Dyzma Gałaj

[Artur Rogóż]

Dyzma Kazimierz Gałaj (ur. 15 stycznia 1915 w Mystkowicach w powiecie łowickim, zm. 6 grudnia 2000 w Warszawie) – prof. zw. dr hab. nauk ekonomicznych, socjolog, działacz polityczny, marszałek Sejmu PRL.

Pochodził z rodziny chłopskiej. Ukończył studia na Uniwersytecie Łódzkim (1950), w 1970 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1977 profesora zwyczajnego nauk humanistycznych. Był wieloletnim członkiem stronnictw ludowych – należał od 1948 do SL, następnie do ZSL; działał w organach przewodnich ZSL – w latach 1949-1953 i 1956-1984 członek Naczelnego Komitetu, w latach 1969-1976 członek Prezydium NK, w latach 1971-1973 wiceprezes NK; w latach 1969-1971 i 1972-1976 przewodniczył klubowi poselskiemu ZSL. Był w konflikcie z jego następcą na stanowisku marszałka Sejmu i prezesem NK ZSL, Stanisławem Gucwą, co zakończyło się polityczną marginalizacją Gałaja. Uważany był za najgorętszego zwolennika marksizmu wśród działaczy wysokiego szczebla ZSL, do czego sam wielokrotnie się przyznawał.

W latach 1936-1939 pracował jako nauczyciel, podczas wojny był w ruchu oporu (Bataliony Chłopskie); więziony na Pawiaku. Po wojnie działał w Związku Młodzieży Wiejskiej RP "Wici" (m.in. wiceprezes zarządu głównego). W latach 1946-1948 pracownik naukowo-dydaktyczny Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Łodzi, w latach 1948-1956 Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie (w latach 1950-1951 prorektor uczelni). W latach 1956-1964 był redaktorem naczelnym miesięcznika "Wieś Współczesna", w latach 1959-1970 pracował w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W latach 1964-1971 kierownik Zakładu Badań Rejonów Uprzemysławianych PAN, w latach 1971-1985 dyrektor Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych zajmował się problematyką aktywizacji gospodarczej i zawodowej mieszkańców wsi dotkniętych przemianami ustrojowymi. Uważał, że kapitalistyczne przemiany przyniosą Polsce, a w szczególności wsi więcej szkód niż korzyści.

W latach 1965-1980 był posłem na Sejm PRL IV, V, VI i VII kadencji. W lutym 1971 został wybrany marszałkiem Sejmu, zastępując do końca kadencji (luty 1972) Czesława Wycecha. W trakcie sprawowania mandatu reprezentował okręgi Częstochowa, Kutno oraz Ciechanów, zasiadał natomiast w komisjach Nauki i Postępu Technicznego, Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego oraz Pracy i Spraw Socjalnych. Uważany był za osobę powiązaną ze środowiskiem gen. Mieczysława Moczara. Za główną przyczynę nieobjęcia ponownie stanowiska marszałka Sejmu uważano jego związki z tzw. partyzantami oraz postrzegany jako skandal na ówczesnych salonach politycznych jego rozwód ze znaną w środowisku działaczy ludowych (byłą szefową łączności w Komendzie Głównej Batalionów Chłopskich, ps. "Zofia Zimna") lekarką, dr Weroniką Dzierżkówną-Gałaj. Wydaje się, że wpływ na decyzję o odsunięciu go od kierowania Sejmem wpłynęła jego postawa podczas sprawowania urzędu marszałkowskiego. Dyzma Gałaj dążył wyraźnie bowiem do poszerzenia roli Sejmu i jego aktywizacji , a także do wzmocnienia pozycji marszałka izby, czego wyrazem np.: był wywiad udzielony "Życiu Warszawy", w którym Gałaj stwierdził, że "Sejm musi być ciałem niezależnym, a swojej działalności powinien kierować się dobrem ogólnym państwa" oraz, że "stopniowo widzi warunki do tego, aby Sejm był po prostu Sejmem", czy słynne przemówienie noworoczne w Sejmie, w którym odwołał się (zresztą wbrew woli kierownictwa PZPR) nie tylko do posłów, ale do całego narodu. Sprawując swój urząd dążył także do zwiększania liczby samodzielnych, nie wynikających z propozycji rządowych inicjatyw Sejmu oraz, jak uważano, do ograniczenia roli wicemarszałka Andrzeja Werblana (PZPR), który pretendował do roli osoby faktycznie kierującej pracami izby. Krytykował także sposób relacjonowania przez telewizję posiedzeń Sejmu. Niechętnie odnosił się do przygotowywanych przez Kancelarię Sejmu tzw. scenariuszy posiedzeń, stanowiących szczegółowe dyrektywy co do sposobu i treści prowadzenia przez marszałka danych obrad.

W latach 1972-1976 był członkiem Rady Państwa. Sprawował także mandaty radnego w Wojewódzkich Radach Narodowych w Łodzi i Olsztynie (należał tam również do lokalnych władz ZSL).

Opublikował książki: Powstanie Związku Młodzieży Wiejskiej RP "Wici" (1959), Aktywność społeczno-gospodarcza chłopów (1961), Chłopi-robotnicy wsi płockiej (1964), Polityczny ruch chłopski w Polsce (1969); autor artykułów w "Nauce Polskiej", "Wsi i Rolnictwie", "Wsi Współczesnej" i innych pismach.

Odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I i II klasy, Krzyżem Walecznych. W grudniu 2000 odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.