Stalinizm w Polsce w latach 1948-1953

Za początek Polski Ludowej uznaje się ogłoszenie manifestu PKWN 22 lipca 1944 roku. Od tego czasu rozpoczyna się budowa ustroju opartego na przyjaźni z ZSRR i szybkie przechwytywanie władzy na rzecz działaczy komunistycznych. W roku 1952 państwo zmienia nazwę na Polską Rzeczpospolitą Ludową.
Warka
Posty: 1570
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Stalinizm w Polsce w latach 1948-1953

Post autor: Warka »

Okres II wojny światowej przejdzie do polskiej historii, jako okres bohaterskiej i dzielnej walki o utrzymanie własnej tożsamości narodowej i odzyskanie niepodległości. Gdy w ostatniej fazie wojny nasz wielki i dobry „przyjaciel ze Wschodu”, przyszedł nam z pomocą w przezwyciężeniu niemieckiego wroga, nie spodziewaliśmy się, że zostanie u nas, aż na tak długi okres. W zasadzie można nawet stwierdzić, że w pełni staliśmy się wolni dopiero po roku 1989.
Pod koniec lat czterdziestych Stalin uznał, że sytuacja międzynarodowa (zimna wojna) wymaga ograniczenia i tak już niewielkiej samodzielności krajów Europy Środkowo- Wschodniej i dostosowania ich struktur społeczno- politycznych do wzorca sowieckiego. Kraje „obozu postępu i pokoju”, w tym także Polska, poddane zostały dalszej sowietyzacji. Gospodarcze, militarne i polityczne podporządkowanie ZSRR stało się niemal całkowite (sowietyzacja zewnętrzna). Jednocześnie wprowadzono radzieckie wzorce życia: sowiecki model funkcjonowania państwa (konstytucja oparta na konstytucji radzieckiej), gospodarki, nauki, sowiecka literatura, a wreszcie sowiecka mentalność- wypierały rodzime wzorce i wartości (sowietyzacja wewnętrzna).
System rządów stalinowskich to komunistyczna odmiana totalitaryzmu, który można- używając określenia prof. Krystyny Kersten- zdefiniować jako „totalną kontrolę totalnymi środkami, sprawowaną nad totalnie organizowanym społeczeństwem, dla totalnych celów ideologicznego państwa-partii”. Tak więc zasadniczymi cechami tego systemu są: ideologizacja życia zbiorowego i jednostkowego oraz dyktatura monopartii, a ściślej jej przywódcy (kult jednostki), sprawowana za pomocą terroru i masowej propagandy. Terror miał nie tylko paraliżować i niszczyć stare społeczeństwo, ale także mobilizować do walki o nowe lub przeciwko prawdziwym albo wymyślonym wrogom nowego.
Za początek stalinizmu w Polsce można, uznać powstanie 21 maja 1944 roku w Moskwie pod bezpośrednim nadzorem Stalina, Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) i ogłoszenie tzw., Manifestu PKWN. Wzywał on do walki z okupantem, do zemsty nad Niemcami, podkreślał rolę Armii Czerwonej, wyzwalającej kraj wraz z Armią Polską. Nie znalazło się tam, ani jedno słowo o przyszłej niepodległości Polski. Jednak do końca działań wojennych najwyższą władzę na ziemiach polskich przejmował Naczelny Wódz Wojsk Radzieckich, Józef Stalin. PKWN przystąpiło do udzielenia wszelkiej pomocy Armii Czerwonej, mimo że rząd RP w Londynie uznał manifest za godzący w niepodległość Polski.
PKWN było szeroko rozbudowana instytucją, a właściwie komórką dyktatorskiej władzy Stalina w Polsce. Swoimi działaniami wtargnęła niemal w każdą dziedzinę życia Polaków. Okres stalinizmu odcisnął się głębokim piętnem na społeczeństwie polskim. W tym „mrocznym czasie” rozegrało się bardzo wiele ludzkich dramatów. O tym jaki ogromny na polska historię, miała postać Józefa Stalina postaram się przedstawić w dalszej części mojej pracy.

Gospodarka w latach 1948-1955

W końcu lat czterdziestych gospodarka polska zaczęła upodabniać się do modelu radzieckiego, opartego na scentralizowanym planowaniu i upaństwowieniu środków produkcji. Istniały jednak poważne różnice- udziały kompleksu wojskowo- przemysłowego w gospodarce były w Polsce znacznie mniejsze. Nigdy też nie wykorzystywano na skalę masową niewolniczej pracy więźniów, która stanowiła ważny element gospodarki ZSRR (system GUŁagu). W trakcie realizacji planu 3- letniego rozpoczęła się przebudowa centralnego aparatu gospodarczego. W lutym 1949r.- w miejsce CUPu powołano Państwową Komisję Planowania Gospodarczego, która miała przydzielać przedsiębiorstwom surowce i siłę roboczą, a następnie nakazywać im realizację odgórnie ustalonego planu produkcji (system nakazowo- rozdzielczy). Ministerstwo Przemysłu i Handlu podzielono na sześć branżowych resortów. Udział przemysły prywatnego w gospodarce malał. Nadmierne podatki, brak kredytów i przydziału surowców miał wyeliminować ten „reakcyjny” dział gospodarki. Podobnie traktowano tzw. handel nieuspołeczniony. Nowo otwarte domy towarowe nie zmniejszały trudności w zaopatrzeniu (kolejki, czarny rynek). Spółdzielczość wiejska (mleczarnie, młyny, sklepy itd.) zachowując formalnie status spółdzielczy, stawała się częścią zbiurokratyzowanego aparatu państwowego. Państwo zmonopolizowało handel zagraniczny; Polska nadal eksportowała głównie surowce (węgiel),a importowała maszyny i urządzenia. Głównym partnerem handlowym stawał się oczywiście ZSRR, chociaż udział krajów kapitalistycznych był nadal znaczny. Dopiero po roku 1950 doszło do odizolowania gospodarki polskiej od Zachodu. Warunki wymiany gospodarczej z ZSRR nie były równoprawne, np. cena polskiego węgla eksportowanego do ZSRR była niższa od cen światowych. Gruntownej przebudowie poddano system bankowy. NBP, w którego gestii leżała emisja pieniędzy, zyskał kontrolę nad innymi bankami. Wkrótce zlikwidowano prawie wszystkie pozostałe banki.
Osiągnięcia rolnictwa były znacznie mniejsze. W 1949r. produkcja roślinna (głównie zboża i ziemniaków) stanowiła około 90%, a zwierzęca- 80% poziomu przedwojennego. Na jednego mieszkańca przypadało prawie o 20% więcej żywności niż w roku 1937, co było skutkiem zmniejszenia liczby ludności spowodowanego wojną. Dochód narodowy przekroczył poziom z 1938 r., ale przeciętne dochody ludności, pomimo wzrostu o 60% w porównaniu z 1945r., nadal były znacznie niższe niż w 1938r. W 1948r. zaczęto odchodzić od reglamentacji żywności. W 1949r. Polska, jako trzeci kraj w Europie, zlikwidowała kartki na żywność. Nadal jednak sytuacja aprowizacyjna była trudna- podaż nie dorównywała popytowi. Istotnym osiągnięciem planu trzyletniego było zagospodarowanie Ziem Zachodnich. Zmieniło się oblicze społeczno- zawodowe Polski. Rosła ilość mieszkańców miast, a co za tym idzie- spadł odsetek zatrudnionych w rolnictwie, rósł natomiast w przemyśle i rzemiośle. Polska stawała się krajem przemysłowo-rolniczym. Plan 3-letni zapoczątkował nowe zjawiska w sferze produkcji. Znacznie wzrosła aktywność zawodowa kobiet, pojawiło się współzawodnictwo w pracy. Inicjatorem wzorowanego na radzieckich stachanowcach ruchu przodowników pracy był górnik Wincenty Pstrowski. Celem współzawodnictwa było zwiększenie wydajności pracy.
Na Kongresie Zjednoczeniowym zaprezentowano założenia planu uprzemysłowienia kraju. Plan ten, nazwany planem 6-letnim, kładł szczególny nacisk na rozwój przemysłu ciężkiego; prymat działu inwestycyjnego nad działaniem konsumpcyjnym był charakterystyczny dla radzieckiego modelu gospodarki. Pierwotna wersja planu przewidywała wzrost produkcji przemysłowej o 10- 12% rocznie. W 1955 r. produkcja przemysłowa miała być trzykrotnie wyższa niż w 1938 r., a w przeliczeniu n jednego mieszkańca- czterokrotnie. Planowano zbudowanie 350 obiektów przemysłowych zatrudniających milion ludzi. Wzrostowi produkcji rolnej miała towarzyszyć przebudowa stosunków własnościowych na wsi (kolektywizacja). Pierwotne założenia planu 6-letniego były bardzo ambitne, ale też mało realne. Plan 6- letni zakładał przebudowę rolnictwa, czyli ograniczenie, a w perspektywie likwidację gospodarstw indywidualnych. W lutym 1949 roku z połączenia Państwowych Nieruchomości Ziemskich, Państwowych Zakładów Hodowli Koni i Państwowych Zakładów Hodowli Roślin utworzono Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR). W 1950r. PGR dysponowały 10% powierzchni uprawnej. Drugą obok PGR-ów , „socjalistyczną formą gospodarowania” na wsi były Spółdzielnie Produkcyjne. Rok 1950 przyniósł w tej dziedzinie przełom- w efekcie ofensywny ideologiczno- administracyjnej (władze lokalne typowały poszczególne wsie do tworzenia spółdzielni) liczba spółdzielni wzrosła z 350 do 2 tys.
Ważną częścią nowej polityki rolnej była walka z tak zwanym kułakiem; tym mianem określano chłopa uznanego przez władze za przeciwnika. „Wypierania kułaka” ze wsi polegało na dotkliwym obciążeniu podatkami kułackich gospodarstw. W praktyce cala wieś (nie tylko kułacy) finansowała przyspieszoną industrializację. W latach 1951- 52 przywrócono dostawy obowiązkowe (mięsko, zboże, mleko). W ramach tych dostaw chłopi odsprzedawali towary rolne po cenach o połowę niższych niż wolnorynkowe. Antychłopska polityka państwa doprowadziła do załamania się produkcji rolnej. Zamiast planowanego wzrostu utrzymano jedynie poziom produkcji z 1949 r.
Bardzo dobre wyniki w pierwszym roku realizacji planu 6- letniego i rosnąca militaryzacja gospodarki (narastanie „zimnej wojny”) skłoniły władzę do ponownego podwyższenia wskaźników produkcyjnych. Ogromne inwestycje umożliwiły powstanie nowych gałęzi przemysłu, prawie nieobecnych w gospodarce II RP (przemysł stoczniowy, samochodowy, tworzyw sztucznych). Do największych inwestycji planu 6- letniego można zaliczyć kombinat metalurgiczny w Nowej Hucie koło Krakowa, hutę w Częstochowej (rozbudowa istniejącej), fabryki samochodów w Lublinie i Starachowicach (ciężarówki) oraz FSO na Żeraniu w Warszawie (samochody osobowe), zakłady chemiczne w Wizowie i Gorzowie Wielkopolskim (tworzywa sztuczne), cementownię w Wierzbicy koło Kielc, stocznie w Gdańsku i Szczecinie (rozbudowa istniejących) Obok huty im. Lenina w Nowej Hucie powstało miasto budowane od podstaw, które miało być wzorowym miastem socjalistycznym.
Daleko za rozwojem przemysłu pozostawał handel zagraniczny. Polityka gospodarcza zmierzała do samowystarczalności. Do minimum ograniczono wymianę handlową z Zachodem. Prawie całkowicie zlikwidowano prywatny handel detaliczny. W latach 1953-56 wzrost funduszu płac był znacznie wyższy niż podaż towarów rynkowych, co powiększyło trudności aprowizacyjne (kolejki) i powodowało inflację. Był to skutek nadmiernych inwestycji w przemyśle ciężkim przy niedoinwestowaniu m.in. rolnictwa. Wzrost cen miał być zahamowany w wyniku tzw. Wymiany pieniędzy. W październiku 1950r. dokonano niespodziewanej reformy pieniądza: „nowy” złoty wymieniono w stosunku 3:100 „starych”; oszczędności w Powszechnej Kasie Oszczędności (PKO) przeliczano w proporcji 1:100. Wymiana pieniędzy nie dała trwałych efektów. Również przymusowa pożyczka wewnętrzna nie poprawiła sytuacji na rynku. W styczniu 1953r. dokonano podwyżki cen, które miały zrównoważyć rynek. Jednocześnie zrezygnowano z przywróconego w 1950r. systemu kartkowego.
Pierwsze trzy lata realizacji planu 6- letniego przyniosły spadek stopy życiowej. Spożycie wielu produktów ograniczono m.in. mięsa. Sytuacja mieszkaniowa w dużych miastach była nadal bardzo trudna. Spadkowi płac realnych towarzyszył wzrost norm produkcyjnych i dyscypliny pracy (obóz pracy za 4 dni nieusprawiedliwionej nieobecności).
Na II Zjeździe PZPR w marcu 1954r. dokonano zmiany polityki ekonomicznej zgodnie z obowiązującym kursem w gospodarce. Zmniejszono nakłady na inwestycje, przesunięto część środków przeznaczonych dla przemysłu ciężkiego na produkcję artykułów konsumpcyjnych. Zmniejszono wydatki na zbrojenia i przestawiono część produkcji zakładów zbrojeniowych na potrzeby cywilne. Wzrosły nakłady na przemysł włókienniczy i rolnictwo. Zmiany były wciąż za małe; proces reorientacji gospodarki postępował zbyt wolno i niekonsekwentnie. Plan 6- letni nie został w całości zrealizowany. Bilans tego planu nie jest jednoznaczny. industrializacja przeobraziła polską gospodarkę- zbudowano fundamenty przemysłu ciężkiego, wzrosła liczba robotników (migracja ze wsi), sektor państwowy utrwalił monopolistyczna pozycję. Polska stawała się krajem przemysłowo- rolniczym, ale funkcjonujący model gospodarki opierał się na zasadach hamujących racjonalny i nowoczesny rozwój ekonomiczny. Industrializacja miała charakter ekstensywny- nie wymuszała wzrostu wydajności pracy. Spektakularne akcje współzawodnictwa pracy miały charakter doraźny, sprzyjała marnotrawstwu pracy i surowców. Rozwój gospodarczy nie był harmonijny. Przeznaczono gigantyczne sumy na przemysł ciężki, zapominając nie tylko o produkcji rynkowej (rolnictwo, przemysł lekki) ale także o infrastrukturze gospodarczej (transport, budownictwo). Nie będzie błędem twierdzenie, ze zapoczątkowany przez plan 6’ letni model rozwoju gospodarczego okazał się najkosztowniejszy z możliwych.

Jedna partia(sytuacja polityczna)

Pierwszym sygnałem totalnej monopolizacji życia politycznego stał się atak (styczeń 1948r.) ekonomistów PPR na opanowany przez socjalistów Centralny Urząd Planowania. Oskarżono ekipę CUPu o hołdowanie „nauce burżuazyjnej”. po miesiącu bitwy o CUP doszło do zmiany kierownictwa (odszedł Czesław Bobrowski ) i reorganizacji urzędu. Cel ataku- wyeliminowanie koncepcji rozwoju gospodarczego, konkurencyjnej wobec komunistycznej, został osiągnięty. W styczniu 1948r. Gomułka i Cyrankiewcz złożyli wizytę w Moskwie. Jednym z tematów rozmowy ze Stalinem było zjednoczenie PPS i PPR. Po rozmowach moskiewskich komuniści zaczęli nakłaniać grupy i koła PPS do przechodzenia do PPR. 10 marca Cyrankiewcz w imieniu PPS wyraził zgodę na zjednoczenie z PPR. W pewnej mierze na decyzje władz PPS wpłynął rozwój sytuacji między narodowej. W kwietniu kierownictwa obu partii przyjęły uchwałę o przygotowaniach do zjednoczenia i o budowie Wspólnego Domu (partii). W końcu miesiąca dokonano zmian we władzach PPS i konturowano weryfikację członków partii (grudzień 1947- 713 tyś. Maj 1948- 597 tyś). PPS wystąpiła z Komitetu Międzynarodowych Konferencji Socjalistycznych. W końcu maja opublikowana wspólna deklarację ideowo- programową PPS i PPR pt. „Na drodze do jednej partii klasy robotniczej”. Miała to być ideologiczna platforma zjednoczenia. W deklaracji dokonano oceny tradycji polskiego ruchu robotniczego. Krytycznie oceniono zarówno reformizm i tak zwany nacjonalizm PPS, jak i poglądy SDKPiL w kwestii narodowej. Mówiąc o budowie socjalizmu w Polsce, wskazano na potrzebę uwzględnienia polskich warunków przy wprowadzeniu radzieckich wzorców. Ta polska droga przewidywała m. in. Zachowanie prywatnego rolnictwa i współudział społeczeństwa w kierowaniu państwem. Przyjęto, że zjednoczona partia posługującą się doktryną marksizmu- leninizmu, będzie przewodnią siłą w państwie (dyktatura proletariatu). Przygotowane tezy deklaracji próbowały godzić tradycję i programy obu partii.
3 czerwca Gomułka wygłosił na Plenum KC PPR referat poświęcony ocenie tradycji polskiego ruchu robotniczego. Sekretarz generalny PPR uznał, że w zjednoczonej partii będzie miejsce dla wszystkich socjalistów opowiadających się za jednością ruchu robotniczego. Referat Gomułki stał się pretekstem do wywołania ideologicznego wzrostu PPR. Większość członków Biura Politycznego ostro skrytykowała tezy referatu. W połowie czerwca Gomułka złożył rezygnację z pełnionej funkcji. Wprawdzie wycofał ją wkrótce, ale przestał pełnić funkcję przewodniczącego partii( urlop zdrowotny). Uchwały przyjęte przez Biuro Informacyjne w sprawie kolektywizacji wsi i sytuacji w KPJ pogłębiły kryzys. Gomułka z rezerwą odniósł się do stanowiska Biura Informacyjnego. Na lipcowym Plenum KC PPR Hilary Minc zapowiedział kolektywizację polskiego rolnictwa do 1960r. Ne podejmowano ataków personalnych na Gomułkę. Dopiero w połowie sierpnia rozgorzały walki personalne. Bierut przedstawił Stalinowi własną ocenę sytuacji w kierownictwie PPR i po odmowie złożenia przez Gomułkę samokrytyki, faktycznie przejął władzę w partii. Kolejne Plenum powierzyło funkcję sekretarza generalnego Bolesławowi Bierutowi. Gomułka pozostał w składzie Biura Politycznego, ale nie uczestniczył w jego pracach. Usunięcie Gomułki oznaczało zwycięstwo frakcji dogmatycznej, skrajnie stalinowskiej, oznaczało przyjęcie przez PPR nowego kursu politycznego, który negował tzw. Polska drogę do socjalizmu.
Nowa linia ideowo- polityczna nie wywołała protestów w tzw. Dołach partyjnych, a kierownictwo PPS pospieszyło z poparciem dla Bieruta. Obradująca ze wrześniu Rada Naczelna PPS poddała totalnej krytyce dotychczasowy dorobek partii. Opowiedziano się za kolektywizacją rolnictwa. We władzach terenowych i w kierownictwie partii przeprowadzono radykalne zmiany kadrowe- m. in. usunięto Edwarda Osóbkę- Morawskiego z CKW, Stanisława Szwalbe pozbawiono kierownictwa Rady Naczelnej. Czysta w szeregach PPS objęła 15 % członków partii. Natomiast akcja oczyszczenia szeregów PPR miała bardzo ograniczony zasięg. Na początku listopada na wspólnym posiedzeniu KC PPR i CKW PPS uzgodniono termin kongresu, porządek obrad i projekt statutu partii. Niemal w tym samym czasie rozpoczął się proces tzw. Krajowego ośrodka WRN, w którym oskarżono o szpiegostwo wybitnych działaczy przedwojennej i okupacyjnej PPS na czele z Kazimierzem Pużakiem. Zapadły kilkuletnie wyroki wiezienia. Skazanych zrehabilitowano w 1989r.
Od 15 do 21 grudnia 1948 r. obradował w gmachu Politechniki Warszawskiej Kongres Zjednoczeniowy. Wśród delegatów aż 42% wywodziło się z przedwojennych organizacji komunistycznych, a jedynie 18% z socjalistycznych. Delegaci przyjęli deklarację ideową, wytyczne planu 6- letniego i statut. „Deklaracja ideowa PZPR” określiła oblicze ideowe nowej partii. Partię uznano za marksistowską, jej głównym zadaniem miało być budowanie z Polsce socjalizmu.
Podstawowe organizacje PZPR tworzono w zakładach pracy lub w miejscach zamieszkania członków partii. Najwyższą instancją partyjną był kongres zwoływany co kilka lat i Komitet Centralny podejmujący uchwały między kongresami. Bieżącą pracą polityczna kierowało Biuro Polityczne. Sekretariat KC i Biuro Organizacyjne miały kierować sprawami organizacyjnymi, przygotowaniem i kontrolą uchwał KC oraz nadzorować pracę aparatu partyjnego (wydziały KC). Funkcje kontrolne pełniły: Centralna Komisja Rewizyjna (CKR)- finanse, Centralna Komisja Kontroli Partyjnej ( CKKP)- czystość ideologiczna. Struktura organizacyjna PZPPR wiernie kopiowała model organizacyjny PPR wprowadzony w listopadzie 1948r. kongres powołał kierownictwo partii, przewodniczącym Komitetu Centralnego został Bolesław Bierut.
Pod koniec lat czterdziestych partia komunistyczna przejęła całkowitą kontrolę nad życiem politycznym w kraju. Nadal jednak istniały pozory ograniczonego pluralizmu w postaci tzw. Stronnictw sojuszniczych. Za pośrednictwem tych quasi-partii. Związków zawodowych i organizacji młodzieżowych kierownictwo PPR, a następnie PZPR docierało ze swoim, programem do różnorodnych środowisk. Organizacje te spełniały role swoistego „pasa transmisyjnego” przekazującego dyrektywy partyjne swoim członkom. Na początku maja 1948r., po dokonaniu weryfikacji, PSL- Lewica zwarła z SL porozumienie o współpracy i jedności działania. Wkrótce SL, a następnie PSL poparły pepeerowski plan przebudowy rolnictwa poprzez kolektywizację. W połowie 1949r. kierownictwa obu partii omawiały kwestie zjednoczenia PSL bardzo negatywnie oceniało przeszłość stronnictwa. Pod koniec września na wspólnym posiedzeniu Rady Naczelnej SL i PSL przyjęto uchwałę o jedności ruchu ludowego. Uzgodnienia dotyczące zasad zjednoczenia były konsultowane z Sekretariatem KC PZPR.
Pewną rolę w życiu politycznym odgrywał ruch młodzieżowy. W połowie 1945r. działały Związek Walki Młodych (ZWM), związany z PPR. Organizacja Młodzieżowa Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych (OM TUR), Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej (ZMW RP) „Wici”, a do lipca także Związek Młodzieży Demokratycznej (ZMD); organizacje te zrzeszały 300 tyś. Osób. Jesienią 1947 r. organizacje młodzieżowe zacieśniły współpracę. Wiosną 1948r. zdecydowano o unifikacji ruchu młodzieżowego. W lipcu 1948r. ZWM, OM TUR, ZMW RP “Wici” i ZMD połączyły się w Związek Młodzieży Polskiej. Związek miał wychowywać młodzież powyżej 15 lat „w duchu postępu społecznego”, na wzór radzieckiego Komsomołu.
Wychowaniem dzieci zajmował się Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP).w 1950r. ZHP przemianowano na Organizacje Harcerską ZMP, pozbawiając ją samodzielności i odrębności ideowo- wychowawczej. W listopadzie 1945r. na I Kongresie Związków Zawodowych nastąpiło oficjalne zjednoczenie ruchu związkowego. Za podstawę organizacyjną przyjęto miejsce pracy- pracownicy jednego przedsiębiorstwa tworzyli wspólna organizacje związkową. W czerwcu 1949r. na II Kongresie 36 związków branżowych, zrzeszających 3,5 mln osób, tj. około 90% zatrudnionych poza rolnictwem, powołano centralna Radę Związków Zawodowych (CRZZ). Przewodnictwo CRZZ objął Aleksander Zawadzki, a następnie, od 1950r. –Wiktor Kłosiewicz..

Dyktatura partii- stalinowski model państwa

Utopijną ideologię stalinistyczną „nowego społeczeństwa” wprowadzono w życie za pomocą terroru i propagandy opartej na monopolu informacyjnym oraz mistyfikującej rzeczywistość nowomowie; rozbudowany aparat przemocy nadzorował wszelkie dziedziny życia, niszczył więzi społeczne i zmuszał do działań pożądanych przez władzę. Gospodarka sterowana była centralnie, co pociągało za sobą powstanie silnej biurokracji- nowej klasy rządzącej. Jednak skala i intensywność wymienionych wyżej zjawisk nigdy nie osiągnęły w Polsce rozmiarów sowieckiego wzorca. W połowie 1951 r. Sejm Ustawodawczy powołał Komisję Konstytucyjną, której zadaniem miało być opracowanie nowej ustawy zasadniczej. Podczas lipcowego posiedzenia sejmu przeprowadzono debatę konstytucyjną. Przewodniczący Komisji Konstytucyjnej, Bolesław Bierut, rekomendując Sejmowi nową ustawę zasadniczą, podkreślił wykorzystanie w niej radzieckich rozwiązań ustrojowych. 22 lipca Sejm jednomyślnie uchwalił Konstytucje Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Konstytucja PRL nie była niewolniczą kopią Konstytucji ZSRR z 1936r.- Polskę określono jako „państwo demokracji ludowej” i nie używano sformułowania „dyktatura proletariatu”.
Obowiązujący w państwach demokratycznych trójpodział władzy zastąpiono jednolitą władzą państwową, złożoną z Sejmu, Rady Państwa, rad narodowych (organy władzy), administracji państwowej (rząd) oraz sadów i prokuratury. Teoretycznie najwyższą władzę miał Sejm, wybierany na czteroletnia kadencję w wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich, które przy istnieniu jednolitej listy wyborczej miały charakter plebiscytu. Czynne prawo wyborcze przysługiwało od 18 roku życia, bierne- od 21. Sejm obok uprawnień prawodawczych (uchwalanie konstytucji, ustaw, budżetu, planu gospodarczego), kreatywnych i kontrolnych zyskał również funkcję określania podstawowych kierunków działalności państwa.
Organem zastępującym Sejm była Rada Państwa- kolegialna głowa państwa powołana w miejsce prezydenta, mająca prawo wydawania, między sesjami Sejmu. Dekretu z mocą ustaw. Rada Państwa sprawowała nadzór nad radami narodowymi, które od marca 1950r., po likwidacji samorządów terytorialnych, stawały się terenowymi organami jednolitej władzy państwowej. Również sądownictwo i prokuratura od lipca 1950r. niezależna od sądów, zostały w znacznym stopniu podporządkowane Radzie Państwa. Głównym zadaniem wymiaru sprawiedliwości stała się ochrona ustroju. Rada Państwa, rady narodowe oraz zreformowane sądownictwo i prokuratura były wzorowane na instytucjach radzieckich.
Doszło do swoistego upartyjnienia państwa- cala władza znalazła się w rękach aparatu partyjnego, który nadzorował administrację państwową. Na szczeblu powiatu czy województwa ostateczne decyzje niemal we wszystkich sprawach należały do I Sekretarza PZPR. Ukoronowaniem upartyjnienia państwa było połączenie funkcji premiera i przewodniczącego KC PZPR- był nim Bolesław Bierut (listopad 1952r.). Wokół Bieruta zaczęto tworzyć kult wodza. Przywódcę partii przedstawiano jako człowieka skromnego, pracowitego, niemal dobrotliwego, a jednak stojącego ponad masami, jako symbol partii i państwa, nieomylnego ideologa i „ ojca ojczyzny”. Władza Bieruta, choć ogromna, była ograniczona. Był bowiem uzależniony od Stalina, który wymagał od lokalnych przywódców partyjnych realizacji polityki zgodnej z interesami ZSRR.
Wpływy pozostałych członków Biura Politycznego były zróżnicowane- w oficjalnych komunikatach podawano nazwiska członków władz najwyższych według ich znaczenia. Zdecydowanie największe wpływy na rządy mieli, obok Bieruta, Jakub Berman- odpowiedzialny za ideologię i aparat bezpieczeństwa, oraz Hilary Minc, sprawujący nadzór nad gospodarką. Rozbieżność między stanem prawnym a praktyką polityczna owych czasów była szczególnie rażąca w zakresie praw obywatelskich. Konstytucja z 1952 r. deklarowała liczne prawa socjalne, między innymi prawo do pracy, odpoczynku, nauki itp. A także wolności obywatelskie i prawa polityczne. Wolność słowa i druku, sumienia, zgromadzeń i zrzeszania się, nietykalność osobista, tajemnica korespondencji obowiązywały jedynie na papieże. Ich łamanie uzasadniono przepisem iż nie mogą „godzić w ustrój i porządek PRL”.

Terror, aparat przymusu

W latach 1948- 49 zinstytucjonalizowany terror awansował do rangi głównego instrumentu polityki wewnętrznej. Psychoza wszechobecnego wroga klasowego i nakaz wzmożonej czujności czynił każdego obywatela potencjalnego przestępcę.
Zbudowano nowy aparat państwowy w oparciu o NKWD, UB i MO. MO (Milicja Obywatelska) miała zastąpić dawna Policję Państwową, natomiast UB (Urząd Bezpieczeństwa) był nową instytucja w Polsce, wzorowaną na sowieckiej. Jej celem była likwidacja wszelkich form oporu wobec nowej władzy i kontrola politycznych postaw obywateli. Metody śledcze UB polegały na stosowaniu tortur. Najpopularniejsze z nich były: konwejer- nieustające przesłuchanie, podczas którego śledczy zmieniali się, a przesłuchanemu nie pozwalano zasnąć, czy bicie prętem po nogach. Tego, kto przeżył czekała głodówka. W takich warunkach ludzie przyznawali się do wszystkiego.
Represje stosowane przez aparat przemocy, a także obawa przed donosem, który mógł narazić na „łagodniejsze”, ale skuteczne prześladowania- utratę pracy, mieszkania itp., antagonizowały społeczeństwo. Następował rozpad więzi międzyludzkich. Osamotniona i bezbronna jednostka znacznie szybciej poddawała się manipulacji władzy. Terror miał nie tylko wymuszać uległość, ale również mobilizować wokół pewnych wartości (np. wykonania palny 6- letniego) lub przeciwko ich wrogom (agenci, sabotażyści)itp.
Jednym z elementów takiej kampanii były pokazowe procesy polityczne. Na ławach oskarżonych zasiadali żołnierze AK, politycy antykomunistyczni dowódcy oddziałów leśnych z lat 1945-47. Aresztowano m.in. płka Rzepeckiego, Mazurkiewicza a także członków Szarych Szeregów- batalionu „Zośka” i „Parasol” i wielu innych.
Drugim obok strachu czynnikiem tworzącym „nowego człowieka” była zwulgaryzowana wersja ideologii marksistowskiej, popularyzowana przez propagandę. Upartyjnione państwo, dysponujące monopolem informacyjnym, prezentowało „jedynie słuszną” wizję świata. Dogmaty ideologiczne stały się obowiązujące nie tylko w polityce, ale również w gospodarce, nauce i sztuce. Naginano przeszłość do potrzeb polityki, fałszowano i oceniano historię zgodnie z radziecką racją stanu. Bierut zgłosił propozycję zmiany polskiego godła i hymnu na „bardziej postępowe”. Znany angielski pisarz Georg Orwell w słynnej książce „Rok 1984” nazwał taki proces „władzą nad pamięcią”. Język propagandy, „nowomowa”, był doskonałym instrumentem przekształcania społecznej mentalności. Nowomowa miała charakter magiczny- o stanach pożądanych mówiono tak, jakby były stanami rzeczywistymi. Dominowało słownictwo zaczerpnięte z terminologii wojskowej: front, awangarda, batalia, kampania itp. hasłom mobilizującym do walki towarzyszyły ostrzeżenia przed wrogiem. Jednocześnie otaczano niemal religijnym uwielbieniem Stalina, w mniejszym stopniu Bieruta, wychwalano ZSRR, sowiecka naukę, sztukę, technikę. Spektakularnym przejawem kultu wodza były obchody 70 urodzin Stalina czy 60 urodzin Bieruta, kiedy to jego imieniem nazwano Uniwersytet Wrocławski, Hutę „Częstochową” i FSC w Lublinie.

Stosunki państwo-kościół (1947-1953)

Do 1948r. władze państwowe, powołujące się na ideologię materialistyczną, nie podejmowały jawnej walki z Kościołem. Kościół był zbyt potężnym przeciwnikiem. W 1947 r. zaczęto ograniczać, a wkrótce- zwalczać szkolnictwo kościelne i nauczanie religii w szkołach państwowych. Podejmowano próby rozbicia spójności organizacyjnej Kościoła. m. in. na drodze antypapieskiej, kampanii propagandowej.
Po śmierci prymasa Augusta Hlonda funkcję tę przejął ks. Stefan Wyszyński. Stał się on symbolem walki o ocalenie tożsamości narodowej i kultywowanie wartości religijnych. Prymas Wyszyński sądził, że rządy komunistów w Polsce będą trwały długo, dlatego widział potrzebę porozumienia Kościoła z władzą. Wkrótce partia rozpoczęła generalna ofensywę antykościelną. Dokonano licznych aresztowań wśród księży.
W lipcu Watykan zakazał katolikom pod groźbą ekskomuniki popierania komunizmu i wstępowania do partii komunistycznej. W odpowiedzi władze wydały dekret znacznie ograniczający działalność Kościoła i swobodę praktyk religijnych.
W 1949r. władze przystąpiły do kolejnych prób rozbicia Kościoła od wewnątrz. Przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację powstała Komisja Księży grupująca duchownych prześladowanych w czasie wojny przez III Rzeszę. Ci tzw. księża patrioci manipulowani przez władzę, mieli przeciwstawiać się hierarchii kościelnej. Również działalność tzw. katolików postępowych, skupionych przy Bolesławie Piaseckim, zmierzała do osłabienia Kościoła. Grupa ta propagowała w Wydawnictwie PAX i dzienniku „Słowo Powszechne” tezy marksistowskie wraz z ortodoksją katolicką. Następowały kolejne prześladowania Kościoła. W końcu doszło do porozumienia. Było ono ustępstwem ze strony Kościoła- władze państwowe dopuszczały ograniczone działania duszpasterskie, żądając w zamian dyskretnej aprobaty dla budowy nowego ustroju.
Mimo zawartego z Episkopatem porozumienia władze państwowe nie zaprzestały polityki antykościelnej: usuwanie religii ze szkół, zamykanie niższych seminariów duchownych, zniesienie wielu świąt kościelnych. W marcu 1953r. cenzura zawiesiła wydawanie „Tygodnika Powszechnego”. Powodem likwidacji pisma była odmowa zamieszczenia tekstu gloryfikującego zmarłego właśnie Stalina.
8 maja Episkopat wystosował do władz memoriał, w którym kategorycznie zaprotestował przeciwko szykanowaniu Kościoła. Biskupi odmówili i dalszych ustępstw i domagali się przestrzegania przez władze porozumienia kwietniowego. Prymas Wyszyński był inicjatorem protestu, uważał że dalsze milczenie doprowadzi do całkowitego podporządkowania Kościoła władzy.25 września prymasa aresztowano i osadzono w klasztorze, początkowo w Rywałdzie, następnie w Stoczku Warmińskim, Prudniku, wreszcie w Komańczy (do października 1956r.).Stefan Wyszyński opisał swoje refleksje i relacje z pobytu w tych więzieniach w „Zapiskach więziennych”. Pod presją władz biskupi wybrali nowego przewodniczącego Episkopatu- ordynariusza łódzkiego Michała Klepacza. Dopełnieniem kapitulacji Episkopatu było ślubowanie na wierność PRL, złożone przez biskupów polskich w grudniu 1953r. na ręce wicepremiera Cyrankiewicza.
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Re: Stalinizm w Polsce w latach 1948-1953

Post autor: Artur Rogóż »

1. Kształtowanie ustroju politycznego, początek stalinizmu w Polsce,
2. Opis przebiegu okresu stalinowskiego,
3. Przebieg zakończenia stalinizmu
a) ciekawostki
4. Podsumowanie
5. Kalendarium


W literaturze przedmiotu trwają spory, co do określenia czasokresu tego zjawiska. Na pewno chodzi tu o przełom lat 40. i 50. W praktyce zręby pod ustrój podobny do tego w ZSRR zaczęto budować już w 1947 r. 19 stycznia 1947 r. odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. Wyeliminowały one z gry politycznej prawdziwą opozycję w postaci PSL. Jej przywódca Stanisław Mikołajczyk zarzucał koalicji PPR, PPS, SD i SL fałszerstwa wyborcze. W roku tym odbywały się także procesy polityczne przeciwko organizacjom i przywódcom podziemia. Sam St. Mikołajczyk, zagrożony wręcz fizyczną likwidacją, musiał opuścić Polskę w październiku 1947 roku. W grudniu 1948 r. powstała PZPR, co było sygnałem do jednoczenia ruchu chłopskiego i środowisk rzemieślniczych. W praktyce od początku lat 50. mieliśmy na scenie politycznej PZPR jako siłę dominującą i dwa stronnictwa sojusznicze: ZSL i SD. W aparacie przymusu (bezpieczeństwo i wojsko) powielane były wzory wypracowane przez ZSRR. Fizycznie pracowało w nim tysiące obywateli ZSRR. W listopadzie 1949 r. szefem MON został marszałek ZSRR i Polski Konstanty Rokossowski. Już wcześniej, bo w marcu 1949 r. powstało sławne Biuro Specjalne X Departamentu (MBP). Dyrektorem jego został płk. Anatol Fejgin, a zastępcą Józef Światło.

Z kolei szefami Informacji Wojskowej przez lata byli obywatele radzieccy - Dymitr Wozniesienski i Antoni Skulbaszewski. W ZSRR nie było miejsca dla religii, stąd ciągłe ataki na Kościół w Polsce. Wystarczy tu podać tylko kilka dat, które dadzą pełen obraz w tej kwestii. 18 stycznia 1951 r. Sejm Ustawodawczy zlikwidował Święto 3 Maja i niektóre święta kościelne, jako dni wolne od pracy. W dniach 14-22 września 1953 r. toczył się w sądzie wojskowym proces przeciwko biskupowi kieleckiemu Czesławowi Kaczmarkowi. 26 września 1953 r. aresztowano prymasa Stefana Wyszyńskiego. Z kolei 17 listopada 1953 r. zorganizowano ślubowanie wierności dla PRL przez episkopat polski, pod przewodnictwem biskupa Michała Klepacza z Łodzi. Jeżeli chodzi o wymiar instytucjonalno-prawny, to w 1952 r. przyjęto konstytucję wzorowaną na konstytucji radzieckiej. Szef PPR, później PZPR, prezydent oraz premier Bolesław Bierut był otoczony kultem na wzór J. Stalina. Życie całego społeczeństwa kontrolowała partia robotnicza i służby aparatu bezpieczeństwa. Walka o władzę prowadziła do eliminacji, często fizycznej, przeciwników. Oskarżenie o odchylenie prawicowo - nacjonalistyczne pozwoliło na wyeliminowanie z walki politycznej Wł. Gomułki. W sierpniu 1951 r. został on aresztowany, a zwolniono go w grudniu 1954 r., czyli już po śmierci J. Stalina. Inni działacze polityczni, zwłaszcza z okresu jednoczenia partii politycznych, mieli mniej szczęścia. Przede wszystkim lata rządów stalinowskich były naznaczone terrorem. Psychoza wroga klasowego i imperialistycznego szpiega wyznaczały politykę wewnętrzną państwa. PZPR przejęła stalinowską tezę o zaostrzającej się walce klasowej, w miarę postępów budowy socjalizmu. Prowadziło to do rozbudowy aparatu bezpieczeństwa oraz pozaprawnych metod jego działania. Donosy czy anonimy były wystarczającymi dowodami winy, uprawniającymi do aresztowania. Na 20 departamentów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 8 kierowali specjaliści radzieccy. Do początku lat 50. terror był skierowany na politycznych przeciwników. Przełom lat 40. i 50. to z kolei walka z wrogiem klasowym i fabrykowanie procesów politycznych.

Schyłek epoki stalinizmu rozpoczął się po śmierci J. Stalina w marcu 1953 r. W Polsce pod koniec 1953 r. pojawiły się już pewne oznaki zmian. W grudniu 1953 r. szefowie Informacji Wojskowej D. Wozniesienski i A. Skulbaszewski zostali odwołani do ZSRR. W tym też miesiącu, ale 1954 r. zlikwidowano MBP, a w jego miejsce powstały MSW i Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego. W grudniu 1954 r. został zwolniony z więzienia Wł. Gomułka. Swego rodzaju ciekawostką, aczkolwiek naturalną dla polskich komunistów, były działania podjęte po śmierci Józefa Stalina. 7 marca 1953 r. Rada Państwa i Rada Ministrów PRL podjęły uchwałę o pamięci Stalina, która mówiła, że:

1. Miasto Katowice należy przemianować na miasto Stalinogród, a województwo katowickie na województwo stalinogrodzkie.
2. Pałacowi Kultury i Nauki należy nadać nazwę Pałacu Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina.
3. Na placu przed Pałacem Kultury i Nauki im. Józefa Stalina należy wznieść pomnik Józefa Stalina.

Swego rodzaju ciekawostką była praca śledcza organów Informacji Wojskowej, związana ze sławnymi procesami, m.in., St. Tatara. Metody, którymi się posługiwano, były następujące:

1) stosowano metody przymusu fizycznego - oblewano wodą, pozbawiano posiłków i spacerów, prowadzono wielogodzinne przesłuchiwania;
2) stosowano metody przymusu psychicznego - groźba skazania na śmierć, aresztowania rodziny i znajomych czy żądania nieprawdziwych zeznań;
3) stosowano żądanie składania zeznań, motywowane powoływaniem się na interes państwa i partii;
4) stosowano metody sugerowania treści zeznań;
5) wszystkie materiały sprzeczne z przyjętą wersją aktu oskarżenia były usuwane z akt śledczych.

Okres stalinowski to jeden z najczarniejszych okresów historii Polski. Wiele problemów wymaga jeszcze wyjaśnienia. Warto zaznaczyć, że zbrodnie stalinizmu w latach 90. uznano za zbrodnie, które nie ulegają przedawnieniu.


Kalendarium:

4 stycznia-3 lutego 1947
Proces przywódców WiN zakończony wyrokami skazującymi (płk. Jan Rzepecki - 8 lat, Marian Gołębiowski - kara śmierci, Kazimierz Leski - 12 lat).

19 stycznia 1947
Wybory do Sejmu Ustawodawczego.

4 lutego 1947
Pierwsze posiedzenie Sejmu. Marszałkiem zostaje Wł. Kowalski. Stanisław Mikołajczyk wygłosił przemówienie w sprawie sfałszowania wyborów i terroru wywieranego na głosujących.

4 lutego 1947
Bolesław Bierut zostaje prezydentem.

22 lutego 1947
Ustawa o amnestii, dzięki niej zwolniono 26 tys. skazanych i uwięzionych. Ujawniło się 55 tys. ludzi działających w podziemiu.

28 kwietnia 1947
Rozpoczęła się w Bieszczadach "Akcja Wisła".

11 października 1947
Plenum KC PZPR. Rozpatrywano problem zwalczania "amerykańskiego trybu życia".

21 października 1947
Stanisław Mikołajczyk potajemnie opuścił Polskę.

czerwiec 1948
Aresztowanie Zygmunta Szendzielarza (Łupaszki) oraz aresztowania "grupy wileńskiej" AK, czyli około 600 osób.

31 sierpnia-3 września 1948
Sekretarzem generalnym PPR w wyniku Plenum na miejsce Wł. Gomułki został B. Bierut.

21 listopada 1948
Stefan Wyszyński został po śmierci A. Hlonda prymasem Polski.

15-21 grudnia 1948
W auli Politechniki Warszawskiej odbył się Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS, zakończony powstaniem PZPR.

marzec 1949
Powstaje Biuro Specjalne X Departamentu (MBP), dyrektorem zostaje płk. A. Fejgin, a zastępcą J. Światło.

1 lipca 1949
E. Ochab zostaje przywodniczącym nowo powstałej CRZZ (Centralnej Rady Związków Zawodowych).

6 listopada 1949
Konstanty Rokossowski zostaje szefem MON i członkiem KC PZPR. Był on marszałkiem ZSRR i Polski.

11-13 listopada 1949
Plenum KC PZPR o zaostrzającej się walce klasowej, zakończone usunięciem Wł. Gomułki.

27-29 listopada 1949
Kongres Jedności Ruchu Ludowego, zakończony połączeniem PSL i SL w ZSL (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe).

18 stycznia 1951
Likwidacja Święta 3 Maja i niektórych świąt kościelnych, jako dni wolnych od pracy.

31 lipca-13 sierpnia 1951
Proces 9 oficerów, m.in. gen. St. Tatara, St. Mossora czy J. Kirchmayera.

2 sierpnia 1951
Aresztowanie Wł. Gomułki za prowadzenie działalności frakcyjnej w partii.

7 marca 1953
Rada Państwa nadała Pałacowi Kultury imię J. Stalina, a Katowice i województwo katowickie zmieniło nazwę na Stalinogród i województwo stalinogrodzkie.

14-22 września 1953
W sądzie wojskowym odbył się proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka.

26 września 1953
Aresztowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego.

17 listopada 1953
Ślubowanie wierności dla PRL przez episkopat Polski, pod przewodnictwem biskupa Michała Klepacza.

5 grudnia 1953
Płk. Józef Światło, wicedyrektor X Departamentu MBP, poprosił o azyl w Berlinie Zachodnim.

grudzień 1953
Szefowie Informacji Wojskowej Dymitr Wozniesienski i Antoni Skulbaszewski zostali odwołani do ZSRR.

7 grudnia 1954
Zlikwidowano MBP (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego), w jego miejsce powstały: MSW (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) i Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego.

13 grudnia 1954
Zwolnienie z więzienia Wł. Gomułki.

Źródła:
-Historia najnowsza – film. Okres stalinowski w Polsce, działalność wymiaru sprawiedliwości PRL do 1951 roku.
-internet
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Re: Stalinizm w Polsce w latach 1948-1953

Post autor: Artur Rogóż »

Istotną rolą w kształtowaniu poglądów i sposobu myślenia obywateli w nowej rzeczywistości były sądowe procesy polityczne. Proces taki nie miał dojść do prawdy. Miał przede wszystkim ilustrować tezę polityczną. Wykazać linię przewodnią partii, od której odstępstwo było zdradą. Linia ta w zależności od sytuacji w partii jak i międzynarodowej (a konkretnie: stosunku Kremla do pewnych wydarzeń na świecie) zmieniała się. Reasumując proces polityczny był spektaklem o charakterze dydaktycznym (docierało to do obywateli poprzez radio, prasę, literaturę, później telewizję ). Każda z osób biorących udział w procesie (sędzia, prokurator, adwokat, świadkowie, oskarżony etc.) mieli swoją własną rolę do odegrania ściśle według zaplanowanego scenariusza. Właściwie nie wiemy nic o tych, którzy scenariusze do procesów pisali. Wiadomo jednak, że robili je na bezpośrednie zlecenie zainteresowanych (Stalin, Bierut etc.). Skonstruowanie takiego scenariusza wymagało, aby wszystko do siebie pasowało, każde kłamstwo czy półprawda musiała ze sobą współgrać i każdy szczegół był istotny. Przykładowo: jeśli oskarżony zeznawał że pewnego dnia szedł daną ulicą i po drugiej stronie ulicy mijał go pan X. To pan X z samego faktu, że był wspomniany przez oskarżonego -pozornie bez wpływu na toczącą się sprawę – był już naznaczony jako osoba podejrzana. Taki pan X często pojawiał się jako oskarżony w innej sprawie i mogło być tak, że poprzedni oskarżony skazany na śmierć stawał się „świadkiem” w jego sprawie (dzięki czemu często unikał wykonania wyroku śmierci).
O wiele łatwiejszą rolę miał sędzia. Musiał pamiętać jakie pytania zadawać a jakich nie. Odczytywał wyrok (lecz nie on ustalał jaki).
Obrońca nie mógł budzić wątpliwości mocodawców procesu. Nie mógł również podczas procesu przekonywać o braku winy oskarżonego a także wyciągać na światło dzienne niedozwolonych praktyk śledczych. Mógł jedynie ubiegać się o środki łagodzące oskarżonego najlepiej oskarżając innych oskarżonych tudzież świadków.
Prokurator przygotowywał akt oskarżenia. Często jednak nie bez pomocy (w procesie Mariana Spychalskiego akt oskarżenia redagował sam Bierut). Do niego należało aby cały proces przebiegał zgodnie z planem i wcześniejszymi założeniami.
Według stalinowskiej doktryny dowodem koronnym w sprawie było przyznanie się do winy oskarżonego. Tego od niego wymagano, miał podczas procesu współpracować z prokuratorem i opowiadać o swoich występkach ze szczegółami. Musiała po prostu nauczyć się swojej roli przed procesem i dobrze ją zagrać. Gdy podczas procesu oskarżony rozmyśliłby się, odwołał zeznania bądź skarżył się na sposób śledztwa proces przerywano. Zwykle po jakimś czasie powracano na salę sądową kiedy oskarżony „nauczył się” zgodnie z oczekiwaniami. Szczegóły wyjawiane przez oskarżonego musiała jak najbardziej przylegać do życiorysu. Dzięki temu fakty prawdziwe automatycznie uwierzytelniały „fakty podpięte” i uwiarygodniały proces w oczach osób, które mogły go znać.
Bardzo ważną kwestią było odrzucenie zasady, iż prawo działa wstecz. Dzięki temu można było postawić przed sądem np. premiera II RP Kazimierza Świtalskiego za faszyzację Polski międzywojennej.
27 kwietnia 1949 Sejm uchwalił ustawy dot. sądownictwa karnego:
- Zniesienie trójinstancyjności postępowania sądowego i instytucję sędziego śledczego.
- Do orzeczeń sądowych wprowadzono kryterium stopnia szkodliwości czynu.
W lipcu 1950 oddzielono Prokuraturę od Ministerstwa Sprawiedliwości. Aby szybko uzupełnić kadro dalej funkcjonowały 15 miesięczne kursy sędziowskie zastępujące wymaganie wykształcenia wyższego. Sądy wojskowej nadal miały pod swoją jurysdykcją także osoby cywilne. W sądach natomiast funkcjonowały tzw. Sekcje tajne. Sekcja Tajna Warszawskiego Sądu Wojewódzkiego skazała do 1954 ok. 500 osób.
Wysoka skala represji była zagłuszana przez propagandę podkreślającą praworządność Polski Ludowej. Stanisław Radkiewicz, minister bezpieczeństwa publicznego co kilkanaście miesięcy wydawał dekret nawołujący do przestrzegania praw oskarżonych i zakazywał stosowania przemocy fizycznej jednocześnie na zebraniach z funkcjonariuszami bezpieki mówiąc coś zgoła innego. Aparat bezpieczeństwa działał w ścisłej kooperacji z sądownictwem a także służbą więzienną. Sama bezpieka w początkowej fazie miała za zadanie pacyfikować wszelki opór społeczeństwa, kilka lat później przyszło jej działać wśród środowiska PZPR prowadząc do procesów politycznych inspirowanych przez kierownictwo. Dało to niesamowitą władzę temu aparatowi, który wzbudził strach wśród samego kierownictwa. Stąd często kontrolowano postępowanie aparatu a nawet zakazano wszelkich działań operacyjnych przeciw członkom Partii. Nigdy tego jednak nie przestrzegano. Biuro Polityczne Partii formalnie zwierzchnie nad całym „zbrojnym ramieniem” tylko częściowo sprawowali nad nią kontrolę. Działo się tak ze względu na ambicje samych funkcjonariuszy wyższych szczebli jak i na życzenie Kremla. Stalin chciał mieć pełną kontrolę nad kierownictwem Partii więc wprowadzał w swych ludzi do kadr wojskowych i bezpieczeństwa. Tzw. „doradcy radzieccy” nie musieli mieć eksponowanych stanowisk (np. jak marszałek Rokossowski), mogli nawet być niżej w hierarchii co nie przeszkadzało im usunąć swych zwierzchników na polecenie Moskwy.
Poczucie zagrożenia ze strony bezpieki wynikało z analogicznych wydarzeń w ZSRR jakim była Wielka Czystka w latach 30. Która była zainspirowana głównie właśnie przez bezpiekę. Bierut, Berman i Minc zawiązali triumwirat m.in. po to aby zneutralizować zagrożenie ze strony aparatu i osobiście zajmowali się wszelkimi procesami politycznymi.
Częstym motywem oskarżenia była współpraca z gestapo. W więzieniach przebywali nadal funkcjonariusze gestapo składający zeznania jako świadkowie na życzenie władz. Ponadto po wojnie na terenie kraju pozostało mnóstwo pustych formularzy gestapo jak i pieczątek co umożliwiało produkcję wiarygodnych fałszywek.
Jak już wspomniano procesy polityczne często były pewną zaplanowaną sekwencją spraw wymierzonych w konkretne osoby czy grupę osób. I tak przykładem jest tzw. sąd generalski trwający od 31 lipca do 13 sierpnia w Najwyższym Sądzie Wojskowym, przed którym stanęli generałowie Stanisław Tatar, Franciszek Herman, Jerzy Kirchmayer i Stefan Mossor. Był to prolog procesu generała Mariana Spychalskiego, który został aresztowany w maju 1950 roku. Ten proces miał zaś być powiązany ze sprawą Władysława Gomułki, którego aresztowano 2 sierpnia 1951 roku.
Procesy sądowe w stalinowskim okresie miały także na celu rozbić kościół i zakony. Taktyka była podobna. Aresztowanie księdza, pracownika kurii czy zakonnika było zazwyczaj wstępem do postawienia przed sądem najwyższych hierarchów powiązanych z oskarżonymi.
21 lipca 1951 roku w Warszawie odsłonięto pomnik Feliksa Dzierżyńskiego (został usunięty w 1990 roku).
W 1950 – 1955 aresztowano ponad 40 tysięcy osób, skazano 28 tysięcy (1000 wyroków śmierci).
Skazywano także chłopów za niewywiązanie się z dostaw obowiązkowych (52’ 94 tysiące; 53’ 250 tysięcy).
Funkcjonowały obozy pracy, do których trafiano na mocy decyzji komisji specjalnej (a nie sądu). Oblicza się, że przez obóz pracy przeszło 200 tysięcy osób.
Rozbudowywano sieć agenturalną, która w 1954 roku osiągnęła liczbę 75 tysięcy osób. Wówczas w kartotekach bezpieki znajdowało się 6 milionów nazwisk.
W październiku 1951 roku powołano Polską Akademię Nauk, oparta na wzorach radzieckich miała stanowić największą instytucję naukową w Polsce Ludowej. W tym roku wprowadzono do wszystkich szkół obowiązkową naukę języka rosyjskiego, a kariera naukowa nie była możliwa bez studiowania nauki marksistowskiej. Socjologia, cybernetyka i metodologia były zakazane.
W kulturze obowiązującym nurtem był realizm socjalistyczny.
W tym czasie sejm pracował nad projektem konstytucji, który w końcu trafił na biurko Stalina. Wniósł on 50 poprawek i po ich uwzględnieniu 22 lipca 1952 roku ją uchwalono. Wzorem konstytucji ZSRR treść jej była bardzo mętna, a obok demokratycznych i wolnościowych frazesów pojawiały się sformułowania, które umożliwiały dowolną interpretację lub wręcz naginanie w zależności od potrzeby chwili. 1 sierpnia uchwalono nową ordynację wyborczą, według której wyborcy nie mieli wpływu na zgłaszanie kandydatów a ich liczba pokrywała się z liczbą miejsc poselskich w danym okręgu.
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Stalinizm w Polsce w latach 1948-1953

Post autor: Warka »

Stalinizm to system polityczno-ekonomiczny, jaki powstał w ZSRR po faktycznym przejęciu pełni władzy przez Józefa Stalina.

Początkiem tego systemu był komunizm wojenny, wprowadzony jeszcze przez Lenina, opierający się na całkowitym scentralizowaniu wszelkich decyzji polityczno-ekonomicznych i "prawie rewolucyjnym", czyli ostrym terrorze wprowadzanym metodą ogłaszania "ukazów" i bezwzględnego ich egzekwowania bez pośrednictwa normalnego systemu prawnego.

Ten chaotyczny początkowo system wytworzył w końcu, w dużym stopniu pod przywództwem Stalina, swoje ramy instytucjonalne. Trzema podstawowymi filarami instytucjonalnymi stalinizmu były:

1. Faktycznie totalna władza Stalina.
2. Biurokracja monopartyjna, działająca we wszystkich "powierzchniowych" obszarach władzy - wprowadzająca w czyn "jawne" decyzje Stalina.
3. Aparat przymusu i kontroli - realizujący bezpośrednio "niejawne" decyzje Stalina i kontrolujący zachowania wszystkich bez wyjątku, łącznie z biurokracją partyjną.

Podstawowymi cechami stalinizmu były:

* Pełne jedynowładztwo Stalina.
* Ciągła totalna kontrola wszystkiego i wszystkich.
* Ciągły i stale narastający terror, który przez cały czas zagrażał wszystkim oprócz samego Stalina.
* Ekonomia oparta na ścisłym, centralnym planowaniu wszelkich inwestycji i centralnej dystrybucji wszelkich dóbr.

Po zakończeniu II wojny światowej Polska znalazła się pod wpływami politycznymi ZSRR. W kraju tworzono analogiczny do rosyjskiego system władzy - socjalizm. W chwili odzyskania niepodległości istniały dwie partie o programie komunistycznym: Polska Partia Robotnicza (PPR) i Polska Partia Socjalistyczna (PPS). W roku 1948 doszło pomiędzy nimi do porozumienia i na zjeździe w Warszawie powstała jednolita partia, pod nazwą: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR). W latach powojennych istniała jeszcze inna partia - Polskie Stronnictwo Ludowe, reprezentująca interesy chłopskie.

Pierwszym prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej został znany działacz robotniczy - Bolesław Bierut, premierem zaś Józef Cyrankiewicz.

W czerwcu 1946 r. cały naród powołano do wypowiedzenia się w referendum w trzech najbardziej istotnych sprawach:

* Czy jest za zniesieniem senatu?
* Czy opowiada się za reformą rolną i upaństwowieniem przemysłu?
* Czy chce utrwalenia granic zachodnich na Odrze i Nysie Łużyckiej?

Nie zadano pytania o sporną wschodnią granicę ze Związkiem Radzieckim. Frekwencja referendum wyniosła blisko 90%. Około 90% biorących udział w referendum głosowało zgodnie z zaleceniem władz 3 x TAK.

22 lipca 1952 r. Sejm Ustawodawczy na 107 posiedzeniu uchwalił konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Głosowanie odbywało się poprzez powstanie. Ustanawiała ona, że najwyższym organem władzy państwowej jest sejm, zniosła urząd prezydenta i wprowadziła urząd kolegialnej głowy państwa - Radę Państwa ,którą wybierano spośród posłów na sejm. Konstytucja wprowadziła nową nazwę państwa - Polska Rzeczypospolita Ludowa. Określa się nią cały okres w historii Polski od 1944 r. - 1989 r, ponieważ system społeczno - polityczny, którego postawy zostały zawarte w konstytucji lipcowej, rozpoczął się z chwilą, gdy PKWN ogłosił swój manifest i objął władzę. Konstytucję PRL nazywa się także konstytucją stalinowską. Chodzi o okres, w którym została uchwalona, ale także i o fakt, iż w archiwum znaleziono egzemplarz projektu konstytucji z odręcznymi poprawkami i sugestiami Stalina.

12 maja 1956 r., po zakończeniu obrad XX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) w Moskwie zmarł I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR Bolesław Bierut. Jego śmierć otworzyła drogę walki o władzę w państwie i w partii oraz do destabilizacji Polski. Zadośćuczynienia zaczęli domagać się ludzie represjonowani w latach 1944 - 1955 (żołnierze Polski Walczącej, PSZ i inni) więzieni, prześladowani i oczerniani w okresie stalinizacji Polski. Wiosną 1956r. coraz powszechniejsze stały się żądania zmniejszenia bezprawnego opodatkowania płac i ich podwyżki, oraz reformy gospodarczej. W końcu czerwca 1956 Polską zaczęły wstrząsać wydarzenia w Poznaniu. Robotnicy Zakładów Cegielskiego (wówczas Zakłady im. Stalina), rozpoczęli strajk, który przerodził sięw wielotysięczną manifestację. Doszło do walk ulicznych. Oddziały wojska i milicji użyły siły. Raniono wtedy około 900 osób, zginęło nie mniej niż 75 osób.

W pierwszych ocenach wydarzeń PZPR przypisała bunt poznański działalności "wrogów klasowych" i "obcej agentury". Po wydarzeniach w Poznaniu nasiliły się żądania "demokratyzacji" PRL i rządzącej partii - PZPR.

Od lipca do października 1956r. grupa członków kierownictwa partii gotowa do dalej idących reform systemu, nazwana "grupą puławską" (od ulicy Puławskiej w Warszawie, przy której zamieszkiwało kilku jej przedstawicieli), zdołała zdobyć szersze poparcie załóg wielkich warszawskich zakładów pracy i wyższych uczelni. Przywódcą tej grupy był Gomułka - były sekretarz generalny PPR, więziony do 1954r. i do 1956r. pozostający poza PZPR. W dniach 19 - 21 października obradowało VIII Plenum KC PZPR. Mimo groźby interwencji radzieckiej (jednostki radzieckie kierowały się już w stronę Warszawy) w czasie zgromadzenia zdołano powołać nowe ścisłe kierownictwo PZPR z Gomułką na czele. Zmiana ta dokonała się w atmosferze wielkiego zrywu narodowego. Społeczeństwo Polskie z ulgą przyjęło odwołanie wyższych oficerów radzieckich, m.in. marsz. Rokossowskiego z Wojska Polskiego oraz wypuszczenie na wolność więzionego księdza prymasa Stefana Wyszyńskiego. 24 października 1956 r. na placu Defilad w Warszawie odbył się wiec. Wzięło w nim udział ponad 0,5 mln ludzi. Owacyjnie witano przemawiającego Gomułkę. W wyborach do sejmu PRL w styczniu 1957r. społeczeństwo udzieliło poparcia Gomułce. W lecie 1957r. Władze został zlikwidowany przez władze tygodnik "Po prostu", który opowiadał się za kontynuowaniem reform. W 1958r. Zlikwidowano powołane w 1956r. rady robotnicze. Były one w zakładach przemysłowych uważane za gwaranta reformy gospodarczej. Bardziej trwałe były zmiany na wsi, gdzie rozwiązano większość spółdzielni produkcyjnych, z dużym trudem tworzonych przez władze w latach 1949 - 1955.

W połowie lat sześćdziesiątych społeczeństwo polskie ogarnęła apatia. Stopa życiowa społeczeństwa obniżała się. Coraz bardziej aktywna we władzach PRL-u stawała się, skupiona wokół ministra spraw wewnętrznych Mieczysława Moczara grupa tzw. "partyzantów", opowiadającego się za twardym kursem wobec społeczeństwa i biurokratycznymi metodami zarządzania. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych zaznaczył się wśród tej grupy wzrastający antysemityzm. Okazją do walki z Żydami stała się wojna Izraelsko-Arabska, tzw. wojna sześciodniowa, która wybuchła w czerwcu 1967 r. Polska, za przykładem ZSRR i innych państw "bloku wschodniego" opowiedziała się po stronie krajów arabskich, przystępując do gwałtownej nagonki na rzekomy spisek żydowski przeciwko Polsce. Na sytuację wewnętrzną w Polsce oddziaływały także wiadomości o zmianach zachodzących z Czechosłowacji, gdzie władzę objęła grupa reformatorów komunistycznych z Aleksandrem Dubczekiem na czele. W styczniu 1968 r. studenci z entuzjazmem zareagowali na przedstawienie "Dziadów" Adama Mickiewicza w Warszawskim teatrze narodowym. Wobec antyrosyjskiego wydźwięku dramatu Mickiewicza, nasuwającego analogię z sytuacją polityczną Polski w latach 50-tych i 60-tych, Gomułka podjął decyzję o zakazaniu dalszego wystawiania tej sztuki. Na zgromadzoną pod pomnikiem Adama Mickiewicza w Warszawie manifestację studencką, protestującą przeciwko zdjęciu sztuki władze odpowiedziały brutalną akcją milicji i wszczęciem postępowania dyscyplinarnego przeciwko studentom - inicjatorom tej akcji. Zwołany 8 marca 1968 r. na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego protestacyjny wiec studentów zaatakowały pałkami oddziały milicyjne. Przez kilka dni rozpędzano podobne zgromadzenia młodzieży we wszystkich ośrodkach uniwersyteckich kraju. W zgromadzeniach tych młodzież protestowała przeciwko biciu i znęcaniu się nad studentami oraz przeciwko propagandzie antysemickiej. Wydarzenia marcowe spowodowały, że Gomułka stracił resztki swego autorytetu i poparcia społecznego, nie przyniosły one władzy grupie Moczara. Całe pokolenie młodzieży wyniosło z okresu marca 1968 r. wrogość do systemu posługującego się przemocą, kłamstwem, szykanowaniem i oczernianiem ludzi. Kilka miesięcy później w sierpniu 1968 r. ludowe wojsko polskie wzięło udział w bezprawnej interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w celu obalenia reform tzw. "praskiej wiosny", co spotkało się z negatywnym odzewem społeczeństwa polskiego.

W końcu lat sześćdziesiątych pogłębiała się stagnacja gospodarcza. Na załamanie się produkcji rolnej i złe zaopatrzenie rynku w mięso ekipa Gomułki nie znalazła innego środka niż wysoka podwyżka cen na artykuły rolne i przemysłowe. Informację o tej podwyżce ogłoszono 12 grudnia 1970 r. Dwa dni później przystąpiły do strajku załogi stoczni w Gdańsku i Gdyni. W Gdańsku stoczniowcy zebrali się pod budynkiem dyrekcji, a następnie uformowali pochód i skierowali się pod budynek miejscowych władz PZPR. Do zgromadzonego pod tym gmachem tłumu oddano strzały. W odpowiedzi podpalono siedzibę komitetu wojewódzkiego partii. Władze wydały wojsku i milicji rozkaz rozprawienia się z demonstrantami. Przed stocznią gdańską zgromadzono oddziały wojska, strzelające do robotników próbujących wyjść za bramę stoczni. 17 grudnia 1970 r. w Gdyni oddziały wojska również oddały strzały do robotników. Tego dnia strajk objął całe wybrzeże. Także w Szczecinie i w Elblągu strzelano do protestujących. Groził wybuch strajku powszechnego. 20 Grudnia 1970 r. zebrało się w Warszawie VII plenum KC PZPR, na którym dokonano zmian we władzach partyjnych i państwowych. Odsunięto od władzy Gomułkę, rezygnację złożył także premier Cyrankiewicz, który piastował swój urząd od dwóch dziesięcioleci. Pierwszym sekretarzem KC PZPR został Edward Gierek. Nowy sekretarz usiłował nawiązać kontakt z przedstawicielami różnych środowisk. Nadal nie odwoływano jednak podwyżki cen, która była główną przyczyną wydarzeń grudniowych. W styczniu 1971 r. na wybrzeżu wybuchły nowe strajki. W lutym 1971 r. zastrajkowały fabryki włókiennicze w Łodzi. Kobiety, które stanowiły większość załóg stanowczo żądały odwołania podwyżki cen, którą władze cofnęły w połowie lutego 1971 r.

Odwołanie podwyżki cen, zmiana stylu działania władz, pozory bezpośredniości zapewniły poparcie środowisk robotniczych ekipie Gierka. Kiedy w styczniu 1971 r. w strajkującej stoczni gdańskiej odbyło się spotkanie robotników z nowym pierwszym sekretarzem PZPR i towarzyszącymi mu osobami, na pytanie Gierka "Pomożecie?!" rozległy się oklaski. Sprawozdania prasowe i propaganda skwapliwie odnotowały to wydarzenie. Popularność Gierka rosła wraz z poprawą zaopatrzenia i nadziejami ludzi na lepsze warunki życia w przyszłości. Rzucił on hasło budowy "drugiej" Polski. Polegała ona na tym, że za zaciągane na zachodzie kredyty kupowano licencje. Długi miano spłacać eksportem nowoczesnych produktów. Rozpoczęło się wznoszenie licznych, często nieprzemyślanych inwestycji, zgodnie z ambicjami lokalnych władz, które dążyły do korzyści płynących z kredytów. Podniosła się stopa życiowa ludności. W szybkim tempie zaczęły wzrastać zarobki, a po doświadczeniach grudnia 1970 r. władze długo nie odważyły się podwyższyć cen artykułów pierwszej potrzeby. Zarządzanie gospodarką pozostało jednak tak samo nieudolne, jak poprzednio. I już w 1974 r. w scentralizowanej i upaństwowionej gospodarce, przeciążonej kosztami nadmiernej liczby nowych inwestycji, niekierującej się zasadami rynku wystąpiły objawy kryzysu i załamania gospodarczego, pomimo to przeprowadzono ogromną i kosztowną reformę administracji. W miejsce dawnych 17 województw i 5 miast wydzielonych powołano 49 województwa. Ogłoszono też projekt wniesienia poprawek do konstytucji PRL, w których miały się znaleźć zapiski o przyznaniu PZPR kierowniczej roli w państwie oraz zobowiązaniu do trwałego sojuszu z ZSRR.

Wobec narastających objawów kryzysu i zadłużenia zagranicznego ekipa Gierka zareagowała podwyżką cen. Ogłoszono ją 25 czerwca 1976 r. na progu sezonu letniego. To posunięcie władz wywołało wybuch strajków w Radomiu, Ursusie i Płocku. Do akcji przystąpiły oddziały milicji. W czasie starć w Radomiu podpalono budynek miejscowych władz PZPR, a w Ursusie zatrzymano ruch na ważnej, międzynarodowej linii kolejowej. Wieczorem tego dnia rząd odwołał podwyżkę cen, a robotnicy wrócili do pracy. Podczas zajść w tych miastach milicja aresztowała setki osób biorących w nich udział. W aresztach milicyjnych znęcano się nad uwięzionymi. Trwały rewizje, zatrzymania i zwolnienia z pracy. Gierek i jego ekipa utracili całe zaufanie społeczne. Działania władz i milicji wywołały protesty kościoła i różnych środowisk społecznych. Zaczęto organizować pomoc prawną i finansową dla aresztowanych i ich rodzin. We wrześniu 1976 r. powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), którego członkami zostali naukowcy, pisarze, prawnicy, działacze społeczni. KOR rozpoczął wydawanie komunikatów i ulotek o prześladowaniach opozycji przez władze i świadczonej pomocy. Zaczęły się ukazywać pierwsze wydawnictwa niezależne. W tzw. "drugim obiegu", poza zasięgiem cenzury wydawano czasopisma kulturalne, broszury i książki. Publikacje te dotyczyły zagadnień społecznych, najnowszej historii politycznej Polski i historii powszechnej. Udostępniano książki autorów emigracyjnych, niedostępne i zakazane w kraju.

6 sierpnia 1978 r. zmarł papież Paweł VI. Jego następca - Jan Paweł I zmarł po kilku tygodniach sprawowania pontyfikatu. 16 października 1978 r. konklawe kardynalskie wybrało na papieża Polaka, krakowskiego arcybiskupa Karola Wojtyłę, który przyjął imię Jana Pawła II. Wybór pierwszego Polaka na tron papieski miał olbrzymie znaczenie dla Polski i Polaków, którzy uzyskali poparcie w najwyższym autorytecie kościoła katolickiego. Wybór ten umocnił dążenia Polaków do obalenia systemu socjalistycznego w kraju. Wizyta ojca świętego w Polsce, jego pierwsza pielgrzymka do ojczyzny w czerwcu 1979 r. ukazała wielkie znaczenie kościoła w życiu polskiego społeczeństwa. Na trasie pielgrzymki po Polsce witały Jana Pawła II miliony ludzi, uczestnicząc w nabożeństwach, słuchając przemówień i homilii papieskich. Propaganda zakazała określania papieża mianem Ojca Świętego, w oficjalnych przekazach z okresu pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny wspomina się tylko o "dostojnym gościu".

Latem 1980 r. wzrosło niezadowolenie społeczeństwa polskiego z polityki gospodarczej władz. Na ogłoszoną w lipcu 1980 r. kolejną obniżkę cen społeczeństwo zareagowało paniką, wykupując dostępne jeszcze towary ze sklepów. Wybuchły także spontaniczne strajki w wielu zakładach. Władze starały się rozładować sytuację poprzez niewielkie podwyżki płac, jednak podczas strajku w Lublinie w lipcu 1980 r. pojawiły się obok roszczeń płacowych pierwsze, nieśmiałe jeszcze żądania reform społecznych. Decydującego znaczenia nabrał dopiero, rozpoczęty 14 sierpnia 1980 r. strajk w stoczni Gdańskiej. Uformował się tam komitet strajkowy z działaczem strajkowym z 1970 r. Lechem Wałęsą na czele. W nocy z 17 na 18 sierpnia powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, grupujący przedstawicieli wszystkich strajkujących zakładów Gdańska, pod przewodnictwem Lecha Wałęsy. 18 sierpnia 1980 r. rozpoczął się strajk w Szczecinie, gdzie również utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Władze odmawiały początkowo rozmów z MKS-ami wybrzeża. Dopiero 22 sierpnia przybyła do Gdańska delegacja rządowa posiadająca pełnomocnictwa do rozmów ze strajkującymi. MKS-y w Gdańsku i Szczecinie uchwaliły, że strajk zakończy się dopiero po wyrażeniu przez władze zgody na utworzenie wolnych związków zawodowych. 31 sierpnia 1980 r. w stoczni Gdańskiej w obecności strajkujących załóg wybrzeża przewodniczący Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku - Lech Wałęsa i przewodniczący komisji rządowej, ówczesny wicepremier Mieczysław Jagielski podpisali porozumienie w sprawie realizacji 21 postulatów strajkowych, m.in. utworzenia samorządnych, niezależnych związków zawodowych, uwolnienia więźniów politycznych, rozpoczęcia reformy gospodarczej i wzniesienia pomnika ofiar grudnia 1970 r.

Porozumienia podpisane pomiędzy władzami, a Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym w Gdańsku, Szczecinie, a później także w Jastrzębiu na Śląsku dawały po raz pierwszy od czasu wojny możliwość organizowania się robotników bez nadzoru PZPR. Partia ta, która chociażby z nazwy powinna reprezentować interesy robotników nie potrafiła nawiązać kontaktu ze strajkującymi i w czasie rozmów z MKS-ami przedstawiciele PZPR byli przeciwnikami delegatów robotniczych. Niezależne związki zawodowe powstawać zaczęły w całym kraju. 17 września 1980 r. ich przedstawiciele postanowili utworzyć Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność", z Lechem Wałęsą, jako jego głównym przewodniczącym, z siedzibą władz związku w Gdańsku. NSZZ "Solidarność" liczył w 1981 r. około 12 milionów członków. Władze państwowe PRL i PZPR zajmowały początkowo ustępliwą postawę wobec żądań "Solidarności". We władzach Polski zaszło zresztą w tym czasie wiele zmian personalnych. We wrześniu 1980 r. kierownictwo PZPR objął po odsuniętym od władzy Gierku Stanisław Kania. W lutym 1981 r. kierownictwo państwa i partii powierzono generałowi Wojciechowi Jaruzelskiemu.

Stosunki pomiędzy władzami PRL, a NSZZ "Solidarność" zaostrzyły się wiosną 1981 r. Sprzyjały temu wstrząsy, jakie przeżył wtedy kościół katolicki, który aktywnie pośredniczył między stronami w sytuacjach konfliktowych. 13 maja 1981 r. na placu św. Piotra w Rzymie zamachowiec ciężko ranił papieża Jana Pawła II, a 28 maja tego roku zmarł po ciężkiej chorobie prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński.

Jesienią 1981 r. wzrastało w Polsce napięcie wewnętrzne. Groził wybuch społecznego niezadowolenia, szybko pustoszały pułki sklepów. W odpowiedzi na prowokacje władz mnożyły się strajki i protesty związkowców "Solidarności". W niedzielę 13 grudnia 1981 r. na terytorium całej Polski został wprowadzony przez władze stan wojenny. Poinformowano społeczeństwo o utworzeniu Wojskowej Rady Odrodzenia Narodowego (WRON), z generałem Jaruzelskim na czele, która przejęła władzę w państwie. Na ulicach pojawiły się transportery opancerzone, oraz silne oddziały wojska i milicji. Była wówczas surowa zima. Zamknięto granice, łączność telefoniczna została zablokowana, wprowadzono godzinę policyjną, internowano wielu czołowych działaczy "Solidarności" m.in. Lecha Wałęsę, wybrane instytucje, urzędy i zakłady pracy zostały zmilitaryzowane. W zakładach, w których trwały strajki dochodziło do pacyfikacji robotników przez oddziały wojska i milicji. Tak stało się m.in. w kopalni Wujek, gdzie w starciach z milicją zginęło kilku robotników. Cały kraj ogarnęła groza, stan wojenny był szokiem dla społeczeństwa Polskiego. Wprowadzenie stanu wojennego wywołało negatywne reakcje na arenie międzynarodowej. Reakcją państw zachodnich było wprowadzenie sankcji gospodarczych wobec PRL.

Mimo iż stan wojenny przerwał legalną działalność NSZZ "Solidarność", nie mógł doprowadzić kraju do stanu sprzed 1980 r. Chociaż internowano wielu działaczy podziemia, działalność wydawnicza, społeczna i polityczna nie została przerwana. WRON, PZPR i władze PRL deklarowały gotowość do rozpoczęcia reformy gospodarczej, jednak w praktyce wszystko się przeciągało, powiększało się niezadowolenie społeczne i stagnacja gospodarcza. "Solidarność" została zdelegalizowana. Nowa ustawa o związkach zawodowych przekazywała kontrolę nad nimi partii. Stan wojenny został ostatecznie zawieszony 1 stycznia 1983 r. a zniesiony formalnie 22 lipca tego roku (w rocznicę uchwalenia konstytucji lipcowej). Nadal trwały jednak represjonowania działaczy "Solidarności". Ks. Jerzy Popiełuszko, czołowy duszpasterz związku zawodowego "Solidarność" został porwany i zamordowany przez funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa. Nasiliło to niezadowolenie społeczeństwa. Wielu ludzi z braku perspektyw emigrowało za granicę.

W czasie wiosny i lata 1988 r. przeszły przez Polskę fale strajków. Robotnicy strajkowali w Stalowej Woli, Nowej Hucie i Gdańsku. Żądali legalizacji "Solidarności" i podwyżek płac. Władze zaproponowały przedstawicielom strajkujących rozmowy przy tzw. Okrągłym Stole. Rozpoczęły się one 5 lutego 1989 r. w Warszawie. Zawarte po kilku tygodniach obrad porozumienie przewidywało zorganizowanie częściowo wolnych wyborów, dających 35% miejsc w sejmie dla działaczy opozycji, zgodę na wybory do senatu i legalizację "Solidarności".

Wybory odbyły się 4 czerwca 1989 r. oznaczały początek III Rzeczpospolitej. Opozycja otrzymała 35% miejsc w parlamencie i 99 na 100 w senacie. Za oficjalną datę powstania III RP uznaje się 31 grudnia 1989 r. Pierwszy rząd nowej Rzeczpospolitej został zorganizowany według zasady "wasz prezydent - nasz premier". Pierwszym prezydentem III RP, wybranym przez Zgromadzenie Narodowe większością jednego głosu, został Wojciech Jaruzelski, a premierem - Tadeusz Mazowiecki. W 1990 r. rozpisano wybory prezydenckie, które, w drugiej turze wygrał Lech Wałęsa. Był prezydentem przez 5 lat - po nim najwyższy urząd w państwie objął Aleksander Kwaśniewski, w wyniku wyborów z 19 października 1995 r.
ODPOWIEDZ

Wróć do „Wprowadzenie demokracji ludowej 1945-1956”