POLSKIE TRADYCJE DEMOKRATYCZNE i USTROJOWE

[Husarz]

POLSKIE TRADYCJE DEMOKRATYCZNE i USTROJOWE
AUTOR: Rafał Grabowski
1.Początki demokracji szlacheckiej
• 1320 – koniec rozbicia dzielnicowego (Władysław Łokietek)
• wcześniej władza oparta na prawach patrymonialnych
• państwo osobistą własnością władcy (utożsamienie władzy z państwem, zasada
Regnum - królestwa)
• po zjednoczeniu państwa – reformy mające na celu sprawniejszą organizację i
szybszą centralizację
• Corona Regni Poloniae (Korona Królestwa Polskiego) – oddzielenie państwa od
osoby monarchy
• Interes państwa pojmowany jako pewna całość oderwana od jednostkowej woli
władcy (i zarazem reprezentanta)
• 1374 – przywilej generalny w Koszycach – wzrost znaczenia szlachty
• szereg przywilejów wydawanych przez kolejnych królów - stopniowe kształtowanie
się instytucji partycypacji szlachty w rządach
2.Rzeczpospolita szlachecka 1454-1791
• Przywilej cerekwicko-niezszawski (Kazimierz Jagiellończyk) - król nie będzie
zwoływał i nakładał nowych podatków bez zgody sejmików ziemskich
• 1454-1505 powstanie sejmu i określenie jego kompetencji
• 1493 - Piotrków (Jan Olbracht) pierwszy sejm
• 1505 – konstytucja Nihil Novi w Radomiu
• 1505-1569 - ruch egzekucyjny
• 1573 – ustalenie zasadniczych praw państwa przedkładanych do zaprzysiężenia
królom elekcyjnym
• 1578 – zakończenie procesu kształtowania się ustroju, utworzenie trybunałów –
najwyższych organów władzy sądowniczej
• 1652 – zerwanie pierwszego sejmu – liberum veto (Władysław Siciński)
• rządy oligarchii magnackiej
• 1764 – sejm konwokacyjny, początki monarchii konstytucyjnej
3.Artykuły henrykowskie
• monarcha Rzeczypospolitej nie jest dziedzicem – po jego śmierci odbywa się wolna
elekcja
• król nie może wypowiadać wojny ani zawierać pokoju bez opinii senatu
• król nie może zwoływać pospolitego ruszenia, uchwalać nowych podatków bez
zgody sejmu
• król nie może wyprowadzać pospolitego ruszenia poza granice Rzeczypospolitej
bez zapłaty
- 1 -Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
• król musi zwoływać sejm co lata na okres 6 tygodni, a w razie potrzeby, częściej
na 2 tygodnie
• obowiązek utrzymywania wojska kwarcianego
• obowiązek przestrzegania tolerancji religijnej (zaprzysiężenie aktu konfederacji
warszawskiej)
• ustanowienie instytucji senatorów- rezydentów , którzy mieli doradzać królowi i
kontrolować go
• w razie złamania przez króla prawa państwowego – szlachta ma prawo
nieposłuszeństwa i rokoszu
4.Ustawa Rządowa 3 Maja 1791
• zniesienie odrębności między Koroną a Litwą
• zniesienie liberum veto, konfederacji, wolnych elekcji
• prawo o miastach i sejmikach ziemskich
• objęcie chłopów opieką państwa
• gwarancja wolności wyznania z przyznaniem pierwszeństwa religii katolickiej
• wprowadzenie ustroju monarchii konstytucyjnej
• monteskiuszowski trójpodział władz
• władza ustawodawcza: dwuizbowy parlament „zawsze gotowy” o 2- letniej
kadencji (204 posłów, 134 senatorów i 24 plenipotentów miast); decyzje zapadają
większością głosów; sejm konstytucyjny co 25 lat, prawa polityczne dla szlachtyposesjonatów (cenzus majątkowy); mandat wolny; powołanie komisji sejmowych;
dominacja izby niższej (ustawodawstwo, kontrola, ratyfikacja)
• władza wykonawcza: król (tron dziedziczny w dynastii Wettinów); zasada
nieodpowiedzialności monarchy (kontrasygnata ministrów); Straż Praw (król + 5
ministrów+ prymas+ marszałek sejmu i pełnoletni następca tronu – bez prawa
głosu); odpowiedzialność parlamentarna Straży Praw
• władza sądownicza: niezawisłe sądy
4.Znaczenie Konstytucji 3 Maja:
• próba uratowania I Rzeczypospolitej
• wprowadzenie ustroju monarchii konstytucyjnej
• osłabienie roli oligarchii magnackiej
• początek kształtowania się polskiej burżuazji
• druga pisana konstytucja na świecie (pierwsza w Europie)
• wierność duchowi szlacheckiego republikanizmu - pojęcie szlachty jako narodu
politycznego
• zasada stanowego charakteru państwa – cenzus majątkowy
• próba zasadniczej reformy
• otwarcie nowego rozdziału w dziejach narodu
5.Konstytucja marcowa 17 III 1921
• preambuła – nawiązanie do Konstytucji 3 Maja, korzeni chrześcijańskich, „My,
Naród Polski...”, cel konstytucji – zapewnienie niepodległego bytu, wzrostu w siłę,
rozwoju, bezpieczeństwa, ładu i poszanowania praw
- 2 -Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
• Nazwa „Rzeczpospolita” – nawiązanie do dawnej nazwy oraz wskazanie na
republikańską formę rządów
• Konstytucja wprowadzała trójpodział władz, w tym instytucje dwuizbowego
parlamentu, prezydenta i Rady Ministrów
• Mandat wolny, immunitet parlamentarny, sesyjność obrad parlamentu
• Dominacja legislatywy
• niezawisłe i niezależne sądu i Trybunał Stanu
• podział kraju na województwa i powiaty
• szeroki katalog praw obywatelskich (np. równość wobec prawa, prawo do
własności prywatnej)
• liczne prawa socjalne
• demokratyczny charakter konstytucji – usunięcie dyskryminacji i podziałów
majątkowo stanowych; tendencja do wskazania, że ustrój kapitalistyczny może dać
masom pracującym to, co oferowała wówczas rewolucja w Rosji
• postępowy kształt konstytucji
6.Nowela sierpniowa 14 VIII 1926
• prawo wydawania dekretów z mocą ustawy dla prezydenta
• znaczne osłabienie legislatywy względem prezydenta – podłoże dla konstytucji
kwietniowej
7.Konstytucja kwietniowa 23 IV 1935
• pogarda dla demokratyzmu, praw i swobód obywatelskich, równości wobec prawa,
parlamentaryzmu
• nowa definicja państwa jako solidarystycznego, wspólnego dobra wszystkich
obywateli
• zdecydowane wzmocnienie władzy prezydenta – większość praktycznej władzy w
rękach prezydenta
• odpowiedzialność prezydenta jedynie „przed Bogiem i Historią”
• prerogatywy prezydenckie
• znaczne ograniczenie władzy parlamentu, wzmocnienie uprawnień senatu
względem sejmu
• ograniczenie praw i wolności obywatelskich; postawienie państwa ponad jednostką
• mniej demokratyczna ordynacja w stosunku do konstytucji marcowej
• znaczenie: etap przebudowy Polski w państwo totalitarne, antydemokratyczny
charakter, system rządów nieodpowiedzialnej przed nikim oligarchii
8. Przejęcie władzy przez komunistów
• 31 XII/1 I 1944 utworzenie przez siły komunistyczne w Warszawie Krajowej Rady
Narodowej
• 22 VII 1944 Manifest PKWN
• 28 VI 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej – uznanie przez państwa
zachodnie
• 30 VI 1946 referendum „3 x tak”
• 18 II 1947 Mała Konstytucja
- 3 -Szukaj innych materiałów na:
a
www.wosnastoprocent.pl
9. Konstytucja PRL 22 VII 1952
• demokracja ludowa – dyktatura proletariatu (ludu pracującego miast i wsi), tzw.
ludowładztwo
• PRL „stoi na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego i zabezpiecza jego
władzę i wolność przed siłami wrogimi ludowi”
• Kierownicza rola PZPR
• Likwidacja urzędu prezydenta – na to miejsce powołanie Rady Państwa będącej
pod wpływem partii
• Podział władzy między sejm, Radę Państwa, rady narodowe oraz organy wykona
administracji publicznej
• Deklarowane swobody obywatelskie bez formalno- prawnych gwarancji
10. Okres obowiązywania konstytucji „lipcowej”
• 16 II 1976 nowelizacja Konstytucji PRL z 1952 – nadanie formalnej rangi
konstytucyjnej kierowniczej roli partii komunistycznej
• 1952-89 stale pogłębiający się kryzys społeczny, ekonomiczny, polityczny,
gospodarczy
• zdecydowany regres demokracji na rzecz systemu totalitarnego
• masowe protesty: czerwiec ’56, marzec ’68, grudzień ’70, czerwiec ’76, sierpień
’80, maj i wrzesień ‘88
• „blokada systemu” impas polityczny
• sierpień 1988 narodziny pomysłu częściowej ugody z opozycją
• X Plenum KC PZPR – przyzwolenie na realizację koncepcji „Okrągłego Stołu”
11. Okrągły Stół 6 II – 5 IV 1989
• wybory „kontraktowe” do sejmu – 65% miejsc dla strony rządowej, 35% wolne
wybory spośród kandydatów niepartyjnych
• utworzenie senatu – w pełni wolne wybory do senatu
• wprowadzenie instytucji prezydenta
• legalizacja NSZZ „Solidarność”- zasada pluralizmu związkowego w zakładach
pracy
• reforma sądownictwa – niezawisłość i nieusuwalność sędziów, niezależność sądów
• rozszerzenie przestrzeni swobód obywatelskich – wolność słowa, częściowe
zniesienie monopolu rządowego na środki masowego przekazu, wolność
zrzeszania w formie stowarzyszeń
12. Transformacja
• 1989-1992 sześć nowelizacji tzw. Pierwszy okres transformacji
• 4 i 18 VI 1989 – wybory parlamentarne; opozycja 35% mandatów do sejmu i
99/100 miejsc w senacie
• 3 VII 1989 Adam Michnik – artykuł GW „Wasz prezydent, nasz premier”
• 19 VII 1989 wybory na prezydenta – gen. Wojciech Jaruzelski
• 24 VIII 1989 po odmówieniu poparcia rządowi gen. Czesława Kiszczaka –
powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego
• 25 XI 1990 – Lech Wałęsa prezydentem
13. 17 X 1992 Mała Konstytucja,
14. 2 VII 1997 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej