MUZEUM KATEDRALNE NA WAWELU

[Husarz]

114
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
Muzeum Katedralne na Wawelu liczy sobie trzydzie-
ści lat. Zostało otwarte i poświęcone 28 września 1978 r.
przez kard. Karola Wojtyłę i była to jedna z ostatnich
posług biskupich kard. Wojtyły przed wyborem na
papieża pamiętnego 16 października 1978 roku. Ale
muzeum kościelne na tym miejscu powstało ponad sto
lat temu, o czym przypomina tablica umieszczona przy
wejściu, z napisem Museum dioecesanum erectum A.D.
1906. Muzeum Archidiecezji Krakowskiej znajduje się
obecnie u stóp Wawelu, w kamienicach przy ul. Kanoniczej w Krakowie. Dlatego omawiając historię Muzeum
Katedralnego na Wawelu, wypada cofnąć się o sto lat.
Miejscem przechowywania, a także ekspozycji zabytków katedry na Wawelu był skarbiec. Staraniem ks.
Ignacego Polkowskiego w latach 80. XIX w. w skarbcu
ks. Jacek Urban
MUZEUM KATEDRALNE NA WAWELU
katedralnym urządzono szafy wystawowe. Eksponaty znalazły się w czterech szafach ściany wschodniej
i w szafie skarbcowej za szkłem, gdzie umieszczono
relikwiarze i naczynia do służby Bożej, sprawionej
w roku 1881, z napisem Timor Domini ipse est thesaurus
eius
1
.
Kapituła katedralna, od początku wielkiej restauracji katedry podjętej w 1895 r. nosiła się z zamiarem nabycia na własność dwóch domów na Wawelu,
położonych między dawnym Seminarium Zamkowym
a Bramą Wazów, należących do kolegiów katedralnych.
Budynki miały znakomitą lokalizację w najbliższym
otoczeniu katedry. Nie były zamieszkałe, a ich stan
był opłakany. Kapituła miała nadzieję, że przy wielkiej
konserwacji katedry także i te dwa domy mogłyby być
odrestaurowane. Kościół katedralny ze względu na swe
położenie nie dysponował żadnym zapleczem. Wobec
braku pomieszczeń przykatedralnych, domy te miały
służyć z jednej strony jako miejsce przechowywania
różnych sprzętów katedralnych, z drugiej jako mieszkania dla osób związanych z katedrą. Kapituła najpierw uzyskała stosowne zapewnienie ze strony właś-
cicieli, którzy okazywali gotowość sprzedaży, po czym
zwróciła się do konsystorza krakowskiego o zezwolenie
na dokonanie kontraktu. Do spisania kontraktu kupna-sprzedaży doszło 19 lutego 1901 roku. W ten sposób kościół katedralny, reprezentowany przez dziekana
kapituły ks. inf. Feliksa Gawrońskiego, nabył od kolegium księży mansjonarzy katedralnych, jak również
od wikariuszy katedralnych, dwie realności, określone w księgach hipotecznych jako nr 506 i 507. Obie
realności zostały intabulowane w księdze hipotecznej na rzecz kościoła katedralnego na Zamku w Krakowie. Kontrakt kupna-sprzedaży opiewał na sumę
22 900 koron. Należność została uiszczona z pienię-
dzy ze spadku po kard. Albinie Dunajewskim. Pierw-
1. Dystynktorium Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Polska, 1 ćwierć
XIX w., Katedra na Wawelu
1. Distinctorium of the Cracow Cathedral Chapter, Poland, first
quarter of the nineteenth century, Wawel cathedral115
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
sze plany restauracji obu domów wykonał kierownik
restauracji katedry na Wawelu prof. Sławomir Odrzywolski. Do prac restauracyjnych nie przystąpiono od
razu. Trwały wtedy prace przy katedrze, i były podstawy do obaw, że może zabraknąć środków finansowych
na restaurację zakupionych domów2
.
Tymczasem dość nieoczekiwanie nastąpiła zmiana przeznaczenia zakupionych budynków. Zgodnie
z decyzją kard. Jana Puzyny budynki te nie miały słu-
żyć jedynie katedrze, skoro miejsce to miało stać się
siedzibą Muzeum Diecezjalnego. Na terenie Galicji od
1888 r. istniało już Muzeum Diecezjalne w Tarnowie,
a od 1902 r. w Przemyślu
3
. W skierowanej do marszałka Stanisława Badeniego 26 maja 1904 r. prośbie
o otwarcie nowej placówki pojawia się termin „Muzeum diecezjalne na Wawelu”. Zgoda marszałka otwiera-
ła drogę do dalszych działań.
Moment lokalizacji Muzeum Diecezjalnego na
Wawelu w dwu zakupionych kamienicach zbiegł się
ze zmianą na stanowisku kierownika restauracji katedry. Na wiosnę 1904 r. architekt S. Odrzywolski zrezygnował z dalszego kierownictwa restauracją, a urząd
ten objął arch. Zygmunt Hendel. Kapituła katedralna
podjęła decyzję o udziale finansowym w pokryciu
wydatków restauracji. Podjęte prace wypełniły rok
1905. Roboty ukończono na wiosnę 1906 roku. Koszty
restauracji przekroczyły sumę 122 000 koron. Udział
finansowy kapituły wyniósł 30 000 koron. Pozostała
kwotę ponad 90 000 koron pokryła kasa restauracji
kościoła katedralnego
4
.
Restauracja obu domów została dobrze przyję-
ta. Podkreślono, że została przeprowadzona z wielkim pietyzmem i zrozumieniem ducha przeszłości.
Zachowano wszystkie ważne elementy stylistyki XV,
XVI i XVII wieku
5
. Z domów znajdujących się w fatalnym stanie, powstał bardzo malowniczy obiekt. Poza
zespołem budowlanym Piotra Kozłowskiego, do prac
włączono kilka firm związanych z wielką restauracją
katedry. Prace w metalu, m.in. balustrady klatki schodowej, tarasów i balkonów, wykonała znana Fabryka
Józefa Goreckiego w Krakowie, zaś elementy brązowe
– Zakład Artystyczno-Brązowniczy F. Kopaczyńskiego
z Krakowa. Prace stolarskie dla muzeum były dzie-
łem Pracowni Stolarsko-Rzeźbiarskiej Andrzeja Sydora w Krakowie. W lipcu 1906 r. dom został oddany
do użytku. Parter i I piętro przeznaczono na potrzeby Muzeum Diecezjalnego, a II piętro na mieszkanie
kanonika. Przyszłe muzeum dysponowało pięcioma
dużymi salami i czterema małymi. Nad głównym wej-
ściem do budynku na zewnątrz na marmurowej płycie
wyryto napis: Museum dioecesanum erectum A. D. 1906.
Na II piętrze zamieszkał ks. dr Czesław Wądolny, któ-
rego ks. kard. Puzyna mianował kustoszem tworzącego
się Muzeum Diecezjalnego.
Muzeum Diecezjalne miało służyć i katedrze i diecezji krakowskiej. To dlatego w 1910 r., kiedy tylko
wielka konserwacja katedry na Wawelu była zasadniczo ukończona, kapituła postanowiła, by do muzeum
przenieść zabytkowe tkaniny należące do wyposażenia
katedry oraz barokowe drewniane rzeźby i detale usunięte z katedry w trakcie prac konserwatorskich. Innym
przykładem na to, że Muzeum Diecezjalne było traktowane także jako katedralne jest zapadła w 1925 r. decyzja przeniesienia doń tryptyku króla Jana Olbrachta
będącego nastawą ołtarza w kaplicy Czartoryskich.
6
.
W 1927 r. ks. prof. Tadeusz Kruszyński, kustosz
muzeum zaczął publikować monografie poświęcone
zabytkom skarbca i muzeum. Ukazywały się one w serii
pt. „Skarbiec Katedry Wawelskiej i Muzeum Metropolitalne na Wawelu”. Pierwszą była monografia Ornat
i dalmatyki z Żywca i ich holandzkie pochodzenie. Stronę
tytułową serii zaprojektował sam Józef Mehoffer. Kolejne prace publikowane w tej serii zostały poświęcone
racjonałowi królowej Jadwigi, srebrnemu średniowiecznemu relikwiarzowi („skrzyneczka saraceńska”)
i złotemu ornatowi bp. płockiego Ludwika Załuskiego.
Poza kompletem z Żywca, który znajdował się wówczas w depozycie w Muzeum Narodowym w Krakowie,
pozostałe opracowane obiekty pochodziły ze skarbca
katedry wawelskiej.
W 1934 r. na wystawę poświęconą Janowi III z Muzeum Metropolitalnego na Wawelu wypożyczono skrzyd-
2. Monstrancja fundacji bpa Piotra Gembickiego, Bolonia, Kraków,
ok. 1647, Katedra na Wawelu
2. Monstrance founded by Bishop Piotr Gembicki, Bologna, Cracow,
ca. 1647, Wawel cathedral116
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
ła ołtarza z kaplicy Zygmuntowskiej i obraz przedstawiający św. Jerzego. To kolejny przykład na to, że nie
było wyraźnej linii podziału między tym, co należy do
Muzeum Diecezjalnego, a tym co należy do katedry
7
.
Niemniej, gdy tuż przed wybuchem II wojny światowej abp Adam S. Sapieha zadecydował o przeniesieniu
zbiorów Muzeum Diecezjalnego z Wawelu do pałacu biskupiego w Krakowie, kapituła podjęła decyzję
o przeniesieniu obiektów katedralnych znajdujących
się pośród eksponatów muzeum do katedry.
Po II wojnie światowej zabytki Muzeum Diecezjalnego powróciły na Wawel. Dla kapituły miejsce przechowywania zabytków Muzeum Diecezjalnego było także
miejscem przechowywania niektórych zniszczonych
lub mniej potrzebnych przedmiotów z katedry.
Na początku swoich biskupich rządów w archidiecezji krakowskiej abp K. Wojtyła w liście do proboszczów, administratorów parafii i wikariuszy z 8 września
1965 r. wskazał na konieczność urządzenia Muzeum
Archidiecezjalnego. Miejscem urządzenia muzeum
miały być pomieszczenia klasztorne zakonu augustianów w Krakowie przy kościele św. Katarzyny. Pomieszczenia klasztorne wymagały jednak uporządkowania
i adaptacji na cele muzealne. W celu zebrania funduszów potrzebnych na ten cel zwracamy się o zarządzenie
w niedzielę 10 października 1965 r. zbiórki przykościelnej
do puszek, podobnie jak urządzane są zbiórki do puszek
na KUL. Wiernym należy wyjaśnić cel zbiórki i zachęcić
do ofiarności wskazując na znaczenie Muzeum Archidiecezjalnego dla kultury katolickiej zwłaszcza w obliczu
tysiąclecia Chrześcijaństwa w naszej Ojczyźnie
8
.
Przygotowania do uroczystości Millenium Chrztu
Polski skłoniły jednego z kanoników, ks. dr. prałata
Karola Kozłowskiego do urządzenia – za zgodą kapituły – na parterze Muzeum Diecezjalnego wystawy
milenijnej złożonej z zabytków archiwum i biblioteki
kapitulnej. Po jej zakończeniu inkunabuły i starodruki biblioteki kapitulnej nie wróciły na swoje poprzednie miejsce, bowiem pomieszczenia parteru muzeum
stały się pomieszczeniami bibliotecznymi, natomiast
zbiór muzealny zdeponowano na piętrze, które sta-
ło się magazynem. W materiałach tego czasu coraz
częściej o gmachu Muzeum Diecezjalnego mówiono
jako o lokalu biblioteki kapitulnej. Na parterze domu
Wawel 2 odbywały się niekiedy posiedzenia kapitulne,
a także świąteczne spotkania chóru katedralnego.
Kolejną próbą rozwiązania sprawy Muzeum Archidiecezjalnego była inicjatywa kard. K. Wojtyły podjęta
w 1972 roku. Po zawarciu porozumienia z Ministrem
Kultury i Sztuki Lucjanem Motyką, dnia 15 stycznia
3. Infuła bpa Tomasza Strzempińskiego – rewers, Kraków, 1456-
1460 i 1524-1535 (przekształcona za bpa Piotra Tomickiego),
Katedra na Wawelu
3. Mitre of Bishop Tomasz Strzempiński – reverse, Cracow, 1456-
1460 and 1524-1535 (redesigned at the time of Bishop Piotr
Tamika), Wawel cathedral
4. Infuła fundacji bpa Andrzeja Lipskiego – rewers, Polska (?), 1617-
1630, ok. 1881 (tkanina tła), Katedra na Wawelu
4. Mitre founded by Bishop Andrzej Lipski – reverse, Poland (?),
1617-1630, ca. 1881 (background fabric), Wawel cathedral117
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
1972 r. kard. Wojtyła powołał do życia Muzeum Archidiecezjalne Sztuki Religijnej w Krakowie i nadał mu statut. Jakkolwiek Muzeum Diecezjalne powstało decyzją
kard. J. Puzyny z 4 marca 1907 r., wynikła konieczność
jego ponownego formalnego powołania, ze względu
na obowiązujące prawo, a zwłaszcza art. 50 Ustawy
z 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach
9
. Informując o swej decyzji kapitułę katedralną,
kard. K. Wojtyła potwierdził, że muzeum mieścić się
będzie w domu mansjonariuszy katedralnych (Wawel
2), ale też oświadczył, że zostaną podjęte starania
o przekazanie na cele muzeum budynku poklasztornego przy kościele św. Katarzyny w Krakowie
10
. Równocześnie na stanowisko dyrektora muzeum kard. K.
Wojtyła powołał ks. doc. Bolesława Przybyszewskiego, a na kierownika administracyjnego ks. Stanisława
Adamskiego, proboszcza parafii św. Katarzyny w Krakowie. Miesiąc później skład personalny muzeum uzupełnił powołując o. Peregryna Ziobro z krakowskiego
klasztoru Franciszkanów, magistra historii sztuki, już
wcześniej działającego na rzecz muzeum.
W rozdziale VII statutu muzeum, w paragrafie 30
zapisano, że do czasu zorganizowania ekspozycji, uzależnionej od przeprowadzenia remontu lokalu Muzeum Archidiecezjalnego i adaptacji ogrodu przy kościele św. Katarzyny w Krakowie, muzeum prowadzi prace
przygotowawcze do przyszłej działalności
11
.
W styczniu 1972 r. w kwestii muzeum odbyły się
dwa spotkania i 25 stycznia w kancelarii dyr. Alfreda Majewskiego na Wawelu, a następnie 28 stycznia
w skarbcu katedralnym. Przedstawiono dwie koncepcje. Przyjęcie pierwszej oznaczało kontynuację restauracji zabytkowego klasztoru augustiańskiego, by w nim
utworzyć Muzeum Archidiecezjalne. Przyjęcie zaś drugiej oznaczało podjęcie prac przy urządzeniu Muzeum
Katedralnego na Wawelu jako pierwszego oddziału
Muzeum Archidiecezjalnego. Za pierwszą opowiadał
się prof. Wiktor Zin przekonany, że lokalizacja muzeum w budynkach augustiańskich przyniesie ratunek
zrujnowanemu zabytkowi wysokiej klasy artystycznej.
Profesor Jerzy Szablowski optował za przekształceniem
Muzeum Diecezjalnego na Wawelu na podobieństwo
Museo dell’Opera del Duomo. Według niego zbiory sztuki średniowiecznej w Kamienicy Szołayskich
– oddziale Muzeum Narodowego, zawierały już to,
co najważniejsze dla Muzeum Diecezjalnego. Współ-
czesne zbiory muzeum, poza kilkoma obiektami, jego
zdaniem, nie były już tak wysokiej klasy artystycznej.
Podczas drugiego spotkania Komisji Konserwatorskiej
odbytej w skarbcu katedralnym ks. Franciszek Walan-
6. Korona i hełm w formie przyłbicy, Polska, przed 1370, Katedra
na Wawelu
6. Crown and helmet in the shape of a visor, Poland prior to 1370,
Wawel cathedral
5. Giovanni Valadier, Kielich fundacji bpa Kajetana Sołtyka, Rzym,
1775, Katedra na Wawelu
5. Giovanni Valadier, chalice founded by Bishop Kajetan Sołtyk,
Rome, 1775, Wawel cathedral118
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
cik, w obecności ks. prof. B. Przybyszewskiego, poinformował zebranych, że Muzeum Archidiecezjalne
będzie miało siedzibę w klasztorze przy kościele św.
Katarzyny w Krakowie, natomiast jego częścią będzie
Muzeum Katedralne na Wawelu
12
.
Rok 1972 inaugurował jubileusz 900-lecia św. Stanisława B.M. Kardynał K. Wojtyła zasugerował kapitule, by w związku z tym jubileuszem zorganizować
wystawę w Muzeum Archidiecezjalnym na Wawelu. Kapituła rozważała tę kwestię na posiedzeniu
w dniu 19 stycznia 1972 roku. Urządzenie wystawy wymagało zarówno wielu prac zewnętrznych, np. pokrycia budynku Wawel 2 nową
dachówką, jak i jego wewnętrznej przebudowy. W kamienicy obok eksponatów Muzeum Diecezjalnego znajdowały się przedmioty należące do
krakowskiej katedry, takie jak skrzynia na prochy
wydobyte z grobu królowej Jadwigi, stara jej trumna,
fragmenty szat grobowych, tryptyk króla Jana Olbrachta
13
, przede wszystkim jednak cały parter od kilkunastu lat zajmowała biblioteka kapitulna. W maju 1972 r.
ks. Bolesław Przybyszewski jako dyrektor Muzeum
Diecezjalnego zwrócił się do kapituły z prośbą o wypowiedź na temat możliwości usunięcia zbiorów biblioteki kapitulnej z pomieszczeń muzeum, by można było
zacząć przygotowywać wystawę związaną z postacią
św. Stanisława
14
.
Inicjatywa urządzenia wystawy jubileuszowej okaza-
ła się brzemienna w skutki dla przyszłości budynku.
Kapituła postawiła zasadniczą kwestię, a mianowicie
czy dom Wawel 2 ma być siedzibą Muzeum Metropolitalnego, czy też należy urządzić w nim Muzeum Archikatedralne
15
.
Tymczasem ks. B. Przybyszewski w sprawozdaniu
z działalności Muzeum Archidiecezjalnego z roku 1972
obok prac wykonanych w pomieszczeniach klasztornych poaugustiańskich (Augustiańska 7) wymienił prace w domu Wawel 2 jako integralnej części muzeum16
.
7. Order Złotego Runa króla Władysława IV Wazy, Hiszpania, 1615
lub Polska, przed 1648 (baranek); 2 ćwierć w. XVII (? guzy,
paciorki), Katedra na Wawelu
7. Order of the Golden Fleece belonging to King Władysław IV Vasa,
Spain, 1615 or Poland, prior to 1648 (lamb); second quarter of
the seventeenth century (studs, beads), Wawel cathedral
8. Płaszcz koronacyjny króla
Stanisława Augusta Poniatowskiego,
Warszawa,1764, Katedra na Wawelu
8. Coronation robe of King
Stanisław Augustus Poniatowski,
Warsaw, 1764, Wawel cathedral119
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
Wkrótce przeniesiono zbiory biblioteki kapitulnej z sali
na parterze do pomieszczeń archiwum, a salę
oddano do dyspozycji Muzeum Archidiecezjalnego. Zarząd katedry zobowią-
zał się przenieść do katedry skrzynie z reliktami z otwarcia grobu
królowej Jadwigi w 1949 r.
oraz oświadczył, że przejmie wszelkie materiały
katedralne zdeponowane
w domu Wawel 2. Ponadto w ramach pomocy dla
muzeum zadecydował
o finansowaniu wymiany
pokrycia dachu budynku
Wawel 2. Zapowiedziano
poważny remont domu –
najpierw prace konstrukcyjne,
a następnie instalacyjne, tak by
w kolejnym etapie przygotować sale
ekspozycyjne. W ramach
współpracy muzeum
i katedry, 1 sierpnia 1972 r.
utworzono pracownię
konserwacji zabytkowej
tkaniny w klasztorze Klarysek w Krakowie. Docent
Maria Rychlewska zorganizowała zespół sióstr pod
swoim kierownictwem. W pierwszym rzędzie nowo
utworzona pracownia przyjęła do konserwacji obiekty
z katedry
17
.
Prace podjęte przy restauracji klasztoru augustiań-
skiego na potrzeby Muzeum Archidiecezjalnego z czasem utraciły dynamikę. Nie otwarto pracowni konserwatorskiej, nie było biura muzeum, nie powołano
odrębnego konserwatora. W tym okresie ostatecznie
dojrzała decyzja o utworzeniu dwu niezależnych jednostek muzealnych. W 1973 r. urządzono przy klasztorze Augustianów na Kazimierzu magazyn, do którego
zostały przewiezione przy pomocy kleryków Krakowskiego Seminarium Duchownego, obiekty Muzeum
Diecezjalnego znajdujące się w domu Wawel 2.
W latach 1973-1978 Kierownictwo Odnowienia
Zamku na Wawelu przeprowadziło w budynku Muzeum
Diecezjalnego prace zmierzające do adaptacji pomieszczeń na cele projektowanego Muzeum Katedralnego.
Objęto nimi piwnice, parter i I piętro budynku nr 2.
W ich wyniku założono nowe stropy żelbetowe nad
piwnicą i parterem oraz schody żelbetowe prowadzące
z parteru na I piętro, w miejsce schodów drewnianych.
Nowe schody zostały w 1977 r. obłożone wykładziną
z białego marmuru bułgarskiego Topolowgrad. W tym
samym czasie konserwacji poddano modrzewiowe
belki stropowe nad parterem18
. Projekt aran-
żacji muzealnej wykonał artysta grafik
Adam Młodzianowski. W salach
muzealnych położono nowy parkiet. Gabloty muzealne zostały
wykonane w latach 1975-
-1976 w Gdańsku, w warsztacie ślusarskim Marcina
Młodaka. Od 1976 r. prace ślusarskie w muzeum
prowadził zakład Józefa
Wiesława Kuczka z Krakowa – datę 1976 noszą klucze od zasuwanych drzwi
metalowych zamykających
sale muzealne. Pracownicy
firmy Kuczek osadzili i dopasowali kute kraty koszykowe,
balustrady, gabloty wolno stojące,
ekrany, żaluzje okienne
na konstrukcji stalowej,
szyby antywłamaniowe
i reflektory punktowe.
Potrzeba powołania
Muzeum Katedralnego
była paląca
19
. W kwietniu
1977 r. ks. F. Walancik zwrócił się do kapituły z zapytaniem, gdzie należy przechowywać zakonserwowane
przedmioty i fragmenty znalezione w 1973 r. w grobie
króla Kazimierza Jagiellończyka. Koronę, berło i jabłko
wykonane z barwionej skóry umieszczono w skarbcu. Zaproponowano, by większe przedmioty wystawić
w oszklonej gablocie umieszczonej w Grobach Kró-
lewskich. Ciągle jednak pozostawała otwarta kwestia
innych, małych, niepozornych, ale ważnych elementów, trudnych do ekspozycji
20
. Od początku 1977 r. na
nowo podjęto prace przy Muzeum, jak wtedy pisano,
Przykatedralnym21
. Po kilku latach można było powró-
cić do inicjatywy kard. K. Wojtyły urządzenia wystawy ku czci św. Stanisława. Kapituła powołała w tym
celu komisję, w skład której weszli kanonicy (bp Julian
Groblicki, ks. Kazimierz Figlewicz, ks. Czesław Obtu-
łowicz i ks. Franciszek Walancik), obaj wikariusze-podkustoszy (ks. Tadeusz Piętniewicz i ks. Michał Jagosz)
oraz dr Michał Rożek i plastyk mgr Tadeusz Rybski
22
.
Wystawa została otwarta na wiosnę 1978 r. na parterze
domu Wawel 2. Zapowiedziano, że na piętrze urządzona zostanie druga część muzeum, którego uroczyste
otwarcie nastąpi 28 września, w 20 rocznicę konsekracji biskupiej kard. K. Wojtyły
23
.
I tak też się stało. Mszę św. odpustową w święto św.
9. Portret epitafijny bpa Michała Wodzickiego, Kraków, początek w.
XIX, Katedra na Wawelu
9. Epitaph portrait of Bishop Michał Wodzicki, Cracow, early nineteenth century, Wawel cathedral120
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
Wacława i jubileusz 20-lecia sakry odprawił kard. Wojtyła przy Krzyżu Królowej Jadwigi i wygłosił homilię.
Mimo deszczu katedra wypełniła się wiernymi. Po mszy
św. zaproszeni goście udali się do domu Wawel 2 na
uroczystość poświęcenia Muzeum Katedralnego przez
kard. Karola Wojtyłę. To on jest właściwie jego twórcą
– ideę powołania muzeum rzucił kilka lat wcześniej,
chcąc godnie uczcić zbliżającą się 900-rocznicę śmierci
św. Stanisława.
Księgę pamiątkową Muzeum Katedralnego otwiera
następujący wpis kard. K. Wojtyły: W dniu 28. września
1978 poświęcenie i otwarcie Muzeum Katedry Wawelskiej
na chwałę Bożą, dla dobra Ojczyzny i Kościoła. Pod tą
dedykacją do księgi wpisali się obecni na uroczystości
biskupi pomocniczy krakowscy Julian
Groblicki i Albin Małysiak, a dalej prof. Jerzy
Szablowski, dyrektor
Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, prof. Alfred Majewski, kierownik Odnowienia Zamku Królewskiego na
Wawelu, prof. Karol Estreicher, ks. prof. Bolesław Przybyszewski, ks. prof. Marian Jaworski, dziekan Papieskiego Wydziału Teologicznego w Krakowie i kilkadziesiąt zaproszonych osób
24
.
W wygłoszonym wtedy przemówieniu kard. K. Wojtyła poinformował zebranych o prezencie, jaki otrzymał 22 IX 1978 r. od kard. J. Hoeffnera, arcybiskupa
Kolonii, na zakończenie oficjalnej wizyty biskupów polskich w Republice Federalnej Niemiec. Była to pamiątka związana z królową Jadwigą – naczynie wykonane
w skorupie orzecha kokosowego, dziś zupełnie już
czarnej. Skorupę przecięto w ten sposób, że mniejsza
część górna ozdobiona jest srebrnym ptakiem z roz-
łożonymi skrzydłami, a większa część dolna przystosowana została do płaskiej powierzchni tak, że może
stać poziomo. Na srebrnej oprawce górnej znajduje
się imię Jadwigi Królowej i rok 1384, poniżej dodano
Cracau ryte inną ręką. Naczynie to zostało odnalezione
w Wiedniu i tam zakupione przez biskupów niemieckich
25
. Kardynał Wojtyła ofiarowując naczynko nowo
otwartemu muzeum powiedział: niech wraca tu, gdzie
jego miejsce. Po uroczystości otwarcia zaproszeni goście
mogli zwiedzić ekspozycję.
Zadaniem muzeum stała się prezentacja zabytków znajdujących się w katedrze wawelskiej, a także
w skarbcu katedralnym oraz w archiwum i bibliotece
kapitulnej na Wawelu. Dwie sale na parterze przeznaczono na wystawy czasowe, dwie sale na piętrze na
ekspozycję stałą.
W dwu salach na parterze umieszczono wystawę
poświęconą św. Stanisławowi. W sali pierwszej znalazły się m. in. obrusy do ołtarza konfesji św. Stanisława,
mosiężna spinka wydobyta w 1839 r. z domniemanego grobu króla Bolesława Śmiałego w Osjaku, order
10. Racjonał biskupów krakowskich, Kraków (?), zapewne ok.
1384-1386; 3 ćwierć w. XVI, Katedra na Wawelu
10. Rationale of the bishops of Cracow, Cracow (?), probably ca.
1384-1386; third quarter of the sixteenth century, Wawel cathedral
11. Skrzyneczka, Paryż, 2
ćwierć w. XIV, Katedra
na Wawelu
11. Small chest, Paris, second
quarter of the fourteenth century, Wawel cathedral121
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
św. Stanisława, pastorał ofiarowany księciu biskupowi Sapiesze ze srebrną figurką św. Stanisława. W sali
drugiej wyeksponowano: tzw. infułę św. Stanisława,
romański pierścień zwany żabieniec, silnie przez tradycję związany z osobą św. Stanisława, skrzyneczkę okre-
ślaną jako saraceńsko-sycylijską, która przez pewien
czas służyła jako relikwiarz popiołów z grobu św. Stanisława, benedykcjonał z XI w., Vita maior św. Stanisława
Wincentego z Kielczy i odpis kroniki Wincentego Kad-
łubka, bullę kanonizacyjną św. Stanisława, żywot św.
Stanisława pióra ks. Jana Długosza oraz ornat z daru
Piotra Kmity poświęcony św. Stanisławowi
26
. Miejsce
relikwiarza głowy św. Stanisława zajęło wielkie kolorowe przeźrocze
27
.
Po prawej stronie sali nr 1 umieszczono gabloty
poświęcone osobie papieża Jana Pawła II, a w nich
m.in. białą piuskę – dar Jana Pawła II z czerwca 1979 r.,
odbitkę pierwszej strony „Osservatore Romano” z 16
października 1978 r. – dar dziennikarzy włoskich, obraz
Matki Bożej Częstochowskiej ofiarowany papieżowi
Piusowi XII przez gen. Władysława Sikorskiego, przekazany przez Jana Pawła II do zbiorów Muzeum Katedralnego, kasetę z medalami pierwszego roku pontyfikatu,
pismo pożegnalne papieża Jana Pawła II skierowane do
kapituły katedralnej na Wawelu z 21 listopada 1978 r.,
dary papieża Pawła VI dla kard. K. Wojtyły: krzyż i pier-
ścień soborowy oraz plakietę Zmartwychwstania z sali
audiencjonalnej na Watykanie, krzyżyk z „Apollo 11”
oraz czerwoną sutannę, biret i piuskę kard. K. Wojtyły,
krzyż z dewizą Totus tuus i pierścień z bursztynem i herbami Gdańska. Natomiast na piętrze w pierwszej sali
umieszczono pamiątki narodowe: najpierw po księciu
Józefie Poniatowskim (szabla, portret, miniatury orderów), następnie proporczyk powstania styczniowego,
barokowy krucyfiks z Piotrkowa Trybunalskiego, racjonał królowej Jadwigi i strzemię Kara Mustafy. W drugiej znalazły się przede wszystkim przedmioty związane z monarchami: krzyż z diademów książęcych, Ordo
coronandi, rękopis z XV w., przedmioty wydobyte z grobu króla Kazimierza Jagiellończyka, miecz przełamany
na pogrzebie króla Zygmunta Augusta, kapa koronacyjna z 1669 r. z haftowanym na kapturze polskim orłem.
Osobne miejsce zajęły kopie koron grobowych wykonane w międzywojniu przez Henryka Waldyna według
oryginałów, które ponownie złożono w grobach. Ta
część ekspozycji miała mieć charakter stały
28
.
Nowo otwarte muzeum, jego aranżacja i skład osobowy zostały bardzo dobrze przyjęte. Przytaczamy kilka
wpisów do księgi pamiątkowej z pierwszych tygodni po
jego otwarciu. Zdaniem wicedyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie wystrój muzeum wydaje się zbyt
współczesny, uderza pewna surowość sprzętu ekspozycyjnego. Z kolei historyk sztuki z Uniwersytetu Adama
Mickiewicza w Poznaniu napisał: ekspozycja ukierunkowana celowo, z doborem eksponatów najlepszych i mają-
cych wymowę silną, emocjonalną i kulturową i artystyczną. Młodzieży z III LO im. Tadeusza Kościuszki z Łodzi
podobał się przekaz. W księdze napisano: z głębokim
wzruszeniem oglądałyśmy wystawę eksponatów skarbca
katedralnego, oprowadzane przez p. Marię Krawczyk,
która swoją wiedzą oraz umiejętnością przekazywania
informacji o historii Kościoła Polskiego potrafiła stworzyć
atmosferę pokory, wzruszenia i dumy, a także głębokiej
refleksji nad dziejami naszego narodu i jego duchowych
nauczycieli.
Wśród tych, którzy jako pierwsi odwiedzili nowo
otwarte muzeum znaleźli się: klerycy oo. paulinów ze
Skałki, studenci historii sztuki Uniwersytetu Adama
Mickiewicza w Poznaniu, studenci Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego, Spółdzielczość Inwalidzka z Zielonej Góry, Koło Gospodyń Wiejskich z Czernicy, karmelitanki Dzieciątka Jezus z Balic i Czernej,
grupa turystów z wrocławskich hoteli „Orbis” i uczestnicy konferencji bibliotekarzy szkół Poznania. Ponadto
osoby indywidualne z Polski i z zagranicy. W związku
z jubileuszem 900-lecia śmierci św. Stanisława wystawa jemu poświęcona stała się miejscem nawiedzeń
pielgrzymów przybywających do grobu św. Stanisława:
w 1979 r. oglądali ją m.in. nowicjusze i klerycy Wyż-
szego Seminarium Duchownego Księży Salwatorianów,
a także kard. B. Gantin, kard. F. Marty z Paryża i arcybiskup z Rio de Janeiro.
12. Piotr Platina, Tabliczka z grobu króla Zygmunta Augusta,
Tykocin lub Warszawa, 1572, Katedra na Wawelu
12. Piotr Platina, tablet from the sepulchre of King Zygmunt
Augustus, Tykocin or Warsaw, 1572, Wawel cathedral 122
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
Tymczasem doszło do określenia miejsca i statusu Muzeum Archidiecezjalnego. W 1989 r. do swego
krakowskiego klasztoru powrócili augustianie. Wobec
tego w 1992 r. ks. kard. Franciszek Macharski wyznaczył kamienice przy ul. Kanoniczej 19 i 21 w Krakowie
na siedzibę muzeum. Zapraszając na otwarcie muzeum, ks. kard. F. Macharski napisał: inicjatywa księdza
Kardynała Metropolity Karola Wojtyły znajduje swoje
urzeczywistnienie: nowa placówka muzealna w Krakowie
posłuży ekspozycji zabytków sztuki sakralnej i promocji
współczesnej sztuki religijnej
29
.
Natomiast Muzeum Katedralne otwarte i poświę-
cone przez kard. K. Wojtyłę, po pamiętnym konklawe
i wyborze Polaka na papieża okrzepło i rozwijało się
pod opieką jego następcy, ks. kard. Franciszka Macharskiego
Ukształtował się zespół pracowników. Przewodnikiem po Muzeum Katedralnym i osobą za nie odpowiedzialną została mgr Maria Krawczyk. W kasie bilety
rozprowadzała s. Zbigniewa Wolska, józefitka. Do koń-
ca 1978 r. pracownicy zapoznali się ze zbiorami oraz
z zasadami obsługi zwiedzających. Ustalono schemat
organizacyjny pracy. Po otwarciu M. Krawczyk dwukrotnie wydała Przewodnik po Muzeum Katedralnym
na Wawelu, który był doskonałą pomocą dla przewodników miejskich PTTK. Ujednolicony został sposób
oprowadzania po ekspozycji. Muzeum zdobywało
sobie sympatyków i wolontariuszy. Na stałą pomoc
zespół muzealny mógł liczyć ze strony Ferdynanda
Grzegorskiego. Nad ekspozycją przeźrocza relikwiarza św. Stanisława bezinteresownie czuwał Aleksander
Rypeść.
Muzeum liczyło czterech pracowników. W okresie
wakacji pojawiali się także studenci odbywający praktyki muzealne. W końcu 1983 r. określono szczegółowy zakres czynności dla pracownic. Do obowiązków
siostry pracującej w kasie należała m.in. sprzedaż biletów bloczkowych, wypisywanie biletów zleconych, prowadzenie książki rozliczeń wycieczek PTTK, codzienne
zestawienia kasowe, sprzedaż przewodnika po katedrze i po skarbcu, a także towarzyszenie zamykaniu
muzeum30
. Natomiast w zakresie obowiązków pozostałych trzech znalazły się: codzienne zamiatanie sal
muzealnych na mokro, czyszczenie gablot, mycie okien
i pastowanie parkietu co dwa tygodnie, kontrola biletów, kontrola pantofli, kontrola drzwi i okien muzeum
przed wyjściem z pracy. Akcent położono na punktualność oraz uprzejmość wobec zwiedzających
31
.
Pani Maria Krawczyk w imieniu zespołu Muzeum Katedralnego po roku istnienia placówki zgłosiła
pierwsze postulaty. Zwróciła uwagę na konieczność
wyodrębnienia instalacji elektrycznej muzeum z insta-
13. Włócznia zw. Św. Maurycego, Niemcy, ok. 1000, Katedra na
Wawelu
13. The so-called St. Maurice spear, Germany, ca. 1000, Wawel
cathedral 123
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
lacji służącej całemu domowi, a także
na usprawnienie instalacji alarmowej.
Ponadto zgłosiła pilną potrzebę przeniesienia oświetlenia elektrycznego z wnętrza
gablot na zewnątrz. Uznała też za ważne
umieszczenie dodatkowej tablicy informacyjnej o muzeum na placu katedralnym,
w widocznym miejscu.
Systematycznie muzeum było poddawane przeglądom, najpierw bezpieczeń-
stwa przeciwpożarowego, a następnie stanu zabezpieczeń przeciwwłamaniowych.
Ponadto było miejscem częstych kontroli prowadzonych przez terenowe stacje
sanitarno-epidemiologiczne. Z zachowanych protokołów wynika, że nie wykazano żadnych braków, przeciwnie – pod tym względem
muzeum było komplementowane
32
. Zwiedzających
zobowiązywano do zakładania pantofli ochronnych
w pomieszczeniach z parkietami. Pantofle były systematycznie odkurzane. Z czasem planowano ich wymianę na ochraniacze.
Po zakończeniu roku jubileuszowego 900-lecia
męczeństwa św. Stanisława B.M., w 1980 r., w 500-rocz -
nicę śmierci ks. Jana Długosza, postanowiono przygotować wystawę ku czci wielkiego dziejopisa. Obiekty
pochodziły głównie z archiwum kapitulnego na Wawelu. Pokazano portret Jana Długosza z wieku XVII,
zapewne ze szkoły Tomasza Dolabelli, a także oryginał Liber beneficiorum, ponadto następujące rękopisy:
Catalogus Episcoporum Cracoviensium, Dialogus de Sbigneo Oleśnick, oraz Vita Beatissimi Stanislai Cracoviensis Episcopi. Obok rękopisów znalazły się Opera omnia
ks. Jana Długosza wydane w Krakowie w 12 tomach
w latach 1873-1979 oraz wydawane przez Uniwersytet
Jagielloński od 1962 r. „Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego”, na podstawie autografu znajdującego się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie.
Ponadto pokazano ornat z daru wojewody krakowskiego Piotra Kmity i mitrę bp. Tomasza Strzempińskiego.
Na wystawie znalazła się także fotografia tablicy fundacyjnej z domu psalterzystów wzniesionego nakładem
ks. Jana Długosza
33
. Wystawę oglądali m.in. historycy
Kościoła i historycy sztuki sakralnej, którzy jako członkowie Sekcji Historycznej Polskiego Towarzystwa Teologicznego wybrali sobie Kraków na miejsce dorocznego spotkania właśnie ze względu na jubileusz ks.
Jana Długosza. Na ich czele stali bp prof. Wincenty
Urban z Wrocławia, ks. prof. Bolesław Kumor z Lublina, ks. prof. Marian Banaszak z Poznania i ks. prof.
Bolesław Przybyszewski z Krakowa.
Odtąd w kolejnych latach urządzono jeszcze kilka rocznicowych, czasowych wystaw. I tak, w 1983 r.
wystawa 300-lecia bitwy pod Wiedniem stała się swoistym uzupełnieniem wielkiej wystawy „Odsiecz Wiedeńska” zorganizowanej na Zamku Królewskim. Natomiast rocznica 600-lecia chrystianizacji Litwy (1986)
stała się dobrą okazją do przypomnienia postaci bł.
królowej Jadwigi. W 1991 r. odbyła się wystawa poświę-
cona 80-leciu konsekracji biskupiej i 40-leciu śmierci
kard. Adama Sapiehy. Ksiądz prof. B. Przybyszewski po
obejrzeniu wystawy napisał w księdze pamiątkowej:
serdecznie wdzięczny jestem za ekspozycję upamiętniającą
pamięć mego kochanego kardynała A. S. Sapiehy, którego
byłem domownikiem i kanclerzem. W 1992 r. urządzono
wystawę na 500-lecie śmierci Kazimierza Jagiellończyka – pokazano m.in. przedmioty wydobyte w 1973 r.
z jego grobu i zakonserwowane. Rok 1992 to rok śmierci
ks. dr Tadeusza Piętniewicza, długoletniego wikariusza
katedry wawelskiej, historyka sztuki i opiekuna Muzeum Katedralnego. Pomocą w przygotowaniu wystaw
służyli mu prof. Michał Rożek, dr Wacław Kolak i mgr
inż. Tadeusz Rybski. Po odejściu ks. dr. Piętniewicza
opiekę nad muzeum w sensie merytorycznym faktycznie przejął mgr Krzysztof Czyżewski
34
.
W 1994 r. urządzono wystawę zabytków XVII w. ze
14. Zawieszenie królowej Anny Jagiellonki, Gdańsk
(?), około 1585, Katedra na Wawelu
14. Jewels of Queen Anna Jagiellon, Gdańsk (?), ca,
1585, Wawel cathedral124
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
zbiorów katedry, które zaprezentowane zostały w dziesięciu gablotach. Ekspozycja objęła ok. 30 obiektów.
Najliczniej były reprezentowane kielichy barokowe
(7). Pokazano dwa ornaty, w tym ornat z fundacji hetmanowej Reginy Żółkiewskiej dla biskupa łuckiego,
a potem krakowskiego Andrzeja Lipskiego, wykonany
w latach 1620-1622. Jest to jedno z najlepszych dzieł
hafciarstwa polskiego XVII wieku. Wystawiono dwie
kapy, w tym kapę wykonaną w 1670 r. przez krakowskiego krawca Sebastiana Brożka dla biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego na koronację Eleonory
Austriaczki, z kapturem i pretekstą przeniesioną z kapy
koronacyjnej Michała Korybuta Wiśniowieckiego sporządzonej w 1669 r. przez Jana Ritgera i Grzegorza
Wojciecha Langa. Poza tym pokazano nakrycia na kielich, dwie monstrancje – jedną z daru biskupa Miko-
łaja Oborskiego z 1685 r., drugą po biskupie Stanisławie Dąmbskim z lat 1680-1700, bursę, infułę, dwa
pastorały, obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz św.
Janem Chrzcicielem i św. Janem Ewangelistą z 1 poł.
XVII w., talerze wykonane w Augsburgu (1682-1685),
bugię, puszkę w końcu guzy od żupana wyjęte z trumny Gabriela Tarnowskiego, starosty krakowskiego
(zm. 1628) i krzyżyk od różańca z trumny Katarzyny
z Warszyckich Tarnowskiej (zm. 1643)
35
.
Wszystkie omówione wystawy organizowane były
w sali nr 1, która była salą ekspozycji zmiennych. Od
1988 r. sala nr 2 stała się w całości salą papieską. Znalazły się w niej dary papieża Jana Pawła II dla katedry,
ornaty, medale rocznic pontyfikatu, jego szaty kardynalskie i papieskie. Już wtedy muzeum określane było
oficjalnie jako Muzeum Katedralne im. Jana Pawła
II. Sala nr 3 (na piętrze) nadal miała charakter narodowy. Eksponowano w niej pamiątki po księciu Józefie
Poniatowskim, gen. Władysławie Sikorskim, a także po
wieszczach Adamie Mickiewiczu i Juliuszu Słowackim.
Sala nr 4 również nie zmieniła swojego przeznaczenia i zwana była królewską ze względu na pamiątki po
królach Polski.
W 1995 r. zapadła decyzja o modernizacji muzeum.
Znaczny wpływ miał na nią niejasny układ ekspozycji
wywołany przez wycofanie i zamianę niektórych prezentowanych obiektów. Pojawiła się także możliwość
bardziej kompletnej ekspozycji zabytków skarbca. Przeprowadzono więc modernizację muzeum. Najpierw
zakład instalacyjny Mariana Wątora ze Stróży k. Myślenic wykonał w ciągu pierwszych trzech miesięcy 1995 r.
wiele prac przy wymianie instalacji elektrycznej skarbca
36
. Wymieniono dotychczasowe oświetlenie żarowe
na halogenowe. Zastąpiono dotychczasowe brązowe tła
w gablotach tłami o barwie czerwonej w pierwszej sali
na parterze i o barwie zielonej na piętrze. Nowa ekspozycja została urządzona wg scenariusza mgr. Krzysztofa Czyżewskiego z pomocą dr Magdaleny Piwockiej
i mgr. Dariusza Nowackiego. Dnia 5 czerwca 1995 r. ks.
kard. F. Macharski dokonał otwarcia nowej ekspozycji
Muzeum Katedralnego. W uroczystości udział wzięli
m.in. prof. Jan Ostrowski, dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu, Andrzej Gaczoł, wojewódzki konserwator zabytków m. Krakowa, dr Andrzej Fischinger, prof.
15. Złota Róża ofiarowana królowej Marii Józefie przez p. Klemensa
XII, Rzym, 1736, Katedra na Wawelu
15. Golden Rose offered to Queen Maria Józefa by Pope Clemens
XII, Rome, 1736, Wawel cathedral 125
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
16. Dzban, Niderlandy lub Polska (?), początek w. XVII, Katedra
na Wawelu
16. Jug, The Netherlands or Poland (?), early seventeenth century,
Wawel cathedral
Adam Małkiewicz, ks. prof. Adam Kubiś, rektor Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. W pierwszej
sali na parterze umieszczono przedmioty o charakterze królewskim. Znalazły się w niej takie regalia jak
kapa koronacyjna Michała Korybuta Wiśniowieckiego,
płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta Poniatowskiego (po gruntownej restauracji przeprowadzonej
w latach 1994-1995), miecz użyty zapewne do koronacji Augusta III Sasa oraz korona i hełm łączone z osobą
Kazimierza Wielkiego, znalezione w 1910 r. w Sandomierzu. Druga grupa insygniów królewskich to insygnia
grobowe. Umieszczono więc w gablocie insygnia znalezione w 1973 r. podczas otwarcia grobu króla Kazimierza Jagiellończyka. Z grobu Anny Jagiellonki wyeksponowano jabłko królewskie
37
. Następnie umieszczono
kopie insygniów grobowych, wśród nich kopie insygniów króla Kazimierza Wielkiego wykonane w związku z otwarciem jego grobu w 1869 r., przez Aleksandra
Ziębowskiego z Krakowa. Kolejne miejsce zajęły kopie
insygniów grobowych króla Zygmunta Augusta, Anny
Jagiellonki, Stefana Batorego i Władysława IV wykonane
w okresie międzywojennym przez krakowskiego złotnika Henryka Waldyna. W kolejnych oknach ekspozycji
umieszczono inne pamiątki wydobyte z grobów królewskich, wśród nich: miecz wyjęty w 1831 r. z trumny
Zygmunta Augusta, głowicę rękojeści miecza
z trumny Zygmunta Starego, tablice
inskrypcyjne z grobów królewicza
Olbrachta, Zygmunta Augusta,
Zygmunta III, Ludwiki Marii
Gonzagi, Marii Kazimiery i Augusta II Mocnego,
bursztynowe zawieszenie
w kształcie serca z portretem Stefana Batorego,
najstarszy zachowany
polski portret trumienny
króla Stefana Batorego
z jego trumny, fragmenty ozdób szat Konstancji
Austriaczki oraz fragment
Orderu Złotego Runa króla
Władysława IV
38
. Prezentowany zespół pamiątek królewskich zalicza się do największych
i najcenniejszych w Polsce.
Wyposażenie drugiej sali na parterze miało ukazywać w skrótowy, symboliczny sposób, tysiącletnią drogę
jaką przeszła diecezja krakowska. Na ekspozycję drugiej sali na parterze muzeum złożyły się dwie zasadnicze części. Pierwsza z nich to najstarsze romańskie
zabytki skarbca katedralnego. Reprezentowały je dwa fragmenty kamiennych
płyt z plecionkową dekoracją
z wystroju romańskiej katedry, wyposażenie grobu
biskupa Maurusa (zm.
1118) oraz: infuła zwią-
zana z uroczystościami
kanonizacji św. Stanisława w połowie XIII
w. – najstarsza mitra
biskupia w Polsce –
17. Misa, Niderlandy lub
Polska (?), początek w.
XVII, Katedra na Wawelu
17. Bowl, The Netherlands
or Poland (?), early seventeenth century, Wawel
cathedral 126
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
romańska skrzyneczka roboty saraceńsko-sycylijskiej,
brązowe akwamanile z XII w. i XIII-wieczny krzyż.
Drugą stanowiły pamiątki związane z osobą kardynała
Karola Wojtyły – papieża Jana Pawła II.
Dwie sale na piętrze zajęły te zabytki złotnictwa,
tkactwa i hafciarstwa oraz obrazy od XIV w. do początku XX w., które wyróżniają się wartością artystyczną.
Wśród zabytków rzeźby wyeksponowano średniowieczny kamienny posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem, szkatułkę z kości słoniowej ozdobioną scenami
z romansów rycerskich, dwie angielskie płaskorzeźby
alabastrowe Pojmanie Chrystusa i Ukrzyżowanie oraz
XVII-wieczną płaskorzeźbę Chrystusa Zwycięzcy Śmierci wykonaną z kości słoniowej. W zespole obrazów
pokazano dyptyk relikwiarzowy z XIV w., wizerunek
Matki Boskiej z Dzieciątkiem w relikwiarzowej oprawie, niderlandzki obraz Opłakiwanie Chrystusa i kopię
obrazu Domenica Fetti Tobiasz uzdrawiający swego ojca.
Starannie dobrany został zbiór wyrobów złotniczych
– od skromnego kielicha krakowskiej roboty z 2 poł.
XV w., przez warsztatowo świetny, emaliowany kielich
należący do wyposażenia kaplicy bpa Samuela Maciejowskiego, aż po najwyższej światowej klasy świeczniki z fundacji króla Zygmunta Starego do kaplicy
Zygmuntowskiej. Interesujący okazał się także zespół
kielichów z XIX i początków XX wieku. Z niezwykle
bogatego zespołu tkanin katedry krakowskiej pokazano m.in. XIV-wieczną sakiewkę z haftowanymi scenami z poematów miłosnych, pretekstę ornatu z XV w.,
szlaki obrusów ołtarzowych powstałe w pracowni hafciarskiej na warszawskim dworze Anny Jagiellonki,
ofiarowane do kaplicy Zygmuntowskiej, ornat z herbami króla Stefana Batorego, ornat biskupa Andrzeja
Lipskiego z XVII w. i ornat tkany techniką gobelinową
z XVIII wieku. Na szczególne wyróżnienie zasługuje
ornat ofiarowany przez królową Francji Marię Leszczyńską – dzieło francuskich hafciarzy z XVIII wieku.
Zespół kościelnych tkanin artystycznych uzupełniały
nowożytne infuły biskupie
39
.
Otwarciu nowej wystawy towarzyszył folder zawierający krótką charakterystykę muzeum, opatrzony barwnymi fotografiami niektórych zabytków40
. W miarę
narastania potrzeb ekspozycyjnych sprawiano kolejne nowe gabloty. Gablotę wolno stojącą na złotą różę
papieską z 1736 r. – dar dla królowej Marii Józefy –
wykonała firma „Kruczek”, dostosowując ją do wystroju muzeum. Gablotę na odnowiony płaszcz koronacyjny króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wykonała
firma „Grzybek”, a ks. inf. J. Bielański ufundował stół
ekspozycyjny na sukienkę obrazu Matki Boskiej Śnież-
nej na zapowiadaną wystawę milenium diecezji krakowskiej.127
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
W ciągu kolejnych lat wykształcił się sposób funkcjonowania muzeum. Proboszcz katedry równocześnie
reprezentował Muzeum Katedralne jako jego dyrektor,
a w kwestiach merytorycznych konsultował się z zespo-
łem pracowników Zamku Królewskiego na Wawelu w składzie: dr Magdalena Piwocka, mgr Dariusz
Nowacki, a przede wszystkim mgr Krzysztof Czyżewski
41
. Zespół muzealny stanowiły 4 osoby. Ponadto
przez ponad 25 lat pracownikiem muzeum obok osób
świeckich była jedna józefitka, m.in.: s. Zbigniewa
Wolska (do 1986), s. Zdzisława Mucha (do 1992),
s. Juwencja Latniak (1992-1994), s. Julianna Paluch
(do 1998) i jako ostatnia s. Fides Rozkosz (1998-
-2005). Zespołowi pracowników świeckich przewodzi-
ła Maria Baczyńska
42
.
Przeciętnie w ciągu roku muzeum zwiedzało ok.
60 000 osób. Zwiedzający wielokrotnie zwracali uwagę na staranne przygotowanie wystaw tak stałych, jak
i czasowych, na utrzymanie muzeum w niespotykanej
czystości oraz na sympatyczny stosunek do zwiedzają-
cych. Pojawiały się także głosy domagające się profesjonalnej ochrony oraz bardziej czytelnych objaśnień
umieszczanych przy gablotach z obiektami. Ceny biletów do muzeum w okresie wielkiej inflacji co roku
wzrastały. W 1991 r. bilet normalny kosztował 2000 zł.,
w 1992 r. – 4000, a w 1993 r. – 10 000. Bilet ulgowy
był o połowę tańszy. Po wymianie
pieniądza, w połowie lat 90. ceny
za wstęp do muzeum ustaliły się na
wysokości 2 zł za bilet normalny
i 1 zł za bilet ulgowy. Podstawową
formą zapłaty za bilety wstępu ze
strony biur turystycznych stał się
przelew bankowy
43
.
W roku 2000 Muzeum Katedralne było jednym z trzech miejsc
ekspozycji zorganizowanej z okazji
jubileuszu 1000-lecia diecezji krakowskiej. Pozostałymi były Zamek
Królewski na Wawelu i Muzeum Archidiecezjalne. Wystawa
w Muzeum Katedralnym została
tak urządzona, by ukazać katedrę
jako kościół królewski, biskupi
i narodowy. Dlatego w pierwszej
sali zgromadzono insygnia królewskie i pamiątki po monarchach.
Centralne miejsce zajęła włócznia
św. Maurycego, a obok niej krzyż
z diademów książęcych Bolesława
Wstydliwego i św. Kingi. Zespół
królewskich insygniów grobowych
to kolejno przedmioty wydobyte z grobu króla Kazimierza Jagiellończyka, tabliczki inskrypcyjne, klejnoty,
fragmenty tkanin, głowica z miecza Zygmunta Starego i przełamany miecz z grobu Zygmunta Augusta,
hełm i korona odnalezione w 1910 r. w Sandomierzu,
kapa koronacyjna Michała Korybuta Wiśniowieckiego,
płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta Poniatowskiego, złota róża papieska dla królowej Marii Józefy z 1736
roku. Druga sala poświęcona została zabytkom związanym z biskupami krakowskimi, poczynając od infuły
i pierścienia przez tradycję związanymi ze św. Stanisławem, przedmioty z grobu zmarłego w 1118 r. bp. Maurusa, racjonał biskupów krakowskich z daru królowej
Jadwigi, infułę bp. Tomasza Strzempińskiego i infułę
z fundacji bp. Andrzeja Lipskiego. Pokazano też najcenniejsze ornaty, monstrancje i kielichy. Zestawienie
zamykały pamiątki po kard. Karolu Wojtyle – papie-
żu Janie Pawle II. Sala trzecia zawierała ornat Kmity
oraz przedmioty ufundowane dla katedry w XIX w.,
wyeksponowane na tle obrazów wnętrz katedry pędzla
Saturnina Świerzyńskiego. W czwartej, ostatniej Sali,
zgromadzono pamiątki narodowe i historyczne, wśród
nich m.in. pamiątki po szykanowanych przez władze
rosyjskie kapłanach: bp. krakowskim Kajetanie Sołtyku z XVIII w. (ołtarzyk), abp. warszawskim Zygmuncie
Felińskim z XIX w. (pastorał) i abp. wileńskim Janie
18., 19., 20. Kielich, patena i pierścień z grobu bpa Maura, Kraków (?), przed 1118, Katedra
na Wawelu
18., 19., 20. Chalice, patena and ring from the tomb of Bishop Maur, Cracow (?), prior to
1118, Wawel cathedral128
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
Cieplaku z XX w. (kielich). Osobne miejsce w muzeum
zajęło pęknięte serce Dzwonu Zygmunta.
W ostatnich latach Muzeum Katedralne było miejscem kilku ważnych wystaw. W 2003 r. w ramach
wystawy pokonserwacyjnej, zaprezentowano odnowiony srebrny poliptyk z kaplicy Zygmuntowskiej
44
.
W dniu otwarcia wystawy 10 stycznia Wojciech Bochnak przedstawił zgromadzonym zakres przeprowadzonych prac i problemy konserwacji. Odtąd to arcydzie-
ło, a zwłaszcza jego stronę rzeźbiarską, można było
oglądać z bliska, a nie zza kraty wiodącej do kaplicy
Zygmuntowskiej. Zorganizowano także wystawę prac
malarskich Leona Wyczółkowskiego poświęconych
obiektom skarbca katedry na Wawelu. Wystawa cieszyła się wielkim powodzeniem. Z różnych miejsc
przybywali historycy sztuki i konserwatorzy zabytków,
wobec tego zapadła decyzja o wydłużeniu czasu ekspozycji z dwu miesięcy do ponad roku
45
.
W roku 2005 archiwum kapitulne zorganizowało
w Muzeum Katedralnym dwie wystawy: 1 kwietnia
ekspozycję pt. „Kardynał Oleśnicki w zbiorach katedry wawelskiej”. z okazji 550 rocznicy śmierci tego
pierwszego polskiego kardynała
46
, natomiast 7 listopada zaprezentowany został rękopis Brewiarza Opatowickiego po jego kompleksowej konserwacji. Odtąd
też Muzeum Katedralne włączyło się do akcji Otwartych Drzwi krakowskich muzeów. Zarówno inicjatywa
Otwartych Drzwi, jak i wspomniane wystawy przycią-
gały wielu zwiedzających.
Jesienią 2007 r. archiwum kapitulne zorganizowa-
ło w następną wystawę pt. „Źródła kultury duchowej
Krakowa”, która stała się jedną z ważniejszych imprez
związanych z jubileuszem 750-lecia lokacji miasta.
Zgromadzono na niej około 60 eksponatów, przede wszystkim z archiwum i biblioteki kapitulnej na
Wawelu, w zdecydowanej większości pochodzących
sprzed 1257 roku.. Czterem tematom głównym, a mianowicie „Władca”, „Biskup”, „Katedra” i „Stanisław”
odpowiadały obiekty zgromadzone w czterech salach
muzealnych, a wśród nich po raz pierwszy publicznie
pokazany tzw. Rotulus św. Stanisława
47
. Wystawę otworzył kard. Stanisław Dziwisz. Także ona została bardzo
21. Dokument odpustowy z 1449 r. bpa Zbigniewa Oleśnickiego dla kościoła Wszystkich Świętych w Krakowie, AKKK, D. perg. 430
21. Indulgence document from 1449 issued by Bishop Zbigniew Oleśnicki for the Church of All Souls in Cracow, AKKK, D. perg. 430
(Fot. 1-7, 9-10, 13-15, 18-21 – D. Kołakowski;
8, 11-12, 16-17 – P. Guzik)129
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
życzliwie przyjęta i była chętnie odwiedzana, co niejako zmusiło organizatorów do przedłużenia czasu jej
trwania.
Skromnie przedstawia się kwestia darów składanych do muzeum. Na przykład w 1983 r. Salomea
Tomal z Krakowa podarowała muzeum dwa obrazy stanowiące jej własność, mianowicie obraz Matki Boskiej
Leżajskiej z XVIII w., malowany na drewnie, oraz Głowę Chrystusa – dzieło artysty malarza Franciszka Krudowskiego
48
. Natomiast w 1988 r. dr Jerzy Wolny
z Krakowa ofiarował Muzeum Katedralnemu kapliczkę
domową o tematyce Chrystus i Samarytanka, wyrób
rzemieślniczy z warsztatu żywieckiego, przechowywany
w mojej rodzinie około dwustu lat
49
. W 1993 r. Arvydas
Pacevicius przekazał medal wybity w Wilnie z okazji IV
pielgrzymki Jana Pawła II. Tegoż roku do muzeum trafił
medal na 15-lecie pontyfikatu Jana Pawła II wg projektu Czesława Dźwigaja. Jako że Muzeum Katedralne nie
ma własnych zbiorów, ale eksponuje zbiory katedry
na Wawelu, wobec tego także wymienione przedmioty
wliczone są do obiektów katedry na Wawelu.
Minione lata to okres stałych wypożyczeń wielu obiektów na znaczące wystawy krajowe i międzynarodowe. Wypożyczane obiekty pochodzą albo ze
zbiorów katedry i jej skarbca, albo ze zbiorów archiwum i biblioteki kapitulnej na Wawelu. Pozostają one
w gestii Zarządu Bazyliki Metropolitalnej na Wawelu.
W roku 2007 wraz ze zmianą na stanowisku proboszcza katedry, Muzeum Katedralne także zostało poddane zmianom zarówno osobowym, jak i koncepcyjnym.
Nastąpiła wymiana personelu. W miejsce zespołu kierowanego przez Marię Baczyńską w salach muzeum
pojawili się nowi pracownicy. Nowy proboszcz nie podtrzymał dotychczasowego związku muzeum z zespołem
historyków Zamku Królewskiego na Wawelu, zapowiadając zatrudnienie nowych historyków sztuki. W związku z planowaną wystawą na 750-lecie lokacji Miasta
Krakowa zapadła decyzja o remoncie i nowej aranżacji
Muzeum Katedralnego. Autorami projektu aranżacji
są: Agnieszka Sowa-Szenk i Tomasz Szenk z Wrocławia.
Nowe gabloty muzealne wykonała i zainstalowała firma
„Mega” z Oleśnicy. Odtąd w muzeum jest jeszcze więcej
powierzchni oszklonych, gabloty wyposażone zostały
w nowoczesny system oświetlania, wiele z nich ma własne zasilanie. Zwiększyło się bezpieczeństwo wystawianych obiektów. Część wyposażenia zainstalowano już
na potrzeby wystawy „Źródła duchowej kultury Krakowa”, pozostałą część wykonano i osadzono w styczniu
i lutym 2008 r. Od początku marca 2008 roku. Muzeum
Katedralne udostępniło zwiedzającym swoje wnętrza
w nowej aranżacji i w nowej ekspozycji. Obiekty do ekspozycji wybrała mgr Barbara Kalfas. Dużym udogodnieniem dla zwiedzających jest decyzja proboszcza katedry
ks. prałata Zdzisława Sochackiego o rezygnacji z prowadzenia osobnej kasy dla muzeum. Odtąd jest jeden bilet
wstępu, który uprawnia do zwiedzania katedry, wieży
Zygmuntowskiej, grobów królewskich i Muzeum Katedralnego. Pierwszy sezon obowiązywania nowej formuły
wstępu zaowocował znacznym wzrostem zwiedzających
Muzeum Katedralne na Wawelu.

[Husarz]

Przypisy
1
Ksiądz jest także autorem przewodnika po skarbcu katedry na Wawelu, który w krótkim czasie doczekał się kilku
edycji w kilku językach. Por. I. Polkowski, Skarbiec katedry na
Wawelu w 32 tablicach autografowanych, Kraków 1882; Przewodnik dla zwiedzających skarbiec katedralny na Wawelu przez
ks. Ignacego Polkowskiego podkustoszego kościoła katedralnego, wyd. 4, Kraków 1887. Przewodnik był sprzedawany po
10 ct.
2
J. Urban, Katedra na Wawelu (1795-1918), Kraków 2000,
s. 317-320.
3 W. Szczebak, Muzeum Diecezjalne w Tarnowie na tle dziejów muzealnictwa kościelnego w Polsce, Tarnów 1994; H. Pyka,
Dzieje muzeów diecezjalnych w Polsce, „Archiwa, Biblioteki
i Muzea Kościelne”, nr 85, 2006, s. 27-42.
4
W odrestaurowanym budynku założono m.in. instalację
elektryczną. Por. Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej [dalej:AKKK], b. sygn., Kapituła Krakowska do Dyrekcji
Elektrowni Miejskiej w Krakowie, 29 III 1908 r.
5
W tym kontekście osobnego naświetlenia wymagałaby
notatka w AKKK, sygn. Inv. C. 24, k. 8, że posadzka znaleziona w piwnicach Muzeum Diecezjalnego na Wawelu została
w 1906 r. przekazana Muzeum Narodowemu w Krakowie.
6
AKKK, sygn. Acta actorum 35, s. 446.
7
AKKK, b. sygn. Wykaz do L. 158/K. Ze skarbca katedralnego wypożyczono: zegar renesansowy, relikwiarz św.
Zygmunta, kielich z fundacji bp. Maciejowskiego z emaliami, drugi kielich emaliowany, połówkę dywanu, miecz Zygmunta Augusta, nakrycie na stół, ornat z fundacji Stefana
Batorego, ornat z fundacji Anny Jagiellonki czerwony, dwa
ornaty fioletowe z fundacji Anny Jagiellonki, ornat altembasowy zielony (używany jako fioletowy), ornat altembasowy
zielony używany jako zielony, szerzynka Anny Jagiellonki,
antepedium z daru Anny Jagiellonki, ornat czerwony mały,
zazwyczaj wiszący obok ornatu Kmity, ornat bp. Gamrata (aktualnie w odnowieniu), kilka ornatów z szaf I piętra
skarbca, predella ołtarzyka z kaplicy Zygmuntowskiej przedstawiająca Wjazd Chrystusa do Jerozolimy. Natomiast osobno potraktowano dwa lichtarze z kaplicy Zygmuntowskiej,
norymberskie z r. 1536.
8
AKKK, b. sygn., Komunikat Wydziału Duszpasterstwa 130
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
Kurii Metropolitalnej w Krakowie z 8 IX 1965 r. Komunikat
kończy polecenie: zebrane kwoty prosimy przekazać do kasy
Kurii Metropolitalnej z zaznaczeniem na odcinku przekazu
pocztowego „zbiórka przykościelna z 10 października 1965 r.”
9
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie [dalej:
AKMK], fasc. Muzeum, t. Muzeum Diecezjalne. Zarządzenia
kard. K. Wojtyły z 15 I 1972 r. nr 158.
10
Ibidem, List kard. K. Wojtyły do Kapituły z 15 II 1972 r.
11
Ibidem, Statut Muzeum z 15 I 1972 r.
12
AKKK, b. sygn., Protokół z zebrania Komisji Konserwatorskiej z 28 I 1972 r.
13
AKKK, sygn. Acta actorum 35, s. 199 (19 I 1972).
14
AKKK, b. sygn., Pismo ks. prof. B. Przybyszewskiego do
Kapituły Katedralnej z 10 V 1972 r.
15
AKKK, sygn. Acta actorum 35, s. 200 (28 I 1972).
16
AKMK, fasc. Muzeum, t. Muzeum Diecezjalne. Sprawozdanie z działalności Muzeum Archidiecezjalnego za okres
15 I 1972 do 15 I 1973 z 30 I 1973 r. W ciągu tego roku
przygotowano salę magazynową na I piętrze klasztoru augustianów. Wymieniono instalację elektryczną, zamontowano
stalową konstrukcję na obrazy i rzeźby.
17
Ibidem, Sprawozdanie z działalności Muzeum Archidiecezjalnego za okres 15 I 1972 do 15 I 1973, z 30 I 1973 r.
18
AKKK, b. sygn. Rachunek z 3 II 1977 r. Zespół konserwatorski tworzyli: prof. Bolesław Smyk, dr Edward Różycki,
mgr U. Śliz i mgr Joanna Łukaszewicz.
19
Wystawę poświęconą bł. Królowej Jadwidze z okazji 600-
lecia urodzin z konieczności urządzono w kaplicy Potockich.
20
AKKK, sygn. Acta actorum 35, s. 218 (28 IV 1977).
21
Ibidem, s. 213 (3 I 1977).
22
Ibidem, s. 222 (31 III 1978).
23
Ibidem, s. 224 (16 VI 1978). Jeszcze wtedy nie zdecydowano, czy będą bilety wstępu, czy jedynie ofiary składane
do wystawionej puszki.
24
AKKK, b. sygn., Księga pamiątkowa [Muzeum katedralnego 1978-2003], strona tytułowa.
25
AKKK, b. sygn., teczka: Ks. Kard. K. Wojtyła. Opis
zabytku sporządził historyk sztuki dr Walter Schulten.
26
[M. Krawczyk], Przewodnik po Muzeum Katedralnym
na Wawelu, Kraków 1980, s. 2-6.
27
Julian Szynalik Dobrowolski, W Krakowie przed odlotem do Rzymu na konklawe..., „Dziennik Związkowy Zgoda”,
Chicago 24-25 XI 1978. W otwarciu wystawy wziął udział
m. in. prof. John Fabion z Chicago z Art Institute i jego
kuzyn, autor wspomnianego artykułu.
28
[M. Krawczyk], op.cit., s. 9-14.
29
A. Nowobilski, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie
[w:] Archidiecezja Krakowska na przełomie tysiącleci, Kraków
2004, s. 596.
30
AKKK, b. sygn., Szczegółowy zakres czynności pracownicy kasy Muzeum Katedralnego z 30 XII 1983 r. podpisane
przez s. Marię Wolską i ks. J. Bielańskiego.
31
AKKK, b. sygn., Szczegółowy zakres czynności dla pracownic Muzeum Katedralnego z 30 XII 1983 r.
32
AKKK, b. sygn., Protokoły Terenowej Stacji SanitarnoEpidemiologicznej dla Krakowa-Śródmieścia z 11 IX 1986, 4
IV 1990, 20 V 1991, 20 XI 1992.
33
Wystawa upamiętniająca 500 rocznicę śmierci Jana Długosza, broszura, s. 1-4.
34
Ponadto w 1989 r. w Muzeum pokazano wystawę tkaniny renesansowej.
35
AKKK, b. sygn., Wystawa zabytków XVII w. ze skarbca
katedry, maszynopis, s. 1-2.
36
AKKK, b. sygn., Protokoły zakładu M. Wątora nr 1-3
z 1995 r.
37
Królewskie jabłko z grobu Anny Jagiellonki zostało
wyjęte z grobu w 1791 r. przez Tadeusza Czackiego, następnie przekazane do zbiorów Izabeli Czartoryskiej w Puławach, a w 1929 r. przywrócone katedrze przez księcia Adama
Ludwika Czartoryskiego.
38
Muzeum Katedralne na Wawelu, tekst K. Czyżewski,
zdjęcia S. Michta, Kraków 1995, s. 4-5.
39
Ibidem, s. 6-8
40
Ibidem; por. także K. Czyżewski, Nowa ekspozycja
w Muzeum Katedralnym na Wawelu, „Studia Waweliana” 4,
1995, s. 186.
41
Dnia 2 lipca 1980 r. Krzysztof Czyżewski jako uczeń
XV LO w Krakowie w Księdze pamiątkowej wystawionej
w Muzeum Katedralnym napisał: Ekspozycja wspaniała.
Muzeum bardzo potrzebne Krakowowi, wypełnia lukę w waż-
nym dziale sztuki i historii Wawelu. Warto by było założyć Klub
Przyjaciół Muzeum Katedralnego, którego członkowie mogliby
lepiej poznać historię katedry i sztukę sakralną w ogóle. Właściwie odtąd, czyli od początku istnienia muzeum trwa związek
K. Czyżewskiego i z katedrą, i z muzeum. Związek, który
się narodził w jego latach szkolnych, pogłębiał się w okresie
studiów w Instytucie Historii Sztuki UJ, przyniósł wiele owoców od początku lat 90. XX w., gdy podjął pracę na Zamku
Królewskim na Wawelu, ale serce, co wielokrotnie pokazał,
zostawił tutaj. Wprawdzie nie powstał Klub Przyjaciół Muzeum Katedralnego, ale gdyby powstał, Krzysztof Czyżewski
powinien nosić legitymację z numerem 1.
42
Siostry pracujące w katedrze i muzeum pochodzą ze
Zgromadzenia Sióstr św. Józefa z prowincji tarnowskiej.
43
Stosowne umowy zawarto m.in. z krakowskimi biurami turystycznymi Fregata Travel, Renesans, PTTK, Jan-Pol,
Point Travel, Wędrowiec.
44
Wystawę zaplanowano od 10 stycznia do 28 lutego
2003 r.
45
AKKK, b. sygn. Księga pamiątkowa [Muzeum katedralnego na Wawelu], 2003-2008.
46
Zob. folder wystawy „Kardynał Zbigniew Oleśnicki
w zbiorach Katedry Wawelskiej”.
47
Na wernisaż wystawy Archiwum przygotowało katalog
pod tym samym tytułem.
48
AKKK, b. sygn., Decyzja S. Tomal z 14 VI 1983 r. Obrazy były jej własnością na podstawie zapisu testamentowego
prof. Franciszka Fuchsa, zmarłego 12 II 1958 r. w Krakowie.
49
AKKK, b. sygn. Akt darowizny z 28 V 1988 r. świadkiem w akcie darowizny była żona dr. Jerzego – Maria Wolna.
Kapliczkę odebrał i przekazał do katedry piszący te słowa
jako wikariusz parafii wawelskiej.131
Muzea kościelne i zbiory sakralne
MUZEALNICTWO
In 1906 a diocesan museum was established in a building
belonging to the cathedral on Wawel Hill (Cracow) due to a decision made by Cardinal Jan Payne. The new Museum was to serve
monuments both of the Cracow diocese and exhibits originating
from the cathedral. Fifty years later the necessity of creating two
separate museums - cathedral and diocesan - became obvious,
and the then bishop of Cracow - Cardinal Karol Wojtyła, distinguished a cathedral museum. The creation of a new museum
was connected with preparations for the 900th anniversary of
the death of St. Stanisław, the patron of Poland, Cracow and the
cathedral on Wawel Hill. The celebrations included a special
occasion exhibition devoted to St. Stanisław. It was also resolved
to transfer the Diocesan Museum collections from the building
on Wawel Hill to an Austin monastery in Cracow-Kazimierz,
and to create a separate Cathedral Museum on Wawel Hill. The
house on Wawel Hill was thoroughly refurbished and arranged
according to a project by Adam Młodzianowski. The Cathedral
Museum was consecrated and opened to the public on 28
September 1978 by Cardinal K. Wojtyła, two weeks prior to his
election as pope. The museum’s tasks include a presentation of
monuments displayed in Wawel cathedral, especially its treasury,
and the Archive and Chapter Library on Wawel Hill. The museum is situated in a Gothic house and occupies four showrooms
– two on the ground floor and two on the storey. In the past
thirty years it has held several anniversary exhibitions including
a show commemorating the 500th anniversary of the death of
the chronicler Jan Długosz (1980), the 600th anniversary of the
Christianisation of Lithuania (1986), and the 500th anniversary
of the death of King Kazimierz Jagiellon (1992). Other expositions featured the monuments of the Renaissance (1989 and the
Baroque (1994). After a modernisation conducted in 1995 the
Rev. Jacek Urban
Cathedral Museum on Wawel Hill
ground-floor showrooms displayed monuments associated with
the monarchs of Poland (the cathedral on Wawel Hill has at its
disposal the largest collections of regalia in Poland), and exhibits connected with the pontificate of John Paul II. The showrooms on the storey presented the crafts, especially goldsmithery, weaving and embroidery. In 2000 the Cathedral Museum
housed an exhibition held to mark the 1000th anniversary of
the diocese of Cracow. The highlight of 2003 was the famous
poliptych from the Zygmuntowska Chapel on Wawel Hill. The
altar could be admired from close-up and was not featured in
the back of the chapel. In 2005 the Chapter Archive organised
an exhibition of monuments associated with Cardinal Zbigniew
Oleśnicki (d. 1455), as well as an exposition of the fourteenthcentury illuminated manuscript of the Opatowicki Breviary In
2007, during celebrations of the 705th anniversary of the locatio
of Cracow, the museum showrooms were used by the Chapter
Archive for an event entitled ”The sources of the spiritual culture of Cracow”, featuring more than fifty exhibits from a period
prior to 1257. At the turn of 2007 the museum was once again
reorganised and renovated. The thirty-year old arrangements
were replaced by a modern exposition designed by Agnieszka
Szenk, offering greater possibilities of a presentation of the
exhibits thanks to the application of new showcases, a combination of the colour black and glass, and modern light effects. The
feature, which basically differentiates the Cathedral Museum, is
the fact that it does not posses its own collections - all the exhibits originate from the cathedral treasury and archive. This is the
reason why the Cathedral Museum on Wawel Hill is described
as the Cathedral Treasury.