Skutki rozbicia dzielnicowego

[Warka]

I Pozycja Polski została znacznie osłabiona na arenie międzynarodowej. Książęta (szczególnie ci, którzy graniczyli z obcymi państwami) musieli się liczyć z opinią i naciskami niemieckich i czeskich władców. Sprzyjało temu rozbicie polityczne Polski. Najbardziej podział ten dotknął Śląsk, gdzie powstało dziesięć udzielnych państewek. Końcem XIII wieku na terenach polskich znajdowało się szesnaście księstw.

II Decentralizacja władzy doprowadziła do osłabienia militarnego ziem polskich, które stały się celem najazdów (mongolskich, litewskich i pruskich) lub zaborczych planów sąsiadów (zakon krzyżacki, dążący do zaboru Pomorza, władcy czescy do opanowania Ślaska, a później korony polskiej, marchia brandenburska – ziemie zachodniopomorskie). W konsekwencji Pomorze Zachodnie zostało zhołdowane przez cesarza niemieckiego Fryderyka I, ziemia chełmińskiej utracona na rzecz zakonu krzyżackiego a ziemi lubuska na rzecz Marchii Brandenburskiej. Książęta dzielnicowi bardziej byli zainteresowani walkami pomiędzy sobą niż obroną całości kraju. Drużyny książęce były nieliczne aż w końcu całkowicie zanikły - członkowie drużyn otrzymali ziemię stając się rycerstwem. Tym samym zaczęła kształtować się zasada (oparta na wzorcach zachodnioeuropejskich), że obowiązek służby wojskowej związany był przede wszystkim z posiadaniem ziemi, co doprowadziło do stopniowego wytworzenia się armii typu rycerskiego. Główną cechą armii rycerskiej był indywidualizm i brak dyscypliny. Każdy rycerz w boju dążył do zdobycia sławy, łupów i jeńców, stąd niechętnie słuchał rozkazów. W efekcie prze pewien czas armie dzielnicowe nie były skuteczne w walce z wrogami zewnętrznymi.

III Osłabienie władzy książęcej doprowadziło do wzmocnienia pozycji możnych i rycerstwa. Książęta musieli liczyć się z głosem rady książęcej, która musiała udzielić zgody na większość decyzji władcy. Reaktywowany został wiec, według starej słowiańskiej tradycji. Główne decyzje podejmowane były tam jednak przez możnych i duchownych (rycerze czy nawet chłopi mogli brać w nich udział ale jako widzowie, co jednakże nadało wiecowi elementu jawności). Wiece podejmowały decyzje, zazwyczaj jednomyślnie, a decydowały w takich sprawach gdzie np. jedną ze stron był książę lub jego urzędnik. Państwo, nie było już patrymonium (czyli osobistą własnością władcy) ale raczej organizmem stanowym. Bardzo często miejscowe możnowładztwo czy rycerstwo decydowało o wyborze na tron danej ziemi takiego lub innego księcia. Jeżeli dany książę okazał się nieprzychylny miejscowemu możnowładztwu (i niewystarczająco silny aby je trzymać w ryzach) wówczas zwracało się ono o pomoc do innego Piastowicza i obalało nieprzychylnego władce. Poszczególni, ambitni książęta, którzy dążyli do zdobycia sąsiednich ziem, musieli opierać swoje plany na rycerstwie i możnych, którzy stanowili główna siłę armii dzielnicowych. W zamian za poparcie książęta nadawali możnym i rycerstwu ziemie i rożne ważne urzędy. Także stan ten uzyskiwał immunitet gospodarczy, zwalniający go od ciężarów na rzecz państwa oraz sądowy, który dawał dodatkowe dochody z sędziowania i wyroków. Większość książąt, którzy pretendowali do poszerzenia swojej domeny, musiało negocjować z miejscowym biskupem i możnymi/rycerzami na zwoływanych zjazdach, na których ustalano zasady sprawowania władzy nowego księcia, przywileje i nadania ziemskie.

IV Wzmocnienie sie pozycji Kosciola w panstwie. Wladcy dzielnicowi zrezygnowali z inwestytury, czesciowo obowiazków fiskalnych, uzyskal prawo do wlasnej jurysdykcji (autonomiczne sady kanoniczne wylaczone spod wplywów ksiazecych (privilegium fori)). Ponadto Kosciól uzyskal szereg nadan ziemi i przywilejów od moznych i ksiazat, co zwiekszylo jego bogactwo i wplyw.

V Rozrój miast i poszczególnych dzielnic Polski. Każdy książę posiadał własny dwór, który starał się rozwijać i upiększać w miarę swoich możliwości. Sprzyjał on więc rozwojowi swoich miast i wsi, które były źródłem książęcego dochodu. Pojawiły się więc miasta, a byłe grody przekształciły się w ośrodki miejskie.