„Mówi Radio Wolna Europa – Głos Wolnej Polski” – otwarcie Ro

[Artur Rogóż]

„Mówi Radio Wolna Europa – Głos Wolnej Polski” – otwarcie Rozgłośni Polskiej RWE

3 maja 1952 r. polska sekcja Radia Wolna Europa rozpoczęła z Monachium nadawanie audycji w języku polskim. Jej pierwszym dyrektorem został legendarny kurier z Londynu Jan Nowak-Jeziorański.

Od chwili powstania do 1989 r. rozgłośnia walczyła z komunistyczną propagandą i sowietyzacją Polski. Dostarczając Polakom informacji na temat wydarzeń w kraju i na świecie podtrzymywała moralny opór i wiarę w odzyskanie niepodległości. (Na zd. Jan Nowak-Jeziorański)

3 maja 1952 r. Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa rozpoczęła pod nazwą Głos Wolnej Polski nadawanie z Monachium stałych audycji do kraju.

W inauguracyjnym przemówieniu dyrektor rozgłośni Jan Nowak-Jeziorański zwracając się do rodaków powiedział: „Wiedzcie, że żadna kurtyna fałszu i kłamstw nie zdoła nam nigdy przesłonić waszego oblicza – prawdziwego oblicza Polski. (…) Przeżywamy jak i wy uczucie zniewagi i upokorzenia, gdy w imieniu Polski przemawia dziś szajka renegatów, a stary szpicel NKWD nazwiskiem Bierut ośmiela się występować jako prezydent Rzeczypospolitej”.

Nowak-Jeziorański stwierdził, iż najważniejszym zadaniem RWE wobec kraju będzie walka o zachowanie polskiej tożsamości i obrona społeczeństwa przed sowietyzacją. Narzędziem tej walki będzie prawda o wydarzeniach w Polsce i na świecie oraz przeciwstawianie się fałszowaniu polskiej tradycji i historii. Jednocześnie podkreślił, że rozgłośnia w żadnej mierze nie będzie nawoływać do czynnego oporu, tworzenia podziemia czy też zbrojnych wystąpień przeciwko władzom komunistycznym.

Swoje wystąpienie zakończył słowami: „Rodacy! Gdziekolwiek jesteście – pamiętajcie! Polska żyje, Polska walczy, Polska zwycięży!”. Na zakończenie audycji nadano z taśmy przemówienia gen. Władysława Andersa, weterana PPS – Tomasza Arciszewskiego, Zygmunta Brzozowskiego ze Stronnictwa Narodowego, Stanisława Mikołajczyka i ambasadora Edwarda Raczyńskiego.

Początki rozgłośni polskiej sięgają 1950 r., kiedy to Narodowy Komitet ds. Wolnej Europy założył Radio Wolna Europa.

Była to organizacja powołana do życia rok wcześniej w USA. W jej skład wchodzili m. in. gen. Dwight Eisenhower (głównodowodzący wojskami amerykańskimi w Europie w czasie II wojny światowej, przyszły prezydent USA), Allen Dulles(późniejszy dyrektor CIA) i Arthur Bliss Lane (były ambasador amerykański w Warszawie).

Celem wspomnianego komitetu było ograniczanie wpływów komunistycznych w świecie oraz wspieranie politycznych i umysłowych elit wywodzących się z państw, które znalazły się w sowieckiej strefie wpływów. Rząd Stanów Zjednoczonych nie chcąc brać odpowiedzialności politycznej za treści nadawanych audycji przez RWE finansował je za pośrednictwem CIA.

Pierwsze programy adresowane do słuchaczy w Europie Środkowej RWE zaczęło nadawać w lipcu 1950 r. Audycje nagrywano w Nowym Jorku na taśmy, które następnie wysyłano do Niemiec. Program nadawano z okolic Frankfurtu.

Pierwszym szefem niewielkiego polskiego zespołu redakcyjnego w Nowym Jorku został były urzędnik służby dyplomatycznej RP, Lesław Bodeński.

4 sierpnia 1950 r. nadano pierwszą audycję radiową skierowaną do Polski – Głos Wolnej Polski. Nadawano godzinę dziennie.

Rok później L. Bodeńskiego na stanowisku szefa redakcji zastąpił Stanisław Strzetelski, przedwojenny publicysta i redaktor "Wieczoru Warszawskiego”.

Na początku 1952 r. polska sekcja rozpoczęła pracę w nowej siedzibie RWE w Monachium pod kierownictwem nowego dyrektora, którym w grudniu 1951 r. został Jan Nowak-Jeziorański. Pełnił tę funkcję do roku 1975. Jego następcami byli: Zygmunt Michałowski (1976-1981), Zdzisław Najder (1982-1987), Marek Łatyński (1987-1989) i Piotr Mroczyk (1989-1994).

Rozgłośnia Polska RWE ostatnią audycję nadała 30 lipca 1994 r.

W okresie PRL stała się jednym z najważniejszych źródeł obiektywnych wiadomości dla milionów Polaków. Jej program nadawany był kilkanaście godzin na dobę i pomimo zagłuszania skutecznie łamał komunistyczny monopol informacyjny.

Rozgłośnia niejednokrotnie w bardzo istotny sposób wpływała na wydarzenia polityczne w Polsce. Przez cały okres swojego istnienia starała się wspierać w kraju opozycję demokratyczną.

Po 1976 r. przekazywała informacje na temat działalności Komitetu Obrony Robotników, Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolnych Związków Zawodowych czy Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Znaczącą rolę odegrała także w okresie działania NSZZ „Solidarność”, stając się w pewnym sensie rozgłośnią związkową. Na jej pomoc opozycja mogła liczyć także w stanie wojennym. W roku 1989 w istotny sposób pomagała w wyborczej rywalizacji Komitetom Obywatelskim.

Inną ważną formą walki z systemem komunistycznym w Polsce było ujawnianie przez rozgłośnię zbrodni dokonywanych przez służby bezpieczeństwa PRL.

Przykładem skutecznych działań w tej kwestii były audycje z udziałem zbiegłych z kraju pracowników aparatu przemocy, którzy opisywali metody represji stosowane w Polsce.

Najgłośniejszym z nich był Józef Światło, zastępca dyrektora X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Informacje uzyskane od niego i przekazane opinii publicznej za pośrednictwem rozgłośni wywołały bardzo poważne konsekwencje polityczne w kraju i w pewnym stopniu otworzyły drogę do przemian w październiku 1956 r. Przyczyniły się do rozwiązania MBP, odsunięcia od władzy jego byłego szefa Stanisława Radkiewicza oraz aresztowania i skazania m.in. wiceministra MBP Romana Romkowskiego oraz dyrektora departamentu śledczego – Józefa Różańskiego.

W czerwcu 1955 r. Głos Wolnej Polski zapoczątkował kampanię „o powrót Polaków z Rosji”. Szacowano, że po zakończonej w 1948 r. repatriacji na terenie Związku Sowieckiego przetrzymywanych jest nadal około 500 tys. Polaków. W akcji wykorzystywano relacje powracających z sowieckich obozów Niemców i Austriaków, którzy zetknęli się z Polakami.
Na antenie radia czytano listy nazwisk Polaków przebywających przymusowo w Związku Sowieckim.

Do marca 1956 r. RWE nadało na ten temat blisko 50 audycji. Prawdopodobnie pod wpływem także tej akcji władze komunistyczne PRL rozpoczęły starania o powrót Polaków do kraju. Problem podjęty został także przez społeczeństwo polskie w czasie odwilży 1956 r. Po dojściu Władysława Gomułki do władzy 25 marca 1957 r. podpisano polsko-sowiecką umowę w sprawie repatriacji. W sumie do marca 1959 r. do Polski w ramach repatriacji wróciło ponad 290 tys. osób.

W czasie października 1956 r. polska sekcja RWE wykorzystując swoje audycje próbowała za wszelką cenę nie dopuścić do powtórzenia się w Polsce węgierskiego scenariusza, który by skończył się rozlewem krwi i sowiecką interwencją.

Rozgłośnia starała się wpływać na rozgrywki polityczne wewnątrz PZPR i ułatwiać pozbywanie się tych przedstawicieli władzy komunistycznej, którzy stanowili dla Polski największe zagrożenie. Tak było na przykład właśnie w październiku 1956 r., kiedy udzielono ograniczonego wsparcia Władysławowi Gomułce.

Z kolei w latach sześćdziesiątych głównym obiektem ataków rozgłośni stał się Mieczysław Moczar, który zmierzając do przejęcia władzy w partii sięgał po „narodowy komunizm” i antysemityzm.

Przez cały okres swojej działalności Głos Wolnej Polski zdecydowanie stawał w obronie Kościoła katolickiego i prześladowanych księży. Bronił zresztą wszystkich represjonowanych przez komunistyczny aparat przemocy, niezależnie od ich przekonań. Informował opinię publiczną o aresztowaniach, procesach i wyrokach wydawanych na przeciwnikach władzy ludowej w Polsce.

Ważnym elementem działalności rozgłośni były audycje o charakterze edukacyjnym, przypominające, szczególnie młodemu pokoleniu Polaków w kraju, historię polityczną Polski i dzieje jej kultury.

Najpopularniejszymi programami Rozgłośni Polskiej RWE były: „Fakty, wydarzenia, opinie”, „Panorama dnia”, „Wędrujący reporter”, „Na czerwonym indeksie” (książki objęte cenzurą w kraju), „List do komunisty” (skierowany do członków PZPR), „Podwieczorek przy mikrofonie” (rozrywka, satyra polityczna), „Za murami Kremla”, „Co słychać w domu sąsiada” (analiza sytuacji politycznej w Europie Środkowej i Wschodniej) czy też audycja „Pomost do kraju”, która pojawiła się po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego.

Spośród pracowników RWE najbardziej znani to Zbigniew Błażyński, Alina Grabowska, Gustaw Herling-Grudziński, Zygmunt Jabłoński, Jacek Kaczmarski, ks. Tadeusz Kirschke, Włada Majewska, Tadeusz Nowakowski, Włodzimierz Odojewski, Roman Palester, Aleksandra Stypułkowska, Wojciech Trojanowski, Wiktor Trościanko, Leopold Unger, Paweł Zaremba i Tadeusz Żenczykowski.