HistoriaPolski.eu - Forum historia Polski

Kalisz jest najstarszym miastem na ziemiach polskich; w roku 1960 święcił uroczyście 1800-lecie swojej udokumentowanej historii.

Tyle właśnie wieków minęło bowiem od czasu, gdy starożytny geograf Klaudiusz Ptolemeusz odnotował istnienie na ziemiach polskich osiedla pod nazwą Kalisia. Następne wzmianki pisane o nim zaczną się pojawiać dopiero po upływie tysiąca lat, ale intensywne poszukiwania archeologiczne prowadzone po II wojnie światowej potwierdziły wiarygodność starożytnego przekazu. Odkryły one w okolicach Kalisza ślady osadnictwa sięgającego aż po epokę brązu (XVII-VII w. p.n.e.).


We wczesnej epoce żelaza (około 700-400 lat p.n.e.) istniały na obszarze dzisiejszego miasta co najmniej dwie zwarte osady mogące nosić tę nazwę. Pochodzi ona od źródłosłowu "kał", w znaczeniu: błoto, bagno, od którego wzięło zresztą na obszarze ziem polskich swą nazwę wiele miejscowości, jak np. Kałek, Kaliska, Kaliszcze, Kalsko itp. Nazwy te nawiązują do terenu, na którym powstały dane osady. Tak było i w przypadku Kalisza, położonego w podmokłej dolinie Prosny. Narzekania na błotniste drogi prowadzące przez Kalisz częste były zresztą także i w czasach późniejszych. Dotyczyło to szczególnie wiosennych roztopów. Niemniej jednak okolica była tu na tyle dostępna, że mogła funkcjonować względnie łatwa przeprawa przez rozlewiska Prosny.

Liczne znaleziska świadczą też o rozwoju kaliskiego zespołu osadniczego w I tysiącleciu n.e. Udokumentowane zostało istnienie luźnych osad na gruntach Majkowa, Tyńca, Dobrca oraz wsi sąsiednich. Zakładano je najczęściej na piaszczystych wzniesieniach w dolinie Prosny, z reguły u ujścia jej dopływów: Pokrzywnicy, Swędrni. Archeolodzy wskazują na gęstość sieci dróg w tej okolicy, wśród których "szlak bursztynowy" wiodący z imperium rzymskiego na wybrzeża Bałtyku odgrywał największą rolę. Ciągłość osadnictwa w okolicy Kalisza, także po upadku starożytnego Rzymu, potwierdzają jednoznacznie najnowsze badania archeologiczne. Początki osady odsłoniętej niedawno przy ul. Wydarte datowane są na VII w .n.e., choć jej rozkwit przypadł dopiero na początek następnego tysiąclecia.


Mieszkańcy tych osiedli żyli głównie z rolnictwa; we wcześniejszych wiekach także łowiectwo odgrywało znaczniejszą rolę, później wzrosło znaczenie hodowli. Znane były również zajęcia rzemieślnicze: tkactwo, kowalstwo, garncarstwo. Zapewne i wymiana handlowa musiała być dla Kalisza źródłem dochodów. W każdym razie liczne znaleziska monet świadczą, że osada była często odwiedzana przez obcych kupców. Sensacją stało się znalezienie w 1927 r. w Zagorzynku "skarbu" zawierającego około 20 kg srebrnych monet rzymskich z II i III wieku naszej ery.

Pod koniec I tysiąclecia Kalisz był osiedlem otwartym nie posiadającym urządzeń obronnych. Sytuacja uległa stopniowo zmianie w końcu IX w., gdy w miarę wzrostu znaczenia strategicznego otwarte skupisko osadnicze przekształciło się w osadę grodową. Najstarszy gród był usytuowany na tzw. Zawodziu, obok istniejącego tam już osiedla, któremu przypadła funkcja podgrodzia. W X wieku gród został otoczony wałem obronnym. W pobliżu grodu rozwinęła się otwarta osada targowa, stanowiąca zarazem skupisko rzemieślnicze i nabierająca stopniowo cech "miejskich". Nadal jednak podstawową rolę w życiu mieszkańców kaliskiego kompleksu osadniczego odgrywało rolnictwo. Uprawiano wszystkie znane gatunki zbóż. Posługiwano się żarnami obrotowymi. W użyciu były też różnorodne narzędzia żelazne, wytwarzane na miejscu, na co wskazują zachowane szczątki pieców hutniczych. Znaleziony na terenie miasta bogato wyposażony grób kowala świadczy, że zawód ten cieszył się dużym powodzeniem. O poziomie życia mieszkańców osady mówią też inne pozostałości grobowe z końca pierwszego tysiąclecia, wśród których występują także różne przedmioty i ozdoby z importu. W ogóle bogate znaleziska monet z X-XI wieku wskazują na znaczenie Kalisza jako centrum rynku regionalnego.