Dzieje archiwów

Wszelkie zagadnienia dotyczące historii Polski obejmujące szerszy zakres niż dany dział.
Warka
Posty: 1570
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Dzieje archiwów

Post autor: Warka »

Archiwa pojawiły się w Polsce w końcu XII w. Tworzyły je instytucje kościelne (biskupie i klasztorne), miasta, książęta dzielnicowi i możnowładcy. Z połowy XIV w. pochodzi, częściowo do dziś zachowane Archiwum Koronne tzw. Krakowskie, a z końca tegoż stulecia Archiwum Metryki Koronnej, które stało się następnie centralnym archiwum Rzeczypospolitej. Stopniowo kształtowały się archiwa innych władz centralnych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W okresie staropolskim ukształtowały się archiwa sądowe (grodzkie i ziemskie), miejskie, kościelne (duchowieństwa świeckiego i zakonnego) i rodowe. W II połowie XVIII w. powstało archiwum ostatniego króla Stanisława Augusta. Archiwa posiadały też organy władz centralnych Rzeczypospolitej (Komisja Skarbowa, Komisja Edukacji Narodowej).

W 1794 r. część archiwów władz centralnych wywieziono do Petersburga. W okresie zaborów, gdy kraj podzielony został między Rosję, Prusy i Austrię, losy archiwów zależne były od polityki tych państw. W 1808 r. w okresie Księstwa Warszawskiego powołane zostało w Warszawie do życia pierwsze nowoczesne polskie archiwum zwane Archiwum Ogólnym Krajowym. Przekształciło się ono później w Archiwum Główne Akt Dawnych. W zaborze rosyjskim powstało 10 prowincjonalnych archiwów akt dawnych dla gromadzenia akt sądowych, w 1867 r. utworzono centralne Archiwum Akt Dawnych oraz Archiwum Skarbowe. W zaborze pruskim istniały archiwa państwowe w Poznaniu od 1869 r., w Gdańsku od 1878 r., W zaborze austriackim powołano Archiwum Krajowe Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie (od 1784 r.) i Krakowie (od 1877 r.). W okresie zaborów istniały tez archiwa miast, a niektóre rodowe (Czartoryskich, Krasińskich, Zamoyskich) przekształciły się w zbiory publiczne.

Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 r., dekretem z 7 lutego 1919 r. o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami, powołane zostały archiwa państwowe Rzeczypospolitej Polskiej. Ich zadaniem było i jest obecnie gromadzić, chronić i opracowywać oraz udostępniać narodowy zasób archiwalny. Były zarządzane przez Wydział Archiwów Państwowych Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Powstały wówczas jako instytucje polskie archiwa w Warszawie - Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowe, Archiwum Oświecenia, Archiwum Wojskowe (przekształcone w 1930 r. w Archiwum Akt Nowych). Powołano też państwowe archiwa w niektórych miastach wojewódzkich, organizowane były na nowo niektóre archiwa kościelne, funkcjonowały też dawne archiwa miejskie oraz rodowe.
Okres II wojny światowej przyniósł ogromne straty. Archiwami zarządzała administracja okupanta. Najbardziej ucierpiały archiwa w Warszawie tracąc 95% zasobu (prawie całkowicie zniszczone zostały wszystkie archiwa centralne i Archiwum Miasta Stołecznego Warszawy). Zniszczone zostały m.in. zbiory w Poznaniu i Płocku, straty poniosły też i inne archiwa.

Po II wojnie światowej, gdzie to było możliwe odtworzono sieć archiwów. Włączono do niej archiwa znajdujące się na terenach b. Rzeszy Niemieckiej przyłączonych do Polski, ale także powołano tam nowe państwowe placówki archiwalne. Poza granicami kraju pozostały posiadające cenne zasoby archiwa w Grodnie, Wilnie i Lwowie.

29 marca 1951 r. wydany został dekret o archiwach państwowych. Wprowadził on nową organizację służby archiwalnej, a także pojęcie państwowego zasobu archiwalnego (archiwalia wytworzone przez organa i instytucje państwowe oraz pozostałe po zlikwidowanych przedsiębiorstwach prywatnych, majątkach ziemskich, partiach, organizacjach, rodzinach i osobach, które odegrały rolę historyczną). Do archiwów państwowych, w wyniku przemian ustrojowych, przejęto archiwa samorządowe, rodowe, gospodarcze. Do kierowania archiwami powołano Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych. Sieć archiwów państwowych została znacznie rozbudowana. Urzędy, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe zostały poddane nadzorowi archiwalnemu sprawowanemu przez państwową służbę archiwalną oraz zobowiązane do systematycznego przekazywania materiałów archiwalnych do archiwów państwowych. W 1983 r. przyjęto ustawę, która zastąpiła dekret z 1951 r. i wprowadziła m.in. pojęcie narodowego zasobu archiwalnego, do którego wchodzą wszystkie materiały archiwalne przechowywane i wytworzone na terytorium Polski bez względu na charakter ich własności oraz te, które zgodnie z prawem i zwyczajami międzynarodowymi Polsce powinny przynależeć, mimo, że znajdują się poza jej granicami. Centralnym organem administracji państwowej w sprawach archiwalnych stał się Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych.

Więcej na temat dziejów archiwów w Polsce zobacz: A. Tomczak, Zarys dziejów archiwów polskich, T.1-2, Toruń 1974-1980.
H. Robotka, B. Ryszewski, A. Tomczak, Archiwistyka, Warszawa 1989 (część II Zarys dziejów archiwów polskich i ich współczesna organizacja).
ODPOWIEDZ

Wróć do „Historia Polski ogólnie”