Mokotów skończywszy znów w Śródmieściu. Żołnierze „Zośki” wzięli udział w dramatycznych i krwawych walkach o takie obiekty, jak choćby: magazyny na ul. Stawki oraz Dworzec Gdański. Walczyli również podczas trudnych i przypłaconych wieloma ofiarami akcji. Uczestniczyli w próbie połączenia sił AK z Żoliborza i Kampinosu ze Starym Miastem, próbie przebicia się ze Starego miasta do Śródmieścia oraz obronie przyczółka Czerniakowskiego10. W krwawych walkach Batalion „Zośka” stracił 360 żołnierzy, co stanowiło około 70% stanu.

Po upadku Powstania trafił do obozów jenieckich w Bergen-Belsen, Gross-Born i Sandbostel. W kwietniu 1945 roku został uwolniony przez oddziały brytyjskie. W sierpniu 1945 otrzymał przydział do Obozu Zbornego w Paryżu, w październiku przydzielono go do 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Ryszard Białous w styczniu 1941 roku awansował na podporucznika rezerwy, w maju 1943 na podporucznika a we wrześniu 1944 na kapitana. Odznaczony został również trzykrotnie Krzyżem Walecznych a w czasie Powstania Orderem Virtuti Militari V klasy.11

Legitymacja kpt. R. Białousa
Rozkaz Polskiej Misji Wojskowej dla kpt. R. Białousa
Zaświadczenie Polskiej Misji Wojskowej dla kpt. R. Białousa
Zeszyt ewidencyjny kpt. R Białousa
Po zakończeniu wojny kontynuował działalność harcerską, od 1945 roku wchodził w skład Rady Starszyzny Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. Był jednocześnie komendantem harcerstwa męskiego na terenie Niemiec, prowadził działalność w Oddziałach Wojskowej Służby Wewnętrznej pomagając byłym więźniom obozów. Od marca 1947 roku do lutego 1948 roku był Naczelnikiem ZHP poza granicami kraju. W 1946 roku wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie pracował w Komisji Historycznej angielskiego Sztabu Wojskowego z ramienia Rządu Londyńskiego. W lipcu 1948 roku wyemigrował wraz z rodziną do Argentyny. Po krótkim pobycie w Buenos Aires osiadł w stolicy prowincji Neuquen w Patagonii12. Wybudował tam dom i zorganizował sobie nowe życie. Dzięki jego staraniom powstała tam mała osada polska. Wraz ze znajomym żołnierzem z 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej podjął nieudaną próbę stworzenia fabryki domów w Quillen. Pracował również przy projektowaniu tamtejszej osady i lotniska. Od 1963 roku był dyrektorem uzdrowiska cieplicowego w Caviahue na granicy z Chile, które wybudował na polecenie rządu wraz z Haliną Bukowską – architektem polskiego pochodzenia z Belgii13. Przez kilka następnych lat był ministrem do spraw planowania i rozwoju w rządzie prowincji Neuquen oraz dyrektorem generalnym zarządu dróg i energii elektrycznej w Patagonii. Z zamiłowania był badaczem cywilizacji Indian argentyńskich.14 Zainicjował powstanie Wydziału Balneologii na Uniwersytecie w Cuyo. Przez wiele lat badał kulturę Indian, zbierał artefakty i odbywał wiele podróży w Andach. W swoim domu zgromadził ogromną kolekcję starożytnych artefaktów. Był popularyzatorem sportu, założył pierwszy w Argentynie klub biatlonowy, organizacje „Solidaridad Olimpia” oraz klub narciarski „Rotary Club”15. Zmarł w Neuquen w 1992 roku i tam został pochowany.16

Legitymacja odznaczenia Krzyżem Walecznych kpr. R. Białousa
Legitymacja Orderu Wojennego Virtuti Militari kpt. R. Białousa
Spuścizna po kapitanie Ryszardzie Białousie ps. „Jerzy”, dowódcy batalionu AK „Zośka”, została przekazana do zasobu Archiwum Akt Nowych 15 maja 2007 roku przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Spuścizna Ryszarda Białousa zawiera dokumenty z lat 1933-1987. Znajdują się tu dokumenty osobiste, dokumentacja Polskiego Państwa Podziemnego z lat 1939 – 1945, korespondencja, dokumentacja środowisk kombatanckich i harcerskich, opracowania, relacje, wycinki prasowe, mapy, fotografie, rysunki oraz dokumenty osób innych. Składają się na nie rękopisy, maszynopisy a także druki. Po uporządkowaniu zespołu w Archiwum Akt Nowych nadano mu następujący układ:

Część I. Dokumenty własne Ryszarda Białousa
Cześć I.1 Materiały biograficzne Ryszarda Białousa jego rodziny (sygn. 1-2).
Część I.2 Działalność wojskowa i cywilna (sygn. 3-8).
Część I.3 Publikacje i opracowania Ryszarda Białousa dotyczące lat 1939-1945 (sygn. 9-11).
Część I.4 Korespondencja prywatna (sygn. 12).
Cześć I.5 Książki (sygn. 13).
Część II. Dokumenty zgromadzone przez Ryszarda Białousa
Część II.1 Dokumentacja z lat 1939-1945 dotycząca okresu konspiracji i Powstania Warszawskiego (sygn. 14).
Część II.2 Relacje i opracowania (źródła wywołane) (sygn. 15-19).
Część II.3 Prasa i wycinki prasowe (sygn. 20-21).
Część II.4 Mapy (sygn. 22).
Cześć II.5 Fotografie (sygn. 23-24).
Cześć II.6. Materiały osób trzecich (sygn. 25-28).
Bibliografia:
Akcja dywersyjna „N” Dokumenty i materiały z archiwum Tadeusza Żenczykowskiego, oprac. Mazur Grzegorz, Wrocław 2000.
Białous Ryszard, Walka w Pożodze, Warszawa 2000, wydawnictwo RYTM.
Borkiewicz-Celińska Anna, Batalion Zośka, Warszawa 1990, wydawnictwo PIW.
Borkiewicz-Celińska Anna, Fragmenty Archiwum Batalionu Zośka, [w:] Najnowsze dzieje Polski, Warszawa 1962, T. VI.
Fijoł Jan, Dowódca, [w:] Kierunki, nr 39 z 23.09.1984 r.
Kamiński Aleksander, Zośka i Parasol, Warszawa 1970.
Mazurkiewicz Stanisław, Jan Mazurkiewicz „Radosław” „Sęp” „Zagłoba”, Warszawa 1994.
Oddziały Powstania Warszawskiego, red. Cielejewski Ryszard, Ludwik Kotowski, Kreusch Jan, Roman Władysław, Sieradzki Stanisław, Wyleżyński Stefan, Warszawa 1988, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
Stachiewicz Piotr, Starówka 1944, Warszawa 1983.
Strzembosz Tomasz, Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1983.
Strzembosz Tomasz, Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1979.
Witkowski Henryk, Kedyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944, Warszawa 1984.
Witkowscy Henryk i Ludwik, Kedywiacy, Warszawa 1973.
Przypisy
1 Patrz Świadectwo, Indeks Politechniki Warszawskiej Wydziału Architektury nr 14533, Akta Ryszarda Białousa, sygn. 1.

2 Zrzeszenie grupujące młodych instruktorów harcerskich i uczestników kursów instruktorskich nad jeziorem Wigry przez Warszawską i Mazowiecką Chorągiew Harcerską. Opozycyjne wobec kierownictwa ZHP.

3 Patrz Białous Ryszard, Walka w Pożodze, wstęp Kunert Andrzej Krzysztof, s. 5 i n.

4 Patrz Fijoł Jan, Dowódca, [w:] Kierunki, nr 39 z 23.09.1984 r.

5 Dywersji psychologicznej pośród Niemców. Patrz Akcja dywersyjna „N” Dokumenty i materiały z archiwum Tadeusza Żenczykowskiego, oprac. Mazur Grzegorz, Wrocław 2000.

6 Patrz Białous Ryszard, op. cit., s. 8.

7 W wyniku podziału konspiracyjnego ZHP wyłoniono trzy szczeble organizacyjne: Zawisza – harcerze w wieku 12-16 lat; Bojowe Szkoły – młodzież w wieku 16-18 lat oraz Grupy Szturmowe – młodzież powyżej 18 lat.

8 O kryptonimach: „Motor 30”, „Sztuka 90”, „Deska81” oraz „Broda 53”.

9 Patrz Borkiewicz-Celińska Anna, Batalion Zośka, Warszawa 1990, s. 293-309.

10 Patrz Oddziały Powstania Warszawskiego, red. Cielejewski Ryszard, Ludwik Kotowski, Kreusch Jan, Roman Władysław, Sieradzki Stanisław, Wyleżyński Stefan, Warszawa 1988, s. 39-46

11 Patrz Białous Ryszard, op. cit., s. 15.

12 Patrz Junosza-Woysław Krystyna, Ryszard Białous – Kapitan „Jerzy” w Argentynie, [w:] Biuletyn Informacyjny AK, nr 3/03, Warszawa 2003, s. 43.

13 Ibidem, s. 45.

14 Ibidem, s. 44.

15 Patrz Fijoł Jan, Dowódca, [w:] Kierunki, nr 39 z 23.09.1984 r.

16 Patrz Białous Ryszard, op. cit., s. 16 i n.

Zredagowali: Anna Nowakowska i Kamil Janicki
ODPOWIEDZ

Wróć do „Biografie”