Wywiad wojskowy w okresie władzy komunistycznej (1943-89)
: 01 cze 2010, 05:00
Początków wywiadu wojskowego działającego w ramach tworzonego przez komunistów wojska polskiego, należy upatrywać w utworzeniu 1 kompanii rozpoznawczej 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki. Oddziały rozpoznawcze tworzono następnie w pozostałych jednostkach powiększającej się Armii Polskiej walczącej.
W październiku 1943 r. przekształcono ją w Oddział II Rozpoznawczy Szt. Gł. NDWP. Działał on do lipca 1945 r. na rzecz WP i Armii Czerwonej prowadząc rozpoznanie w zakresie wywiadu płytkiego. Szefami oddziału byli Rosjanie gen. Konstantin Kasznikow (X.1943-VIII.1944) i płk Nikonor Gołosnickij (X.1944–VII.1945).
W skład oddziału wchodziły:
1) Oddział I - Rozpoznania Wojskowego,
2) Oddział II – Agenturalny,
3) Oddział III - Działań Dywersyjnych,
4) Oddział IV – Informacyjny,
5) Oddział V – Rozpoznania Lotniczego,
6) Wydział VI – Rozpoznania Radiowego,
7) Wydział VII – Techniki Agenturalnej,
8) Węzeł łączności.
Pierwszą siedzibą Oddziału II był Lublin, następnie na początku 1945 r. przeniesiono ją do podwarszawskich Włoch.
Oddział II wszedł następnie – na mocy rozkazu nr 00177 NDWP z dnia 18 lipca 1945 r. – w skład Sztabu Generalnego WP jako Oddział II – Wywiadowczy.
Szefem oddziału został Rosjanin: Georgij Domeradzkij (VII-XII.1945), zastąpił go wiązany z Wiesławem Gomułką gen. Wacław Komar (XII 1945-XI.1950). Po jego aresztowaniu polskim wywiadem znowu kierowali oficerowie sowieccy gen. Konstantin Kasznikow (XI.1950-III.1951) i płk Igor Suchackij (III. 1951-IV.1953).
Należy zwrócić uwagę na fakt, iż powielając wzorce sowieckie – w okresie VII.1947-VI.1950 – Oddz. II. Szt. Gen. oraz Departament VII MBP (wywiad zagraniczny i ochrona kontrwywiadowcza placówek zagranicznych) podlegały jednemu szefowi, tworząc w praktyce jeden organ wywiadu zagranicznego. Jednak jednostki operacyjne Oddz. II zachowały swą odrębność. Po odsunięciu gen. W. Komara, w połowie 1950 r. wywiad wojskowy stał się ponownie całkowicie odrębną służbą.
15.XI.1951 r. Oddział II Szt. Gen. WP przemianowano na Zarząd II Szt. Gen. Miał on realizować zadania wojskowego wywiadu strategicznego i taktycznego, w tym zbieraniem, oceną i przekazywaniem właściwym komórkom sztabowym wywiadowczych informacji wojskowych, politycznych, ekonomicznych szczególnie dotyczących państw zachodnich, i NATO. Zarząd II nie miał swych odpowiedników w jednostkach liniowych, gdzie funkcjonowały jedynie oddziały rozpoznawcze zajmujące się wywiadem płytkim.
Szefami Zarządu II Szt. Gen. nadal byli Rosjanie płk Igor Suchacki do 10.04.53 r., a następnie płk Fiodor Wiedmied (10.IV.53–30.XI.55), dający Moskwie gwarancję „właściwego” wykorzystania tych służb. W tym czasie struktura organizacyjna Zarządu II przedstawiała się następująco:
1) Oddział I (wywiad płytki),
2) Oddział II (operacyjny /wywiad strategiczny/ składający się z 7 wydziałów: tzw. brytyjski, amerykański, francuski, niemiecki, skandynawski, izraelski i dalekowschodni),
3) Oddział III (tzw. morski oraz przerzuty zagraniczne),
4) Oddział IV – informacyjny,
5) Oddział Techniczny (technika operacyjna),
6) Oddział Wojskowych Spraw Zagranicznych, a następnie Ataszatów Wojskowych,
7) Wydział Łączności Specjalnej,
8) Wydział Wojskowy – sprawy mobilizacyjne i planowanie na czas wojny,
9) Wydział Polityczny,
10) Wydział Ogólny – (kancelaria, archiwum, ochrona obiektu),
11) Wydział Personalny – (kadry),
12) Wydział Finansowy,
13) Wydział Gospodarczy,
14) Sekcja Kartoteki Personalnej – (ewidencja i kartoteka operacyjna),
15) Wydział Operacyjno-Szkoleniowy – utworzony w 1959 r. w celu przygotowania kadr na misje wojskowe do Korei i Wietnamu.
Kolejnymi Szefami Zarządu II Szt. Gen. LWP byli:
1) płk Tadeusz Jedynak (XI.1955-XI.1956),
2) gen. Grzegorz Korczyński (XI.1956-VIII1965),
3) gen. Włodzimierz Oliwa VIII.1965-VII 1971),
4) płk Bolesław Szczepanik (VII.1971-XII.1972),
5) gen. Czesław Kiszczak (XII.1972-IV.1979),
6) płk/gen. Edward Poradko ((IV.1979-VII1981),
7) płk/gen. Roman Misztal (VII.1981-VII.1990).
Ostatni szef Zarządu II płk Roman Misztal kierował wywiadem wojskowym w ostatniej dekadzie PRL, w okresie sprawowania władzy przez gen. W. Jaruzelskiego. Na okres ten przypada wprowadzenie stanu wojennego w Polsce oraz rozprawa z Solidarnością i opozycją demokratyczną. Niestety przywódcy PRL broniąc władzy i ustroju kolejny raz skierowali wojsko i jego służby do działań pacyfikujących społeczeństwo polskie dążące do odzyskania swobód demokratycznych.
Ogólna struktura Zarządu II, w tym czasie przedstawiała się następująco:
I. Pion Polityczny;
II. Pion Operacyjny składający się z 7 oddziałów, kartoteki operacyjnej, Jednostki Wojskowej 2000, Oddziału „Y” oraz podlegającego pionowi Zakładu Techniki Specjalnej;
III. Pion Informacyjny składający się z 8 oddziałów;
IV Pion Rozpoznania Wojskowego składający się z 3 wydziałów;
V. Pion Organizacyjno-Administracyjny.
Poza pionami funkcjonowały: „grupa dyspozycyjna”, wydział kadr, wydział 7 rewizji oraz centrum szkolenia. W Zarządzie II funkcjonowała również komórka kontrwywiadowcza podległa szefowi WSW - był to Oddział VI.
Zarząd II istniał do 27.III.1990 r.
Należy zauważyć, że służby wojskowe PRL, w całym okresie swego funkcjonowania, nie posiadały ustawowych podstaw działania. Ich uprawnienia, zadania i zakres działań były regulowane rozkazami, zarządzeniami i dyrektywami wydawanymi przez centralne władze wojskowe.