Franciszek Mróz

[Warka]

Franciszek Mróz ps. Żółw, Bóbr, Dziadek, Halniak (ur. 10 grudnia 1910 w Skrzynce, stracony 25 czerwca 1951 w Więzieniu Montelupich w Krakowie) – uczestnik kampanii wrześniowej, żołnierz partyzantki antyhitlerowskiej i antykomunistycznej.


Lata międzywojenne
Mieszkał w Skrzynce prowadząc niewielkie gospodarstwo rolne razem ze swoją matką. Ukończył 4 klasy szkoły powszechnej, ale zdolności i samokształcenie pozwoliły mu zdobyć wiedzę przewyższającą formalne wykształcenie. W latach 1932-1933 odbył służbę wojskową w 26 Pułku Piechoty we Lwowie. We Lwowie chodził do teatrów i oper co zaowocowało, po powrocie do domu, zorganizowaniem chóru i amatorskiego teatru w rodzinnej Skrzynce. Jako pierwszy w okolicy założył winnicę, sprowadzając mrozoodporne sadzonki ze Szwecji.

1939-1945
Walczył w czasie kampanii wrześniowej w stopniu plutonowego. Po powrocie do rodzinnej wsi rozpoczął działalność konspiracyjną, gromadząc broń i amunicję. W 1943 zorganizował jeden z pierwszych oddziałów dywersyjnych na ziemi myślenickiej, wchodzący w skład AK. W 1944 oddział partyzancki "Żółw", obok dziesięciu innych oddziałów wchodził w skład myślenickiego obwodu AK o kryptonimie "Murawa". Oddział przeważnie kwaterował na terenie Skrzynki lub Kędzierzynki.

W czasie okupacji Mróz organizował pomoc dla kilku rodzin żydowskich i uciekinierów z niemieckiej niewoli (głównie Rosjan).

1946-1950
Po zakończeniu działań wojennych ujawnił się. Został za działalność konspiracyjną awansowany do stopnia chorążego oraz odznaczony Krzyżem Walecznych. Zagrożony aresztowaniem postanowił ukrywać się. W lecie 1946 zorganizował oddział zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, podporządkowany Józefowi Kurasiowi Ogniowi. Na skutek aresztowań pod koniec 1946 i ujawnień w ramach amnestii 1947 roku oddział przestał istnieć. Mróz ukrywał się na własną rękę, po czym w październiku 1947 skontaktował się z por. Józefem Miką z pobliskiego Gruszowa. Razem z Tadeuszem Lenartem oraz Emilem Przeciszewskim stworzyli czteroosobowy oddział partyzancki. Mimo usilnych starań miejscowych oddziałów KBW, UB, ORMO i MO oddział utrzymał się w terenie do 1950. Wprowadzenie do grupy agenta UB podającego się za łącznika z Zachodem pozwoliło UB przeprowadzić w październiku 1950 operację, w wyniku której Mróz i Józef Mika zostali aresztowani a Przeciszewski z Lenartem zginęli w walce. Agentem wprowadzonym do grupy był Marian Strużyński vel Reniak, który wydał później swoje wspomnienia z tej akcji ("Człowiek stamtąd") przedstawiając, zgodnie z wytycznymi komunistycznej propagandy, partyzantów jako pospolitych bandytów.

Proces i egzekucja
Po aresztowaniu Mróz poddawany był torturom. W trakcie procesu sędzia Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie nie zezwolił na przesłuchanie 18 świadków wezwanych przez obrońcę, m.in. rodzin żydowskich oraz sowieckich żołnierzy, uciekinierów z niemieckiej niewoli ukrywanych w czasie wojny przez Mroza. Sądzony był razem z Józefem Miką, wyrok w ich sprawie zapadł 12 maja 1951. Obydwaj zostali skazani na karę śmierci i rozstrzelani w Więzieniu Montelupich w Krakowie 25 czerwca 1951. Pochowano ich w jednym grobie na Cmentarzu Rakowickim.

Bibliografia
Apolonia Ptak "Prawem wilka"
Kazimierz Kowalski, Piotr Przęczek "Z dziejów Dobczyc" część 9, 12, 15, 19, 20, 24 (miesięcznik "Tapeta")
Władysław Banach "Nastały krwawe dni"
Filip Musiał "Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie 1946-1955"
Marian Reniak "Człowiek stamtąd"