Materiały wybrane na potrzeby konkursu „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich”.
Materiały wybrane na potrzeby konkursu „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich”.
Edycja 2009
z następujących pozycji:
1. Praca zbiorowa. Obrzędowość religijna i wypas kulturowy owiec w Karpatach. A R
w Krakowie, 2005 – część „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości
karpackich”.
2. Praca zbiorowa. Tradycje i obrzędowość związane z wypasem owiec w Karpatach. A R w Krakowie, 2006 – część „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich”.
3. Praca nadesłana przez s. Mariolę Borawską
BAŃSKA WYŻNA
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej
Historia parafii Biały Dunajec
W parafii Szaflary zakładano powstanie odrębnych parafii - kościołów w sąsiednich wioskach, gdyż odrębne księgi metrykalne dla Białego Dunajca prowadzono od końca XVIII w.
W roku 1912 udaje się delegacja białodunajczan do Księdza Biskupa Sapiechy, który odbywał wizytację parafii szaflarskiej, przedstawiając mu sprawę budowy kaplicy. Ksiądz Biskup interesuje się ta sprawą, ogląda na miejscu plac pod budowę, chwali zamiary
i błogosławi pracy. Od tej chwili zaczęto gromadzić materiały. Niestety wybucha wojna niwecząc wszelkie plany.
W wolnej Polsce białodunajczanie realizują swoje plany budowy, lecz tym razem już nie kaplicy, a kościoła. W roku 1921 ks. kanonik Maurycy Rottermund, proboszcz z Szaflar, dokonał poświęcenia kamienia węgielnego. Rozpoczęto budowę; na placu, który ofiarowali bezpłatnie dwaj bracia Łukaszczykowie - „Kociowie".
Budowa kościoła została tak dalece posunięta, że przednią cześć -wykończono, urządzono i w dniu 15 lipca 1928 r. odprawiono pierwsze nabożeństwo, połączone
z poświęceniem wykończonej budowy. Odtąd Biały Dunajec stał się ośrodkiem wsi: Bańska Wyzna, Gliczarow, Leszczyny, które wchodzą w skład parafii Biały Dunajec. Od tej chwili odprawia się nabożeństwa co niedzielę, a do parafii dojeżdża ksiądz z Szaflar.
Od 1933 r. rozpoczyna w Szaflarach pracę wikariusz Ks. Władysław Puczka opiekując się szczególnie białodunajeckim nie wykończonym jeszcze kościółkiem (brak wieży). Budowę ukończono, a ukoronowaniem były trzy piękne dzwony, które na wieży powieszono i w dniu 8 maja 1938 roku poświęcono. Od sierpnia 1938 roku zostaje ustanowiona w Białym Dunajcu samodzielna parafia. Jej pierwszym proboszczem zostaje wspomniany już
ks. Władysław Puczka.
W połowie kwietnia 1941 roku Niemcy trafili na ślad prac konspiracyjnych i czytania pism nielegalnych podziemnych. Dnia 22 kwietnia aresztowano
ks. Władysława Puczka - proboszcza parafii białodunajeckiej, ks. Franciszka Szotta - wikarego parafii. Po powrocie z obozu ks. Władysław Puczka nadal pracuje w parafii przygotowując konsekrację kościoła na rok 1966, pozostając jej pierwszym proboszczem.
W 1982 oficjalnym dekretem Ks. Kardynała Franciszka Macharskiego zostaje mianowany nowym proboszczem ks. Zdzisław Dobrzański pracujący w Parafii Biały Dunajec od 1977 roku.
W roku 1990 rozpoczęto budowę kościoła na Bańskiej Wyżnej i ukończono
w 1995r. dokonując uroczystego poświęcenia w roku 1995. Budowę kaplicy w Gliczarowie Dolnym rozpoczęto w 1983r., a ukończono w 1987r. Do Bańkiej Wyżnej i Gliczarowa Dolnego dojeżdżają księża z parafii Biały Dunajec.
Opracował: ks. Leszek Uniwersał
KAPLICZKA W OGRODZIE U MARII I WŁADYSŁAWA SIKOŃ
Kapliczka powstała w 1997 roku. Została zrobiona z kamienia wapiennego. Wykonali ją Władysław Sikoń i Józef Wyroba. W kapliczce znajduje się figurka Matki Bożej Fatimskiej, patronki naszego kościoła. Wykonano ją w kształcie zbliżonym do półokręgu. Średnica fundamentu około 70 cm, wysokość około 2 m. Zbudowana została dla upamiętnienia ojca Marii Sikoń, który zawsze marzył o kapliczce przy swoim domu. Na kopułce przyklejono kamienie, które zostały przyniesione z pielgrzymki na Jasną Górę.
Opracowała: Jolanta Stasik
Krzyż na Cieślowym
Krzyż został postawiony na pamiątkę żołnierza z I wojny światowej. Zbudowano go z żelaza wydobywanego w Tatrach tzw. hamernickiego.
Opracowała: Marzena Cieśla
KAPLICZKA W OGRODZIE LUDWINY ZWIJACZ
Kapliczka powstała w 1992r. Została zbudowana na betonie, obmurowanym skałami okręglicami. Na niej położona jest figurka Matki Bożej Fatimskiej Budowniczymi tej kapliczki byli Jan Topór i Karpiel Władysław. Wykonana jest w kształcie kwadratu. Wysokość ok. l,5m. Zbudował ją na pamiątkę Andrzeja Zwijacza, który zginął tragicznie.
Opracowała: Jolanta Stasik
Kapliczka na słupie telefonicznym.
Kapliczka została umieszczona w 2000r. przez Jana i Marię Janik dla upamiętnienia tragicznego wypadku na motocyklu ich syna Jerzego Janika.
Opracowała: Danuta Babiarz
Kapliczka na Dorulowym
Kapliczka ta ma ok. 300 lat. Postawiona została na pamiątkę dwóch braci poległych podczas bitwy. Kapliczka była przerabiana - ok. 1950r powiększono jej wnętrze. Pierwsza figurka Matki Bożej była rzeźbiona z drewna. Została skradziona przez Włocha, a na jej miejsce wstawiono figurkę Matki Bożej Ludźmierskiej Królowej Tatr. Lipy, które rosną obok kapliczki mają ok. 40 lat. Posadziła je w latach sześćdziesiątych Pani Zofia Dorula. Sadzonki miały wtedy ok. 30cm wysokości.
Opracowała: Danuta Babiarz
KAPLICZKA U ZAPOTOCZNYCH
Została powieszona na drzewie przydrożnym, otoczonym kwiatami.
Opracowała: Anna Pawlikowska
FIGURA PANA JEZUSA w ogrodzie u Sikoniów
Figura powstała w 1997 roku, jako podziękowanie za otrzymane łaski. Postawili ją gospodarze, na betonowym fundamencie w kształcie kwadratu, obmurowanym kamieniami. Figura wraz z podstawą ma wysokość ok. 1,5 m.
Opracowała: Jolanta Stasik
Kapliczka na Strzępowym Wierchu
W 1997 roku została postawiona przez panią Annę Strzęp i małżeństwo Marię i Władysława Strzęp.
Kapliczkę postawiono z okazji przejazdu Papieża Jana Pawła II przez Bańską Wyżną.
Obecnie w tym miejscu, przy kapliczce, gdy z górnej części wsi idzie pogrzeb, to tutaj czeka ksiądz z ministrantami na orszak pogrzebny i razem udają się do kościoła.
Opracowała: Elżbieta Sikoń.
KRZYŻ na Kubkowym
Krzyż ten znajduje się na drzewie na polu państwa Zapotocznych, aby upamiętnić tragiczną śmierć Wojciecha Szostaka.
Opracowała: Danuta Babiarz
Kapliczka na polu u Zalińskiego
Kapliczka ta została wybudowana w 1931 r. Po drugiej wojnie światowej nastał rząd komunistyczny. W 1955r. rząd ten zabronił nauczania w szkołach religii w związku z tym trzeba było zlikwidować kapliczkę, która stała przed szkołą. Zajęła się tym pani Krystyna Kendra. Kapliczka została wyrzucona do przydrożnego rowu. Jan Zaliński mieszkający w Bańskiej Wyżnej zabrał z sobą kapliczkę i postawił ją na swoim polu przy drodze. Kapliczka kilka razy była przebudowywana, lecz kształt i figura Matki Bożej są nadal takie same.
Opracowały: Dorota Strama, Maria Zalińska
KAPLICZKA NA REPOWYM WIERCHU
Kapliczka powstała w 1978r. Od dawna stała na drewnianym słupku. Przewróciła się ze starości. Dwa lata nie była odbudowywana. Ludwina Karpiel postanowiła ją odbudować z kamienia i wapna. Bała się, gdyż w tym czasie nie wolno było stawiać kapliczek. Jednak pokonała swój strach. Do budowy przyłączyli się: syn Stanisław Karpiel, sąsiedzi Andrzej Zwijacz i Stanisław Zapotoczny. Ta kapliczka została zbudowana, gdyż nie było kościoła i przy niej odbywały się majówki.
Opracowała: Jolanta Stasik.
Kapliczka w ogrodzie u Kułachów
Kapliczka została postawiona kilka lat temu przez Janinę i Jana Kułachów. Figurka Matki Boskiej ma za zadanie chronić dom przed złem.
Opracowała: Dorota Strama
KRZYŻ NA SIECZKOWYM
Krzyż ten został wzniesiony przez Wojciecha Sieczkę w 1930 roku. Zbudowano go jako wotum dziękczynne za szczęśliwy powrót z I wojny światowej i służby w Legionach Józefa Piłsudskiego.
Jest on jednym z wielu pomników powojennych znajdujących się w Bańskiej Wyżnej. Usadowiony jest kilkadziesiąt metrów nad szkołą, obok domu Państwa Sieczków. Krzyż stoi na betonowym postumencie, pomalowanym białą farbą, na którym widnieje napis „1930".
Opracowała: Anna Pawlikowska
Dzwonek na Świerkowym Wierchu
Dzwonek został zbudowany w 1911 roku . Znajduje się. na Świerkowym Wierchu w Bańskiej Wyżnej. W dzwonku odbywały się majówki. Podczas II wojny światowej Niemcy chcieli zabrać dzwonek, aby odlewać z niego armaty. Paru mieszkańców naszej miejscowości ukryło dzwonek w kępie kamieni, gdzie przeczekał wojnę. Po wojnie dzwonek został przeniesiony na Świerków Wierch. Ok. 1961 roku dzwonek został poświęcony przez kardynała Karola Wojtyłę. Służył do przepędzania burz. Ok. 1997roku dzwonek przeniesiono do kościoła.
Opracowała: Sopiarz Elżbieta
BÓR
Szkoła Podstawowa w Borze
Historia wsi Bór
Powstanie miejscowości Bór („Bór” w gwarze góralskiej oznacza podmokłą łąkę, torfowisko) sięga panowania króla Zygmunta III Wazy. To on nadawał „generalny przywilej na zakładanie osad”. Starosta nowotarski Jan Pieniążek zakłada w 1610 roku z tegoż przywileju osadę Leśnica, która podzielona była na trzy niwy. Jedna z Niw to właśnie Bór.
W latach 1616-1624 drugi starosta nowotarski Stanisław Witowski tworzy nowe osady: Bór, Groń, Białkę i Gliczarów. Czyli powstanie miejscowości Bór datuje się na lata 1616 -1624. I tak: W dokumencie z 1681 roku opisującym granice Nowego Targu mowa jest o południowej granicy, która biegnie od wsi Gronków i wokół Boru do Roli Robakowskiej należącej do Leśnicy. Osada Bór figuruje pod tą nazwą w opisach granic Nowego Targu z 1700 roku. W dokumencie opisującym Nowy Targ w 1749 roku czytamy: „Odcinek granicy od Leśnicy do Ludźmierza biegł wzdłuż gruntów wsi Szaflary do Roli Brzanowej … Od nich linia graniczna przechodziła przez Bór do Krótkiego Pola. (Nazwa Krótkie Pole funkcjonuje do dzisiaj).
Niwa Bór dzieliła się na dwie role. Jedną rolę stanowiła rodzina o przydomku „Cipkulorze”, a drugą rodzina o przydomku „Hamelorze”. Z pierwszej rodziny wywodzą się wszystkie rodziny Chrobaków, które gospodarzyły na roli Chrobackiej, natomiast z drugiej rodziny Wilczków gospodarujących na roli Wilczkowej.
Granica między Rolami „Hamelorzów” i „Cipkulorzów” przebigała wzdłuż dzisiejszej drogi do „Siociska”, następnie przez mostek koło sklepu, miedzę koło kaplicy i dalej prosto, aż do Gronkowa. W górę od tej Granicy byli Cipkulorze, a w dół Hamelorze.
Ludność Boru zajmowała się uprawą roli i hodowlą zwierząt: krów, owiec. Gospodarstwa były samowystarczalne. Oprócz żywności także samodzielnie wytwarzano odzież. Surowcem była wełna i skóry zwierząt. Len uprawiano pod koniec XIX wieku i po wojnie do produkcji oleju. W uprawie roli stosowano trójpolówki, a pola wypasowe były wspólne. Na przełomie XVIII i XIX wieku istniała w Borze kuźnia.
Zabudowania mieszkalne i gospodarcze kryte były gontami lub dranicami (nierówne deski nakładane na siebie). Nie kryto słomą (starzy mieszkańcy pamiętają tylko jedno gospodarstwo z dachem słomianym), gdyż uprawiano niewielką ilość zboża, a więc było mało słomy.
Dwa lata przed pierwszym rozbiorem Polski (1770) utworzony został kordon sanitarny przez Cesarstwo Austriackie, w skład którego wchodziły ziemie Podhala, Spisza, Sądecczyzny, aż po Ukrainę. Utworzono wioski kameralne, czyli wolne od posług pańszczyźnianych. Podhale podzielono na dominia. Leśnica (w tm Bór) należała do dominium Kościelisko. W 1824 roku zostało ono zlikwidowane i wykupił go Emanuel Hamolacsa z Moraw. W 1889 roku ziemie te nabył Władysław Zamoyski. Wioski płaciły daniny (forma podatku). Ludzie wynajmowali się do pracy w folwarkach np. w Szaflarach i otrzymywali zapłatę.
Folwark w Szaflarach wykupiła przed pierwszą wojną światową rodzina Uznańskich. Legenda głosi, że właściciel folwarku kazał swoim ludziom zaorać pola, które na mapie z 1846 roku należały do osady Bór. Pola te były wspólnymi pastwiskami rolników mieszkających w Borze. Osadnicy nie korzystali z tych pól, gdyż wtedy nie było zbyt wiele gospodarstw i do wypasu wystarczały im łąki leżące bliżej zabudowań. Nie sprzeciwiali się więc poczynaniom Pana Uznańskiego. Księgi wieczyste założone dwa lata później wskazują, że właścicielem tych zaoranych pól jest rodzina Uznańskich.
Osady powstałe z „generalnego przywileju” posiadały hale w Tatrach. Także Bór takie hale posiadał. Pod koniec XIX wieku Władysław Zamoyski dokonał zamiany hal w Tatrach na lasy. Leśnica dostała Rynias, koło Brzegu, z którego szósta część należała do Boru. Tereny Ryniasa uwłaszczyła Leśnica. Borzanie zbyt nieśmiało upominali się o swoją część i władze gminy nie zatroszczyły się o prawidłowe uwłaszczenie. Lasy na Ryniasie należą do Leśnicy. Borzanie skorzystali z tych lasów o tyle, że otrzymali drzewo na budowę kaplicy.
10 marca 1954 roku na zebraniu wiejskim podjęto uchwałę o oddzieleniu się Boru od Leśnicy. W tym też roku Wojewódzka Rada Narodowa w Krakowie uchwałą powołała do istnienia Bór jako osobną jednostkę terytorialną. Wioska uzyskała prawa sołeckie. Pierwszym sołtysem był Józef Dziadkowiec, a następnie: Wojciech Mąka, Wojciech Niemiec, Stanisław Bylina, Józef Chrobak, Stanisław Kustwan, Helena Kustwan i Ludwik Niemiec.
Ważne daty:
- 1955r – uruchomienie pierwszej czteroklasowej Szkoły Podstawowej. Mieściła się ona w domu Anny i Stanisława Gacek „u Hanusi”, następnie dzieci uczyły się „u Bylinów” (obecnie dom Anny i Wiesława Głód), jakiś czas szkołą był budynek Władysława Gacka „u Kustwana”. W 1986 roku ukończono trwającą dziesięć lat budowę nowej szkoły. W dalszym ciągu była to szkoła z czterema oddziałami. Do klasy piątej uczęszczały dzieci do Gronkowa. Tylko jeden raz w historii szkoły była ona pełną ośmioklasową szkołą, było to w roku szkolnym 1999/2000. Obecnie jest sześcioklasową szkołą podstawową z klasami łączonymi.
- W latach pięćdziesiątych założono pierwszy sklep GS. Mieścił się „u Mularzów” (obecnie dom Heleny i Stanisława Łukaszczyków). Około 1973-74 roku wybudowano osobny budynek specjalnie na sklep, który istnieje do dzisiaj,
- 1965 rok - elektryfikacja wsi
- 1966 rok - otrzymuje święcenia kapłańskie Stanisław Ochotnicki jedyny ksiądz, który pochodzi ze wsi Bór. (Ks. Stanisław Ochotnicki urodził się w 1940 r. w Borze. Studia teologiczne ukończył w Łodzi i także w Łodzi otrzymał święcenia kapłańskie. Obecnie jest proboszczem w parafii Biała, koło Zgierza w województwie Łódzkim),
- 1967 rok (2 listopada)- powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej, której komendantem został Władysław Gacek,
- 1978 rok - oddano do użytku budynek remizy OSP,
- 1990 rok - podjęcie decyzji o budowie kaplicy,
- 1991 rok - rozpoczęto budowę kaplicy.
- 2000 rok - powstanie cmentarza.
Ciekawostki:
- 1710 rok – wieś przeżywa epidemię dżumy. Zarówno zmarłych ludzi jak i padłe zwierzęta grzebano na polach borzańskich (prawdopodobnie w tym samym miejscu, w którym jest teraz cmentarz). Dla ludzi wyznaczono jedno miejsce, a dla zwierząt inne. Zgonów było tak wiele, że nie robiono pogrzebów w Szaflarach.
- 1870 rok – Jezuici organizują misje na Podhalu, aby wzmocnić wiarę wśród górali.
Legenda głosi, że w kościele w Szaflarach ksiądz misjonarz, chcąc zmusić ludzi do chodzenia na nabożeństwa uciekł się do pewnej formy szantażu. Mianowicie pochował w trumnie ziemniaki, po prostu zrobił im pogrzeb. Miało to oznaczać, że w tym roku nie będzie urodzaju ziemniaków i ludzie zaznają głodu, a wtedy zwrócą się do Pana Boga z prośbami o łaskę.
Tak też się stało. W tym roku nie było urodzaju ani na ziemniaki, ani na zboża.
- W czasie drugiej wojny światowej wójt Kamieński podjął inicjatywę utwardzenia drogi pomiędzy bagnami, która łączyła Bór ze Szaflarami. Ludzie korzystali z tej drogi chodząc do kościoła. W pracach brali udział młodzi chłopcy, których w ten sposób chroniono przed wywózką do Niemiec.
- W „Gąscu” (las na południe od Boru) znajdowało się źródło słonej wody. Czasami poziom wody był tak wysoki, że woda wpływała do Czerwonego Potoku. Ludność miała wtedy np. kłopoty z pojeniem bydła. Źródło było zasypywane.
- Od 1870 roku rozpoczęła się emigracja zarobkowa przede wszystkim do USA.
- Do dnia dzisiejszego zachowały się piwnice, które służyły do przechowywania plonów. Piwnice kopano w ziemi, aby utrzymać stałą temperaturę. Miały one kamienne sklepienia. Ich wykonanie było dość kosztowne. Jedna piwnica służyła więc kilu rodzinom. W piwnicach składowano ziemniaki, kapustę i karpiele. Piwnica „u Gaculaków” pełniła szczególną rolę. Przechowywano tam ziemniaki jako rezerwę, która miała służyć do sadzenia w przyszłym roku.
Opracowały: Dorota Sikoń i Małgorzata Gacek
ZABYTKI BORU
Kapliczka granicząca z Szaflarami znajduje się przed nowym domem państwa Juchów. Wybudowali ją w 1889 roku państwo Andrzej i Agnieszka Komperdowie. Opiekuje się nią rodzina Juchów. Przedstawia metalowy krzyż na betonowej podstawie.
Kapliczka na przeciw kościoła została wybudowana przez Ludwikę Dziadkowiec w 1982r. w intencji podróżujących do USA. Odnowił ją Władysław Chrobak. W oszklonej drewnianej zabudowie znajduje się figurka Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Całość otoczona jest drewnianym płotkiem.
W ogrodzie Lucyny i Zbigniewa Bafii - Bór 28, znajduje się kapliczka przedstawiająca Pana Jezusa. Wybudował ją Chrobak Jan około1930 roku na pamiątkę szczęśliwego powrotu z USA.
Kapliczka przed sklepem spożywczo - przemysłowym koło przystanku autobusowego przedstawia figurkę Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Została ona wybudowana przez Stanisława Kustwana, istniała od bardzo dawna. Ludzie zbierali się przy niej na modlitwach między innymi odmawiali tam różaniec, majówki. Odnowił ją w latach 1980 do 1982 roku Stanisław Kustwan. Obecnie dba o nią jego córka Elżbieta Chrobak.
W ogrodzie przed domem Heleny Ślimak- Bór 62 znajduje się inna
z kapliczek. Przedstawia ona figurkę Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Przykryta jest drewnianym zadaszeniem. Została ona zbudowana w 1992r, przez panią Helenę Ślimak na pamiątkę tragicznej śmierci jej syna.
Przed ogrodem Marii i Józefa Zarębczanów Bór 57 znajduje się figurka Matki Bożej Różańcowej.
Wybudował ją Józef Zarębczan w 1997r. na prośbę nieżyjącego już ojca Władysława Zarębczana.
Opiekują się nią Maria i jej syn Mariusz Zarębczan.
W ogrodzie rodziny Andrzeja i Anny Cisoń Bór 45 znajduje się kapliczka przedstawiająca figurkę Matki Bożej .Wybudował ją w 1990 roku Andrzej Cisoń w podziękowaniu za wyzdrowienie.
W ogrodzie Wojciecha Mąki - znajduję się kapliczka Matki Bożej Różańcowej, wybudowana przez właściciela, tak jak ukazała mu się we śnie. Postawił ją w sierpniu 1990 roku i troskliwie się nią opiekuje.
Opracowali: uczniowie klasy II i III pod kierunkiem Haliny Gacek
Kaplica w Borze
Decyzja o budowie kaplicy w Borze została podjęta na zebraniu wiejskim
w dniu 04 listopada 1990 roku. Kaplica w Borze miała funkcjonować przy Parafii Św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach, w której proboszczem był ks.Wojciech Wcisło. Społeczny Komitet Budowy Kaplicy składał się z 14 osób i miał działać pod przewodnictwem Adama Kustwana.
W roku 1991 zaprojektowano obiekt. Jego autorem jest Jan Karpiel „Bułecka”z Zakopanego.
Plac pod budowę kaplicy stanowiły pola, które zostały przekazane nieodpłatnie przez pięć borzańskich rodzin. Rodzinę Stanisława Jarząbka, Andrzeja Łasia, Anny Gacek, Anny i Władysława Gacek oraz Władysława Dziadkowca.
Pieniądze na budowę kaplicy miały pochodzić w dużej mierze ze składek ludności Boru. Pierwszą składkę przeprowadzono 21-23 listopada 1990 roku. Wynosiła ona 600$ i 7 150 000 zł (715 zł ).
Po zatwierdzeniu planu realizacyjnego w Urzędzie Rejonowym w Nowym Targu i wytyczeniu granic fundamentów przez geodetów z Zakopanego rozpoczęła się budowa. Dnia 01 sierpnia 1991 roku z wielkim zapałem kopali ławy pod fundamenty zarówno dorośli jak i dzieci. 02 października ławy były już zalane.
Listopad 1993 roku jest bardzo ważną datą w budowie kaplicy w Borze.
W tym miesiącu mieszkańcy wsi pod kierunkiem pana Ludwika Niemca wykonali bramę wejściową, okna zabezpieczono przed zbliżającym się okresem zimowym oraz uprzątnięto teren budowy. Stan surowy budowy zakończono.
Cały rok trwały intensywne prace. W październiku 1994 roku ksiądz kardynał Franciszek Macharski dokonał poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego oraz aktu erekcyjnego.
Ludność Boru powitała kardynała starym góralskim zwyczajem. Pod kaplicę przywieziono go powozem zaprzężonym w dwa białe konie.
W czasie uroczystej mszy wmurowano kamień węgielny i akt erekcyjny we frontową ścianę kaplicy.
Regularnie zaczęto odprawiać msze św. w kaplicy w Borze od września 1995r. W październiku odbył się pierwszy ślub. Ślubowali sobie Janina i Stanisław Gacek.
W okresie wielkiego postu 1996 roku pierwszy raz Borzanie uczestniczyli w drodze krzyżowej, która odprawiana była przy stacjach narysowanych przez Daniela Gacka. W tym samym roku w czerwcu na mszy św. odpustowej
ks. kardynał Franciszek Macharski poświęcił tabernakulum i stół liturgiczny. Stanowią one część ołtarza, którego projektantem jest Jan Karpiel „Bułecka”
Ważną datą jest lipiec 1996 roku, gdyż wtedy ustawiono na ołtarzu figury patronów kaplicy Św. Piotra i Pawła. Wykonał je rzeźbiarz Andrzej Piczura z Ostrowska.
Po raz pierwszy w maju 1997 roku drugoklasiści naszej szkoły przyjęli pierwszą komunię św. nie w kościele w Szaflarch tylko w kaplicy w Borze.
Naturalną konsekwencją powstania świątyni była decyzja o założeniu cmentarza. Jesienią 1999 roku gotowa była dokumentacja geologiczna. Ogrodzono teren i po uzyskaniu stosownych zezwoleń 8 grudnia 2000 roku ksiądz biskup Jan Szkodoń poświecił nowopowstały cmentarz.
Opracowała: Małgorzata Gacek
Wioska Bór jest malutką miejscowością, ale mieszkają i mieszkali w niej ciekawi ludzie. Na przykład mój dziadek Władysław Gacek był rzeźbiarzem. Rzeźbił płaskorzeźby o tematyce roślinnej i zwierzęcej, charakterystyczne dla terenu Podhala. Dziadek mieszkał w tym samym domu, w którym teraz miesza cała moja rodzina. Dom ten został wybudowany w 1912 roku. Ciągle jeszcze znajdują się tutaj wyroby dziadka. Na przykład jest tu szafa, łóżko i kredens całe rzeźbione w motywy roślinne. Ozdobił też ganek swojego domu. W „izbach” znajdują się także sosręby, które rzeźbił dziadek. Władysław Gacek uczył się rzeźbienia na kursie w Krakowie, jeszcze przed drugą wojną światową. Kurs ten robił ze swoim kuzynem, który też nazywał się Władysław Gacek, dlatego mieli przydomki. Mój dziadek to był „Koncion”, a jego kuzyn „Bury”. Do Krakowa jeździli na rowerach. W latach młodości rzeźbienie dla obydwu Gacków było sposobem na utrzymanie rodziny. Wytwarzali przeważnie figurki drewniane i ramki do obrazów i zdjęć. Figurki przedstawiały postacie górali, były rzeźbione i malowane. Na ramkach do obrazów rzeźbione były dziewięćsiły, lilie i inne rośliny oraz wzory geometryczne. (W naszym domu jeszcze są obrazy w takich ramkach). Obydwaj panowie sprzedawali swoje wyroby w Krakowie i Rabce oraz na jarmarku w Nowym Targu. Jeździli tam na rowerach. Rzeźby swoje wytwarzali w warsztacie stolarskim, w którym posiadali różne maszyny, całe drewniane, w których tylko piłki były metalowe. Maszyny wprawiane były w ruch za pomocą pedałów nożnych. Służyły one przede wszystkim do robienia ramek, które potem rzeźbili dłutkami. Wyroby te były wytwarzane od ok. 1930 roku do mniej więcej pięćdziesiątych lub sześćdziesiątych lat. Mój tata Józef Gacek, który urodził się w 1956 roku pamięta, że dziadek rzeźbił już na własny użytek, lub sporadycznie dla innych np. sosręby do nowobudowanych domów.
W 1962 roku mój dziadek otrzymał dyplom za uzyskanie wyróżnienia w konkursie na wyroby drewniane województwa krakowskiego, który był zorganizowany przez Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz pracownię badania sztuki ludowej Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Opracowała: Wiktoria Gacek klasa VI Szkoła Podstawowa w Borze
Gliczarów Dolny
Opracowała: mgr Barbara Gałdyś .
Położenie
Gliczarow Dolny - wieś położona na Podhalu (ok. 670 m.n.p.m.) w dolinie Potoku Gliczarowskiego (Lodowego), prawobrzeżnego dopływu Białego Dunajca, a częściowo na stoku Podgórza Gliczarowskiego. Leży na terenie należącym do gminy Biały Dunajec, przy trasie Nowy Targ – Zakopane ok. 3 km. Od „Zakopianki”. Liczy ok. 400 mieszkańców.
Historia
Historyczne korzenie Gliczarowa sięgają 1624 roku, kiedy to starosta nowotarski, Stanisław Witowski utworzył zalążki kilku wsi w tym m.in. Gleycarowa. Tereny te zamieszkiwała ludność trudniąca się pasterstwem. Osadnicy przybywali tu z okolicznych wsi, ale tez z Wołoszczyzny, Węgier niosąc z sobą swój język. Nazwa wsi Gleycarow pochodzi najprawdopodobniej od wołoskiego słowa „Gliciar” oznaczający wiatr (wietrzna wieś) lub niemieckiego Gletscher (lodowiec - gdyż w potoku znaleziono skamieliny z epoki lodowcowej-stad Lodowy Potok, Lodowa Wieś).Najstarsze nazwisko pojawiające się w Gliczarowie to Wyrostek(1631r.).W W roku 1649, król Jan Kazimierz „zatwierdził uczciwego Andrzeja Bafie na sołectwie w Gleycarowie”
Bafiowie – sołtysi i wójtowie Gliczarowa żyli tu i żyją nadal w przysiółku zwanym Wojcizna.
W 1767 roku, na mapie nowotarszczyzny, wieś zaznaczona jest jako Gliczarow. Liczy sobie wtedy 12 zagród.
Na 2 lata przed I rozbiorem Polski nowotarszczyzna, a z nią Gliczarow, dostaje się pod panowanie austriackie.
Na początku XIX w. rząd austriacki sprzedaje niektóre dobra, w tym nowotarszczyzne, osobom prywatnym. Grupe szaflarska, w skład której wchodzi m.in. Gliczarow, kupuje w 1819 r. Rodzina Uzanskich osiadła w szaflarskim dworze. Wielu mieszkańców Gliczarowa pracowało we dworze.
Mężczyźni służyli w wojsku austriackim i jako poddani Franciszka Józefa brali udział w I wojnie światowej. W okresie międzywojennym zarysowuje się podział wsi na Gliczarow Dolny (wieś) i Gliczarow Górny (Wierchy).
II wojna światowa również nie ominęła wsi. Poszczególni jej mieszkańcy walczyli na rożnych jej frontach lub byli wiezieni w „Palace”, katowni Podhala.
Po wojnie, zwłaszcza w latach 60-tych, 70, 80 nastąpił rozwój wsi. Przeprowadzono elektryfikacje, telefonizacje wsi, wybudowano nowa szkole i kaplice, wyasfaltowano drogę. Obecnie we wsi rozwija się agroturystyka. Wielu mieszkańców hoduje owce. We wsi istnieje bacówka ,w której wyrabia się tradycyjne oscypki .Jest to miejsce chętnie odwiedzane przez turystów chcących poznać proces wytwarzania serów owczych.
Szkoła
Pomimo niewoli, mieszkańcy Gliczarowa dążą do utworzenia we wsi szkoły. W 1910 roku zostaje utworzona szkoła 4-klasowa, która jednak nie posiada swojej siedziby. Zajęcia odbywają się w domach prywatnych. Szkoła działa do wybuchu I wojny światowej, gdyż nauczyciel – Swiebocki wyrusza na front.
Po zakończeniu działań wojennych zaczęto zastanawiać się nad budowa obiektu szkolnego. Nowy, drewniany budynek oddano do użytku w 1925 roku.
18 XI 1925 r. Odbyło się uroczyste poświęcenie. Dzieci uczyły się w nim, aż do 1968 roku, kiedy to wybudowano nowy, murowany budynek i nie musiano już dodatkowo kozystac z izb w domach prywatnych. Budowę nowej szkoły rozpoczęła kierowniczka pani Emilia Tumidajewicz, a ukończył dyr. pan Wojciech Kalinowski. Wiele prac przy budowie wykonali mieszkańcy Gliczarowa, a także młodzież szkolna. Przez cały okres istnienia szkoły prowadzona jest kronika szkolna, w której odnotowane są najważniejsze wydarzenia z życia szkoły i wsi. Uczniowie naszej malej szkoły odnoszą sukcesy w rożnych dziedzinach. W szkole działa teatr szkolny, który odnosił sukcesy wojewódzkie – Nowy Sącz i ogólnopolskie (festiwal w Ciechanowie).
Szczególną uwagę poświęca się kultywowaniu tradycji regionalnych poprzez uczestnictwo młodzieży i dzieci w zajęciach pracowni rzeźbiarskiej i malarskiej, naukę tańca i śpiewu góralskiego w zespole „Zawierucha” prowadzonym przez absolwentkę tutejszej szkoły i jej męża. Prowadząca zespól jak i kapela to potomkowie Wojtka Wawrzyncoka. Zespól wystąpił podczas Dni Polskich na Ukrainie. Dzięki Wspólnocie Polskiej utrzymujemy kontakty ze szkoła polska na Łotwie. Znajomość historii własnego regionu zaowocowała udziałem uczniów w konkursie „Poznajemy Ojcowiznę” (4-krotnie byli laureatami wojewódzkimi, a raz otrzymali nagrodę specjalna w konkursie ogólnopolskim). Nieobce są tez naszym uczniom sprawy europejskie (II miejsce w wojewódzkim konkursie „Europa w szkole”). Wiele sukcesów odnoszą w konkursach recytatorskich i plastycznych.
Projekt „Wszyscy Święci Wawrzyncoka”.
Z Gliczarowa pochodził najsłynniejszy rzeźbiarz ludowy Podhala XIX w. Wojciech Kulach Wawrzyncok. Urodził się 24.03.1812 r. w Gliczarowie, jako jeden z 3 synów Jana i Jadwigi z Budzow. Od dzieciństwa pomagał ojcu w kuźni. Wykonywał ozdoby różnego rodzaju sprzętów domowych, rękojeści flint i pistoletów, a także ciupag góralskich. Bron, która wykonywał, podobno nie ustępowała ówczesnej broni fabrycznej. Rzeźbił w drewnie i kamieniu, a także i metalu. Najbardziej popularne jego rzeźby to postacie: św. Floriana, św. Jana Nepomucena, przydrożny Chrystus frasobliwy, Matka Boża św. Stanisław. Spod jego ręki wychodziły tez większe figury przeznaczone do ołtarzy kościelnych jak i same ołtarze.
Jego prace znajdowały się w kościołach w Ludzmierzu (obecnie figury te znajdują się na plebani w Ludzmierzu), Ostrowsku, Poroninie (spłonęły), ale tez w Bialce Tatrzańskiej, Bukowinie, Jurgowie na Koszarkowym Wierchu, a także w Klikuszowej.
Zwieńczeniem jego pracy są 3 ołtarze w starym kościółku w Zakopanem przy ul. Koscieliskiej.
St. Witkiewicz w utworze „Po latach” tak pisał: „Kościółek ks. Stolarczyka, budowany niekiedy jego własnymi rękami, ozdobiony ołtarzami barokowymi, roboty Wawrzyniaka, który na zupełnym odludziu, w pustkach gołych wierchów Gliczarowa uprawiał barok, zdobiąc nim wszystkie zwykle sprzęty góralskiego gazdostwa.” Skąd u prostego górala motywy baroku? Odpowiedzi należy szukać w jego pieszej pielgrzymce do Rzymu. Plonem tej pielgrzymki były szkice, studia nad rzeźba i rysunkiem. Wśród zbiorów Andrzeja Skupnia - Florka ze Stołowego, znajdujących się w jego domu-izbie pamięci, odnaleźć można szczątki pamiętnika z podróży prowadzonego przez Wawrzyncoka. Jego prace przynosiły mu coraz większą sławę. W 1840 roku otrzymał I nagrodę w konkursie na wykonanie popiersia do pomnika arcyksięcia Franciszka Karola. Jego dziełem jest krzyż nad Czarnym Stawem pod Rysami, piękna figura św. Stanisława. O jego wielkości świadczą tez zainteresowania jak choćby chęć zbudowania skrzydeł do latania, m.in. ten fakt przyczynił się do nadania mu miana Leonarda da Vinci z Gliczarowa. Skądinąd wiadomo, ze był muzykantem, tancerzem i świetnym budorzem stawiającym domy. Szczególnym dziełem budowlanym była jego chałupa z jodeł gorczanskich, która spłonęła w latach międzywojennych. Wojciech Kulach Wawrzyncok zmarł nagle na wylew w dniu 23.12.1897r. i został pochowany na cmentarzu w Szaflarach.
Dla uczczenia pamięci tego wybitnego twórcy młodzież szkolna, nauczyciele i mieszkańcy wsi Gliczarow Dolny wzięli udział w projekcie „Wszyscy Święci Wawrzyncoka” mającym na celu spopularyzowanie tej postaci i jej dziel, ocalenie od zapomnienia i ocalenie spuścizny po twórcy i jego uzdolnionych potomkach. Wyznaczony został „szlak Wojtka Wawrzyncoka” i zorganizowana izba pamięci, a zarazem pracownia rzeźbiarska, w której pod okiem instruktora oraz zaproszonych artystów, pracuje młodzież szkolna, a także każdy chętny, nie tylko mieszkaniec Gliczarowa. Mamy nadzieje, ze będzie to jedna z atrakcji turystycznych naszej miejscowości.
Zwieńczeniem projektu będzie nadanie tutejszej szkole imienia Wojciecha Kulacha Wawrzyncoka .
Miejscowości, w których znajdują się prace W.K.Wawrzyncoka:
Gliczarow Dolny: Św. Jan Nepomucen (Kulachowa rola), św. Florian (u Wyrostków „Palarzy”) i sprzęty gospodarstwa domowego, kuźnia u „Wawrzyncokow”, kapliczka przy Jarząbkach, drewniany ołtarzyk u Gandery.
Gliczarow Górny: Św. Jan Nepomucen, na Stołowem w izbie pamięci Andrzeja Skupnia-Florka: szkice, fragment pamiętnika, rzeźba Chrystusa bez rak, kapliczka.
Gron: Matka Boska w Janiolowej Kaplicy na Koszarkowym Wierchu
Bukowina Tatrzańska: Rzeźby Matki Boskiej i Serca Pana Jezusa w kruchcie starego kościoła
Białka Tatrzańska: Cztery Aniołki („rodzęcy się, śmiejęcy, placecy i umierajecy”) figury św. Piotra i Pawła (skradzione). W nowym kościele Matka Boska z Syneczkiem.
Jurgów: Ołtarz z figura św. Józefa w bocznej kaplicy kościoła.
Szaflary: Matka Boska w murowanej kapliczce obok domu na ul. Suskiego 146
Biały Dunajec: Rzeźba św. Stanisława wskrzeszającego Piotrowina u rodziny Majerczykow (nr37), kapliczka w ogrodzie przy domu nr. 44, kapliczka na domu Heleny i Antoniego Zachemskich.
Ludzmierz: Figury: św. Jana, Matki Boskiej i ukrzyżowanego Chrystusa oraz aniołka (plebania)
Zakopane: 3 ołtarze w starym kościele przy ul. Koscieliskiej, bron, meble, sprzęty gospodarcze w dziale etnografii Muzeum Tatrzańskiego, krzyż nad Czarnym Stawem pod Rysami.
Klikuszowa: figury ze starego kościoła w Klikuszowej przedstawione są na akwareli Józefa Pieniążka w albumie „Podhale w obrazach” wyd. we Lwowie w 1937 roku.aaa
Kaplica pod wezwaniem Sw.Jana Chrzciciela w Gliczarowie Dolnym.
Gliczarow Dolny należy do parafii Bialy Dunajec. W 1985roku w związku z brakiem salki katechetycznej, zrodziła się myśl ,aby we wsi wybudować kaplice. Pomysł ten poparł ks. .proboszcz Zdzislaw Dobrzanski i włożył wiele wysiłku, starań i pomocy materialnej, aby myśl przekuć w czyn. Plac pod budowę kaplicy ofiarowali Jan Stefaniak z żoną .Wszyscy mieszkańcy wsi włączyli się w wir prac. Zbierano pieniądze na zakup kamieni otoczaków z Bialki. Wycinka drzewa i zwózka na tartak zajął się Władysław Furczon wraz z żoną Janina. Wszystkie roboty ciesielskie wykonał Bronisław Palider wraz ze swoja grupa ciesielska, boazerie i prezbiterium-bracia Hodorowiczowie, stolarkę okienna -Stanisław Bafia. Rzeźba w drewnie ozdobili kaplice Stanisław i Franciszek Wyrostkowie ”Palarze”-prawnukowie Wojciecha Kulacha”Wawrzyncoka” .Lastryko z motywami góralskimi wykonał Stanisław Furczon z pomocnikami. Pracami hydraulicznymi zajął się Jan Bafia ,a dach położył Stanisław Mardula. Tabernakulum wykonał Władysław Barnas, a Drogę Krzyżową namalował Władysław Trebunia-Tutka.
KOŚCIELISKO
Opracowała: siostra Mariola Borawska
KOŚCIELISKO GMINA
Do 1867 roku, kiedy to odbyły się pierwsze autonomiczne wybory rad gminnych Kościelisko tworzy jedną osadę z Zakopanem . Później losy gminy zmieniają się na przestrzeni czasu i tak w latach siedemdziesiątych naszego wieku Kościelisko łączy się z Witowem , Dzianiszem i Chochołowem tworząc Gminę Kościelisko - Witów.
Po kilku latach Gmina ta zostaje włączona do Gminy Tatrzańskiej, aby w końcu roku 1994 reaktywować się .
Obecnie w jej skład wchodzą trzy wsie podhalańskie: Kościelisko, Witów i Dzianisz .
KOŚCIELISKO - dawna nazwa Polany.
Duża wieś składająca się z 21 osiedli ( polan ), nazywana "Sercem Podhala", położona na zboczach Pogórza Gubałowskiego, z pięknym widokiem na Tatry.
Kościelisko ma charakter miejscowości wypoczynkowej .
Liczba ludności: 3830, powierzchnia 54 km kwadratowe.
Stąd wywodzi się wielu wspaniałych ludzi , którzy przez lata tworzyli niepowtarzalną kulturę i tradycję Skalnego Podhala , m.in.Jan Krzeptowski Sabała , Stanisław Nędza Kubiniec , Andrzej Stopka Nazimek i wielu innych .
Parafia Kościelisko
Kościół pw. Św. Kazimierza
Historia
Swój kościół zawdzięcza Kościelisko w znacznej mierze ks. Kazimierzowi Kaszelewskiemu. materiał na budowę kościoła zaczęto gromadzić od roku 1908. Ks. Kaszelewski powołał komitet budowy kościoła pod swoją prezesurą, mający wśród członków Jędrzeja, Jana i Jakuba Pigoniów, Jędrzeja Stopkę oraz po kolejnym przedstawicielu z każdej polany. Grunt pod budowę kościoła, plebanii i cmentarza ofiarowały bezinteresownie rodziny Jana i Jędrzeja Pitoniów. W dniu poświęcenia kamienia węgielnego, 28.08. 1910 r. , gotowy był już zrąb kościoła do wysokości okien.. Budowa ukończona została w 1914 r.. W tym roku, jeszcze przed wybuchem I wojny światowej, sprawdzono dzwony, w dwa lata później zarekwirowane przez Austriaków na cele wojenne. Projekt kościoła przygotował Eugeniusz Wesołowski zakopiański architekt. Dnia 2.02.1016 r. kościół został uroczyście poświęcony, otrzymując wezwanie św. Kazimierza królewicza, patrona ks. Kaszelewskiego. W tym samym roku, 1.09, utworzona został w Kościelisku ekspozytura; ks Kaszelewski pracował w niej do 1918 r., kiedy to przeszedł na emeryturę. Kolejnym duszpasterzem kościeliskim został ks Jan Pietraszek. Za jego czasów bp. Adam Sapieha podpisała 12.01.1923 r. dekret erygujący w Kościelisku samodzielną parafię. W szczegółach konstrukcyjnych i zdobniczych kościoła dopatrzeć się można wielu elementów charakterystycznych dla ludowego budownictwa. Ołtarze w kościele są w większości dziełem Eugeniusza Wesołowskiego i Wojciecha Brzegi i noszą wyraźne cechy stylu zakopiańskiego.
Księża pracujący obecnie w parafii: ks. Proboszcz Jacek Mola, ks. Wikariusz Henryk Juszczasiak.
Odpust: Podniesienie relikwi św. Kazimierza, ostatnia niedziela sierpnia.
Kościoły, kaplice oraz domy zakonne: Dom Księży Kanoników Regularnych Laterańskich, Dom Ojców Redemptorystów, Zgromadzenie Sióstr Adoratorek Krwi Chrystusa, Zgromadzenie Sióstr Józefitek, Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusa.
Konkurs „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości
-
- Posty: 496
- https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
- Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48
Re: Konkurs „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowo
LEŚNICA
Gimnazjum w Leśnicy
POŁOŻENIE I HISTORIA WSI
Wsie Groń - Leśnica leżą w dolinie potoku Leśnicy, który dzieli wieś na dwie części; Groń leżący po wschodniej stronie rzeki i na Leśnicę znajdującą się po zachodniej stronie rzeki. Potok ten wypływa w Gliczarowie Górnym, płynie doliną, a następnie przez Gronków i w Ostrowsku wpada do Dunajca. Wsie leżą na wysokości 710 m n.p.m. Od południa zamyka je Pogórze Gliczarowskie.
Droga prowadząca przez wsie krzyżuje się we wsi Gronków z szosą prowadzącą z Bukowiny do Nowego Targu i Boru. Od ostatniego przystanku do Nowego Targu odległość wynosi 15 km, a do Bukowiny 4 km.
Miejscowości prawdopodobnie istniały już w XVI wieku - były to czasy Pieniążków ( starostów nowotarskich), za panowania, których powstało wiele wsi podhalańskich. Nazwa Leśnica pochodzi od lesistego terenu.
W 1769 r. Austria oderwała od Polski starostwo spiskie, a w 1770 ( w rok później) starostwo nowotarskie, czorsztyńskie i znaczną cześć Sądecczyzny. Po pierwszym rozbiorze została utworzona odrębna prowincja - Galicja. I właśnie Leśnica znalazła się pod panowaniem Monarchii Habsburskiej.
Od 1973 r. Groń – Leśnica administracyjnie należą do gminy Bukowina Tatrzańska, a po nowym podziale administracyjnym do - powiatu tatrzańskiego.
1. NAZWA I TYTUŁ PARAFII
Parafia Rzymsko – Katolicka pod wezwaniem św. Jacka (Groń ul. Jana Pawła II 10, 34- 406 Leśnica)
Święty Jacek jest patronem parafii w Groniu. Odpust parafialny przypada na 17 sierpnia. Polskie imię Jacek wywodzi się od łacińskiego imienia Hiacyntus
( Hiacynt)
Święty Jacek urodził się w miejscowości Kamień na Ziemi Opolskiej. Pochodził z rodu szlacheckiego ( rycerskiego) i był krewnym biskupa Odrowąża. Nie znamy dokładnie daty urodzenia Świętego. Przyjmuje się jako prawdopodobny rok 1200.
Duży wpływ na dalszą działalność misyjną św. Jacka miał krakowski Iwo, Odrowąż, który wysłał kanonika Jacka i Czesława ( 1220 - 1221) do św. Dominika. Po krótkim pobycie w klasztorze rzymskim św. Sabiny, św. Dominik obłóczył obu kandydatów. Po śmierci św. Dominika jego następcą został bł. Jordan z Saksonii, w 1222 r. wysłał obu Polaków do kraju, by zakładali nowe placówki zakonu.
Misję zakładania klasztorów dominikanów św. Jacek spełniał całe życie. Najpierw powstał klasztor w Krakowie. Następnie św. Jacek udał się na północ na Pomorze i Ruś. Postały konwenty w Gdańsku, w Chełmie, w Elblągu, Toruniu, w Rydze, w Doparcie i w Królewcu, również w Kijowie, w Księstwie Suzalskim pod Moskwą oraz w Haliczu. Dalsza działalność św. Jacka przerwała śmierć w 1257 r. Po dłuższej chorobie zmarł w Krakowie.
Papież Marcin V w roku 1457 zezwolił na obchodzenie święta św. Jacka w prowincji opolskiej.
Papież Klemens VIII ustanowił dzień 17 sierpnia na jego święto. Święty Jacek jest dziś głównym patronem diecezji katowickiej i opolskiej.
Ikonografia najczęściej przedstawia św. Jacka z monstrancją czy też kustodią ( kustodia - zespół klasztorów podlegających zwierzchnictwu kustosza)
W ręku i z figurą Matki Bożej w drugiej ręce. Legenda, bowiem głosi, że kiedy św. Jacek musiał uciekać przed Tatarami z Kijowa, zabrał ze sobą Najświętszą Eucharystię, by Jej nie narazić na zniewagi. Wtedy miał usłyszeć głos idący z figury: „ Jacku zabierasz Syna, a zostawiasz Matkę”. Kiedy zaś Święty dał do zrozumienia, że kamiennej figury nie udźwignie, Matka Boża miała go zapewnić, że nie będzie taka ciężka”.
W kościele dominikanów w Krakowie pokazują dużą kamienną statuę jako
„ Matkę Bożą Jackową”.
( Na podstawie książki „ Święci na każdy dzień”
ks. Wincentego Zaleskiego )
2. DATA UTWORZENIA PARAFII
HISTORIA BUDOWY KOŚCIOŁA ŚW. JACKA W GRONIU
Wioski Groń i Leśnica położone są po obu stronach potoku Leśnica.
Leśnica należała do parafii Szaflary, a Groń do Białki Tatrzańskiej. Wyprawy do kościoła były bardzo męczące. Leśniczanie chodzili przez Bór, a Gronianie przez „wierchy”. Ludzie, idąc przez lasy, polne drogi, ściągali buty i nieśli je w ręku, aby ich nie zniszczyć. Zakładali je dopiero przed kościołem.
Budowa kościoła we wsi była sprawą konieczną. Zanim powstał kościół,
mieszkańcy modlili się w kaplicy, była ona jednak zbyt mała i nie mogli się pomieścić. Znajdowała się ona w Leśnicy w starej remizie ( dziś znajduje się tu Wiejski Dom Kultury).
Dawniej w budynku starej remizy była na parterze poczta, a na piętrze biura Gromadzkiej Rady Narodowej ( do 1973 r.) Po przeniesieniu gminy do Bukowiny Tatrzańskiej piętro zajęła Gromadzka Biblioteka Publiczna ( wcześniej była w domu prywatnym u rodziny Mąków „ Górnioków” , którzy obecnie przebywają w USA ).
W 1998 r. wyremontowano część parteru ( dawniej garaż na wóz strażacki) na Izbę Regionalną poświęconą w tym samym roku i przekazano na działalność Oddziału Związku Podhalan Groń – Leśnica oraz zespołów góralskich działających na terenie Gronia i Leśnicy: Dziecięcego Zespołu Góralskiego „ Zawaternik” i Zespołu Góralskiego „ Ślebodni”. Tutaj odbywają się próby zespołów, posiady góralskie, spotkania i imprezy organizowane dla dzieci i młodzieży np. cykliczna impreza o charakterze profilaktycznym p. h. „ Baw się z Zawaternikiem trzeźwo i zdrowo”.
Jedno pomieszczenie na piętrze ( obok biblioteki) wyremontowane zostało przez Oddział Związku Podhalan Groń – Leśnica własnymi środkami finansowymi. Izbę uroczyście otwarto i poświęcono w 2001 r. jako siedzibę Związku Podhalan Oddziału Groń - Leśnica.
Do tej pory nie jest uregulowane prawo własności parceli i nie można uzyskać dotacji z budżetu gminy na całkowity remont budynku. Remont jest konieczny.
Nabożeństwa odprawiał raz ksiądz z Białki, a raz z Szaflar. Nie chciano jednak utworzyć nowej parafii. Po wielu dyskusjach i zmaganiach podjęto decyzję o budowie kościoła. Trzech gospodarzy ofiarowało plac, gdzie obecnie stoi kościół.
Pierwsze plany wykonał inż. Kotański z Zakopanego, lecz zostały odrzucone. Drugi plan przygotował inż. Tadeusz Brzoza, architekt powiatowy w Nowym Targu, i ten został przyjęty przez kurię i władze. 15 kwietnia 1953 r. zaczęto prace przygotowawcze. Ciosano drewno, Stanisław Jarząbek wytyczył fundament pod prezbiterium, kościół, kaplicę i pod wieżę.
Przy budowie kościoła pomagali wszyscy parafianie. Powstała piękna drewniana świątynia w stylu góralskim. Pod koniec sierpnia przed poświęceniem pokryto dach kościoła. Kościół otrzymał patrona – Św. Jacka Odrowąża. Poświęcenie odbyło się 21 sierpnia 1953 r.
W 1958 r. proboszcz z Szaflar poświęcił cmentarz, co oznaczało, że Groń i Leśnica odłączyły się od parafii Szaflary i Białka Tatrzańska.
Pierwszym proboszczem w Groniu był ks. Józef Pędziwiatr. Pierwszego bierzmowania udzielił biskup Karol Wojtyła. Pierwszy chrzest w kościele w Groniu przyjęła Krystyna Tomala. Pierwszy ślub otrzymał Bronisław Wilczek, żeniąc się w św. Szczepana. Pierwszym pochowanym na nowym cmentarzu był Józef Łukaszczyk z Gronia, a z Leśnicy Franciszek Bafia.
Obecny proboszcz ks. Stanisław Pająk ze składek Polonii i parafian rozpoczął budowę kaplicy cmentarnej.
W sierpniu odbył się jubileusz 50 – lecia parafii.
( Opis kościoła - patrz informacje dotyczące Gronia )
3. KSIĘŻA, KTÓRZY PRACOWALI I KTÓRZY PRACUJĄ W PARAFII
1. Śp. Ks. Prob. Józef Pędziwiatr – pochowany na cmentarzu w Dziekanowicach.
2. Śp., Ks. Franciszek Kuźma – pochowany na cmentarzu w Andrychowie.
3. Ks., Prob. Józef Szczypka – pochowany na cmentarzu w Groniu.
4. Ks. Stanisław Bajer
5. Ks. Eugeniusz Wątorski
6. Ks. Erwin Kliś
7. Ks. Stanisław Marszałek
8. Ks. Stanisław Kostecki
9. Ks. Prob. Stanisław Pająk ( od 2001 r. )
4. OBIEKTY SAKRALNE W PARAFII ( ZABYTKOWE OŁTARZE, OBRAZY, FIGURY, KRZYŻE, KAPLICZKI)
Kościółek na Janiołowym Wierchu.
Kapliczka Matki Bożej przy ul. Wspólnej, założona przez p. Helenę Sądelską. Figura liczy sobie 15 lat ( odnowiona w 1998 r ).
Kapliczka przedstawiająca postać Matki Bożej przy ul. Polnej, założona przez
p. Janinę Budz.
Kapliczka w ścianie domu przedstawiająca postać Matki Bożej ul. Muchówka 54 z 1938 r. założona przez Piotra Muchę.
Kapliczka przy ul. Muchówka 5 Matki Bożej założona przez p. Marię Waliczek w 1994 r.
Figura Matki Bożej przy ul. Gronkowskiej 44 ustawiona w 1952 r. przez Andrzeja Polańskiego.
Kapliczka Pana Jezusa przy ul. Gronkowskiej założona przez p. Bronisława Tomalę prawie 50 lat temu.
Kapliczka przy ul. Muchówka, ufundowana przez p. Franciszkę Mędlak w 1958 r. po śmierci męża.
Dom Rekolekcyjny Ruch Światło - Życie Archidiecezji Krakowskiej pod wezwaniem Jana Pawła II, założony przez księdza Kazimierza Jancarza przy ul. Piekarzówka 135.
Kapliczka powieszona na drzewie naprzeciwko domu przy ul. Gile 18 przedstawiająca Jezusa na Krzyżu.
Kapliczka przedstawiająca postać Matki Bożej – zbudował ją Jan Rychtarczyk około 12 lat temu
Kapliczka przy ul. Jana Kazimierza 22 przedstawiająca postać Matki Bożej.
Kapliczka przedstawiająca postać Matki Bożej - wykonana przez Czesława i Stanisława Gil – około 16 lat temu.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 41 przedstawiająca postać Pana Jezusa - zbudowana przez Franciszka Bafię około 60 lat temu.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 36 a przestawiająca Pana Jezusa na Krzyżu – zbudowana koło 50 lat temu.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 30 przedstawiająca postać Matki Bożej.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 16 przedstawiająca postać Matki Bożej.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 10 przedstawiająca postać Matki Bożej – zbudowana przez Jana Bafię około 7 lat temu.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 8 przedstawiająca postać Matki Bożej – zbudowana około 70 lat temu.
Kapliczka - Groń – Kobylarzówka z 1776 r. , która wg legendy „ idzie” w kierunku Trybsza. Kiedy dojdzie do drogi, będzie koniec świata.
5. KSIĘŻA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE
POCHODZĄCE Z PARAFII
KSIĘŻA – ks. Andrzej Gil, ks. Józef Gil, Ks. Józef Furczoń, ks. Stanisław Furczoń, ks. Kazimierz Szarek, ks. Jan Mucha, ks. Władysław Podhalański,
ks. Andrzej Łaś.
SIOSTRY ZAKONNE – s. Aniela Gil, s. Maria Mucha, s. Anna Mucha.
6.,7. WAŻNE WYDARZENIA, DATY I OSOBY
W HISTORII MIEJSCOWOŚCI I W DNIU OBECNYM
OŚRODEK ZDROWIA GROŃ – LESNICA
Ośrodek Zdrowia w Groniu – Leśnicy istnieje 37 lat. Powstał 1 listopada 1964 roku w domu prywatnym p. Władysława Mąki – sołtysa wsi. W Ośrodku znajdował się punkt apteczny, gabinet stomatologiczny i lekarski. W 1975 roku przeniesiono go do domu p. Jadwigi Budz w Groniu . W obydwu domach było bardzo ciasno, zatem mieszkańcy przyczynili się do wybudowania Ośrodka Zdrowia, który został otwarty 25 września 1993 roku. „ Gaździną” została Teresa Łabuźińska i tak jest do dziś. W w/w budynku mieści się jeszcze sklep ogólnospożywczy i centrala telefoniczna.
SZKOŁA PODSTAWOWA W LEŚNICY
Patrząc na dzisiejszy budynek Zespołu Szkół w Leśnicy, który powstał w latach 1968 –1972, trzeba pamiętać, że południowe skrzydło zbudowano na bazie budynku z roku 1911. Od tego, bowiem roku Szkoła Ludowa 1 klasowa mieszana w Kraju Galicji zaczęła funkcjonować we własnym budynku. Do szkoły wchodziło się wejściem frontowym, z którego korzystali tylko uczniowie. W budynku była jedna izba o długości 8.50 m., szerokości 5. 70 m. i wysokości 3.70 m. z trzema oknami wychodzącymi na południe, jeden korytarz. W sieni znajdowała się mała umywalka. Ciekawostką jest, że w klasie była jedna spluwaczka i jeden kosz do papierów. Nie było rolet ani zasłon. Wyposażenie stanowiły ciepłomierz, tablica, stół na stopniu, jeden piec. Ławki były drewniane czteroosobowe, podłoga drewniana sosnowa. O czystość sali szkolnej dbano w ten sposób, że „codziennie po nauce zamiatano, rano ścierano prochy a co miesiąc się odkurzało” ( np. w 1928 r. robił to Jan Mąka z dziećmi).
Koło budynku znajdował się dziedziniec trawnikowy, z którego dzieci mogły korzystać bez przeszkód. Był też ogród , 8 metrów od ustępów z 2 sedesami, oraz głęboka przykryta studnia z pompą.
Lokalu też czasami używano na odczyty albo na wykłady dla ludności.
Z czasem budynek, a właściwie klasa, nie wystarczała do pomieszczenia wszystkich uczniów, dlatego np. w roku szkolnym 1928 / 29 wynajęto izbę u Józefa Pająka o długości 4. 50 m., szerokości 4. 50 m. wysokości 2. 50 m z 2 oknami południowymi wychodzącymi na dziedziniec.
Warto też na podstawie dostępnych źródeł przytoczyć nazwy szkoły i przynależność administracyjną w latach 1907 – 1931.
Rok szkolny
Nazwa szkoły
Przynależność
administracyjna
1907/08
1908/09 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana w Leśnicy. Brak zapisów w księgach
1909/10
1910/11 Szkoła ludowa jednoklasowa w Leśnicy. Kraj Galicja. Okręg szkolny w Nowym Targu
1911/12
1912/13 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana pospolita. Kraj Galicja. Okręg szkolny w Nowym Targu
1913/14 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana w Leśnicy. Kraj Galicja. Okręg szkolny w Nowym Targu
1914/15
1915/16 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana w Leśnicy. Okręg szkolny nowotarski
Nowy Targ
1916/17 Kraj Galicja. Okręg szkolny w Nowym Targu. Okręg szkolny nowotarski
Nowy Targ
1917/18
1918/19
1919/20
1920/21 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana w Leśnicy. Okręg szkolny nowotarski
Nowy Targ
1921/22
1922/23
1923/24 Szkoła Powszechna jednoklasowa w Leśnicy. Rzeczpospolita Polska
Powiat Nowy Targ
1924/25 Szkoła Powszechna jednoklasowa w Leśnicy. Okręg szkolny krakowski
1925/26 Szkoła Powszechna jednoklasowa mieszana.
Okręg szkolny Nowy Targ
1926/27
1927/28
1928/29
1919/30 Szkoła Powszechna dwuklasowa im. Św. Stanisława Kostki w Leśnicy. Kuratorium okręgu Szkolnego w Krakowie
Powiat Nowy Targ
1930/1931 2 klasowa Publiczna Szkoła Powszechna im. Św. Stanisława Kostki w Leśnicy. Rzeczpospolita Polska
Powiat Nowy Targ
Obecnie od reformy oświaty nazwa szkoły brzmi: Zespół Szkół w Leśnicy -Szkoła Podstawowa i Gimnazjum, i podlega pod Kuratorium Oświaty w Krakowie, Oddział w Nowym Targu. Administracyjnie należy do gminy Bukowina Tatrzańska i powiatu tatrzańskiego.
Posiadając źródła mówiące o historii szkoły w Leśnicy, nie sposób pominąć wiadomości dotyczących nauczanych przedmiotów i skali ocen.
Oto przedmioty nauczania w latach 1910 – 1918; religia, czytanie, pisanie, język polski, rachunki w połączeniu z nauką o formach geometrycznych, śpiew.
A tak przedstawiała się skala ocen z nauczanych przedmiotów i z zachowania: chwalebne, zadawalające, odpowiednie, mniej odpowiednie, nieodpowiednie, pilności; wytrwała, zadawalająca, dostateczna, niejednostajna, mała.
Natomiast w latach 1927 – 1929 nauczane przedmioty to; religia, język polski, rachunki z geometrią, rysunki, roboty ręczne, śpiew, ćwiczenia cielesne Skala stopni ze sprawowania; bardzo dobry, dobry, odpowiedni, nieodpowiedni, z nauki przedmiotów bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny, wynik ogólny; bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny.
Od 1939 r. do 1952 r. istnieje luka w informacjach na temat działalności szkoły, ponieważ brakuje ksiąg i kronik, które stanowią cenne źródło wiadomości związanych z działalnością szkoły.
W 1952 r. stan szkoły był opłakany. Szkoła posiadała cztery sale lekcyjne, w których panowała niska temperatura, z dziurawych pieców dym wydostawał się do klas. Cześć okien nie miała szyb, a obejście szkoły było zaniedbane.
Ówczesny kierownik szkoły, Edward Zarębski rozpoczął prace związane z uporządkowaniem obejścia szkoły, gromadził materiał na nowy płot.
W 1953 r. nauczyciele rozpoczęli walkę o frekwencję uczniów i wyeliminowanie drugoroczności. Działka szkolna została otoczona płotem.
Od 1956 r. czyniono starania o elektryfikację wsi. Prąd do szkoły został doprowadzony w 1958 r., a we wrześniu w szkole zabłysło światło po raz pierwszy. Na przełomie 1960/61 r. odnowiony został stary budynek szkoły. Szkoła otrzymała pomoce naukowe. Zostały również wymienione wszystkie podłogi, w budynku nauczycielskim nowy fundament, na piętrze wykończono jeden pokój mieszalny. W 1962 r. oddano do użytku drugi pokój mieszkalny w budynku nauczycielskim. Odnowiony został budynek szkolny i nauczycielski.
W październiku 1964 r. szkoła otrzymała telewizor, jako nagrodę za zbiórkę na Społeczny Fundusz Budowy Szkół oraz zakupiony został projektor filmowy. W szkole 12 października 1965 r. zadzwonił po raz pierwszy telefon.
W 1956 r. został powołany do życia Komitet Wykupu Parceli Budowlanej pod nową szkołę
W 1966 r. szkoła otrzymała podziękowanie za obserwację hydrologiczną studni w latach 1964- 65. Materiały z tej obserwacji stanowiły cenne informacje dla prac naukowych prowadzonych na terenie Podhala przez Katedrę Hydrologii Uniwersytetu Warszawskiego.
W roku szkolnym 1966/67 został wprowadzony 8 klasowy system nauczania. W tym roku szkoła wygrała konkurs na najlepsze lodowisko wybudowane w czynie społecznym w województwie krakowskim. Szkoła posiadała 4 sale lekcyjne, a 3 były wynajmowane, pracownię techniczną, działkę przyrodniczą i podwórko do ćwiczeń na świeżym powietrzu. Wybudowano skocznię do ćwiczeń lekkoatletycznych i wynajęto plac pod boisko do piłki ręcznej od pani Zofii Szewczyk. W roku następnym wykupiono 20 arów pod boisko, które już wcześniej istniało, oświetlone zostało lodowisko.
W 1968 r. powołany został Komitet Budowy Szkoły Podstawowej w Leśnicy. W skład Komitetu weszły następujące osoby; Andrzej Kalata – kierownik szkoły. Józef Rzadkosz – przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego, Józef Marek – członek Komitetu Rodzicielskiego, Stanisław Liptak- przewodniczący GRN w Groniu, Stanisław Mąka – sołtys wsi Groń. Na wniosek Komitetu Budowy Szkoły Podstawowej w Leśnicy, Wydział Oświaty włączył rozbudowę szkoły do planu na rok 1969.
Mieszkańcy Leśnicy wykonali czyn społeczny na kwotę 204 tyś. zł. W ramach tych prac dostarczono 150 m³ kamienia, 80 m 3 drewna oraz przygotowano wykop pod nowe skrzydło. Wiosną 1969 r. przystąpiono do dalszych prac, wykonano mury piwniczne i płytę. Plan rozbudowy szkoły przebiegał w dwóch etapach. Pierwszy etap obejmował dobudowę do starego budynku. Drugi etap stanowiła rozbudowa piętra na budynku starym.
W szkole nadal panowały trudne warunki lokalowe. W czasie rozbudowy, a właściwie budowy nowego piętrowego budynku, lekcje odbywały się w wynajętych pomieszczeniach ( było ich 6) tj. u Stanisława Furczonia „ Madziara” – 2 izby, na grapie ( stary drewniany góralski dom, ogrzewany piecami ) u „ Frani” 2 izby. U Jana Bafii, który był woźnym w szkole, a obecnie z cała rodzina mieszka w USA – 1 izba. U „ Bygi” Gała – 1 izba.
W budynku drewnianym, który w 1999 r. został sprzedany, a rozebrany i przewieziony w inne miejsce w październiku 2003 r., była 1 sala lekcyjna z lewej strony korytarza, kancelaria, oraz mieszkanie nauczyciela składające się z kuchni i 2 pokoi, na pięterku również były mieszkania dla nauczycieli. Na wiosnę w klasach trudno było utrzymać czystość z powodu błota, które znajdowało się wokół wynajętych pomieszczeń.
W 1970 r. przewodniczącym GRN został dotychczasowy kierownik szkoły Andrzej Kalata, obowiązki kierownika szkoły objęła jego żona, Maria Kalata. Po likwidacji GRN na stanowisko kierownika szkoły powrócił Andrzej Kalata. Pełnił funkcje do 1991 r., kiedy przeszedł na emeryturę.
Budowa szkoły, przerwana 20 IX 1969 r., została wznowiona 15 VI 1970 r. – skończono mury piętra. Prace ciesielskie wykonała grupa pana Józefa Rzadkosza. Blacha na dachu została położona przez Józefa Trybułę z Gronia – Kobylarzówki. Przed zimą założono rynny. W roku szkolnym1970/ 71 szkoła wygrała konkurs SKO w powiecie nowotarskim. W kolejnym roku szkolnym ustalono termin zakończenia budowy na czerwiec 1972 r., a tymczasem zostały wykonane wylewki w piwnicach, tynki w całym budynku, oszklono okna i drzwi. We wrześniu 1971 r. wykonano instalację wodno – kanalizacyjną i CO. Roboty zostały zakończone w kwietniu 1972 r. Prace porządkowe wokół szkoły wykonali mieszkańcy Gronia i Leśnicy w czynie społecznym oraz młodzież szkolna wraz z nauczycielami. Wybudowano również w czynie społecznym zbiornik na wodę. Wodę ze zbiornika pobierają do dnia dzisiejszego lokalni mieszkańcy i szkoła.
W 1972 r. dzieci i młodzież rozpoczęła naukę w nowym budynku. Było 6 sal i 2 klaso -) pracownie ( filologiczna i fizyczno – chemiczna).
W roku szkolnym 1972/73 po raz pierwszy w historii szkoły wszyscy uczniowie dostali się do szkół ponadpodstawowych. ( liceum – 2 , technikum – 2, ZSZ – 10, ZSR – 10 )
Szkoła nie otrzymała środków finansowych na wyposażenie. Dzięki koloniom ze Strzelec Opolskich, z Zakładów Wapienno - Cementowych w roku szkolnym 1976/ 77 ogrodzono teren szkoły, wykupiono parcelę pod boisko do kosza, wykonano nowe bandy na lodowisku. Dwa lata później wykonano remont budynku, odmalowano pomieszczenia szkolne.
Od 1999 r. po reformie oświatowej szkoła funkcjonuje jako Zespół Szkół Szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Leśnicy, dyrektorem jest mgr inż. Marek Piertrzak. Tak więc, w tym budynku, który przewidziany był na 8 klas szkoły podstawowej, uczą się gimnazjaliści i dzieci szkoły podstawowej. Pierwsze 3 lata połączonych szkół sprawiły, że budynek stał się za ciasny. Lekcje trwały do godz. 17. 35.
Sytuację poprawiło oddanie budynku parafialnego- salki katechetycznej na potrzeby uczniów z klas 0 – III.
SZKOŁA PODSTAWOWA W GRONIU
W 1890 r. zaczęto budować szkołę. Budynek „wystawiono” z funduszów gminnych i dzięki pomocy ludności miejscowej. Plac zakupiono od gospodarza Wojciecha Skiby. Szkołę oddano do użytku 1893 r.
Pierwszym nauczycielem była p. Helena Bielczykówna. W 1901 r. pracę rozpoczęła p. Helena Połomska, to ona ogrodziła szkołę i posadziła wokół niej drzewa, wybudowała studnię i piwnicę. W 1908 r. zwiększyła się liczba uczniów, więc pracę w szkole rozpoczęła druga nauczycielka p. Józefa Albińska.
W 1945 r. zainstalowano światło i rozbudowano półpiętro.
W 1946/47 było już siedem klas i 186 uczniów.
W latach 1973 – 78 dyrektorem szkoły była p. J. Rogalińska, dzięki niej szkoła zyskała blaszany dach.
W 1979 r. szkołę objął pan Tadeusz Wit, dokonał remontu całej szkoły i dobudował kolejne piętro.
W 1982 /83 szkołę poświęcił ks. Jan Mucha, rodak i były uczeń szkoły ( obecnie proboszcz w Denwer).
W latach 1991 – 2000 szkołą kierowała pani dyrektor Maria Jaskółka.
Od 2000 r. dyrektorem jest p. Danuta Książkiewicz – Tylka. Szkoła zyskała w ostatnim czasie salę komputerową, a 2003 r. nowe ogrodzenie wokół szkoły.
We wrześniu 2003 r. uroczyście zostało przywrócone szkole imię króla Jana Kazimierza.
OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W LEŚNICY
Ochotnicza Straż Pożarna powstała w 1940 r. Pierwszym komendantem, czyli „ naczelnikiem straży” został Andrzej Mąka. Drużyna strażacka liczyła 24 osoby ( dwie drużyny po 12 osób). W 1943 r. rozpoczęto budowę remizy na placu, który ofiarowała Aniela Budz. W 1947 r. remiza znajdowała się w surowym stanie wkrótce zdecydowano, że w budynku remizy będzie się mieścić tymczasowa kaplica, ponieważ we wsi nie było kościoła. Pierwsza msza święta została odprawiona w listopadzie 1951 r.
Po śmierci Andrzeja Mąki, nowym komendantem został Władysław Tomala, funkcję tę pełnił przez 21 lat. W 1965 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Funkcję komendanta objął Bronisław Lichaj i pełnił ją do 1968 r. Kolejnym komendantem był Jan Janik do 1972 r.
Do wyposażenia strażnicy należały wyłącznie ręczne pompy. Motopompa wówczas kosztowała „ aż 15 krów”. W czasach, gdy komendantem był Władysław Tomala, strażacy na świętego Floriana - patrona straży pożarne - uczestniczyli we mszy świętej, stali także przy grobie Pana Jezusa jako straż w Wielki Piątek, Sobotę, aż do Rezurekcji.
W 1988 r. powołany został Komitet Budowy Nowej Remizy w Leśnicy – Groniu. Przewodniczącym został Jan Łaś, skarbnikiem Franciszek Waliczek. Dwa lata później rozpoczęto budowę remizy, którą ukończona w 1993 r.
Dzięki pomocy zastępcy komendanta Szkoły Pożarniczej w Warszawie, Czesława Kośby, w 1994 r. OSP w Leśnicy – Groniu pozyskała samochód marki Star 244, wartość samochodu 65 tyś zł. Nieodpłatnie straż otrzymała motopompę P05 oraz agregat oświetleniowy. W 1998 r. dzięki współpracy z Centrum Naukowo – Badawczym Ochrony Przeciwpożarowej straż otrzymała samochód marki Żuk.
Wyposażenie straży pożarnej znacznie przyczyniło się do zwiększenia efektywności członków OSP oraz wpłynęło na poprawę gotowości bojowej jednostki.
Starania o zakup nowego ciężkiego samochodu o dużej pojemności wody trwały bardzo długo. Głównym powodem tych długotrwałych starań były trudności finansowe. Zakup nowego samochodu TATRA 815 nastąpił w 1999 r. Został on poświęcony 9. 09. 1999 r. OSP dysponuje piłą spalinową Huxwarna oraz Stil, sprzęt gaśnicy, drabinę aluminiową, agregatem oświetleniowym, pompą szlamową, samochód operacyjny Polonez Caro.
W 2000 r. została rozpoczęta rozbudowa remizy, dodatkową salę oddano w 2002 r., a ostatnio wykończono garaże.
Od 1991 r. komendantem jest Edward Pająk, a w służbie 34 strażaków.
W budynku straży mieści się również poczta. Na piętrze znajdują się dwie duże sale wykorzystywane na różne imprezy w tym; wesela, zebrania, wybory, występy, konkursy, akademie, odczyty itp.
ZWIĄZEK PODHALAN ODDZIAŁ GROŃ – LEŚNICA
Oddział założony został 27. 11. 1984 roku przez ówczesnego prezesa Zarządu Głównego Związku Podhalan Ś. p. Andrzeja Kudasika, a inicjatorami byli
Maria Dudek i Marian Bryja.
Oddział obejmuje swoją działalnością miejscowości Groń i Leśnicę, leżące po obydwu stronach potoku Leśnica.
Skład pierwszego Zarządu Oddziału przedstawia się następująco:
Prezes- Marian Bryja
Wiceprezes- Maria Dudek
Sekretarz- Józef Jerzy Dudek
Skarbnik- Jan Mucha
Prezesami w historii Oddziału byli:
Marian Bryja 1984-1989
Maria Dudek 1988-1992
Józef Waluś 1992-1995
Maria Dudek 1995-1998
Maria Dudek 1998-2001
Jan Łaś od 2001
Obecny skład Zarządu Oddziału:
prezes- Jan Łaś
wiceprezes- Maria Dudek
sekretarz- Józef Jerzy Dudek
skarbnik- Maria Trybuła
Celem działalności Oddziału jest ochrona duchowych i materialnych wartości kultury góralskiej, jej utrzymywanie i świadome przekazywanie młodemu pokoleniu.
Oddział organizuje:
- coroczne spotkania opłatkowe,
- posiady góralskie, na których prezentują się ludzie zaproszeni z regionu Podhala,
- pomaga w przeprowadzeniu Konkursu Gawędy, Recytacji i Tańca Solowego organizowanego corocznie w Groniu- Leśnicy.
Bierze udział i reprezentuje miejscowość w uroczystościach kościelnych, związkowych i regionalnych organizowanych przez Zarząd Główny Związku Podhalan i inne oddziały Związku Podhalan.
Przy Oddziale działa Zespół Góralski „ Ślebodni”, który wraz z Dziecięcym Zespołem Góralskim „ Zawaternik” bierze udział w życiu kulturalnym i kościelnym wsi. Oddział Związku Podhalan Groń – Leśnica objął nad zespołem „ Zawaternik” patronat merytoryczny.
Ważniejsze wydarzenia z działalności Oddziału
- 1998 – otwarcie izby regionalnej w Leśnicy – Groniu na potrzeby zespołów góralskich oraz Związku Podhalan.
- 1999 – uroczyste poświęcenie sztandaru Oddziału Związku Podhalan w Groniu – Leśnicy oraz jubileusz 15 – lecia istnienia Zespołu Góralskiego
„ Ślebodni”.
- 2000 – udział w I Światowym Zjeździe Górali Polskich.
- 2001 – uroczyste otwarcie i poświęcenie siedziby Związku Podhalan Oddział Groń – Leśnica z udziałem prezesa Zarządu Głównego Związku Podhalan Andrzeja Gąsienicy – Makowskiego.
- - uroczysty jubileusz z okazji 20 – lecia istnienia Zespołu Góralskiego
„ Zawaternik”.
ZESPOŁ GÓRALSKI „ ŚLEBODNI” Z GRONIA – LEŚNICY
Zespół został założony przez Mariana Bryję w 1984 roku przy Związku Podhalan Oddział Groń – Leśnica. Zespół prezentuje autentyczne tańce, śpiewy i muzykę górali podhalańskich.
Do znaczących osiągnięć zespołu można zaliczyć;
- I miejsce w konkursie śpiewu w Kazimierzu Wielkim w 1987 roku,
- I miejsce w konkursie tańca zbójnickiego na: Karnawale Góralskim w Bukowinie Tatrzańskiej w latach 1992, 1993, 1995, 1996, 1998 i II miejsce w 2002 roku,
- I miejsca w śpiewie na „ Sabałowych Bajaniach w Bukowinie Tatrzańskiej w latach 1994, 1995, 1997, 1998, 2000, 2001 oraz wielokrotnie I miejsca w konkursie gawędy,
- I miejsce - „ZŁOTA CIUPAGA” w kategorii zespołów autentycznych na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem w 1995 roku,
- I miejsce dla grupy śpiewaczej dziewcząt w VI Ogólnopolskim Festiwalu
„ Bukowskie Prezentacje Młodych” w Bukowsku w 2001 roku,
- I miejsce w XVII Ogólnopolskim Konkursie Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie w 2001 roku,
- Tytuł Laureata za „ Kultywowanie dziedzictwa kulturowego własnego regionu i artyzmu jego stylowej prezentacji” oraz nagroda Marszałka Województwa Lubuskiego w IX Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Tanecznych w Gorzowie Wielkopolskim w 2002 roku,
W latach 1985 – 1987 zespół występował na Węgrzech, w NRD, w Bułgarii, w Czechach i na Słowacji, a w 1995 roku w UHERSKIM HRADISTE w Czechach.
W 2001 roku brał udział w imprezie „ Folklorne Slavnosti” w Ździarze na Słowacji.
Zespół bierze udział w imprezach kulturalnych i uroczystościach kościelnych na terenie swojej miejscowości i Podhala.
Obecny skład „ Ślebodnych” to wychowankowie Dziecięcego Zespołu Góralskiego „ Zawaternik” oraz ludzie starsi. Przedział wiekowy zespołu 16 – 77 lat. Najstarsi członkowie zespołu to Agnieszka Trybuła – 77 lat oraz Stanisław Zarycki 72 lata, ciągle z werwą reprezentują Groń – Leśnicę.
Kierownikami zespołu byli:
Marian Bryja w latach 1984 – 1989
Jan Łaś w latach 1990 – 2000
Obecnie zespół prowadzą od marca 2000 roku Maria i Józef Dudkowie
Dziecięcy Zespół Góralski „ ZAWATERNIK”
Powstał w 1983 roku przy Szkole Podstawowej w Leśnicy – w gminie Bukowina Tatrzańska. Założycielem zespołu jest Maria Dudek. Obecnie w zajęciach grupy biorą udział dzieci i młodzież z Zespołu Szkół w Leśnicy i Szkoły Podstawowej w Groniu.
Nazwa „ Zawaternik” oznacza wiecznie tlący się w palenisku kawałek drewna, z którego dawniej rozdmuchiwano watrę.
Zespół prezentuje autentyczny taniec, śpiew i muzykę górali podhalańskich. Kultywuje rodzimą tradycję odkrywając piękno swojego regionu poprzez gwarę, taniec, śpiew, dawne zwyczaje i zabawy dziecięce.
Programy „ Zawaternika”:
„ To co nos ciesy, to zabawa i śpasy”, „ Psoty zwodziyjosa” „ Dzieci rade holofiom”, „ Radość zielonej polany”, „ Śmigurztniki”, „ Jasełka” oparte są na radosnych i spontanicznych zabawach dzieci przeplatanych śpiewem i tańcem góralskim.
„ Zawaternik” bierze udział w różnych konkursach, przeglądach i festiwalach folklorystycznych na terenie kraju zdobywając wiele najwyższych nagród za śpiew, gawędę, recytację, program zespołu.
Jest między innymi wielokrotnym laureatem I nagród na Gminnym Przeglądzie Dorobku Kulturalnego Dzieci i Młodzieży, Sabałowych Bajaniach w Bukowinie Tatrzańskiej,
„Przeziyracce Młodych Tonecników i Śpiywoków Góralskich” w gminie Czarny Dunajec,
„Jesieni Tatrzańskiej w Zakopanem,
„Konkursie, Śpiywoków i Tonecników” w Białym Dunajcu i wielu innych odbywających się na terenie Podhala.
Programy zespołu zdobyły uznanie na:
- Karpackim Festiwalu Dziecięcych Zespołów Regionalnych w Rabce w latach 1987, 1990, 1994, 1998, 2000.
- „ Święcie Dzieci Gór” – Międzynarodowym Festiwalu Zespołów Regionalnych w Nowym Sączu w latach 1995 i 1996.
- Ogólnopolskim Festiwalu Kolęd i Pastorałek w Będzinie- II nagroda w 2000 roku.
- IV Międzynarodowym Dziecięcym Festiwalu Folkloru w Zielonej Górze 1998 roku, gdzie zespół otrzymał nagrodę za „ Wybitne wartości etnograficzne i artystyczne widowiska oraz bogactwo jego formy scenicznej”.
- VI Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Tanecznych – Dzieci i Młodzieży Szkolnej – Gorzów’ 99 zdobywając TYTUŁ LAUREATA za „ Wybitne wartości artystyczne prezentacji dziedzictwa kulturowego” oraz NAGRODĘ GŁÓWNĄ- wytypowanie na ŚWIATOWY FESTIWAL CIOFF w Zielonej Górze.
- V Międzynarodowym Festiwalu Folkloru w Zielonej Górze 1999, gdzie
otrzymał nagrodę główną za „ WYSOKIE WARTOŚCI KULTUROWE I
ARTYSTYCZNE WIDOWISKA”.
- III FESTIWALU PIOSENKI WARTOŚCIOWEJ w Krakowie w 2001 roku.
- Wojewódzkim Przeglądzie Zespołów Folklorystycznych w Kościerzynie na Kaszubach.
- VI Ogólnopolskich Spotkaniach Zespołów Artystycznych Mniejszości Narodowych i Etnicznych „ Źródło 2002” w Dobrodzieniu.
„ Zawaternik” prezentował się również na międzynarodowych festiwalach folklorystycznych za granicą: na Słowacji, w Czechach, na Litwie.
50 Międzynarodowym Festiwalu EISTEDDFOD W LLANGOLLEN w Wielkiej Brytanii w 1996 roku gdzie w konkursie tańca zdobył 94 punkty na 100 możliwych,
I ŚWIATOWEJ FOLKLORIADZIE CIOFF W BRUNSSUM W HOLANDII w 1996 roku,
VIII MIĘDZYNARODOWYM FESTIWALU CHÓRÓW W ATENACH, gdzie znalazł się w szóstce najlepszych chórów w kategorii folkloru,.
50 Europejskim FESTIWALU MŁODYCH W NEERPELT w Belgii w 2002 roku, gdzie w konkursie śpiewu zdobył II miejsce.
30 Światowym festiwalu Folkloru w Gannat – Francja 2003
„ Zawaternik „ śpiewał i tańczył w Niemczech, Belgii, we Włoszech, w Watykanie, Austrii, Ukrainie, Macedonii na Węgrzech i ostatnio w Paryżu w 2002 roku.
Gościł w swoich rodzinach zespoły z Polski, Czech, Słowacji, Litwy, Ukrainy, Macedonii, Węgier.
Brał udział w kilku programach telewizyjnych i radiowych, nagrał 2 kasety i płytę z kolędami góralskimi.
Wraz z Zespołem Góralskim „ Ślebodni” działającym przy Oddziale Związku Podhalan Groń – Leśnica bierze udział w imprezach kulturalnych i uroczystościach kościelnych w swojej miejscowości między innymi w corocznie organizowanym przez opiekunów zespołu Konkursie Gawędy Recytacji i Tańca Solowego oraz imprezach o charakterze profilaktycznym.
W 2003 roku „ Zawaternik” odchodził 20 – lecie swojej działalności.
Kierownikami zespołu są nauczyciele Maria i Józef Jerzy Dudkowie.
8. ZWYCZAJE DOROCZNE – HISTORIA I WSPOŁCZESNOŚĆ
Zwyczaje i obrzędy doroczne uzewnętrzniały się poprzez powielanie szczególnych wzorów zachowań okazjonalnych, zakodowanych w tradycyjnym przekazie.
Były ważnym czynnikiem integrującym i wspomagającym poczucie tożsamości z rodzinnym środowiskiem społeczno – kulturowym.
W obecnym czasie wiele zwyczajów i obrzędów kultywuje się nadal, jednak są także i takie, które całkowicie zanikły.
Zwyczaje są ściśle związane z chrześcijańskim rokiem liturgicznym i stąd zwyczaje jesienno - zimowe skupiają się wokół świat Bożego Narodzenia, natomiast zwyczaje wiosenne zogniskowane są wokół Świat Wielkanocnych.
1. ADWENT – 4 tygodniowy okres przed Bożym Narodzeniem od św. Andrzeja do Wigilii Bożego Narodzenia, wówczas nie grano, nie śpiewano, chodzono codziennie na roratny – msza święta ku czci Najświętszej Maryi Panny ze świecami, obecnie również z lampionami. Ubierano się skromnie, poszczono, nie wolno również było robić w polu, co stosuje się i dzisiaj.
Dawniej nie grano już od dnia świętej Katarzyny ( 25 XI ), mówiono:
„ Św. Katarzyna skrzypce zamyka, a św. Andrzej potwierdza” W dzień św. Andrzeja (30 XI) nie było już zabaw, jedynie wróżby ( lanie wosku).Dzisiaj w dniu św. Andrzeja urządza się zabawy, ale tylko do północy.
Dzień Świętego Mikołaja (6 XII) był dawniej obchodzony bardzo skromnie, dzieci dostawały zeszyt lub ołówek, rzadko cukierki. Obecnie daje się dzieciom bogate prezenty.
Od świętej Łucji (13 XII) wróżono, jaka będzie pogoda na wszystkie kolejne miesiące nowego roku kalendarzowego np., „Jaka była pogoda Łuce – to taki będzie styczeń”. Do dzisiaj starsi ludzie w ten sposób przepowiadają pogodę.
W dniu św. Tomasza (21 XII) nie wolno było jeździć do lasu i ścinać drzewa, bo był on opiekunem lasów. Górale uznali go za patrona furmanów i szanują ten dzień do dziś, nie pracują w lesie.
2. GODNE ŚWIĘTA – ŚWIĘTA Bożego Narodzenia rozpoczyna wieczór wigilijny
( 24XII), a kończy dzień Trzech Króli (6 I).
W wigilię o północy rozpoczyna się PASTERKA. Górale ubierają się po góralsku, w kościele gra muzyka góralska i śpiewa się kolędy (góralskie).
Zaraz po pasterce rozpoczynały się PODŁAZY. Chłopcy chodzili do dziewcząt, odwiedzali je szczególnie wtedy, gdy mieli zamiary matrymonialne. Do dzisiaj PODŁAŹNIKI chodzą po domach, składają życzenia i goszczą się.
BOŻE NARODZENIE (25 XII) obchodzone jest z czcią i szacunkiem. Zarówno dawniej jak i dziś przestrzega się zwyczaju, że nie wolno wykonywać nawet najlżejszych prac w domu ( tylko te konieczne) ... „ nie wolno było zamiatać izby”, jak też odwiedzać się.
W ŚW. SZCZEPANA ( 26 XII) święcono owies, który dodawano do worka z owsem na wiosnę, gdy gazdowie mieli siać. W św. Szczepana wzajemnie się odwiedzano, sypano owsem i winszowano „ Na scynscie, na zdrowie na tyn święty Scepon, zeby się wom darzyła kapusta z grochem”.
KOLĘDNICY chodzili od drugiego dnia Świąt Bożego Narodzenia aż do Trzech Króli.
Był to i nadal jest zwyczaj należący do najbardziej widowiskowych przejawów tradycyjnej obrzędowości dorocznej.
Dawniej kolędowali tylko dorośli mężczyźni, obecnie kolędnicy to młodzież jak i dzieci chodzące z szopką: Anioł, Herod, Śmierć, Diabeł, Turek, Żyd, Dziad. Chodzono też z turoniem i gwiazdą lub z turoniem i góralskimi pasterzami. Chodzi też ksiądz z kolędą.
GODNE ŚWIETA kończy święto TRZECH KRÓLI (6 I). Dawniej chodzili w to święto KOLĘDNICY przebrani za TRZECH KRÓLI – mężczyźni. U nas ten zwyczaj się nie utrzymał. Szczególnym zwyczajem w tym dniu było dawniej świecenie jałowca, kredy i wody. Jałowiec służył do różnego rodzaju okadzeń zarówno ludzi chorych jak też i bydła. Obecnie nie stosuje się tego zwyczaju.
3 MIĘSOPUST tzw. KARNAWAŁ – u nas mówi się NIESOPUST trwa od GODNYCH ŚWIĄT DO OSTATKÓW - POPIELCA - czas zabawy, odwiedzania się, wesel.
Odbywały się POSIADY tj. „ baby przędły, chłopcy wełne cuchrali, gadali o strachach” – bez muzyki i POSIADY GRANE - z muzyką, śpiewem, tańcami. Odbywały się też PRUCKI – wspólne skubanie pierza przez kobiety i dziewczęta
( raz u jednych, raz u drugich) często połączone z gościną i muzyką. Obecnie PRUCKI również się organizuje z muzyką i tańcami, ale znacznie rzadziej niż dawniej, posiady organizuje m. in. Związek Podhalan.
ŚWIĘTO MATKI BOŻEJ GROMNICZNEJ (2 II) – nadal żywy zwyczaj święcenia dużych świec- gromnic. Zapala się je w domach w sytuacjach zagrożenia np. Podczas burzy z piorunami, co ma chronić domostwo od pożaru
( nieszczęścia).
4. WIELKI POST – przed ŚWIĘTAMI WIELKANOCNYMI.
W ŚRODĘ POPIELCOWĄ kończą się ostatnie zabawy, tańce. Przychodzi czas ciszy, wyrzeczeń i oczekiwania. Ludzie poszczą w środę popielcową podobnie jak i w WIELKI PIĄTEK , w kościele sypie się popiół na głowach wiernych.
W czwartą niedzielę WIELKIEGO POSTU - W NIEDZIELĘ BIAŁĄ dziewczynki z biednych rodzin chodziły ze „ ŚMIERZTECKĄ” – kukła zrobiona z gałganów lub w białej starej sukience na kiju. Przychodziły do domów i recytowały lub śpiewały:
„ Sła śmierztecka z miasta
Pon Jezus do miasta
Dziewczynki jom niesom
O jojecko prosom
Cobyście im dali
A nie załowali
Bo wom kukłe oskubimy
Pod nozeczki pościelimy
Bo nom zimno stoć”
Ludzie dawali im jajka, „kołoce” lub grosiki. Obecnie zwyczaj ten całkowicie zaniknął.
W NIEDZIELĘ PALMOWĄ święcono gałązki wierzbowe z baziami – BAZICKI, bardzo skromne związane sznurkiem lub wstążeczką. Na wiosnę, gdy gazdowie jechali po raz pierwszy orać, kładli bazie pod skibę, żeby był urodzaj. Obecnie starsze góralki święcą takie same skromne bazie, dzieci i młodzież przynoszą do kościoła bardziej zdobione palmy wstążeczkami, zielenią.
W WIELKI PIĄTEK – dawniej „górale myli się w źródlanej wodzie, bo było to dobre na różne choroby”, pościli podobnie jak i dziś. Kobiety sadziły rozsady kapusty i karpieli, „ bo wtedy był urodzaj”. Poza tym nic nie wolno było robić w polu. Ścinali jałowiec, by go poświęcić z pokarmami w WIELKĄ SOBOTĘ. Było to potrzebne do okadzania owiec przed redykiem, bydła i obejścia gospodarskiego, co „ chroniło przed nieszczęściem”.
WIELKA SOBOTA – odbywał się obrzęd święcenia wody i ognia. Przy kościele paliło się ognisko, górale przynosili huby na drucie, odpalali z ogniska i nieśli do domu i okadzali całe gospodarstwo. Obecnie zanikł ten zwyczaj, jednak woda świecona w Wielką Sobotę znajduje się w każdym domu i traktuje się ją z wielkim szacunkiem ( kropi się w razie choroby).
ŚWIĘCIELINA – pokarmy wielkanocne w koszykach pięknie ozdobionych mirtem... noszone są do świecenia w kościele: masło, sól, chrzan, jajka, kiełbasę, chleb. Nikt nie je „ święcieliny” w sobotę, dopiero w niedzielę, najpierw sól i chrzan. Resztki święconych pokarmów kładzie się pod skibę lub na grządki- „ na urodzaj”.( Najczęściej jajka barwiło się, gotując je w cebuli).
5. ŚWIĘTA WIELKANOCNE - WIELKA NIEDZIELA - ludzie idą ubrani po góralsku na REZUREKCJĘ, potem spożywają śniadanie wielkanocne – pokarmy poświęcone w Wielką Sobotę. Jest to święto rodzinne bardzo czczone. Nie wykonuje się nawet niewielkich prac domowych. Dawniej „nie zamiatano nawet izby”.
ŚMIGURZT – PONIEDZIAŁEK WIELKANOCNY
Podobnie jak dawniej i dzisiaj zwyczaj ten ochoczo się podtrzymuje, wzajemnie oblewają się woda i starsi, i młodsi. Jednak coraz częściej chłopcy kropią dziewczęta perfumami. Był tez zwyczaj chodzenia „ PO SMIGURZCIE”. Dzieci chodziły po domach i mówiły; „ Przyślimy tu po, smigurzcie, ale tyz nos nie opuście do koszycka, nom co wrzućcie” i zbierali przeważnie jedzenie. To tradycyjne polewanie się w drugi dzień świąt miało swój sens – chodziło o oczyszczenie duszy i przypomnienie, że woda jest konieczna do życia i zdrowia. Dzisiaj nie spotyka się tego zwyczaju.
6. ZIELONE ŚWIĄTKI ( V – VI) kościelne święto ZEŁSANIE DUCHA ŚWIĘTEGO. Zielone światki zamykają wiosenny cykl obrzędowy. Dawniej w sobotę ( przed Zielonymi Świętami) majono domy zielenią, modrzewiem, świerkiem, chłopcy stawiali dziewczynom „ krzoki”. Jeśli którejś nie lubili, stawiali ostrewkę albo „ dziada” – kukła ze starych portek, kapelusza, koszuli.
Dzisiaj domy mai się symbolicznie, zdarza się, że chłopcy stawiają „ dziada” starym pannom lub tym, których nie lubią. Podczas Zielonych Świąt robiono FAKŁY – z płatów kory smrekowej, w kształcie sakwy. Tu wrzucano żywicę i taką fakłę na kiju zapalano. Dzisiaj tego nie ma. Za to pali się ogniska, śpiewają, grają. Czasem się zdarzy jeszcze, że sławny gazda rozsypuje popiół z watry po polach, aby były obfite plony.
7. BOŻE CIAŁO I OKTAWA BOŻEGO CIAŁA ( V, VI) odbywa się procesje do czterech ołtarzy, górale w strojach góralskich, ołtarze ustrojone gałęziami. Starsi odłamują później te gałązki, wierząc, że kontakt z Bożym Ciałem ochroni ich przed żywiołami.
W OKTAWĘ BOŻEGO CIAŁA jeszcze dziś świeci się wianki z ziół, kwiatów i gałązek. Wianki te uchodzą za skuteczną ochronę od pożaru czy pioruna. Wiszą potem przed domem.
8. ŚWIĘTO MATKI BOŻEJ ZIELNEJ ( 15 VIII) ( WNIEBOWZIĘCIE NMP)
kobiety w tym dniu święcą ZIELE - wiązanki składające się z kłosów zbóż, jarzyny ( koper, liść kapusty, marchew z nacią - „ wszystkiego po kopce”,
kwiatów) z ogródka, ziół, pokrzyw, piołunu.
Poświęcone ZIELE służyło do okadzania w razie choroby bydła, przed pierwszym wypasem owiec lub w razie niebezpieczeństwa. Do dziś dnia okadzają.
9. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH, DZIEN ZADUSZNY ( 1,2 XI)
Powszechnym zwyczajem jest opłacanie w kościele parafialnym całorocznych wypominków za spokój dusz zmarłych z rodziny. Modlitwa i świeczki na grobach.
Materiały do konkursu przygotowały nauczycielki Zespołu Szkół w Leśnicy; Mariola Ziemianek, Celina Sordyl, Maria Dudek, Krystyna Kustwan, Renata Sproch.
Pracy tej nie należy traktować jako naukowej, ponieważ informacje nie są zaczerpnięte ze źródeł historycznych. Praca została napisana jako efekt wywiadów z mieszkańcami i doświadczeń własnych autorów.
LUDŹMIERZ
Szkoła Podstawowa w Ludźmierzu
1. HISTORIA MOJEJ MIEJSCOWOŚCI I PARAFII
Nazwa i tytuł mojej parafii.
Parafia Wniebowzięcia NMP w Ludźmierzu
Data utworzenia parafii.
1234 r.
Imiona i nazwiska księży, którzy pracowali i pracują w parafii.
Proboszczowie: (wcześniej parafię prowadzili Cystersi)
Od 1824-1881 (Ludźmierz należy do diecezji tarnowskiej)
• Ks. Andrzej Ciszek 1825 – 1838
• Ks. Marcin Kasprowicz 1838 – 1849
• Ks. Michał Słomka 1850 – 1881
1881r. ( Ludźmierz powraca do diecezji krakowskiej)
• Ks. Piotr Krawczyński 1881 – 1926
• Ks. Józef Stryrlski 1927 - 1958
• Ks. Leonard Harędziński 1959 – 1985
• Ks. Tadeusz Juchas 1985 - ...
Obecnie parafię prowadzi proboszcz ks. Tadeusz Juchas i dwóch księży wikariuszy:
ks. Wojciech Zahradnik i ks. Piotr Waligóra.
W parafii Ludźmierz wikariuszem był ks. St. Nowak obecnie arcybiskup Archidiecezji Częstochowskiej.
Obiekty sakralne w parafii.
Obecny neogotycki kościół został wzniesiony na miejscu starego drewnianego kościółka w latach 1869 – 1877. Przeniesiono do niego rokokowy ołtarz ze średniowieczną (około 1420 roku)
M. Boską Wniebowzięcia , która obecnie znajduje się w depozycie Muzeum Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i cudownym posągiem M. Boskiej z Dzieciątkiem (historycy sztuki określają wiek powstania około 1400 r.), organy z początku XVIII w., zabytkową chrzcielnicę z barokową nakrywka, sygnaturkę z XV w., dwa dzwony (jeden z 1506 i drugi 1795).
Zastałe zabrane przez hitlerowskie władze okupacyjne w 1942 r. Utrzymał się tylko jeden „wielki” bijący jak pisze K.P.Tetmajer „ Na Anioł Pański” zakupiony przez ks. P. Krawczyńskiego w 1904 r.
Arcydziełem po dwu figurach: M. Bożej z Dzieciątkiem i Niepokalanie Poczętej jest rzeźba Chrystusa Boleściwego powstała w latach 1430 – 1440.
Znajduje się w Muzeum Narodowym im. Szałayskich w Krakowie.
Księża, bracia i siostry zakonne pochodzące z parafii.
Śp. Ks. Jan Jachymiak z Krauszowa
Śp. Ks. Krzysztof Sojka z Krauszowa
Ks. Stanisław Ulman z Ludźmierza
Ks. Jan Borzęcki z Ludźmierza
Ks. Józef Gal z Długopola
Śp. Ks. Stanisław Czaja z Ludźmierza
Ks. Marek Łapczyński z Ludźmierza
Ks. Franciszek Czaja z Ludźmierza
s. Zofia Górz (felicjanka) z Długopola
s. Sancja Maria Panek (serafitka) z Ludźnierza
s. Maria Bukowska (Siostry Jana Chrzyciela) z Ludźmierza
s. Joanna Truty (urszulanka szara) z Ludźmierza
s. Samuela Komperda (serafitka) z Ludźmierza
Ważne wydarzenia i daty w historii i czasie obecnym parafii.
Ludzimierz, obecnie Ludźmierz uwarzany jest za najstarszą miejscowość na podhalu. Położony nad Czarnym Dunajcem i wpadającymi do niego potokami: Rogoźnikiem i Lepietnicą. Parafia obejmuje obecnie trzy wsie: Ludźmierz, Długopole, Krauszów ( Rogoźnik od 1971 jest samodzielną parafią).
1234 r. Czas rozbicia dzielnicowego. Książe Henryk Brodaty nadaje przywilej wojewodzie Krakowskiemu Teodorowi Gryficie zakładanie osad nad rzekami Biały i Czarny Dunajec, Rogoźnik, Lepietnica. Biskup krakowski zezwala wojewodzie na budowę kościoła w Ludźmierzu. Do pracy dusz pasterskiej i osadniczej wybrał Teodor zakon Cystersów, znanych z nowoczesnych metod uprawy roli.
Około 1245 r. Najazd Tatarów i zagrożenie ze strony zbójców, surowy klimat i ciągłe powodzie skłaniają zakon do przeniesienia klasztoru do Szczyrzyca ale dalej pełni obowiązki parafialne.
Około 1400 r. Powstaje figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem wykonana przez nieznanego artystę.
1776 r. Figura Matki Boskiej Ludźmierskiej przeniesiona z ołtarza bocznego do głównego.
1794 r. Rząd Austriacki odebrał Cystersom dobra klasztorne na terenie parafii.
1815 r. Dobra zakonne w Ludźmierzu zakupuje od skarbu austriackiego Emanuel Homolacs, właściciel zakopiańskich Kuźnic. Zmarł w 1830 roku w Ludźmierzu i tu został pochowany.
1824 r. Cystersi opuszczają parafię ludźmierską, która odtąd podlegać będzie biskupowi tarnowskiemu.
1869 – 1877 r. Na miejscu rozebranego starego kościoła drewnianego powstaje nowy, murowany Kościół neogotycki.
1881 r. Ludźmierz wraca do diecezji krakowskiej.
15. sierpień 1963 r. Prymas Polski Kardynał Stefan Wyszyński wieńczy cudowną figurę Matki Boskiej Ludźmierskiej koronami papieskimi.
1971 r. Rogoźnik zostaje samodzielną parafią.
8. czerwiec 1979 r. Papież Jan Paweł II odprawia na płycie lotniska w Nowym Targu Mszę Świętą. Na ołtarzu polowym umieszczona zostaje figura Gaździny Podhala.
26. wrzesień 1992 r. Prawykonanie „Nieszporów Ludźmierskich” w kościele w Ludźmierzu. Do słów Leszka Aleksandra Moczulskiego muzykę skomponował pochodzący z Nowego Targu Jan Kanty Pawluśkiewicz. Śpiewają znakomici soliści: H. Banaszak, Beata Rybotycka, Elżbieta Towarnicka, Grzegorz Turnau, Jacek Wójcicki, Zbigniew Wodecki. Solistom towarzyszy Młodzieżowa Orkiestra Filharmonii Krakowskiej pod dyrekcją Rafała Jacka Delekty i chór Organum Bogusława Grzybka.
4. październik 1992 r. Lech Wałęsa odwiedza sanktuarium w Ludźmierzu i Dom Związku Podhalan. Owocem wizyty był m.i. jego dar dla TOPR – u, nowy helikopter „Sokół”.
7. czerwca 1997 r. V pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Wizyta w Ludźmierzu.
2001 r. Sanktuarium w Ludźmierzu zostaje podniesione do godności Bazyliki Mniejszej.
• Każdego roku w Matkę Boska Siewną (8.09) górale dziękują Gaździnie Podhala za zbiory. Dożynkowy pochód wyrusza spod Domu Związku Podhalan do kościoła (Dożynki Podhalańskie).
• Juhasi i bacowie z Podtatrza dwa razy do roku na wiosnę i jesienią przybywają z owieczkami do Matki Boskiej Ludźmierskiej z prośbą i darami wdzięczności na końcu redyku owiec (Święto Bacowskie).
• Szczególnym przejawem czci Gaździny Podhala były i są odpusty w główne święta M. Boskiej. Najwięcej pielgrzymów ściąga odpust 15 sierpnia. Tu co roku nocą poprzedzającą odpust odbywa się Konkurs Poezji Religijnej.
Ważne wydarzenia, daty i osoby w historii i czasie obecnym miejscowości.
1827 r. Po zakupie ludźmierskich dóbr zakonnych Emanuel Homolacs, właściciel zakopiańskich Kuźnic zamieszkuje w dworze.
1859 r. Po śmierci E. Homolacsa (1830) majątek dworski Ludźmierza oraz grunty w Krauszowie i Rogoźniku nabywa Adolf Przerwa Tetmajer, późniejszy marszałek powiatu nowotarskiego i były uczestnik powstania listopadowego.
Tu w Ludźmierzu udzielał on schronienia uczestnikom powstania, gościł m.i. w latach 1872-1873 Seweryna Goszczyńskiego.
31.12.1861 r. Urodził się Włodzimierz przerwa Tetmajer przyrodni brat Kazimierza z pierwszego małżeństwa Adolfa Tetmajera i Leonii Rozprza – Krobickiej. Późniejszy malarz, działacz polityczny i społecznik.
12.02.1865 r. Urodził się pisarz i poeta, piewca podhala Kazimierz Przerwa Tetmajer, syn Adolfa Tetmajera i Julii Grabowskiej. Jest autorem ‘Legendy Tatr” i „Na skalnym Podhalu”, w którym tak m.i. opisuje swoje rodzinne strony: „U nas w Ludzmierzu było ślicznie dunajec szedł przez wieś popod sam dwór. Były ciche pola, kamieńce puste, wieczorem od torfowego ognia chmura dymu nad wsią, wielki dzwon na Anioł Pański; były rozlewiska wodne, odmęty spokojne, nieruchome, przeraźliwie głębokie i głuche; były moczary koła i obłędy wodne i torfowiska przepastne, karłowatą sosną zarosły(...)”
1878 –1882 r. Tetmajerowie sprzedają dobra dworskie i przenoszą się do krakowa. Posesja, na której stal dwór nabył żyd Aron Mendel.
1901 r. Z rąk żydowskich zakupił posesję góral z Czerwiennego, Jan Krupa. Odtąd pozostaje on w rękach rodziny Krupów.
1903 – 1910 r. Powstaje zbiór opowieści „Na skalnym Podhalu”, w którym znajdują się liczne wzmianki świadczące o kulcie M. B. Ludźmierskiej, m.i. w opowiadaniu „Jak się Józef Śmać pojechoł wysłuchać”, „O Zosi Walcakównej, „Ku niebu”.
Grudzień 1943 r. Gorący patriota, członek tajnej organizacji zbrojnego oporu przeciw okupantowi ZWZ-AK Władysław Borzęcki zostaje powieszony na lipie przed kościołem w Ludźmierzu a członkowie organizacji ludźmierzanie: Jan Borzęcki, Albin Skawski, Józef Szczęch, i Franciszek Turza zostają rozstrzelani na cmentarzu w Krościenku w lutym 1944 r. i tam pochowani.
1966 r. W 100 rocznicę urodzin K. P. Tetmajera oddział zw. Podhalan z Ludzmierza postawił w środku wsi granitowy głaz ku czci Poety, ściągnięty z tatrzańskiej Suchej Wody.
1975 r. W czynie społecznym z inicjatywy i niezmiernego wysiłku St. Krupy prezesa oddziału Związku Podhalan i jego żony Olgi powstał Dom Podhalański im. K. P. Tetmajera i Władysława Orkana. St. Krupa był animatorem kultury regionalnej i redaktorem naczelnym „Podhalanki”. Założył Oddział Związku Podhalan w Ludźmierzu, przy którym powołał do życia zespół regionalny „Podhalnie” obchodzący w tym roku 40 – lecie istnienia.
13.04.1986 r. Sprowadzenie prochów K. P. Tetmajera z Powązek do Ludźmierza, a następnie 15.06.1986 r. z Ludźmierza na Cmentarz Zasłużonych w Zakopanem.
2. ROLA TRADYCJI I KULTURY LUDOWEJ W MOIM REGIONIE.
W Ludźmierzu pielęgnuje się i troszczy o dziedzictwo kulturowe. Dzieci naszej szkoły uczą się tańca góralskiego i pieśni regionalnych w zespole „Podhalanie” działającym przy Domu Kultury im. K. P. Tetmajera i Wł. Orkana. Folklor muzyczny i taneczny kultywowany jest przez pokolenie starsze i młodsze. Kapela góralska uświetnia różne uroczystości kościelne i świeckie. Stroje regionalne egzystują w zespole regionalnym jak i z okazji większych świąt, odpustów, uroczystości kulturalnych i świąt rodzinnych. Strój podhalański na nowo odżywa. Obserwuje się coraz więcej dzieci i dorosłych w regionalnych strojach.
Ludźmierz jest ważnym ośrodkiem ruchu regionalnego. Tu odbywają się zjazdy Zw. Podhalan, wystawy twórców ludowych (malarstwo na szkle, rzeźby), konkursy twórczości K. P. Tetmajera organizowany przez Gimnazjum nr. 2 w Ludźmierzu i wiele innych imprez kulturalnych. Sanktuarium Maryjne jest nieustanną inspiracją dla poetów, kompozytorów , malarzy. Repliki m. B. Ludźmierskiej rozchodzą się po całym Podhalu i świecie. Tu odbywa się się Konkurs Poezji Regionalnej – prezentowane są wiersze także gwarą. W Ludźmierzu maja miejsce Dożynki Podhalańskie. W M. B. Siewną 9.09. Kolorowy dożynkowy pochód w regionalnych strojach rusza z pod Domu Podhalan do kościoła. Bacowie i juhasi z owcami przybywają dwa razy w roku do M. Boskiej i po błogosławieństwie rusza redyk. Ludźmierzanie są silnie związani z regionem. Emigrując do USA spotykają się i pielęgnują tradycje w Kole Związku Podhalan. W Chicago działa też Klub Parafii Ludźmierz im. M. B. Królowej Podhala. Nasi uczniowie ciągle znajdują się w wirze imprez kulturalno – religijnych. Sami uczestniczą w nich prezentując folklor przy różnych uroczystościach także szkolnych m.i. jasełka, biorą aktywny udział w Parafialnym konkursie Kolęd i Pastorałek, wykonując ich często po góralsku.
Poprzez pielęgnowanie tradycji i kultury ludźmierskie dzieci poznają swoje najbliższe środowisko, angażują się w tworzenie swojej Małej Ojczyzny, przy jednoczesnym otwarciu na wartości kultury europejskiej. Zdobywają wiedzę dotyczącą sławnych ludzi, związanych z Ludźmierzem i okolicą, przeszłością, zwyczajami, tradycją, ucząc się przy tym szacunku do tradycji i pracy innych dawnych i obecnych pokoleń. Dzieci mają zaszczepioną wrażliwość estetyczną moralną są bardziej otwarte, tolerancyjnie nastawione na rozumienie różnych kultur ludzkich, bardziej chętne do współdziałania, współpracy, nabywają umiejętności interpersonalnych.
Gimnazjum w Leśnicy
POŁOŻENIE I HISTORIA WSI
Wsie Groń - Leśnica leżą w dolinie potoku Leśnicy, który dzieli wieś na dwie części; Groń leżący po wschodniej stronie rzeki i na Leśnicę znajdującą się po zachodniej stronie rzeki. Potok ten wypływa w Gliczarowie Górnym, płynie doliną, a następnie przez Gronków i w Ostrowsku wpada do Dunajca. Wsie leżą na wysokości 710 m n.p.m. Od południa zamyka je Pogórze Gliczarowskie.
Droga prowadząca przez wsie krzyżuje się we wsi Gronków z szosą prowadzącą z Bukowiny do Nowego Targu i Boru. Od ostatniego przystanku do Nowego Targu odległość wynosi 15 km, a do Bukowiny 4 km.
Miejscowości prawdopodobnie istniały już w XVI wieku - były to czasy Pieniążków ( starostów nowotarskich), za panowania, których powstało wiele wsi podhalańskich. Nazwa Leśnica pochodzi od lesistego terenu.
W 1769 r. Austria oderwała od Polski starostwo spiskie, a w 1770 ( w rok później) starostwo nowotarskie, czorsztyńskie i znaczną cześć Sądecczyzny. Po pierwszym rozbiorze została utworzona odrębna prowincja - Galicja. I właśnie Leśnica znalazła się pod panowaniem Monarchii Habsburskiej.
Od 1973 r. Groń – Leśnica administracyjnie należą do gminy Bukowina Tatrzańska, a po nowym podziale administracyjnym do - powiatu tatrzańskiego.
1. NAZWA I TYTUŁ PARAFII
Parafia Rzymsko – Katolicka pod wezwaniem św. Jacka (Groń ul. Jana Pawła II 10, 34- 406 Leśnica)
Święty Jacek jest patronem parafii w Groniu. Odpust parafialny przypada na 17 sierpnia. Polskie imię Jacek wywodzi się od łacińskiego imienia Hiacyntus
( Hiacynt)
Święty Jacek urodził się w miejscowości Kamień na Ziemi Opolskiej. Pochodził z rodu szlacheckiego ( rycerskiego) i był krewnym biskupa Odrowąża. Nie znamy dokładnie daty urodzenia Świętego. Przyjmuje się jako prawdopodobny rok 1200.
Duży wpływ na dalszą działalność misyjną św. Jacka miał krakowski Iwo, Odrowąż, który wysłał kanonika Jacka i Czesława ( 1220 - 1221) do św. Dominika. Po krótkim pobycie w klasztorze rzymskim św. Sabiny, św. Dominik obłóczył obu kandydatów. Po śmierci św. Dominika jego następcą został bł. Jordan z Saksonii, w 1222 r. wysłał obu Polaków do kraju, by zakładali nowe placówki zakonu.
Misję zakładania klasztorów dominikanów św. Jacek spełniał całe życie. Najpierw powstał klasztor w Krakowie. Następnie św. Jacek udał się na północ na Pomorze i Ruś. Postały konwenty w Gdańsku, w Chełmie, w Elblągu, Toruniu, w Rydze, w Doparcie i w Królewcu, również w Kijowie, w Księstwie Suzalskim pod Moskwą oraz w Haliczu. Dalsza działalność św. Jacka przerwała śmierć w 1257 r. Po dłuższej chorobie zmarł w Krakowie.
Papież Marcin V w roku 1457 zezwolił na obchodzenie święta św. Jacka w prowincji opolskiej.
Papież Klemens VIII ustanowił dzień 17 sierpnia na jego święto. Święty Jacek jest dziś głównym patronem diecezji katowickiej i opolskiej.
Ikonografia najczęściej przedstawia św. Jacka z monstrancją czy też kustodią ( kustodia - zespół klasztorów podlegających zwierzchnictwu kustosza)
W ręku i z figurą Matki Bożej w drugiej ręce. Legenda, bowiem głosi, że kiedy św. Jacek musiał uciekać przed Tatarami z Kijowa, zabrał ze sobą Najświętszą Eucharystię, by Jej nie narazić na zniewagi. Wtedy miał usłyszeć głos idący z figury: „ Jacku zabierasz Syna, a zostawiasz Matkę”. Kiedy zaś Święty dał do zrozumienia, że kamiennej figury nie udźwignie, Matka Boża miała go zapewnić, że nie będzie taka ciężka”.
W kościele dominikanów w Krakowie pokazują dużą kamienną statuę jako
„ Matkę Bożą Jackową”.
( Na podstawie książki „ Święci na każdy dzień”
ks. Wincentego Zaleskiego )
2. DATA UTWORZENIA PARAFII
HISTORIA BUDOWY KOŚCIOŁA ŚW. JACKA W GRONIU
Wioski Groń i Leśnica położone są po obu stronach potoku Leśnica.
Leśnica należała do parafii Szaflary, a Groń do Białki Tatrzańskiej. Wyprawy do kościoła były bardzo męczące. Leśniczanie chodzili przez Bór, a Gronianie przez „wierchy”. Ludzie, idąc przez lasy, polne drogi, ściągali buty i nieśli je w ręku, aby ich nie zniszczyć. Zakładali je dopiero przed kościołem.
Budowa kościoła we wsi była sprawą konieczną. Zanim powstał kościół,
mieszkańcy modlili się w kaplicy, była ona jednak zbyt mała i nie mogli się pomieścić. Znajdowała się ona w Leśnicy w starej remizie ( dziś znajduje się tu Wiejski Dom Kultury).
Dawniej w budynku starej remizy była na parterze poczta, a na piętrze biura Gromadzkiej Rady Narodowej ( do 1973 r.) Po przeniesieniu gminy do Bukowiny Tatrzańskiej piętro zajęła Gromadzka Biblioteka Publiczna ( wcześniej była w domu prywatnym u rodziny Mąków „ Górnioków” , którzy obecnie przebywają w USA ).
W 1998 r. wyremontowano część parteru ( dawniej garaż na wóz strażacki) na Izbę Regionalną poświęconą w tym samym roku i przekazano na działalność Oddziału Związku Podhalan Groń – Leśnica oraz zespołów góralskich działających na terenie Gronia i Leśnicy: Dziecięcego Zespołu Góralskiego „ Zawaternik” i Zespołu Góralskiego „ Ślebodni”. Tutaj odbywają się próby zespołów, posiady góralskie, spotkania i imprezy organizowane dla dzieci i młodzieży np. cykliczna impreza o charakterze profilaktycznym p. h. „ Baw się z Zawaternikiem trzeźwo i zdrowo”.
Jedno pomieszczenie na piętrze ( obok biblioteki) wyremontowane zostało przez Oddział Związku Podhalan Groń – Leśnica własnymi środkami finansowymi. Izbę uroczyście otwarto i poświęcono w 2001 r. jako siedzibę Związku Podhalan Oddziału Groń - Leśnica.
Do tej pory nie jest uregulowane prawo własności parceli i nie można uzyskać dotacji z budżetu gminy na całkowity remont budynku. Remont jest konieczny.
Nabożeństwa odprawiał raz ksiądz z Białki, a raz z Szaflar. Nie chciano jednak utworzyć nowej parafii. Po wielu dyskusjach i zmaganiach podjęto decyzję o budowie kościoła. Trzech gospodarzy ofiarowało plac, gdzie obecnie stoi kościół.
Pierwsze plany wykonał inż. Kotański z Zakopanego, lecz zostały odrzucone. Drugi plan przygotował inż. Tadeusz Brzoza, architekt powiatowy w Nowym Targu, i ten został przyjęty przez kurię i władze. 15 kwietnia 1953 r. zaczęto prace przygotowawcze. Ciosano drewno, Stanisław Jarząbek wytyczył fundament pod prezbiterium, kościół, kaplicę i pod wieżę.
Przy budowie kościoła pomagali wszyscy parafianie. Powstała piękna drewniana świątynia w stylu góralskim. Pod koniec sierpnia przed poświęceniem pokryto dach kościoła. Kościół otrzymał patrona – Św. Jacka Odrowąża. Poświęcenie odbyło się 21 sierpnia 1953 r.
W 1958 r. proboszcz z Szaflar poświęcił cmentarz, co oznaczało, że Groń i Leśnica odłączyły się od parafii Szaflary i Białka Tatrzańska.
Pierwszym proboszczem w Groniu był ks. Józef Pędziwiatr. Pierwszego bierzmowania udzielił biskup Karol Wojtyła. Pierwszy chrzest w kościele w Groniu przyjęła Krystyna Tomala. Pierwszy ślub otrzymał Bronisław Wilczek, żeniąc się w św. Szczepana. Pierwszym pochowanym na nowym cmentarzu był Józef Łukaszczyk z Gronia, a z Leśnicy Franciszek Bafia.
Obecny proboszcz ks. Stanisław Pająk ze składek Polonii i parafian rozpoczął budowę kaplicy cmentarnej.
W sierpniu odbył się jubileusz 50 – lecia parafii.
( Opis kościoła - patrz informacje dotyczące Gronia )
3. KSIĘŻA, KTÓRZY PRACOWALI I KTÓRZY PRACUJĄ W PARAFII
1. Śp. Ks. Prob. Józef Pędziwiatr – pochowany na cmentarzu w Dziekanowicach.
2. Śp., Ks. Franciszek Kuźma – pochowany na cmentarzu w Andrychowie.
3. Ks., Prob. Józef Szczypka – pochowany na cmentarzu w Groniu.
4. Ks. Stanisław Bajer
5. Ks. Eugeniusz Wątorski
6. Ks. Erwin Kliś
7. Ks. Stanisław Marszałek
8. Ks. Stanisław Kostecki
9. Ks. Prob. Stanisław Pająk ( od 2001 r. )
4. OBIEKTY SAKRALNE W PARAFII ( ZABYTKOWE OŁTARZE, OBRAZY, FIGURY, KRZYŻE, KAPLICZKI)
Kościółek na Janiołowym Wierchu.
Kapliczka Matki Bożej przy ul. Wspólnej, założona przez p. Helenę Sądelską. Figura liczy sobie 15 lat ( odnowiona w 1998 r ).
Kapliczka przedstawiająca postać Matki Bożej przy ul. Polnej, założona przez
p. Janinę Budz.
Kapliczka w ścianie domu przedstawiająca postać Matki Bożej ul. Muchówka 54 z 1938 r. założona przez Piotra Muchę.
Kapliczka przy ul. Muchówka 5 Matki Bożej założona przez p. Marię Waliczek w 1994 r.
Figura Matki Bożej przy ul. Gronkowskiej 44 ustawiona w 1952 r. przez Andrzeja Polańskiego.
Kapliczka Pana Jezusa przy ul. Gronkowskiej założona przez p. Bronisława Tomalę prawie 50 lat temu.
Kapliczka przy ul. Muchówka, ufundowana przez p. Franciszkę Mędlak w 1958 r. po śmierci męża.
Dom Rekolekcyjny Ruch Światło - Życie Archidiecezji Krakowskiej pod wezwaniem Jana Pawła II, założony przez księdza Kazimierza Jancarza przy ul. Piekarzówka 135.
Kapliczka powieszona na drzewie naprzeciwko domu przy ul. Gile 18 przedstawiająca Jezusa na Krzyżu.
Kapliczka przedstawiająca postać Matki Bożej – zbudował ją Jan Rychtarczyk około 12 lat temu
Kapliczka przy ul. Jana Kazimierza 22 przedstawiająca postać Matki Bożej.
Kapliczka przedstawiająca postać Matki Bożej - wykonana przez Czesława i Stanisława Gil – około 16 lat temu.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 41 przedstawiająca postać Pana Jezusa - zbudowana przez Franciszka Bafię około 60 lat temu.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 36 a przestawiająca Pana Jezusa na Krzyżu – zbudowana koło 50 lat temu.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 30 przedstawiająca postać Matki Bożej.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 16 przedstawiająca postać Matki Bożej.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 10 przedstawiająca postać Matki Bożej – zbudowana przez Jana Bafię około 7 lat temu.
Kapliczka przy ul. Szkolnej 8 przedstawiająca postać Matki Bożej – zbudowana około 70 lat temu.
Kapliczka - Groń – Kobylarzówka z 1776 r. , która wg legendy „ idzie” w kierunku Trybsza. Kiedy dojdzie do drogi, będzie koniec świata.
5. KSIĘŻA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE
POCHODZĄCE Z PARAFII
KSIĘŻA – ks. Andrzej Gil, ks. Józef Gil, Ks. Józef Furczoń, ks. Stanisław Furczoń, ks. Kazimierz Szarek, ks. Jan Mucha, ks. Władysław Podhalański,
ks. Andrzej Łaś.
SIOSTRY ZAKONNE – s. Aniela Gil, s. Maria Mucha, s. Anna Mucha.
6.,7. WAŻNE WYDARZENIA, DATY I OSOBY
W HISTORII MIEJSCOWOŚCI I W DNIU OBECNYM
OŚRODEK ZDROWIA GROŃ – LESNICA
Ośrodek Zdrowia w Groniu – Leśnicy istnieje 37 lat. Powstał 1 listopada 1964 roku w domu prywatnym p. Władysława Mąki – sołtysa wsi. W Ośrodku znajdował się punkt apteczny, gabinet stomatologiczny i lekarski. W 1975 roku przeniesiono go do domu p. Jadwigi Budz w Groniu . W obydwu domach było bardzo ciasno, zatem mieszkańcy przyczynili się do wybudowania Ośrodka Zdrowia, który został otwarty 25 września 1993 roku. „ Gaździną” została Teresa Łabuźińska i tak jest do dziś. W w/w budynku mieści się jeszcze sklep ogólnospożywczy i centrala telefoniczna.
SZKOŁA PODSTAWOWA W LEŚNICY
Patrząc na dzisiejszy budynek Zespołu Szkół w Leśnicy, który powstał w latach 1968 –1972, trzeba pamiętać, że południowe skrzydło zbudowano na bazie budynku z roku 1911. Od tego, bowiem roku Szkoła Ludowa 1 klasowa mieszana w Kraju Galicji zaczęła funkcjonować we własnym budynku. Do szkoły wchodziło się wejściem frontowym, z którego korzystali tylko uczniowie. W budynku była jedna izba o długości 8.50 m., szerokości 5. 70 m. i wysokości 3.70 m. z trzema oknami wychodzącymi na południe, jeden korytarz. W sieni znajdowała się mała umywalka. Ciekawostką jest, że w klasie była jedna spluwaczka i jeden kosz do papierów. Nie było rolet ani zasłon. Wyposażenie stanowiły ciepłomierz, tablica, stół na stopniu, jeden piec. Ławki były drewniane czteroosobowe, podłoga drewniana sosnowa. O czystość sali szkolnej dbano w ten sposób, że „codziennie po nauce zamiatano, rano ścierano prochy a co miesiąc się odkurzało” ( np. w 1928 r. robił to Jan Mąka z dziećmi).
Koło budynku znajdował się dziedziniec trawnikowy, z którego dzieci mogły korzystać bez przeszkód. Był też ogród , 8 metrów od ustępów z 2 sedesami, oraz głęboka przykryta studnia z pompą.
Lokalu też czasami używano na odczyty albo na wykłady dla ludności.
Z czasem budynek, a właściwie klasa, nie wystarczała do pomieszczenia wszystkich uczniów, dlatego np. w roku szkolnym 1928 / 29 wynajęto izbę u Józefa Pająka o długości 4. 50 m., szerokości 4. 50 m. wysokości 2. 50 m z 2 oknami południowymi wychodzącymi na dziedziniec.
Warto też na podstawie dostępnych źródeł przytoczyć nazwy szkoły i przynależność administracyjną w latach 1907 – 1931.
Rok szkolny
Nazwa szkoły
Przynależność
administracyjna
1907/08
1908/09 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana w Leśnicy. Brak zapisów w księgach
1909/10
1910/11 Szkoła ludowa jednoklasowa w Leśnicy. Kraj Galicja. Okręg szkolny w Nowym Targu
1911/12
1912/13 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana pospolita. Kraj Galicja. Okręg szkolny w Nowym Targu
1913/14 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana w Leśnicy. Kraj Galicja. Okręg szkolny w Nowym Targu
1914/15
1915/16 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana w Leśnicy. Okręg szkolny nowotarski
Nowy Targ
1916/17 Kraj Galicja. Okręg szkolny w Nowym Targu. Okręg szkolny nowotarski
Nowy Targ
1917/18
1918/19
1919/20
1920/21 Szkoła ludowa jednoklasowa mieszana w Leśnicy. Okręg szkolny nowotarski
Nowy Targ
1921/22
1922/23
1923/24 Szkoła Powszechna jednoklasowa w Leśnicy. Rzeczpospolita Polska
Powiat Nowy Targ
1924/25 Szkoła Powszechna jednoklasowa w Leśnicy. Okręg szkolny krakowski
1925/26 Szkoła Powszechna jednoklasowa mieszana.
Okręg szkolny Nowy Targ
1926/27
1927/28
1928/29
1919/30 Szkoła Powszechna dwuklasowa im. Św. Stanisława Kostki w Leśnicy. Kuratorium okręgu Szkolnego w Krakowie
Powiat Nowy Targ
1930/1931 2 klasowa Publiczna Szkoła Powszechna im. Św. Stanisława Kostki w Leśnicy. Rzeczpospolita Polska
Powiat Nowy Targ
Obecnie od reformy oświaty nazwa szkoły brzmi: Zespół Szkół w Leśnicy -Szkoła Podstawowa i Gimnazjum, i podlega pod Kuratorium Oświaty w Krakowie, Oddział w Nowym Targu. Administracyjnie należy do gminy Bukowina Tatrzańska i powiatu tatrzańskiego.
Posiadając źródła mówiące o historii szkoły w Leśnicy, nie sposób pominąć wiadomości dotyczących nauczanych przedmiotów i skali ocen.
Oto przedmioty nauczania w latach 1910 – 1918; religia, czytanie, pisanie, język polski, rachunki w połączeniu z nauką o formach geometrycznych, śpiew.
A tak przedstawiała się skala ocen z nauczanych przedmiotów i z zachowania: chwalebne, zadawalające, odpowiednie, mniej odpowiednie, nieodpowiednie, pilności; wytrwała, zadawalająca, dostateczna, niejednostajna, mała.
Natomiast w latach 1927 – 1929 nauczane przedmioty to; religia, język polski, rachunki z geometrią, rysunki, roboty ręczne, śpiew, ćwiczenia cielesne Skala stopni ze sprawowania; bardzo dobry, dobry, odpowiedni, nieodpowiedni, z nauki przedmiotów bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny, wynik ogólny; bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny.
Od 1939 r. do 1952 r. istnieje luka w informacjach na temat działalności szkoły, ponieważ brakuje ksiąg i kronik, które stanowią cenne źródło wiadomości związanych z działalnością szkoły.
W 1952 r. stan szkoły był opłakany. Szkoła posiadała cztery sale lekcyjne, w których panowała niska temperatura, z dziurawych pieców dym wydostawał się do klas. Cześć okien nie miała szyb, a obejście szkoły było zaniedbane.
Ówczesny kierownik szkoły, Edward Zarębski rozpoczął prace związane z uporządkowaniem obejścia szkoły, gromadził materiał na nowy płot.
W 1953 r. nauczyciele rozpoczęli walkę o frekwencję uczniów i wyeliminowanie drugoroczności. Działka szkolna została otoczona płotem.
Od 1956 r. czyniono starania o elektryfikację wsi. Prąd do szkoły został doprowadzony w 1958 r., a we wrześniu w szkole zabłysło światło po raz pierwszy. Na przełomie 1960/61 r. odnowiony został stary budynek szkoły. Szkoła otrzymała pomoce naukowe. Zostały również wymienione wszystkie podłogi, w budynku nauczycielskim nowy fundament, na piętrze wykończono jeden pokój mieszalny. W 1962 r. oddano do użytku drugi pokój mieszkalny w budynku nauczycielskim. Odnowiony został budynek szkolny i nauczycielski.
W październiku 1964 r. szkoła otrzymała telewizor, jako nagrodę za zbiórkę na Społeczny Fundusz Budowy Szkół oraz zakupiony został projektor filmowy. W szkole 12 października 1965 r. zadzwonił po raz pierwszy telefon.
W 1956 r. został powołany do życia Komitet Wykupu Parceli Budowlanej pod nową szkołę
W 1966 r. szkoła otrzymała podziękowanie za obserwację hydrologiczną studni w latach 1964- 65. Materiały z tej obserwacji stanowiły cenne informacje dla prac naukowych prowadzonych na terenie Podhala przez Katedrę Hydrologii Uniwersytetu Warszawskiego.
W roku szkolnym 1966/67 został wprowadzony 8 klasowy system nauczania. W tym roku szkoła wygrała konkurs na najlepsze lodowisko wybudowane w czynie społecznym w województwie krakowskim. Szkoła posiadała 4 sale lekcyjne, a 3 były wynajmowane, pracownię techniczną, działkę przyrodniczą i podwórko do ćwiczeń na świeżym powietrzu. Wybudowano skocznię do ćwiczeń lekkoatletycznych i wynajęto plac pod boisko do piłki ręcznej od pani Zofii Szewczyk. W roku następnym wykupiono 20 arów pod boisko, które już wcześniej istniało, oświetlone zostało lodowisko.
W 1968 r. powołany został Komitet Budowy Szkoły Podstawowej w Leśnicy. W skład Komitetu weszły następujące osoby; Andrzej Kalata – kierownik szkoły. Józef Rzadkosz – przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego, Józef Marek – członek Komitetu Rodzicielskiego, Stanisław Liptak- przewodniczący GRN w Groniu, Stanisław Mąka – sołtys wsi Groń. Na wniosek Komitetu Budowy Szkoły Podstawowej w Leśnicy, Wydział Oświaty włączył rozbudowę szkoły do planu na rok 1969.
Mieszkańcy Leśnicy wykonali czyn społeczny na kwotę 204 tyś. zł. W ramach tych prac dostarczono 150 m³ kamienia, 80 m 3 drewna oraz przygotowano wykop pod nowe skrzydło. Wiosną 1969 r. przystąpiono do dalszych prac, wykonano mury piwniczne i płytę. Plan rozbudowy szkoły przebiegał w dwóch etapach. Pierwszy etap obejmował dobudowę do starego budynku. Drugi etap stanowiła rozbudowa piętra na budynku starym.
W szkole nadal panowały trudne warunki lokalowe. W czasie rozbudowy, a właściwie budowy nowego piętrowego budynku, lekcje odbywały się w wynajętych pomieszczeniach ( było ich 6) tj. u Stanisława Furczonia „ Madziara” – 2 izby, na grapie ( stary drewniany góralski dom, ogrzewany piecami ) u „ Frani” 2 izby. U Jana Bafii, który był woźnym w szkole, a obecnie z cała rodzina mieszka w USA – 1 izba. U „ Bygi” Gała – 1 izba.
W budynku drewnianym, który w 1999 r. został sprzedany, a rozebrany i przewieziony w inne miejsce w październiku 2003 r., była 1 sala lekcyjna z lewej strony korytarza, kancelaria, oraz mieszkanie nauczyciela składające się z kuchni i 2 pokoi, na pięterku również były mieszkania dla nauczycieli. Na wiosnę w klasach trudno było utrzymać czystość z powodu błota, które znajdowało się wokół wynajętych pomieszczeń.
W 1970 r. przewodniczącym GRN został dotychczasowy kierownik szkoły Andrzej Kalata, obowiązki kierownika szkoły objęła jego żona, Maria Kalata. Po likwidacji GRN na stanowisko kierownika szkoły powrócił Andrzej Kalata. Pełnił funkcje do 1991 r., kiedy przeszedł na emeryturę.
Budowa szkoły, przerwana 20 IX 1969 r., została wznowiona 15 VI 1970 r. – skończono mury piętra. Prace ciesielskie wykonała grupa pana Józefa Rzadkosza. Blacha na dachu została położona przez Józefa Trybułę z Gronia – Kobylarzówki. Przed zimą założono rynny. W roku szkolnym1970/ 71 szkoła wygrała konkurs SKO w powiecie nowotarskim. W kolejnym roku szkolnym ustalono termin zakończenia budowy na czerwiec 1972 r., a tymczasem zostały wykonane wylewki w piwnicach, tynki w całym budynku, oszklono okna i drzwi. We wrześniu 1971 r. wykonano instalację wodno – kanalizacyjną i CO. Roboty zostały zakończone w kwietniu 1972 r. Prace porządkowe wokół szkoły wykonali mieszkańcy Gronia i Leśnicy w czynie społecznym oraz młodzież szkolna wraz z nauczycielami. Wybudowano również w czynie społecznym zbiornik na wodę. Wodę ze zbiornika pobierają do dnia dzisiejszego lokalni mieszkańcy i szkoła.
W 1972 r. dzieci i młodzież rozpoczęła naukę w nowym budynku. Było 6 sal i 2 klaso -) pracownie ( filologiczna i fizyczno – chemiczna).
W roku szkolnym 1972/73 po raz pierwszy w historii szkoły wszyscy uczniowie dostali się do szkół ponadpodstawowych. ( liceum – 2 , technikum – 2, ZSZ – 10, ZSR – 10 )
Szkoła nie otrzymała środków finansowych na wyposażenie. Dzięki koloniom ze Strzelec Opolskich, z Zakładów Wapienno - Cementowych w roku szkolnym 1976/ 77 ogrodzono teren szkoły, wykupiono parcelę pod boisko do kosza, wykonano nowe bandy na lodowisku. Dwa lata później wykonano remont budynku, odmalowano pomieszczenia szkolne.
Od 1999 r. po reformie oświatowej szkoła funkcjonuje jako Zespół Szkół Szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Leśnicy, dyrektorem jest mgr inż. Marek Piertrzak. Tak więc, w tym budynku, który przewidziany był na 8 klas szkoły podstawowej, uczą się gimnazjaliści i dzieci szkoły podstawowej. Pierwsze 3 lata połączonych szkół sprawiły, że budynek stał się za ciasny. Lekcje trwały do godz. 17. 35.
Sytuację poprawiło oddanie budynku parafialnego- salki katechetycznej na potrzeby uczniów z klas 0 – III.
SZKOŁA PODSTAWOWA W GRONIU
W 1890 r. zaczęto budować szkołę. Budynek „wystawiono” z funduszów gminnych i dzięki pomocy ludności miejscowej. Plac zakupiono od gospodarza Wojciecha Skiby. Szkołę oddano do użytku 1893 r.
Pierwszym nauczycielem była p. Helena Bielczykówna. W 1901 r. pracę rozpoczęła p. Helena Połomska, to ona ogrodziła szkołę i posadziła wokół niej drzewa, wybudowała studnię i piwnicę. W 1908 r. zwiększyła się liczba uczniów, więc pracę w szkole rozpoczęła druga nauczycielka p. Józefa Albińska.
W 1945 r. zainstalowano światło i rozbudowano półpiętro.
W 1946/47 było już siedem klas i 186 uczniów.
W latach 1973 – 78 dyrektorem szkoły była p. J. Rogalińska, dzięki niej szkoła zyskała blaszany dach.
W 1979 r. szkołę objął pan Tadeusz Wit, dokonał remontu całej szkoły i dobudował kolejne piętro.
W 1982 /83 szkołę poświęcił ks. Jan Mucha, rodak i były uczeń szkoły ( obecnie proboszcz w Denwer).
W latach 1991 – 2000 szkołą kierowała pani dyrektor Maria Jaskółka.
Od 2000 r. dyrektorem jest p. Danuta Książkiewicz – Tylka. Szkoła zyskała w ostatnim czasie salę komputerową, a 2003 r. nowe ogrodzenie wokół szkoły.
We wrześniu 2003 r. uroczyście zostało przywrócone szkole imię króla Jana Kazimierza.
OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W LEŚNICY
Ochotnicza Straż Pożarna powstała w 1940 r. Pierwszym komendantem, czyli „ naczelnikiem straży” został Andrzej Mąka. Drużyna strażacka liczyła 24 osoby ( dwie drużyny po 12 osób). W 1943 r. rozpoczęto budowę remizy na placu, który ofiarowała Aniela Budz. W 1947 r. remiza znajdowała się w surowym stanie wkrótce zdecydowano, że w budynku remizy będzie się mieścić tymczasowa kaplica, ponieważ we wsi nie było kościoła. Pierwsza msza święta została odprawiona w listopadzie 1951 r.
Po śmierci Andrzeja Mąki, nowym komendantem został Władysław Tomala, funkcję tę pełnił przez 21 lat. W 1965 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Funkcję komendanta objął Bronisław Lichaj i pełnił ją do 1968 r. Kolejnym komendantem był Jan Janik do 1972 r.
Do wyposażenia strażnicy należały wyłącznie ręczne pompy. Motopompa wówczas kosztowała „ aż 15 krów”. W czasach, gdy komendantem był Władysław Tomala, strażacy na świętego Floriana - patrona straży pożarne - uczestniczyli we mszy świętej, stali także przy grobie Pana Jezusa jako straż w Wielki Piątek, Sobotę, aż do Rezurekcji.
W 1988 r. powołany został Komitet Budowy Nowej Remizy w Leśnicy – Groniu. Przewodniczącym został Jan Łaś, skarbnikiem Franciszek Waliczek. Dwa lata później rozpoczęto budowę remizy, którą ukończona w 1993 r.
Dzięki pomocy zastępcy komendanta Szkoły Pożarniczej w Warszawie, Czesława Kośby, w 1994 r. OSP w Leśnicy – Groniu pozyskała samochód marki Star 244, wartość samochodu 65 tyś zł. Nieodpłatnie straż otrzymała motopompę P05 oraz agregat oświetleniowy. W 1998 r. dzięki współpracy z Centrum Naukowo – Badawczym Ochrony Przeciwpożarowej straż otrzymała samochód marki Żuk.
Wyposażenie straży pożarnej znacznie przyczyniło się do zwiększenia efektywności członków OSP oraz wpłynęło na poprawę gotowości bojowej jednostki.
Starania o zakup nowego ciężkiego samochodu o dużej pojemności wody trwały bardzo długo. Głównym powodem tych długotrwałych starań były trudności finansowe. Zakup nowego samochodu TATRA 815 nastąpił w 1999 r. Został on poświęcony 9. 09. 1999 r. OSP dysponuje piłą spalinową Huxwarna oraz Stil, sprzęt gaśnicy, drabinę aluminiową, agregatem oświetleniowym, pompą szlamową, samochód operacyjny Polonez Caro.
W 2000 r. została rozpoczęta rozbudowa remizy, dodatkową salę oddano w 2002 r., a ostatnio wykończono garaże.
Od 1991 r. komendantem jest Edward Pająk, a w służbie 34 strażaków.
W budynku straży mieści się również poczta. Na piętrze znajdują się dwie duże sale wykorzystywane na różne imprezy w tym; wesela, zebrania, wybory, występy, konkursy, akademie, odczyty itp.
ZWIĄZEK PODHALAN ODDZIAŁ GROŃ – LEŚNICA
Oddział założony został 27. 11. 1984 roku przez ówczesnego prezesa Zarządu Głównego Związku Podhalan Ś. p. Andrzeja Kudasika, a inicjatorami byli
Maria Dudek i Marian Bryja.
Oddział obejmuje swoją działalnością miejscowości Groń i Leśnicę, leżące po obydwu stronach potoku Leśnica.
Skład pierwszego Zarządu Oddziału przedstawia się następująco:
Prezes- Marian Bryja
Wiceprezes- Maria Dudek
Sekretarz- Józef Jerzy Dudek
Skarbnik- Jan Mucha
Prezesami w historii Oddziału byli:
Marian Bryja 1984-1989
Maria Dudek 1988-1992
Józef Waluś 1992-1995
Maria Dudek 1995-1998
Maria Dudek 1998-2001
Jan Łaś od 2001
Obecny skład Zarządu Oddziału:
prezes- Jan Łaś
wiceprezes- Maria Dudek
sekretarz- Józef Jerzy Dudek
skarbnik- Maria Trybuła
Celem działalności Oddziału jest ochrona duchowych i materialnych wartości kultury góralskiej, jej utrzymywanie i świadome przekazywanie młodemu pokoleniu.
Oddział organizuje:
- coroczne spotkania opłatkowe,
- posiady góralskie, na których prezentują się ludzie zaproszeni z regionu Podhala,
- pomaga w przeprowadzeniu Konkursu Gawędy, Recytacji i Tańca Solowego organizowanego corocznie w Groniu- Leśnicy.
Bierze udział i reprezentuje miejscowość w uroczystościach kościelnych, związkowych i regionalnych organizowanych przez Zarząd Główny Związku Podhalan i inne oddziały Związku Podhalan.
Przy Oddziale działa Zespół Góralski „ Ślebodni”, który wraz z Dziecięcym Zespołem Góralskim „ Zawaternik” bierze udział w życiu kulturalnym i kościelnym wsi. Oddział Związku Podhalan Groń – Leśnica objął nad zespołem „ Zawaternik” patronat merytoryczny.
Ważniejsze wydarzenia z działalności Oddziału
- 1998 – otwarcie izby regionalnej w Leśnicy – Groniu na potrzeby zespołów góralskich oraz Związku Podhalan.
- 1999 – uroczyste poświęcenie sztandaru Oddziału Związku Podhalan w Groniu – Leśnicy oraz jubileusz 15 – lecia istnienia Zespołu Góralskiego
„ Ślebodni”.
- 2000 – udział w I Światowym Zjeździe Górali Polskich.
- 2001 – uroczyste otwarcie i poświęcenie siedziby Związku Podhalan Oddział Groń – Leśnica z udziałem prezesa Zarządu Głównego Związku Podhalan Andrzeja Gąsienicy – Makowskiego.
- - uroczysty jubileusz z okazji 20 – lecia istnienia Zespołu Góralskiego
„ Zawaternik”.
ZESPOŁ GÓRALSKI „ ŚLEBODNI” Z GRONIA – LEŚNICY
Zespół został założony przez Mariana Bryję w 1984 roku przy Związku Podhalan Oddział Groń – Leśnica. Zespół prezentuje autentyczne tańce, śpiewy i muzykę górali podhalańskich.
Do znaczących osiągnięć zespołu można zaliczyć;
- I miejsce w konkursie śpiewu w Kazimierzu Wielkim w 1987 roku,
- I miejsce w konkursie tańca zbójnickiego na: Karnawale Góralskim w Bukowinie Tatrzańskiej w latach 1992, 1993, 1995, 1996, 1998 i II miejsce w 2002 roku,
- I miejsca w śpiewie na „ Sabałowych Bajaniach w Bukowinie Tatrzańskiej w latach 1994, 1995, 1997, 1998, 2000, 2001 oraz wielokrotnie I miejsca w konkursie gawędy,
- I miejsce - „ZŁOTA CIUPAGA” w kategorii zespołów autentycznych na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem w 1995 roku,
- I miejsce dla grupy śpiewaczej dziewcząt w VI Ogólnopolskim Festiwalu
„ Bukowskie Prezentacje Młodych” w Bukowsku w 2001 roku,
- I miejsce w XVII Ogólnopolskim Konkursie Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie w 2001 roku,
- Tytuł Laureata za „ Kultywowanie dziedzictwa kulturowego własnego regionu i artyzmu jego stylowej prezentacji” oraz nagroda Marszałka Województwa Lubuskiego w IX Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Tanecznych w Gorzowie Wielkopolskim w 2002 roku,
W latach 1985 – 1987 zespół występował na Węgrzech, w NRD, w Bułgarii, w Czechach i na Słowacji, a w 1995 roku w UHERSKIM HRADISTE w Czechach.
W 2001 roku brał udział w imprezie „ Folklorne Slavnosti” w Ździarze na Słowacji.
Zespół bierze udział w imprezach kulturalnych i uroczystościach kościelnych na terenie swojej miejscowości i Podhala.
Obecny skład „ Ślebodnych” to wychowankowie Dziecięcego Zespołu Góralskiego „ Zawaternik” oraz ludzie starsi. Przedział wiekowy zespołu 16 – 77 lat. Najstarsi członkowie zespołu to Agnieszka Trybuła – 77 lat oraz Stanisław Zarycki 72 lata, ciągle z werwą reprezentują Groń – Leśnicę.
Kierownikami zespołu byli:
Marian Bryja w latach 1984 – 1989
Jan Łaś w latach 1990 – 2000
Obecnie zespół prowadzą od marca 2000 roku Maria i Józef Dudkowie
Dziecięcy Zespół Góralski „ ZAWATERNIK”
Powstał w 1983 roku przy Szkole Podstawowej w Leśnicy – w gminie Bukowina Tatrzańska. Założycielem zespołu jest Maria Dudek. Obecnie w zajęciach grupy biorą udział dzieci i młodzież z Zespołu Szkół w Leśnicy i Szkoły Podstawowej w Groniu.
Nazwa „ Zawaternik” oznacza wiecznie tlący się w palenisku kawałek drewna, z którego dawniej rozdmuchiwano watrę.
Zespół prezentuje autentyczny taniec, śpiew i muzykę górali podhalańskich. Kultywuje rodzimą tradycję odkrywając piękno swojego regionu poprzez gwarę, taniec, śpiew, dawne zwyczaje i zabawy dziecięce.
Programy „ Zawaternika”:
„ To co nos ciesy, to zabawa i śpasy”, „ Psoty zwodziyjosa” „ Dzieci rade holofiom”, „ Radość zielonej polany”, „ Śmigurztniki”, „ Jasełka” oparte są na radosnych i spontanicznych zabawach dzieci przeplatanych śpiewem i tańcem góralskim.
„ Zawaternik” bierze udział w różnych konkursach, przeglądach i festiwalach folklorystycznych na terenie kraju zdobywając wiele najwyższych nagród za śpiew, gawędę, recytację, program zespołu.
Jest między innymi wielokrotnym laureatem I nagród na Gminnym Przeglądzie Dorobku Kulturalnego Dzieci i Młodzieży, Sabałowych Bajaniach w Bukowinie Tatrzańskiej,
„Przeziyracce Młodych Tonecników i Śpiywoków Góralskich” w gminie Czarny Dunajec,
„Jesieni Tatrzańskiej w Zakopanem,
„Konkursie, Śpiywoków i Tonecników” w Białym Dunajcu i wielu innych odbywających się na terenie Podhala.
Programy zespołu zdobyły uznanie na:
- Karpackim Festiwalu Dziecięcych Zespołów Regionalnych w Rabce w latach 1987, 1990, 1994, 1998, 2000.
- „ Święcie Dzieci Gór” – Międzynarodowym Festiwalu Zespołów Regionalnych w Nowym Sączu w latach 1995 i 1996.
- Ogólnopolskim Festiwalu Kolęd i Pastorałek w Będzinie- II nagroda w 2000 roku.
- IV Międzynarodowym Dziecięcym Festiwalu Folkloru w Zielonej Górze 1998 roku, gdzie zespół otrzymał nagrodę za „ Wybitne wartości etnograficzne i artystyczne widowiska oraz bogactwo jego formy scenicznej”.
- VI Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Tanecznych – Dzieci i Młodzieży Szkolnej – Gorzów’ 99 zdobywając TYTUŁ LAUREATA za „ Wybitne wartości artystyczne prezentacji dziedzictwa kulturowego” oraz NAGRODĘ GŁÓWNĄ- wytypowanie na ŚWIATOWY FESTIWAL CIOFF w Zielonej Górze.
- V Międzynarodowym Festiwalu Folkloru w Zielonej Górze 1999, gdzie
otrzymał nagrodę główną za „ WYSOKIE WARTOŚCI KULTUROWE I
ARTYSTYCZNE WIDOWISKA”.
- III FESTIWALU PIOSENKI WARTOŚCIOWEJ w Krakowie w 2001 roku.
- Wojewódzkim Przeglądzie Zespołów Folklorystycznych w Kościerzynie na Kaszubach.
- VI Ogólnopolskich Spotkaniach Zespołów Artystycznych Mniejszości Narodowych i Etnicznych „ Źródło 2002” w Dobrodzieniu.
„ Zawaternik” prezentował się również na międzynarodowych festiwalach folklorystycznych za granicą: na Słowacji, w Czechach, na Litwie.
50 Międzynarodowym Festiwalu EISTEDDFOD W LLANGOLLEN w Wielkiej Brytanii w 1996 roku gdzie w konkursie tańca zdobył 94 punkty na 100 możliwych,
I ŚWIATOWEJ FOLKLORIADZIE CIOFF W BRUNSSUM W HOLANDII w 1996 roku,
VIII MIĘDZYNARODOWYM FESTIWALU CHÓRÓW W ATENACH, gdzie znalazł się w szóstce najlepszych chórów w kategorii folkloru,.
50 Europejskim FESTIWALU MŁODYCH W NEERPELT w Belgii w 2002 roku, gdzie w konkursie śpiewu zdobył II miejsce.
30 Światowym festiwalu Folkloru w Gannat – Francja 2003
„ Zawaternik „ śpiewał i tańczył w Niemczech, Belgii, we Włoszech, w Watykanie, Austrii, Ukrainie, Macedonii na Węgrzech i ostatnio w Paryżu w 2002 roku.
Gościł w swoich rodzinach zespoły z Polski, Czech, Słowacji, Litwy, Ukrainy, Macedonii, Węgier.
Brał udział w kilku programach telewizyjnych i radiowych, nagrał 2 kasety i płytę z kolędami góralskimi.
Wraz z Zespołem Góralskim „ Ślebodni” działającym przy Oddziale Związku Podhalan Groń – Leśnica bierze udział w imprezach kulturalnych i uroczystościach kościelnych w swojej miejscowości między innymi w corocznie organizowanym przez opiekunów zespołu Konkursie Gawędy Recytacji i Tańca Solowego oraz imprezach o charakterze profilaktycznym.
W 2003 roku „ Zawaternik” odchodził 20 – lecie swojej działalności.
Kierownikami zespołu są nauczyciele Maria i Józef Jerzy Dudkowie.
8. ZWYCZAJE DOROCZNE – HISTORIA I WSPOŁCZESNOŚĆ
Zwyczaje i obrzędy doroczne uzewnętrzniały się poprzez powielanie szczególnych wzorów zachowań okazjonalnych, zakodowanych w tradycyjnym przekazie.
Były ważnym czynnikiem integrującym i wspomagającym poczucie tożsamości z rodzinnym środowiskiem społeczno – kulturowym.
W obecnym czasie wiele zwyczajów i obrzędów kultywuje się nadal, jednak są także i takie, które całkowicie zanikły.
Zwyczaje są ściśle związane z chrześcijańskim rokiem liturgicznym i stąd zwyczaje jesienno - zimowe skupiają się wokół świat Bożego Narodzenia, natomiast zwyczaje wiosenne zogniskowane są wokół Świat Wielkanocnych.
1. ADWENT – 4 tygodniowy okres przed Bożym Narodzeniem od św. Andrzeja do Wigilii Bożego Narodzenia, wówczas nie grano, nie śpiewano, chodzono codziennie na roratny – msza święta ku czci Najświętszej Maryi Panny ze świecami, obecnie również z lampionami. Ubierano się skromnie, poszczono, nie wolno również było robić w polu, co stosuje się i dzisiaj.
Dawniej nie grano już od dnia świętej Katarzyny ( 25 XI ), mówiono:
„ Św. Katarzyna skrzypce zamyka, a św. Andrzej potwierdza” W dzień św. Andrzeja (30 XI) nie było już zabaw, jedynie wróżby ( lanie wosku).Dzisiaj w dniu św. Andrzeja urządza się zabawy, ale tylko do północy.
Dzień Świętego Mikołaja (6 XII) był dawniej obchodzony bardzo skromnie, dzieci dostawały zeszyt lub ołówek, rzadko cukierki. Obecnie daje się dzieciom bogate prezenty.
Od świętej Łucji (13 XII) wróżono, jaka będzie pogoda na wszystkie kolejne miesiące nowego roku kalendarzowego np., „Jaka była pogoda Łuce – to taki będzie styczeń”. Do dzisiaj starsi ludzie w ten sposób przepowiadają pogodę.
W dniu św. Tomasza (21 XII) nie wolno było jeździć do lasu i ścinać drzewa, bo był on opiekunem lasów. Górale uznali go za patrona furmanów i szanują ten dzień do dziś, nie pracują w lesie.
2. GODNE ŚWIĘTA – ŚWIĘTA Bożego Narodzenia rozpoczyna wieczór wigilijny
( 24XII), a kończy dzień Trzech Króli (6 I).
W wigilię o północy rozpoczyna się PASTERKA. Górale ubierają się po góralsku, w kościele gra muzyka góralska i śpiewa się kolędy (góralskie).
Zaraz po pasterce rozpoczynały się PODŁAZY. Chłopcy chodzili do dziewcząt, odwiedzali je szczególnie wtedy, gdy mieli zamiary matrymonialne. Do dzisiaj PODŁAŹNIKI chodzą po domach, składają życzenia i goszczą się.
BOŻE NARODZENIE (25 XII) obchodzone jest z czcią i szacunkiem. Zarówno dawniej jak i dziś przestrzega się zwyczaju, że nie wolno wykonywać nawet najlżejszych prac w domu ( tylko te konieczne) ... „ nie wolno było zamiatać izby”, jak też odwiedzać się.
W ŚW. SZCZEPANA ( 26 XII) święcono owies, który dodawano do worka z owsem na wiosnę, gdy gazdowie mieli siać. W św. Szczepana wzajemnie się odwiedzano, sypano owsem i winszowano „ Na scynscie, na zdrowie na tyn święty Scepon, zeby się wom darzyła kapusta z grochem”.
KOLĘDNICY chodzili od drugiego dnia Świąt Bożego Narodzenia aż do Trzech Króli.
Był to i nadal jest zwyczaj należący do najbardziej widowiskowych przejawów tradycyjnej obrzędowości dorocznej.
Dawniej kolędowali tylko dorośli mężczyźni, obecnie kolędnicy to młodzież jak i dzieci chodzące z szopką: Anioł, Herod, Śmierć, Diabeł, Turek, Żyd, Dziad. Chodzono też z turoniem i gwiazdą lub z turoniem i góralskimi pasterzami. Chodzi też ksiądz z kolędą.
GODNE ŚWIETA kończy święto TRZECH KRÓLI (6 I). Dawniej chodzili w to święto KOLĘDNICY przebrani za TRZECH KRÓLI – mężczyźni. U nas ten zwyczaj się nie utrzymał. Szczególnym zwyczajem w tym dniu było dawniej świecenie jałowca, kredy i wody. Jałowiec służył do różnego rodzaju okadzeń zarówno ludzi chorych jak też i bydła. Obecnie nie stosuje się tego zwyczaju.
3 MIĘSOPUST tzw. KARNAWAŁ – u nas mówi się NIESOPUST trwa od GODNYCH ŚWIĄT DO OSTATKÓW - POPIELCA - czas zabawy, odwiedzania się, wesel.
Odbywały się POSIADY tj. „ baby przędły, chłopcy wełne cuchrali, gadali o strachach” – bez muzyki i POSIADY GRANE - z muzyką, śpiewem, tańcami. Odbywały się też PRUCKI – wspólne skubanie pierza przez kobiety i dziewczęta
( raz u jednych, raz u drugich) często połączone z gościną i muzyką. Obecnie PRUCKI również się organizuje z muzyką i tańcami, ale znacznie rzadziej niż dawniej, posiady organizuje m. in. Związek Podhalan.
ŚWIĘTO MATKI BOŻEJ GROMNICZNEJ (2 II) – nadal żywy zwyczaj święcenia dużych świec- gromnic. Zapala się je w domach w sytuacjach zagrożenia np. Podczas burzy z piorunami, co ma chronić domostwo od pożaru
( nieszczęścia).
4. WIELKI POST – przed ŚWIĘTAMI WIELKANOCNYMI.
W ŚRODĘ POPIELCOWĄ kończą się ostatnie zabawy, tańce. Przychodzi czas ciszy, wyrzeczeń i oczekiwania. Ludzie poszczą w środę popielcową podobnie jak i w WIELKI PIĄTEK , w kościele sypie się popiół na głowach wiernych.
W czwartą niedzielę WIELKIEGO POSTU - W NIEDZIELĘ BIAŁĄ dziewczynki z biednych rodzin chodziły ze „ ŚMIERZTECKĄ” – kukła zrobiona z gałganów lub w białej starej sukience na kiju. Przychodziły do domów i recytowały lub śpiewały:
„ Sła śmierztecka z miasta
Pon Jezus do miasta
Dziewczynki jom niesom
O jojecko prosom
Cobyście im dali
A nie załowali
Bo wom kukłe oskubimy
Pod nozeczki pościelimy
Bo nom zimno stoć”
Ludzie dawali im jajka, „kołoce” lub grosiki. Obecnie zwyczaj ten całkowicie zaniknął.
W NIEDZIELĘ PALMOWĄ święcono gałązki wierzbowe z baziami – BAZICKI, bardzo skromne związane sznurkiem lub wstążeczką. Na wiosnę, gdy gazdowie jechali po raz pierwszy orać, kładli bazie pod skibę, żeby był urodzaj. Obecnie starsze góralki święcą takie same skromne bazie, dzieci i młodzież przynoszą do kościoła bardziej zdobione palmy wstążeczkami, zielenią.
W WIELKI PIĄTEK – dawniej „górale myli się w źródlanej wodzie, bo było to dobre na różne choroby”, pościli podobnie jak i dziś. Kobiety sadziły rozsady kapusty i karpieli, „ bo wtedy był urodzaj”. Poza tym nic nie wolno było robić w polu. Ścinali jałowiec, by go poświęcić z pokarmami w WIELKĄ SOBOTĘ. Było to potrzebne do okadzania owiec przed redykiem, bydła i obejścia gospodarskiego, co „ chroniło przed nieszczęściem”.
WIELKA SOBOTA – odbywał się obrzęd święcenia wody i ognia. Przy kościele paliło się ognisko, górale przynosili huby na drucie, odpalali z ogniska i nieśli do domu i okadzali całe gospodarstwo. Obecnie zanikł ten zwyczaj, jednak woda świecona w Wielką Sobotę znajduje się w każdym domu i traktuje się ją z wielkim szacunkiem ( kropi się w razie choroby).
ŚWIĘCIELINA – pokarmy wielkanocne w koszykach pięknie ozdobionych mirtem... noszone są do świecenia w kościele: masło, sól, chrzan, jajka, kiełbasę, chleb. Nikt nie je „ święcieliny” w sobotę, dopiero w niedzielę, najpierw sól i chrzan. Resztki święconych pokarmów kładzie się pod skibę lub na grządki- „ na urodzaj”.( Najczęściej jajka barwiło się, gotując je w cebuli).
5. ŚWIĘTA WIELKANOCNE - WIELKA NIEDZIELA - ludzie idą ubrani po góralsku na REZUREKCJĘ, potem spożywają śniadanie wielkanocne – pokarmy poświęcone w Wielką Sobotę. Jest to święto rodzinne bardzo czczone. Nie wykonuje się nawet niewielkich prac domowych. Dawniej „nie zamiatano nawet izby”.
ŚMIGURZT – PONIEDZIAŁEK WIELKANOCNY
Podobnie jak dawniej i dzisiaj zwyczaj ten ochoczo się podtrzymuje, wzajemnie oblewają się woda i starsi, i młodsi. Jednak coraz częściej chłopcy kropią dziewczęta perfumami. Był tez zwyczaj chodzenia „ PO SMIGURZCIE”. Dzieci chodziły po domach i mówiły; „ Przyślimy tu po, smigurzcie, ale tyz nos nie opuście do koszycka, nom co wrzućcie” i zbierali przeważnie jedzenie. To tradycyjne polewanie się w drugi dzień świąt miało swój sens – chodziło o oczyszczenie duszy i przypomnienie, że woda jest konieczna do życia i zdrowia. Dzisiaj nie spotyka się tego zwyczaju.
6. ZIELONE ŚWIĄTKI ( V – VI) kościelne święto ZEŁSANIE DUCHA ŚWIĘTEGO. Zielone światki zamykają wiosenny cykl obrzędowy. Dawniej w sobotę ( przed Zielonymi Świętami) majono domy zielenią, modrzewiem, świerkiem, chłopcy stawiali dziewczynom „ krzoki”. Jeśli którejś nie lubili, stawiali ostrewkę albo „ dziada” – kukła ze starych portek, kapelusza, koszuli.
Dzisiaj domy mai się symbolicznie, zdarza się, że chłopcy stawiają „ dziada” starym pannom lub tym, których nie lubią. Podczas Zielonych Świąt robiono FAKŁY – z płatów kory smrekowej, w kształcie sakwy. Tu wrzucano żywicę i taką fakłę na kiju zapalano. Dzisiaj tego nie ma. Za to pali się ogniska, śpiewają, grają. Czasem się zdarzy jeszcze, że sławny gazda rozsypuje popiół z watry po polach, aby były obfite plony.
7. BOŻE CIAŁO I OKTAWA BOŻEGO CIAŁA ( V, VI) odbywa się procesje do czterech ołtarzy, górale w strojach góralskich, ołtarze ustrojone gałęziami. Starsi odłamują później te gałązki, wierząc, że kontakt z Bożym Ciałem ochroni ich przed żywiołami.
W OKTAWĘ BOŻEGO CIAŁA jeszcze dziś świeci się wianki z ziół, kwiatów i gałązek. Wianki te uchodzą za skuteczną ochronę od pożaru czy pioruna. Wiszą potem przed domem.
8. ŚWIĘTO MATKI BOŻEJ ZIELNEJ ( 15 VIII) ( WNIEBOWZIĘCIE NMP)
kobiety w tym dniu święcą ZIELE - wiązanki składające się z kłosów zbóż, jarzyny ( koper, liść kapusty, marchew z nacią - „ wszystkiego po kopce”,
kwiatów) z ogródka, ziół, pokrzyw, piołunu.
Poświęcone ZIELE służyło do okadzania w razie choroby bydła, przed pierwszym wypasem owiec lub w razie niebezpieczeństwa. Do dziś dnia okadzają.
9. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH, DZIEN ZADUSZNY ( 1,2 XI)
Powszechnym zwyczajem jest opłacanie w kościele parafialnym całorocznych wypominków za spokój dusz zmarłych z rodziny. Modlitwa i świeczki na grobach.
Materiały do konkursu przygotowały nauczycielki Zespołu Szkół w Leśnicy; Mariola Ziemianek, Celina Sordyl, Maria Dudek, Krystyna Kustwan, Renata Sproch.
Pracy tej nie należy traktować jako naukowej, ponieważ informacje nie są zaczerpnięte ze źródeł historycznych. Praca została napisana jako efekt wywiadów z mieszkańcami i doświadczeń własnych autorów.
LUDŹMIERZ
Szkoła Podstawowa w Ludźmierzu
1. HISTORIA MOJEJ MIEJSCOWOŚCI I PARAFII
Nazwa i tytuł mojej parafii.
Parafia Wniebowzięcia NMP w Ludźmierzu
Data utworzenia parafii.
1234 r.
Imiona i nazwiska księży, którzy pracowali i pracują w parafii.
Proboszczowie: (wcześniej parafię prowadzili Cystersi)
Od 1824-1881 (Ludźmierz należy do diecezji tarnowskiej)
• Ks. Andrzej Ciszek 1825 – 1838
• Ks. Marcin Kasprowicz 1838 – 1849
• Ks. Michał Słomka 1850 – 1881
1881r. ( Ludźmierz powraca do diecezji krakowskiej)
• Ks. Piotr Krawczyński 1881 – 1926
• Ks. Józef Stryrlski 1927 - 1958
• Ks. Leonard Harędziński 1959 – 1985
• Ks. Tadeusz Juchas 1985 - ...
Obecnie parafię prowadzi proboszcz ks. Tadeusz Juchas i dwóch księży wikariuszy:
ks. Wojciech Zahradnik i ks. Piotr Waligóra.
W parafii Ludźmierz wikariuszem był ks. St. Nowak obecnie arcybiskup Archidiecezji Częstochowskiej.
Obiekty sakralne w parafii.
Obecny neogotycki kościół został wzniesiony na miejscu starego drewnianego kościółka w latach 1869 – 1877. Przeniesiono do niego rokokowy ołtarz ze średniowieczną (około 1420 roku)
M. Boską Wniebowzięcia , która obecnie znajduje się w depozycie Muzeum Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i cudownym posągiem M. Boskiej z Dzieciątkiem (historycy sztuki określają wiek powstania około 1400 r.), organy z początku XVIII w., zabytkową chrzcielnicę z barokową nakrywka, sygnaturkę z XV w., dwa dzwony (jeden z 1506 i drugi 1795).
Zastałe zabrane przez hitlerowskie władze okupacyjne w 1942 r. Utrzymał się tylko jeden „wielki” bijący jak pisze K.P.Tetmajer „ Na Anioł Pański” zakupiony przez ks. P. Krawczyńskiego w 1904 r.
Arcydziełem po dwu figurach: M. Bożej z Dzieciątkiem i Niepokalanie Poczętej jest rzeźba Chrystusa Boleściwego powstała w latach 1430 – 1440.
Znajduje się w Muzeum Narodowym im. Szałayskich w Krakowie.
Księża, bracia i siostry zakonne pochodzące z parafii.
Śp. Ks. Jan Jachymiak z Krauszowa
Śp. Ks. Krzysztof Sojka z Krauszowa
Ks. Stanisław Ulman z Ludźmierza
Ks. Jan Borzęcki z Ludźmierza
Ks. Józef Gal z Długopola
Śp. Ks. Stanisław Czaja z Ludźmierza
Ks. Marek Łapczyński z Ludźmierza
Ks. Franciszek Czaja z Ludźmierza
s. Zofia Górz (felicjanka) z Długopola
s. Sancja Maria Panek (serafitka) z Ludźnierza
s. Maria Bukowska (Siostry Jana Chrzyciela) z Ludźmierza
s. Joanna Truty (urszulanka szara) z Ludźmierza
s. Samuela Komperda (serafitka) z Ludźmierza
Ważne wydarzenia i daty w historii i czasie obecnym parafii.
Ludzimierz, obecnie Ludźmierz uwarzany jest za najstarszą miejscowość na podhalu. Położony nad Czarnym Dunajcem i wpadającymi do niego potokami: Rogoźnikiem i Lepietnicą. Parafia obejmuje obecnie trzy wsie: Ludźmierz, Długopole, Krauszów ( Rogoźnik od 1971 jest samodzielną parafią).
1234 r. Czas rozbicia dzielnicowego. Książe Henryk Brodaty nadaje przywilej wojewodzie Krakowskiemu Teodorowi Gryficie zakładanie osad nad rzekami Biały i Czarny Dunajec, Rogoźnik, Lepietnica. Biskup krakowski zezwala wojewodzie na budowę kościoła w Ludźmierzu. Do pracy dusz pasterskiej i osadniczej wybrał Teodor zakon Cystersów, znanych z nowoczesnych metod uprawy roli.
Około 1245 r. Najazd Tatarów i zagrożenie ze strony zbójców, surowy klimat i ciągłe powodzie skłaniają zakon do przeniesienia klasztoru do Szczyrzyca ale dalej pełni obowiązki parafialne.
Około 1400 r. Powstaje figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem wykonana przez nieznanego artystę.
1776 r. Figura Matki Boskiej Ludźmierskiej przeniesiona z ołtarza bocznego do głównego.
1794 r. Rząd Austriacki odebrał Cystersom dobra klasztorne na terenie parafii.
1815 r. Dobra zakonne w Ludźmierzu zakupuje od skarbu austriackiego Emanuel Homolacs, właściciel zakopiańskich Kuźnic. Zmarł w 1830 roku w Ludźmierzu i tu został pochowany.
1824 r. Cystersi opuszczają parafię ludźmierską, która odtąd podlegać będzie biskupowi tarnowskiemu.
1869 – 1877 r. Na miejscu rozebranego starego kościoła drewnianego powstaje nowy, murowany Kościół neogotycki.
1881 r. Ludźmierz wraca do diecezji krakowskiej.
15. sierpień 1963 r. Prymas Polski Kardynał Stefan Wyszyński wieńczy cudowną figurę Matki Boskiej Ludźmierskiej koronami papieskimi.
1971 r. Rogoźnik zostaje samodzielną parafią.
8. czerwiec 1979 r. Papież Jan Paweł II odprawia na płycie lotniska w Nowym Targu Mszę Świętą. Na ołtarzu polowym umieszczona zostaje figura Gaździny Podhala.
26. wrzesień 1992 r. Prawykonanie „Nieszporów Ludźmierskich” w kościele w Ludźmierzu. Do słów Leszka Aleksandra Moczulskiego muzykę skomponował pochodzący z Nowego Targu Jan Kanty Pawluśkiewicz. Śpiewają znakomici soliści: H. Banaszak, Beata Rybotycka, Elżbieta Towarnicka, Grzegorz Turnau, Jacek Wójcicki, Zbigniew Wodecki. Solistom towarzyszy Młodzieżowa Orkiestra Filharmonii Krakowskiej pod dyrekcją Rafała Jacka Delekty i chór Organum Bogusława Grzybka.
4. październik 1992 r. Lech Wałęsa odwiedza sanktuarium w Ludźmierzu i Dom Związku Podhalan. Owocem wizyty był m.i. jego dar dla TOPR – u, nowy helikopter „Sokół”.
7. czerwca 1997 r. V pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Wizyta w Ludźmierzu.
2001 r. Sanktuarium w Ludźmierzu zostaje podniesione do godności Bazyliki Mniejszej.
• Każdego roku w Matkę Boska Siewną (8.09) górale dziękują Gaździnie Podhala za zbiory. Dożynkowy pochód wyrusza spod Domu Związku Podhalan do kościoła (Dożynki Podhalańskie).
• Juhasi i bacowie z Podtatrza dwa razy do roku na wiosnę i jesienią przybywają z owieczkami do Matki Boskiej Ludźmierskiej z prośbą i darami wdzięczności na końcu redyku owiec (Święto Bacowskie).
• Szczególnym przejawem czci Gaździny Podhala były i są odpusty w główne święta M. Boskiej. Najwięcej pielgrzymów ściąga odpust 15 sierpnia. Tu co roku nocą poprzedzającą odpust odbywa się Konkurs Poezji Religijnej.
Ważne wydarzenia, daty i osoby w historii i czasie obecnym miejscowości.
1827 r. Po zakupie ludźmierskich dóbr zakonnych Emanuel Homolacs, właściciel zakopiańskich Kuźnic zamieszkuje w dworze.
1859 r. Po śmierci E. Homolacsa (1830) majątek dworski Ludźmierza oraz grunty w Krauszowie i Rogoźniku nabywa Adolf Przerwa Tetmajer, późniejszy marszałek powiatu nowotarskiego i były uczestnik powstania listopadowego.
Tu w Ludźmierzu udzielał on schronienia uczestnikom powstania, gościł m.i. w latach 1872-1873 Seweryna Goszczyńskiego.
31.12.1861 r. Urodził się Włodzimierz przerwa Tetmajer przyrodni brat Kazimierza z pierwszego małżeństwa Adolfa Tetmajera i Leonii Rozprza – Krobickiej. Późniejszy malarz, działacz polityczny i społecznik.
12.02.1865 r. Urodził się pisarz i poeta, piewca podhala Kazimierz Przerwa Tetmajer, syn Adolfa Tetmajera i Julii Grabowskiej. Jest autorem ‘Legendy Tatr” i „Na skalnym Podhalu”, w którym tak m.i. opisuje swoje rodzinne strony: „U nas w Ludzmierzu było ślicznie dunajec szedł przez wieś popod sam dwór. Były ciche pola, kamieńce puste, wieczorem od torfowego ognia chmura dymu nad wsią, wielki dzwon na Anioł Pański; były rozlewiska wodne, odmęty spokojne, nieruchome, przeraźliwie głębokie i głuche; były moczary koła i obłędy wodne i torfowiska przepastne, karłowatą sosną zarosły(...)”
1878 –1882 r. Tetmajerowie sprzedają dobra dworskie i przenoszą się do krakowa. Posesja, na której stal dwór nabył żyd Aron Mendel.
1901 r. Z rąk żydowskich zakupił posesję góral z Czerwiennego, Jan Krupa. Odtąd pozostaje on w rękach rodziny Krupów.
1903 – 1910 r. Powstaje zbiór opowieści „Na skalnym Podhalu”, w którym znajdują się liczne wzmianki świadczące o kulcie M. B. Ludźmierskiej, m.i. w opowiadaniu „Jak się Józef Śmać pojechoł wysłuchać”, „O Zosi Walcakównej, „Ku niebu”.
Grudzień 1943 r. Gorący patriota, członek tajnej organizacji zbrojnego oporu przeciw okupantowi ZWZ-AK Władysław Borzęcki zostaje powieszony na lipie przed kościołem w Ludźmierzu a członkowie organizacji ludźmierzanie: Jan Borzęcki, Albin Skawski, Józef Szczęch, i Franciszek Turza zostają rozstrzelani na cmentarzu w Krościenku w lutym 1944 r. i tam pochowani.
1966 r. W 100 rocznicę urodzin K. P. Tetmajera oddział zw. Podhalan z Ludzmierza postawił w środku wsi granitowy głaz ku czci Poety, ściągnięty z tatrzańskiej Suchej Wody.
1975 r. W czynie społecznym z inicjatywy i niezmiernego wysiłku St. Krupy prezesa oddziału Związku Podhalan i jego żony Olgi powstał Dom Podhalański im. K. P. Tetmajera i Władysława Orkana. St. Krupa był animatorem kultury regionalnej i redaktorem naczelnym „Podhalanki”. Założył Oddział Związku Podhalan w Ludźmierzu, przy którym powołał do życia zespół regionalny „Podhalnie” obchodzący w tym roku 40 – lecie istnienia.
13.04.1986 r. Sprowadzenie prochów K. P. Tetmajera z Powązek do Ludźmierza, a następnie 15.06.1986 r. z Ludźmierza na Cmentarz Zasłużonych w Zakopanem.
2. ROLA TRADYCJI I KULTURY LUDOWEJ W MOIM REGIONIE.
W Ludźmierzu pielęgnuje się i troszczy o dziedzictwo kulturowe. Dzieci naszej szkoły uczą się tańca góralskiego i pieśni regionalnych w zespole „Podhalanie” działającym przy Domu Kultury im. K. P. Tetmajera i Wł. Orkana. Folklor muzyczny i taneczny kultywowany jest przez pokolenie starsze i młodsze. Kapela góralska uświetnia różne uroczystości kościelne i świeckie. Stroje regionalne egzystują w zespole regionalnym jak i z okazji większych świąt, odpustów, uroczystości kulturalnych i świąt rodzinnych. Strój podhalański na nowo odżywa. Obserwuje się coraz więcej dzieci i dorosłych w regionalnych strojach.
Ludźmierz jest ważnym ośrodkiem ruchu regionalnego. Tu odbywają się zjazdy Zw. Podhalan, wystawy twórców ludowych (malarstwo na szkle, rzeźby), konkursy twórczości K. P. Tetmajera organizowany przez Gimnazjum nr. 2 w Ludźmierzu i wiele innych imprez kulturalnych. Sanktuarium Maryjne jest nieustanną inspiracją dla poetów, kompozytorów , malarzy. Repliki m. B. Ludźmierskiej rozchodzą się po całym Podhalu i świecie. Tu odbywa się się Konkurs Poezji Regionalnej – prezentowane są wiersze także gwarą. W Ludźmierzu maja miejsce Dożynki Podhalańskie. W M. B. Siewną 9.09. Kolorowy dożynkowy pochód w regionalnych strojach rusza z pod Domu Podhalan do kościoła. Bacowie i juhasi z owcami przybywają dwa razy w roku do M. Boskiej i po błogosławieństwie rusza redyk. Ludźmierzanie są silnie związani z regionem. Emigrując do USA spotykają się i pielęgnują tradycje w Kole Związku Podhalan. W Chicago działa też Klub Parafii Ludźmierz im. M. B. Królowej Podhala. Nasi uczniowie ciągle znajdują się w wirze imprez kulturalno – religijnych. Sami uczestniczą w nich prezentując folklor przy różnych uroczystościach także szkolnych m.i. jasełka, biorą aktywny udział w Parafialnym konkursie Kolęd i Pastorałek, wykonując ich często po góralsku.
Poprzez pielęgnowanie tradycji i kultury ludźmierskie dzieci poznają swoje najbliższe środowisko, angażują się w tworzenie swojej Małej Ojczyzny, przy jednoczesnym otwarciu na wartości kultury europejskiej. Zdobywają wiedzę dotyczącą sławnych ludzi, związanych z Ludźmierzem i okolicą, przeszłością, zwyczajami, tradycją, ucząc się przy tym szacunku do tradycji i pracy innych dawnych i obecnych pokoleń. Dzieci mają zaszczepioną wrażliwość estetyczną moralną są bardziej otwarte, tolerancyjnie nastawione na rozumienie różnych kultur ludzkich, bardziej chętne do współdziałania, współpracy, nabywają umiejętności interpersonalnych.
Re: Konkurs „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowo
MARUSZYNA DOLNA
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Dolnej
Maruszyna Dolna
INFORMACJE O WSI I PARAFII MARUSZYNA
1. Nazwa i tytuł parafii : Parafia Rzymsko- Katolicka PW. Przemienienia Pańskiego.
2. Data utworzenia parafii : 1.III. 1984 rok , ( duszpasterstwo powstało w 1957,
księgi prowadzono już od roku 1962 )
3.Imiona i nazwiska księży , którzy pracowali i pracują w parafii : ks.Józef Pitorak , ks. Franciszek Piszczór , ks. Władysław Król , ks. Józef Leśny , ks. Mieczysław Zoń.
Obecnie od roku 1994 proboszczem jest ks. Jan Kaleta .
4.Obiekty sakralne w parafii( zabytkowe ołtarze , obrazy, figury, krzyże, kapliczki) itp.:
- 70- letni ołtarz główny „Przemienienia Pańskiego”,
- kapliczka
5. Księża, bracia i siostry zakonne pochodzące z parafii:
- ks. Franciszek Walkosz,
- ks. Jan Strama,
- ks. Jan Mrowca,
- siostra Stopka Maria (Elwira – imię przybrane w zakonie).
6. Historia Parafii w Maruszynie
Analizując historię Parafii Maruszyna trudno jest wypowiadać się na temat praktyk religijnych, wyznania i religijności pierwszych jej mieszkańców. Nie wiemy bowiem skąd przybyli, jakiej byli narodowości i , co bodaj najważniejsze – kiedy przybyli. Możemy się jedynie domyślać, że pierwsi Maruszynianie to osiadli pasterze Wołoscy, wyznawcy tradycyjnych religii pogańskich z rejonu Bałkańskiego. Po osiedleniu się na terenach Rzeczypospolitej podlegali, jak wszyscy inni, chrystianizacji, jako religii dominującej. Niewiele jednak wiemy na temat tych dawnych czasów. Wiemy, że tereny Maruszyny i całej okolicy były pod wpływami Zakonu Cystersów rezydującego w Ludźmierzu. Wiemy również, że jużw początkach XVII wieku osadnicy z Maruszyny należeli do Parafii Szaflary.
W kronice parafialnej zapisano: „prof. Wyrostek na podstawie badań ksiąg metrykalnych Parafii Szaflary w latach 1618-1620 wypisał, że w tym czasie zamieszkiwało w Maruszynie 24 rody kmiece, a ich nazwiska to: Babiarz- Balbis, Gadowski – Gadowczyk – kowal, Gubała – wójt, Karkoszka, Kocur, Miłko, Mrowca, Pajdzik, Łysopał, Stopka, Warpecha – Warpiszczak, Zięba. Po roku 1620 pojawiają się nowe nazwiska, jak: Bylina, Figlarz, Gąsienica, Gawron, Kasprzyk, Rogowiec, Rzadkosz, Ślimak, Stanek, Strama, Tutek.
Mieszkańcy Maruszyny należeli przez wiele wieków do Parafii Szaflary. Dopiero w 1910 roku, idąc śladem innych wsi, pod przewodnictwem Reginy Obrochta wystąpili z wnioskiem o budowę kaplicy. Pieniądze na budowę zbierano „po składce” i składano w Kasie Powiatowej w Nowym Targu. Przez pierwsze trzy lata uzbierano 152 korony austriackie. W ten sposób gromadzono środki, aż do uzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku, a ich suma zamknęła się kwotą 1228 koron i 75 halerzy. Pierwotnie planowano wybudować kaplicę w Górnej części Maruszyny, koło Mrowców. Na zebraniu z wójtem Piotrem Staszlem 18 marca 1918 roku postanowiono, że kaplica stanie na parceli Marii z Kusprów Strączek i Marii Rzadkosz, czyli w miejscu obecnego kościoła. Kaplica miała mieć wymiary 10 metrów długości i sześć metrów szerokości. Niestety nie przetrwały, bądź ich nigdy nie było, protokoły z zebrań Komitetu Budowy Kaplicy za lata 1918 – 1927.
Według protokołów budowę rozpoczęto w 1928 roku. Największy wkład szczególnie finansowy, miał Jakub Bukowski. Budowa kaplicy trwała 6 lat
i została ukończona w 1934 roku. Poświęcenia dokonał w sierpniu 1934 roku, proboszcz z Szaflar, ksiądz Władysław Wójtowicz.
W latach następnych skupiono się na wyposażeniu kaplicy w szaty liturgiczne. Kronika parafialna wymienia zakup czterech ornatów w roku 1939 (fundatorami był ks. Leopold Bukowski, jego matka Anna, małżeństwo Aniela
i Franciszek Bernas z Ameryki). W 1940 zakupiono kredens do zakrystii
i dzwonek przy drzwiach do zakrystii ze składki urządzonej po wsi. W okresie okupacji nie organizowano zebrań Komitetu ani składek na rozbudowę lub wyposażenie kaplicy. Dopiero w 1946 roku odbyło się pierwsze zebranie pod przewodnictwem Stanisława Kuspra. Zakupiono wówczas dzwon na wieżyczkę, a rok później kilka feretronów. W 1950 roku zakupiono obraz Miłosierdzia Bożego oraz pozostałe feretrony. W 1951 roku powiększono zakrystię przez dobudowę przedsionka z desek. W latach następnych wykonano ambonę oraz posadzkę. W 1956 roku, z inicjatywy sióstr Marii i Rozalii Strama – nazywanych „ciotkami Bartkowymi”, na ich parceli (uzyskanej drogą wymiany ze Stanisławem Kusprem) rozpoczęto budowę plebanii.
Początkowo zbudowano jedynie jedną izbę mieszkalną (późniejsza salka katechetyczna) oraz pomieszczenia gospodarcze, ale „ciotki” mogły już zamieszkać i przeniosły się wówczas „Spod Żoru”. W 1958 roku wybudowano drewniany czteropokojowy budynek plebanii. Wówczas to zaczęto myśleć
o sprowadzeniu księdza, gdyż dotychczas msze św. odprawiał duszpasterz
z Szaflar, a w 1959 roku ks. Rektor ze Skrzypnego. W 1959 roku delegacja mieszkańców udała się do Kurii w Krakowie z prośbą o przydzielenie księdza.
W związku z odmową zaczęto szukać na własna rękę. W Bukowinie przebywał wówczas tamtejszy rodak emerytowany ksiądz Józef Pitorak, który na prośbę mieszkańców zgodził się przybyć do Maruszyny, gdzie przebywał do 1961 roku, gdy na skutek ciężkiej choroby został zwolniony ze służby.
W 1960 roku założono cmentarz w Maruszynie.
Po odejściu ks. Pitoraka, za pośrednictwem wikariusza szaflarskiego
ks. Ryznara skontaktowano się z ks. Franciszkiem Piszczorem, pochodzącym ze Skrzypnego proboszczem w Kątach Wrocławskich. Ksiądz Piszczór cierpiał na przewlekłą chorobę (ropniak opłucnej)
i propozycja powrotu w rodzinne strony spodobała mu się. Po uzyskaniu urlopu od ordynariusza wrocławskiego przybył do Maruszyny w 1961 roku, gdzie przebywał aż do 1977 roku. Warto przypomnieć, że ks. Franciszek Piszczór uzyskał święcenia kapłańskie w 1933 roku we Lwowie i do roku 1945 pracował w archidiecezji lwowskiej. Na skutek zmiany granic Polski, po wojnie trafił pod administracje diecezji wrocławskiej wraz z wysiedlonymi mieszkańcami kresów.
Lata powojenne były trudnym okresem do wznoszenia budowli sakralnych. Mimo wielu starań, próśb i petycji do Urzędu Wojewódzkiego nie uzyskano pozwolenia na budowę kościoła. Przez cały ten czas gromadzono jednak materiały budowlane, zarówno ze składek mieszkańców jak i dotacji rodaków
z Ameryki. W 1965 roku osuszono teren kościelny i mimo braku pozwolenia na budowę przystąpiono do rozbudowy kaplicy. Prace główne prowadził Józef Bartoszek „Spyrka”.
Prace wykonywano w czynie społecznym dla uczczenia Tysiąclecia Chrztu Polski, według szkicu wykonanego przez inż. Jędryczko. Niestety informacje o nielegalnej budowie dotarły do władz, które pod koniec maja 1966 roku zaplombowały i wstrzymały roboty budowlane na terenie kościoła. Mieszkańcy, mimo kar i grzywien, postanowili kontynuować budowę. Sytuacja taka powtarzała się wielokrotnie, ale dzięki uporowi Maruszynian prace główne ukończono w 1969 roku. Niewdzięcznością byłoby nie wspomnieć zasług majstra ciesielskiego Władysława Bachledy przy wznoszeniu konstrukcji dachu oraz sklepienia.
Poświęcenia kościoła dokonał 9 czerwca 1969 roku ksiądz Jan Pietraszko
z Szaflar.
W międzyczasie prowadzono prace budowlane przy wznoszeniu wieży kościoła, które zakończono w 1971 roku.
Można, więc stwierdzić, że mimo oporu władz komunistycznych, braku pozwolenia na budowę, dzięki ofiarności i uporowi mieszkańców Maruszyny prace budowlane udało się sfinalizować. Pozostały prace wykończeniowe
i wyposażeniowe kościoła, które były dużo łatwiejsze, gdyż nie wymagały urzędowych pozwoleń.
W 1972 roku poświęcono podczas mszy odpustowej dwa dzwony – Stanisław – ufundowany przez Magdalenę Bukowską, za pieniądze po swoim synu Stanisławie Bukowskim, który zginął w USA, - Władysław – ufundowany przez zmarłego w USA śp. Władysława Stanka „Od Jadwigule”.
Istotnym wydarzeniem religijnym w 1974 roku były prymicje rodaka
z Maruszyny ks. Jana Mrowcy oraz uroczystości Jubileuszowe połączone
z udzieleniem sakramentu bierzmowania stu młodym Maruszynianom oraz Misjami wygłoszonymi przez ks. Leszka Dublewicza.
Pracom wykończeniowym w kościele towarzyszyły zabiegi o utworzenie parafii Maruszyna. W 1976 roku wniosek o zatwierdzenie Parafii Maruszyna do Urzędu Wojewódzkiego w Nowym Sączu złożyła Kuria Metropolitarna
w Krakowie. Został jednak załatwiony odmownie, a w uzasadnieniu podano samowolną budowę kościoła, bez wymaganego zezwolenia. Dodatkowym problemem stało się wyznaczenie granic planowanej Parafii w obrębie całej wsi Maruszyna. Propozycje taką przygotowała Kuria Metropolitarna w Krakowie,
a przeciwny jej był proboszcz Szaflar oraz część mieszkańców Maruszyny Dolnej, którzy chcieli pozostać w Parafii Szaflary.
Rok 1977 przyniósł kolejne zmiany. W związku ze stanem zdrowia,
ks. Franciszek Piszczór zrezygnował z posługi duszpasterskiej w Maruszynie i
od września 1977 roku został do Maruszyny przysłany nowy duszpasterz
ks. Władysław Król. Wprowadził tradycję corocznego pielgrzymowania do Kalwarii Zebrzydowskiej oraz wiele czasu poświęcał wprowadzeniu kultu Matki Bożej. Słynął z płomiennych i ostrych kazań. W 1980 roku rozpoczął starania
o utworzenie parafii oraz uwłaszczenie terenów kościelnych. Zabiegi te nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów. Najważniejszym przedsięwzięciem w zakresie budowy kościoła przeprowadzonym przez ks. Władysława Króla było malowanie wnętrza kościoła wraz z ornamentyką. Praca duszpasterska
ks.Władysława Króla została jednak niespodziewanie przerwana już w 1981 roku, gdy po krótkiej chorobie zmarł w dniu 27 lutego, a 3 marca uroczysty kondukt odprowadził go z Maruszyny na miejsce wiecznego spoczynku w Klikuszowej.
Po śmierci ks. Władysława Króla pracę w Maruszynie rozpoczął
ks.Józef Leśny. Ks. Leśny rozpoczął remont budynku plebanii. Budynek drewniany podniesiono i podmurowano sutereny, a następnie budynek położono na wykonanej podmurówce. W okresie tym nasilił się konflikt związany z granicami planowanej parafii. Część mieszkańców Maruszyny Dolnej nie przyjęła kolędy i utrudniała przebieg innych uroczystości. Na skutek bliżej nieokreślonych konfliktów z mieszkańcami Maruszyny
ks. Józef Leśny uzyskał przeniesienie i odszedł z Maruszyny w dniu 26 czerwca 1983 roku.
Od 1 lipca 1983 roku przybywa do Maruszyny ks. Mieczysław Zoń
z parafii Kacwin. Jako miłośnik hodowli owiec szybko zdobywał szacunek
i uznanie wśród mieszkańców. Zabiegi parafian Kacwina o powrót księdza Zonia do ich parafii spowodowały jego odejście z Maruszyny zaledwie po sześciu miesiącach sprawowania posługi duszpasterskiej.
Na jego miejsce w grudniu 1983 roku z przydziałem jako wikariusz parafii Szaflary z zamieszkaniem w Maruszynie przybywa ks. Jan Kaleta – obecny proboszcz parafii Maruszyna. Zaledwie dwa miesiące później, 21 lutego 1984 roku, Metropolita Krakowski, ks. Kardynał Franciszek Macharski, wydaje dekret o utworzeniu parafii Maruszyna, a ks. Jana Kaletę mianuje pierwszym proboszczem. Dekret odczytano 4 marca 1984 roku na wszystkich Mszach świętych. Dekret określał granice parafii w granicach całej wsi Maruszyna z wyłączeniem przysiółka Bałtyzory (należącego do parafii Skrzypne),
a mieszkańcom przysiółków Byliny, Stanki i Janiki dawał możliwość równoprawnego korzystania z posług duszpasterskich i kancelaryjnych w Szaflarach lub Maruszynie. W ten sposób zakończyły się żmudne i trudne starania o utworzenie parafii w Maruszynie. Chwili tej doczekał przebywający u Sióstr Szarytek w Rabce, budowniczy kościoła w Maruszynie i wieloletni duszpasterz ks. Franciszek Piszczór. W tym samym roku w dniu 24 maja ks.Franciszek Piszczór umiera i zgodnie ze swoja wolą zostaje pochowany
w Maruszynie, na prośbę biskupa Groblickiego zaś, pochowano go na placu kościelnym, obok wieży kościoła. Pogrzeb gromadzi tłumy wiernych parafian z Maruszyny, Szaflar i rodaków ze Skrzypnego. Uroczystości przygotowuje proboszcz Jan Kaleta, a pogrzeb odprawia nowo mianowany biskup dla Lubaczowa ks. Marian Jaworski.
W czasopiśmie katolickim „Nowe Życie” z dnia 26 sierpnia 1984 r.
ks. Stanisław Wawszczak zamieszcza artykuł opisujący życie i przebieg uroczystości pogrzebowych ks. Franciszka. Przedstawiciel parafii pożegnalne wystąpienie kończy słowami „my zaś przyrzekamy, że Boga, wiarę i krzyż codziennego życia będziemy nieść z godnością, jak nas uczyłeś. Bóg z Tobą, księże Kanoniku!”.
Następne lata stanowią odrębny okres w historii Maruszyny jako samodzielnej parafii rzymsko-katolickiej pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Dekret wydany przez kardynała Macharskiego nie rozwiązuje konfliktu pomiędzy mieszkańcami Maruszyny Dolnej i parafią Szaflary
a parafią Maruszyna. Proboszcz Jan Kaleta nie jest przyjmowany po kolędzie, pojawiają się lokalne konflikty międzysąsiedzkie na tle przynależności parafialnej. Są one widoczne nawet podczas nawiedzenia domów przez figurę Matki Boskiej Ludźmierskiej i Różaniec. Przez siedem kolejnych lat kilkanaście domów jest pozbawionych wizyt duszpasterskich. Z każdym rokiem malała liczba rodzin odmawiających przyjęcia kolędy
z Maruszyny. I oto wówczas, niespodziewanie w roku 1991, biskup Kazimierz Nycz wydaje dekret, „uznający kolędę za usługę duszpasterską i polecający tę usługę parafii Szaflary”. Konflikt odrodził się na nowo i trwa po dzień dzisiejszy.
W tym samym okresie czasu budowane są tradycje parafialne, procesje Bożego Ciała do czterech Ołtarzy, pielgrzymowanie uczniów klas kończących szkołę do sanktuariów maryjnych w całej Polsce, pielgrzymki ministrantów do Kalwarii Zebrzydowskiej.
Schyłek lat osiemdziesiątych przynosi rewolucyjne zmiany polityczno-społeczne w Polsce. Po wyborach 4 czerwca 1989 roku Naród Polski zrzuca
z siebie jarzmo komunizmu. Nowa władza, zarówno państwowa jak
i samorządowa, traktuje kościół jak sprzymierzeńca, a nie wroga. Nauczanie religii wraca do szkół, umożliwiając bezpośredni kontakt księży z pozostałymi nauczycielami, pozwalając na wspólne ustalanie i realizację celów wychowawczych. Obie szkoły powracają do imion swoich przedwojennych patronów; Maruszyna Dolna – św. Jana Kantego, Maruszyna Górna –
św. Stanisława Kostki.
Oprócz rozwoju duchowego parafianie stale dbali o stan materialny
i upiększali wystrój Domu Bożego.
W 1984 roku wykonano granitowe schody do kościoła, w 1986 roku malowanie dachu kościoła.
Wykopano studnię na potrzeby plebanii. W 1991 roku wstawiono nowe podwójne okna do kościoła oraz ołtarz Matki Bożej Śnieżnej ufundowany przez Władysławę Fąfrowicz i Maruszynian z USA. Odnowiono malowidła wewnątrz kościoła oraz pająki i tabernakulum.
W 1994 roku wykonano marmurową posadzkę w kościele, a rok później marmurowy ołtarz, ambonkę i chrzcielnicę. W tym samym roku wyremontowano zakrystię (boazerie, instalacja elektryczna) oraz ogrodzenie plebanii.
W maju 1995 roku parafia przeżywała prymicje rodaka
ks. Franciszka Walkosza – „Pięciorza”.
W 1997 roku wykonano chodniki z kostki brukowej wokół kościoła oraz wyasfaltowano parking przy kościele. W 1998 roku poszerzono cmentarz parafialny, który niestety do dzisiaj nie został ogrodzony. W roku 2000 wykonano ocieplenie kościoła od zewnątrz oraz położono nową warstwę tynku. W roku 2001 wyłożono fundamenty kościoła wokół prezbiterium piaskowcem oraz obsadzono część placu kościelnego krzewami ozdobnymi. W grudniu tegoż roku zakupiono trzy nowe dzwony: Jan Paweł II „Wypłyń na głębie ... w III tysiąclecie” ufundowany przez parafian dla uczczenia Roku Milenijnego oraz w podziękowanie Ojcu św. Janowi Pawłowi II za zatrzymanie się
i błogosławieństwo w dniu 7 czerwca 1997 roku, „Anna” ufundowany przez Annę Bukowską i Franciszka Kosa na cześć NMP Matki Bożej Śnieżnej jako pamiątka dzwonu „Władysław”, „św. Władysław” ufundowany przez Władysława Gawrona z USA. Poświęcenia dzwonów dokonał Jego Eminencja Franciszek kardynał Macharski w czasie sumy odpustowej w dniu 4 sierpnia 2002 roku. Pod koniec 2001 roku zakupiono blachę miedzianą na pokrycie kościoła, ufundowaną przez rodaków z USA. W 2002 roku rozpoczęto prace blacharskie przy pokryciu dachu kościoła, które trwają nadal. W 2002 roku ponownie podjęto sprawę uwłaszczenia działek kościelnych. Dzięki pomocy Bronisława Warpechy – geodety, pochodzącego z Maruszyny, radca prawny Halina Pyzowska na zlecenie parafii przeprowadziła proces uwłaszczeniowy, zakończony rozprawą
w czerwcu 2002 roku. Parafia otrzymała odpis prawomocnego wyroku, na podstawie, którego pozostaje jedynie wpis własności do ksiąg wieczystych. Nieuregulowana prawnie pozostała sprawa rozszerzonej części cmentarza – działek Józefa Gala, gdyż na skutek błędu lub niedopatrzenia, one być muszą obecnie przekazane inną drogą prawną.
Najważniejszym bodaj wydarzeniem w historii parafii Maruszyna i całej społeczności była jednak wizyta Ojca św. w 1997 roku, a ściślej przejazd Jego Świątobliwości przez Maruszynę. Ojciec św. Jan Paweł II, jadąc z Zakopanego do Ludźmierza w dniu 7 czerwca 1997 roku zatrzymał się, bowiem na skrzyżowaniu obok remizy, pobłogosławił wiernych. Drzwi papamobile otworzyły się, a obecni w tym miejscu księża osobiście mogli przywitać Ojca Św. Jako pierwszy do papamobile wszedł ks. Jan Kaleta, proboszcz parafii Maruszyna, następny udał się ks. Jan Gawenda – proboszcz parafii Stryszawa Dolna, a ostatni ks. Fraciszek Walkosz „od Pięciorza” rodak z Maruszyny. Dla upamiętnienia tego wielkiego wydarzenia, na wniosek Ochotniczej Straży Pożarnej, parafianie ufundowali pamiątkowy obelisk z tablicą obok budynku remizy w miejscu, „w którym zatrzymał się Ojciec św. Wydarzenie to upamiętnia również tablica pamiątkowa wmurowana w ścianę budynku Szkoły w Maruszynie Górnej, ufundowana przez Katarzynę Stopka, królową Związku Podhalan
w Ameryce.
Mieszkańcy Maruszyny uczestniczyli we wszystkich pielgrzymkach Ojca św. do Ojczyzny, począwszy od spotkania na lotnisku w Nowym Targu w 1979 roku, aż do spotkania na Błoniach w Krakowie w dniu 18 sierpnia 2002 roku.
Parafia Maruszyna liczy obecnie 362 rodziny, z czego 35 rodzin korzysta
z posługi duszpasterskiej w Szaflarach (te rodziny nie przyjmują kolędy
z Maruszyny). W administracji parafii pozostaje, więc 327 rodzin, a liczbę ludności szacuje się na ok. 1250 osób. Według danych Gminy Szaflary na terenie Maruszyny zamieszkuje ok. 1800 osób, ale uwzględnić należy osoby stale przebywające w USA oraz rodziny z przysiółka Bałtyzory i owe 35 rodzin
z Maruszyny Dolnej.
Dziękując za wsparcie finansowe i duchowe wszystkim dobrodziejom kościoła w Maruszynie składam najlepsze życzenia – Szczęść Wam Boże!
Opracowała: Anna Królczyk
Nauczycielka w ZSPiG w Maruszynie Dolnej
7.Ważne wydarzenia, daty i osoby w historii miejscowości i dniu
obecnym:
HISTORIA WSI MARUSZYNA
Wieś Maruszyna, położona jest w południowej części Polski, pomiędzy Nowym Targiem i Zakopanem. Ostatnio dzielona jest przez mieszkańców na Maruszynę Dolną i Maruszynę Górną. Leży w Kotlinie Podhalańskiej na południowy zachód od Nowego Targu w widłach rzek Skrzypne i Rogoźnik. Ze względu na zabudowę Maruszyna jest wsią wierchową, leżącą na dziale wodnym, dlatego jest bardzo atrakcyjnym miejscem widokowym. Na północ rozciągają się pasma Beskidów ze szczytami Babiej Góry i Turbacza, na południe widoczna jest panorama Tatr Bielskich, Wysokich aż po Tatry Zachodnie. Na wschodzie można dostrzec pasmo Pienin z Trzema Koronami, a na zachód równinne tereny Orawy, na których znajdują się torfowiska wysokie europejskiego działu wodnego.
Wieś leży na granicy Karpat Wewnętrznych i Zewnętrznych. Granicą tych jednostek geologicznych jest Pieniński Pas Skałkowy przebiegający przez wieś w kierunku wschód-zachód. W tej części krajobraz Maruszyny jest szczególnie urozmaicony licznymi wzniesieniami i dolinami potoków przełamujących się przez skały wapienne.
Przy granicy z miejscowością Rogoźnik znajduje się rezerwat skał wapiennych z okresu triasu. Z uwagi na ogromną ilość znajdujących się tu skamieniałości przewodnich (amonitów) jest to doskonałe miejsce do prowadzenia badań naukowych, lekcji geologii, geografii i wypoczynku. Skałka Rogoźnicka jest umieszczona, jako jedyny obiekt w Polsce na światowej mapie pomników przyrody nieożywionej. Pozostała część wsi o rzeźbie łagodniejszej leży na fliszu karpackim o dużej ilości łupków. Naturalna roślinność (lasy jodłowo - bukowe) została całkowicie wycięta. Niewielkie połacie lasów świerkowych znajdują się jedynie w niedostępnych dla rolnictwa głęboko wciętych dolinach potoków i stromych zboczach. Klimat wsi z uwagi na dużą wysokość (700 m n.p.m.) jest chłodniejszy w stosunku do Nowego Targu
i Szaflar. Są tu widoczne różnice w nastawaniu pór roku. Wiosna przychodzi do Maruszyny od Nowego Targu, a zima przez Bukowinę i Bańską od Tatr.
Maruszyna, wieś na Podhalu w powiecie nowotarskim, w województwie małopolskim, leży na 39 południku i 26 równoleżniku. Graniczy od wschodu z Szaflarami granicą jest potok Mały Rogoźnik, następnie z Zaskalem. Od północy z Rogoźnikiem i Starym Bystrem, od zachodu z Czerwiennem, od południa ze Skrzypnem i Bańską Niżną oraz z Bańską Wyżną. Wieś leży na Podtatrzu, najwyższe wzniesienia na terenie wsi to góra Żor, leżąca 773 metrów nad poziomem morza, a drugie wzniesienie jest na końcu wsi koło Stopków - położone 775 metrów nad poziomem morza.
Maruszyna ma 1538 ha powierzchni, co daje jej pierwsze miejsce pod względem wielkości w Gminie Szaflary. Tylko 12 % powierzchni stanowią lasy (tj. 185,3 ha). Wieś dzieli się na przysiółki, które przybrały nazwy przeważnie od pierwszych osadników, a więc od strony Szaflar - Babiarze, Janiki, Byliny, Stanki. Dalej idzie główny trzon dolnej części Maruszyny, pod górą Żor – zwany Pod Żorem, ze szkołą podstawową. Ponieważ Pod Żorem nastąpiło duże zagęszczenie domów, od kilkudziesięciu lat coraz częściej z nowymi budowlami przenoszą się Za Żor na tak zwane Wysokie. Dalej na prawo od drogi idącej przez Górną Maruszynę usadowił się przysiółek Kosy. Następnie widzimy drugą szkołę już w Maruszynie Górnej. Potem po przejściu 0,5 km dochodzimy do Kościoła – gdzie wykształciło się naturalne centrum wsi. Dalej wieś ciągnie się w górę około 3 km i kończy się u Stopków. Po prawej stronie, w kierunku Starego Bystrego, znajduje się przysiółek Bukowa, po lewej stronie głównej drogi Gancarze, Bałtyzory i Śpiewaki. W kierunku Ludźmierza powstało osiedle zwane Nowe.
Maruszyna to wieś położona na zachód od drogi Nowy Targ – Zakopane. Jest największą wioską na terenie Gminy Szaflary. Według przekazów ustnych początek Maruszynie dała ludność uciekająca przed uciskiem pańszczyźnianym w XV wieku. Pierwszym osadnikiem był Marusarz, który przybył tu ze swoją rodziną. Wykarczował on las i wybudował zagrodę, a nigdzie nie opublikowane przekazy przodków mówią, że od jego nazwiska wieś nazwano Maruszyną. Natomiast według kroniki parafialnej, znajdującej się w Maruszynie, jednym z pierwszych jej osadników był Gubała. Jak wynika z dokumentów, w roku 1653 wójtem tejże wsi był Jan Gubała. Wójt i pisarz gminny Piotr Staszel w dziejach wsi Maruszyna stwierdza, że „nazwa Maruszyna może pochodzić z nazewnictwa wołoskiego, gdyż wiele nazw i obyczajów zostało przywiezionych przez grupy pasterskie, wędrujące ze stadami bydła i owiec z nad granicy rumuńskiej”.
Pierwsza wiadomość o Maruszynie pochodzi z dokumentu lustracji Starostwa Nowotarskiego z roku 1564, w którym napisano: “Pod górą Marusina osiadło trzech kmieci i dwóch wyrobników “Nowa Willa Marusina”. Kmieć, był to osadnik, który otrzymał od starosty pozwolenie na wykarczowanie obszaru leśnego zwanego “łan kmiecy”. Obszar tego łanu wynosił około 200 morgów ziemi. Fakt ten jest dowodem na to, że wioska została założona na prawie wołoskim, które pozwalało na karczowanie lasu i budowanie osad. Głównym zajęciem osadników Maruszyny, obok rolnictwa, było pasterstwo. Stąd spotykamy w Maruszynie, „Wajdę”, czyli bacę trudniącego się zawodowo wypasem owiec. Strojem pasterskim były “baje”, inaczej “guńki”. Było to okrycie podobne do dzisiejszej cuchy, wykonane z owczej wełny. Ludność pasterska Maruszyny w poszukiwaniu polan przesuwała się stopniowo dalej na południe, poprzez pasmo, które z czasem nazwano Gubałowskim, od nazwy Gubały, mieszkańca Maruszyny. „W ramach osadnictwa nadawane były serwituty leśne, uprawniajace do poboru drzewa budowlanego i opałowego na terenach wyżej położonych. Maruszyna otrzymała 26 hektarów lasu w Tarasówce – Gmina Bukowina oraz 14 hektarów w Ciepłówce – Gmina Kościelisko” .
Po pierwszym rozbiorze Polski obszar Maruszyny został włączony do zaboru austriackiego. Tereny Maruszyny były wówczas dobrami królewskimi, toteż zostały wystawione na sprzedaż, a zakupił je magnat węgierski Homulacz, któremu od momentu zakupu płacono podatki i wszelkie inne powinności.
W 1848 roku nadano chłopom ziemię na własność i zniesiono pańszczyznę oraz inne powinności oddawane na rzecz dworu, a wprowadzono podatek gruntowy. Dodatkowo oddawano zboże na utrzymanie duchowieństwa. Maruszyna przez długie lata była gminą, a władzę we wsi pełniła Rada Gminna, czyli przysięgli, wybierani, co 4 lata. Na czele władzy wykonawczej stał wójt. Na podstawie zachowanych protokołów (zbieranych i przechowywanych prywatnie) znane są nazwiska osób pełniących funkcję wójta w Maruszynie: Jan Gubała, Zubek, Borowicz, Stanisław Bukowski, Skbiński, Strama, Gawron, Kusper, Stanisław Bartoszek, Piotr Staszel.
W pierwszej połowie XVII wieku we wsi Maruszyna gromadnie osiedli Gąsienicowie. Jak wynika z akt kościelnych w pierwszej połowie tegoż wieku zamieszkiwało tutaj kilkanaście rodzin Gąsienicowych. Pod koniec XVIII wieku już nie spotykamy Gąsieniców w Maruszynie. W ich miejsce pojawili się Janikowie i Hadowscy jako rodowe odgałęzienie Gąsieniców. O zmianie nazwiska świadczą zapisy gruntowe. Zmiana polegała na opuszczeniu rodowego nazwiska Gąsienica, a pozostawieniu przydomków. Janikowie pochodzą od Jana Gąsienicy, zwanego Janikiem. Hadowscy swój przydomek wzięli od Jerzego Gąsienicy, zwanego Jurkiem.
Pod koniec XIX wieku znacznie wzrosła liczba mieszkańców, z braku terenów do osiedlania się następowało dzielenie gospodarstw, a to pogarszało warunki życia. Trudna sytuacja materialna wywołała pierwszą falę emigracji na Węgry, gdzie podejmowano się pracy na budowach. Wiele osób wyjeżdżało do zaboru pruskiego z zamiarem emigracji do Ameryki, gdyż Austria nie dawała zezwoleń na wyjazd. Na przełomie XIX i XX wieku wyjechało około 170 osób do Ameryki „za chlebem”, a także uciekając przed poborem do wojska, w którym służba trwała 6, a później 3 lata. Emigrację przerwała I wojna światowa, która spowodowała masowy pobór do wojska we wszystkich zaborach. Wielu z tej wojny nie powróciło, a wielu było inwalidami do końca życia. Po zakończeniu wojny na wsiach pozostał stary układ władzy: wójt i rada gminna. W czasie kryzysu gospodarczego sytuacja na wsi była bardzo trudna, małe gospodarstwa i brak możliwości zarobkowania nie pozwalały na utrzymanie rodziny. Kilka rodzin z Maruszyny wyjechało na tereny województwa lwowskiego
w poszukiwaniu lepszej ziemi do uprawy. Nastąpiły również wyjazdy do Francji, Kanady, a także do Stanów Zjednoczonych.
W latach trzydziestych XX wieku rozpoczęto w Maruszynie budowę kaplicy, celem skrócenia drogi na modlitwę. Kaplicę poświęcono 12 sierpnia 1934 roku. Miała ona być zaczątkiem budowy kościoła, ale wybuch II wojny światowej i okupacja hitlerowska oddaliły jego budowę. W czasie okupacji niemieckiej wielu mieszkańców Maruszyny ucierpiało, gdyż wywieziono na roboty do Niemiec około 20 osób, kilka osób zabrano do obozów koncentracyjnych. W obozach zginęli: ks. Leopold Bukowski, kapitan Wojska Polskiego – Władysław Bukowski, Franciszek Ligas, Władysław Zubek i Stanisław Gawron. Gospodarzom Niemcy niejednokrotnie zabierali inwentarz.
Po zakończeniu wojny i wprowadzanie nowego ustroju w Polsce napotykało na opory, następowały aresztowania wielu działaczy. W tym okresie został również aresztowany pierwszy w Polsce powojennej starosta nowotarski mgr Władysław Skibiński – Maruszynianin z pochodzenia. Mimo wielu przeszkód okres powojenny dla Maruszyny stał się okresem wytężonej pracy na rzecz rodziny i wsi.
Maruszyna jest wsią rozciągającą się na przestrzeni prostokąta o wymiarach 6x3 km, toteż na terenie wioski ze względu na duże odległości od 1909 roku działają dwie szkoły podstawowe. Motorem aktywności mężczyzn z Maruszyny jest działająca już od ponad pół wieku straż pożarna. W latach pięćdziesiątych została utworzona filia parafii Szaflary, a w 1992 r. w Maruszynie powstała parafia. W 1962 r. doprowadzono do wsi elektryczność. Następnie przebudowano drogę i dostosowano do komunikacji autobusowej. Wybudowano remizę strażacką, którą oddano do użytku w 1974 roku. Dzisiaj w Maruszynie mieszka około 450 rodzin. Budynki są w większości nowe i nowocześnie wyposażone. Jest to piękna miejscowość ciągle się rozbudowująca. Utworzenie Gminy Szaflary na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku bardzo ożywiło jej rozwój, co wpłynęło na realizację wielu inwestycji także w Maruszynie. Umiejętności organizatorskie i kierownicze wójta gminy – mgr inż. Stanisława Ślimaka, a także pełna troski postawa radnych i mieszkańców wsi przyczyniła się do rozbudowy remizy, obu szkół, do wykonania nawierzchni asfaltowej dróg: Gancarze, Bukowa, Kosy, Za Żor, a także do wykonania remontu drogi Maruszyna – Ludżmierz. Remiza OSP dzięki rozbudowie przyjmuje na wypoczynek młodzież z różnych zakątków Polski. Zmiana ustroju w Polsce po 1989 roku wpłynęło znacząco na sytuację na rynku pracy. Dorośli, a także młodzież przywiązuje coraz większą wagę do dalszego kształcenia się, gdyż najczęściej pracę uzyskują ci, którzy legitymują się co najmniej wykształceniem średnim z maturą. Na przełomie 1999 i 2000 roku większość budynków Maruszyny została wyposażona w sieć telefoniczną. W dolnej części Maruszyny w 1999 roku wybudowano oczyszczalnię ścieków. Obejmuje ona swoim zasięgiem część Maruszyny Dolnej od granicy z miejscowościami Szaflary - Bańska Niżna - Skrzypne do Szkoły im. Św. Jana Kantego w Maruszynie Dolnej. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna z chemicznym strącaniem nadmiaru fosforu.
Oczyszczalnia składa się z następujących obiektów technologicznych:
1 - Przepompowni ścieków – obiekt podziemny zamknięty.
2 - Reaktora z osadem czynnym pracującego porcjowo – obiekt częściowo
obsypany ziemią.
3 - Budynek dmuchaw z pokojem obsługi, magazynem i węzłem sanitarnym.
4 - Zagęszczacza na osad ustabilizowany zagęszczony – obiekt podziemny
zamknięty.
5 - Urządzenia “Draimad” – w budynku nadziemnym.
6 - Punktu zlewnego ścieków dowożonych – obiekt podziemny zamknięty.
Obiekty są połączone przewodami technologicznymi prowadzącymi ścieki, osad lub sprężone powietrze. Są to podziemne rurociągi ciśnieniowe lub kanały grawitacyjne, na których zaprojektowano studzienki rewizyjne zakryte. Ścieki oczyszczone odprowadzane są kanałem podziemnym do koryta potoku Rogoźniczek. Wylot kanału zamkniętego znajduje się na wysokim brzegu i jest zabezpieczony kratą z prętów stalowych. Połączenie kanału z korytem potoku wykonane jest w formie koryta otwartego, betonowego o szerokości 1,35 m. Koryto potoku w miejscu wylotu ścieków jest ubezpieczone elementami betonowymi. Wszystkie obiekty technologiczne są zgrupowane i zlokalizowane obok siebie, a budynek dmuchaw jest połączony z nasypem osłaniającym reaktory. Wszyscy mieszkańcy na trasie kanalizacji podłączyli się do oczyszczalni i są bardzo zadowoleni.
Na koniec 2001 roku liczba mieszkańców Maruszyny wyniosła 1783 osoby. Liczba mieszkańców okresowo się zmienia z powodu emigracji do Stanów Zjednoczonych Ameryki, Kanady lub do Europy Zachodniej.Maruszynianie zawsze byli zaradni, toteż prawie zawsze znajdują pracę, która pozwala im godziwie żyć. Mimo stale polepszających się warunków życia w Polsce w ostatniej dekadzie XX wieku Maruszyna wyludniła się znacząco. Najczęstszymi przyczynami emigracji jest łączenie rodzin oraz poszukiwanie pracy. Spada również liczba urodzeń i Maruszyna z roku na rok coraz bardziej się starzeje. Opuszczone domy są wynajmowane dla przybyszów spoza Maruszyny, aby uchronić te domy od zniszczenia, a także podobnie jak w USA dla pozyskania środków za wynajem.
W okresie powojennym sołtysami wsi byli: Andrzej Rychtarczyk, Andrzej Mrożek, Franciszek Strama, Stanisław Strama i Stanisław Bartoszek. Aktualnie tę funkcję pełni Jan Karkoszka. Maruszynianie są ludźmi aktywnymi, toteż organizują wiele imprez patriotycznych, religijnych i sportowych, do których zaliczyć należy: Opłatek Wiejski, Gminną Akcję Sportową „W zdrowym ciele – zdrowy duch”, poświęcenia budynków szkolnych i remizy, uroczystości podniesienia sztandarów i poświęcenia samochodów strażackich, a także Gminny Festiwal Piosenki i Gminny Turniej Tenisa Stołowego.
Do atrakcji turystycznych zaliczyć należy drogę, którą przemierzał Papież Jan Paweł II w czasie V pielgrzymki do Ojczyzny, od Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej w Zakopanem do Sanktuarium Matki Boskiej Gaździny Podhala w Ludźmierzu w dniu 7 czerwca 1997roku. W rocznicę tego wielkiego wydarzenia odbywają się coroczne pielgrzymki mieszkańców Podhala tą trasą, a straże pożarne i szkoły gościnnie przyjmują pielgrzymów posiłkiem i napojami chłodzącymi. W 2000 roku droga została oznakowana jako Trasa Papieska przez Podhalański Związek Gmin. Z tej okazji mieszkańcy Maruszyny postawili na skrzyżowaniu przy Kościele tablicę pamiątkową, a Kasia Stopka (królowa Związku Podhalan w Chicago) ufundowała tablicę pamiątkową, która jest zamontowana na budynku szkoły w Maruszynie Górnej. Maruszyna słynie z dużej ilości przydrożnych kapliczek. Na Trasie Papieskiej znajduje się kaplica tzw. “Na Stramowym Brzyzku” pod wezwaniem “Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Bolesnej oraz Częstochowskiej”. Początek kultu Krzyża Świętego i Matki Bożej datuje się od 14.IX.1850 roku. Drugą kapliczką świadczącą o mieszkańcach Maruszyny jest kapliczka „Trzeciego upadku Pana Jezusa” koło szkoły w dolnej części Maruszyny. W kapliczce “Trzeciego Upadku Pana Jezusa” znajduje się obraz, który jest pamiątką koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej Bolesnej w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie, dnia 20.IX. 1908 r.. Ten obraz od pięciu wieków słynie z cudów i łask bożych. Był znany kiedyś, jako obraz Matki Bożej Smutnej, gdyż przepiękne oblicze Najświętszej Panny wyraża głęboki smutek i boleść z powodu męki i śmierci syna – Jezusa Chrystusa, co wskazują czterej aniołowie, umieszczeni na obrazie, zapłakani, z narzędziami męki Jezusowej w rękach. W 1647 roku napisał Pruszcz w dziele pt. “Klejnoty”, że “... przy tym obrazie cuda Bóg wielkie czyni i ludzie łask doznawają, jako tabliczki na których cuda odmalowane świadczą”.
W 1792 roku zanotował Wyszkiewicz: “Kapliczka Matki Boskiej Bolesnej od dawnych czasów cudami, łaskami i pociechami nie tylko w Krakowie, ale po całym Królestwie i poza jego granicami sławna. W pożarze w 1655 i 1850 roku, kiedy w kościele wszystko wygorzało, bo nawet marmurowe ołtarze od ognia spopielały, a w grobach paliły się trumny, obraz ten cudowny ocalał, na to by chorzy, smutni, nieszczęśliwi, za przyczyną Matki Bożej Bolesnej znajdowali pociechę, ukojenie, cudowny ratunek i pomoc”.
Szczególną opieką otoczyła Matka Boża świątynię franciszkańską, w której znajduje się cudowny obraz. Po każdym pożarze kościół dźwigał się z gruzów jeszcze wspanialszy niż był poprzednio. Aby się Matce Bożej Bolesnej odwdzięczyć za dobrodziejstwa od wieków, przy jej cudownym obrazie świadczone, Ojcowie Franciszkanie wystarali się w Rzymie o koronację obrazu Koroną Watykańską. Uroczystość koronacji odbyła się 20.IX. 1908 roku w kościele Franciszkanów w Krakowie. W uroczystość Siedmiu Boleści Matki Bożej Złotą Koronę Watykańską na głowę Najświętszej Panny Bolesnej włożył Najprzewielebniejszy Krakowski Arcypasterz w otoczeniu dwudziestu arcybiskupów i biskupów oraz wiernych. Za ofiarodawców, opiekunów kościoła i kaplicy, w której znajduje się ten obraz, odprawiane są msze św. w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie. Powyższe informacje umieścił na kopii obrazu Matki Bożej Bolesnej Julian Kurkiewicz z klasztoru OO. Franciszkanów w Krakowie. Kapliczce „ Trzeciego upadku Pana Jezusa” w Maruszynie zostało udzielone błogosławieństwo apostolskie Papieża Jana Pawła II w dniu 7 czerwca 1997 roku, podczas V pielgrzymki do Polski, w trakcie przejazdu z Zakopanego przez Maruszynę do Sanktuarium Matki Bożej Gaździny Podhala w Ludźmierzu.
Bardzo interesujące i godne uwagi są kapliczki i przydrożne krzyże na Hadówce. Autorem kapliczek “Matka Boska” i “Serce Pana Jezusa” (ok. 1880 r.) oraz przydrożnych krzyży znajdujących się przy drodze prowadzącej ze Skrzypnego do Maruszyny jest świetny ludowy rzeźbiarz Piotr Kułach – przydomek “Wawrzyńcoków” z Gliczarowa. Pochodził z Gliczarowa, ale osiadł i gazdował na Hadówce. Jego dom w prostolinijnym podhalańskim stylu, w którym tworzył i mieszkał, ustawiony był z ogromnych grubych “tramów”, posiadał ciekawe ozdoby, otoczony był ogromnym, pięknym ogrodem, z dużymi drzewami, krępymi bukami, pasieką z ciekawymi rzeźbami i kapliczkami. On sam był “regionalnym” żywym zabytkiem zanikającej na szerokim świecie kultury religijno-twórczej średniowiecza.
Wiele jest jeszcze wspaniałości w Maruszynie, o których trzeba pamiętać gdyż dzięki tej wspaniałej przyrodzie i zaradności, gościnności, ofiarności oraz otwartości większościjej mieszkańców istnieje tak wielka więź między Rodakami, mieszkającymi „Za wielką wodą” w Chicago i między tymi, którzy tutaj pracują i przyczyniają się do rozsławiania swojej „Małej Ojczyzny”. Wielu Maruszynian całe swoje życie poświęciło na pracę na rzecz rodzinnej miejscowości, po to, aby wioska rosła w siłę, a ludziom żyło się dostatniej.
8.Obrzędowość rodzinna:
-Boże Narodzenie
-Wielkanoc
-Chrzest dziecka
-Komunia święta dziecka
-Zielone świątki
9.Zwyczaje doroczne – historia i współczesność
- Procesja na Boże Ciało do pięciu ołtarzy,
- Pielgrzymka „Trasą Papieską”,
- Odpust ( 6 sierpnia),
- Pielgrzymka do Kalwarii ministrantów i dzieci pierwszo- komunijnych,
- Dzień zmarłych,
- Mikołaj,
- Opłatek parafialny,
- Opłatek szkolny,
- Święto szkoły
- Akcja „ W zdrowym ciele – zdrowy duch”
Opracowała: Zofia Strama Dyrektor ZSPiG w Maruszynie Dolnej
MARUSZYNA GÓRNA
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Górnej
1. Parafia pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Maruszynie
2. Data utworzenia parafii:
W związku ze złożonością historii powstania parafii w Maruszynie pragnę pokrótce przedstawić jej dzieje.
Zanim stanął piękny i szacowny Kościół, powzięto pomysł wybudowania kaplicy. Na zebraniu z wójtem Piotrem Staszlem 18 marca 1918 r. uzgodniono, że stanie ona na parceli Marii z Kusprów Strączek i Marii Rzadkosz, czyli w miejscu obecnego Kościoła. Wedle protokołów budowę rozpoczęto w 1928 roku. Budowa trwała sześć lat i została ukończona w 1934 roku. Poświęcenia dokonał w sierpniu 1934 roku proboszcz z Szaflar ks. Władysław Wójtowicz.
W kolejnych latach wyposażano kaplicę. Zakupiono ornaty, feretrony, kredens do zakrystii i dzwonek przy drzwiach do tegoż pomieszczenia. W roku 1946 zakupiono dzwon na wieżyczkę.
W 1951 roku powiększono zakrystię przez dobudowę przedsionka z desek. W latach następnych wybudowano ambonę oraz położono posadzkę.
W 1956 roku, z inicjatywy sióstr Marii i Rozalii Strama na ich parceli rozpoczęto budowę plebani. Początkowo wybudowano jedną izbę mieszkalną oraz pomieszczenia gospodarcze. W 1958 roku wybudowano drewniany czteropokojowy budynek plebani.
Lata powojenne były trudnym okresem do wznoszenia obiektów sakralnych. Pomimo braku pozwolenia na budowę Kościoła, w 1965 roku osuszono teren kościelny i przystąpiono do rozbudowy kaplicy. Władze państwowe kilkakrotnie wstrzymywały budowę, nakładały grzywny, ale prace trwały nadal. Dzięki uporowi mieszkańców prace główne ukończono w 1969 roku.
W dniu 9 czerwca 1969 roku nastąpiło poświęcenie Kościoła, którego dokonał ksiądz Jan Pietraszko z Szaflar.
W międzyczasie trwały prace przy budowie wieży kościoła, które ukończono w 1971 roku. Rok później poświęcono dwa dzwony „Stanisław” oraz „Władysław”.
Pracom wykończeniowym w kościele towarzyszyły zabiegi o utworzenie parafii Maruszyna. Proces ten trwał długo. Doczekał się finału 21 lutego 1984 roku, wtedy bowiem Metropolita Krakowski, ks. Franciszek Macharski, wydał dekret o utworzeniu parafii Maruszyna.
3. Imiona i nazwiska księży pracujących w parafii
Do roku 1958 Mszę Św. w ówczesnej kaplicy odprawiał duszpasterz z Szaflar
1959 r. - ks. Rektor
1959 - 1961– ks. Józef Pitorak,
1961 - 1977 – ks. Franciszek Piszczór
1977 - 1981 – ks. Władysław Król
1981 - 1983 – ks. Józef Leśny
1983 – ks. Mieczysław Zoń
1983 r. aż do chwili obecnej – ks. Jan Kaleta
4. Obiekty sakralne w parafii:
Część sakralna dotycząca kaplicy została podana w punkcie drugim.
Obecnie w kościele znajdują się następujące obiekty sakralne:
1. Obraz Miłosierdzia Bożego, który pochodzi z roku 1950 r.
2. Ołtarz Matki Bożej Śnieżnej ufundowany w roku 1991 przez Władysławę Fąfrowicz i Maruszynian z USA.
3. Bogato zdobiona ornamentyka przedstawiająca w jej górnej części czterech ewangelistów z przypisanymi do nich symbolami. Jest to:
a).Św. Jan z orłem. Ptak ten był - wg dawnych wierzeń - jedynym stworzeniem mogącym patrzeć prosto w słońce. Dlatego symbolizuje kontemplację wniknięcia w tajemnicę Syna Bożego.
b).Św. Mateusz, naprzeciw którego stoi człowiek, ponieważ ukazał genealogię czyli ludzkie pochodzenie Jezusa.
c).Św. Marek wraz z lwem. Jest to zwierzę zamieszkujące pustynię,
a Ewangelia zaczyna się słowami „Głos wołającego na pustyni”.
d).Św. Łukasz jest przedstawiony razem z wołem. Początek „Dobrej Nowiny” stanowi opis ofiary składanej w świątyni przez Zachariasza. Stąd symbolem św. Łukasza jest wół – zwierzę ofiarne.
Całość malarska datuje się na przełom roku 1977/1980 a głównym inicjatorem tego przedsięwzięcia był ks. Władysław Król.
4. Ołtarz główny Przemienienia Pańskiego oraz kapliczka w prezbiterium pochodzące prawdopodobnie z 1931 roku.
5. Ołtarz marmurowy, chrzcielnica, pulpit orz ambonka powstały w roku 1994
6. Droga krzyżowa okalająca wnętrze kościoła – 1981 r.
7. Trzy nowe dzwony o wdzięcznych nazwach „Jan Paweł II Wypłyń na głębie ..w III tysiąclecie”, „Anna” , „Św. Władysław” – zakup w 2001 r., a poświęcenie dokonane przez Jego Eminencję ks. kard. Fr. Macharskiego 4 sierpnia 2002 roku.
Ponadto na terenie całej wsi znajdują się liczne kapliczki, które teraz ośmielę się opisać:
5. Księża, bracia i siostry zakonne pochodzące z parafii:
Ks. Jan Mrowca - Msza Św. prymicyjna w Maruszynie w 1974 roku
Ks. Franciszek Walkosz - Msza Św. prymicyjna w Maruszynie w 1995 rok
Ks. Jan Strama
6. Ważne wydarzenia, daty w historii i czasie obecnym parafii:
1. Poświęcenie kaplicy – 12 sierpień 1934 r.
2. Powstanie i poświęcenie Kościoła pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego- 1965/69
3. Powstanie parafii w Maruszynie – 1984 r.
4. Prymicje rodaków z Maruszyny w 1974 roku ks. Jana Mrowcy połączone
z Misjami wygłoszonymi przez ks. Leszka Dublewicza oraz ks. Franciszka Walkosza w 1995 r.
5. Powstanie cmentarza – 1960 r.
6. Przywiezienie przez ks. Króla relikwii św. Stanisława ze Szczepanowa – ok. roku 1980
7. Przejazd Ojca Św. przez Maruszynę i postój na skrzyżowaniu obok remizy
i Kościoła. Stoi tam obelisk z tablicą przypominający o tym wydarzeniu – 7 czerwiec 1997
8. Poświęcenie tablicy ufundowanej przez Katarzynę Stopkę w ścianę budynku szkoły w Maruszynie Górnej upamiętniającej powyższe wydarzenie – 2001 r.
9. Przywrócenie imienia św. Stanisława Kostki Szkole Podstawowej
i Gimnazjum w Maruszynie Górnej – 17 września 2001 roku
10. Przywrócenie imienia św. Jana Kantego Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Dolnej – 29 maja 1996 roku
11. Śmierć wieloletniego duszpasterza i budowniczego kościoła w Maruszynie ks. Fr. Piszczóra – 1984 r.
12. Nieprzerwane prace remontowe i wykończeniowe Kościoła – od roku 1984 aż po dzień dzisiejszy
7. Ważne wydarzenia, daty, osoby w historii miejscowości i dniu obecnym:
Nim przejdę do istoty rzeczy, pragnę nadmienić, że wydarzenia, które rozegrały się i miały miejsce w historii parafii można zaliczyć także do historii miejscowości Maruszyna. Co też czynię, mając na względzie dorobek parafian i ich wkład w rozwój tej malowniczej i przepięknej wsi.
Ważne wydarzenia, daty, osoby w historii miejscowości i dniu obecnym:
1. Wzniesienie i poświęcenie remizy OSP – 1974 r.
2. Poszerzenie głównych dróg i zalanie je asfaltem – ok. 1972 r.
3. Emigracja do USA – od 1981 r., która trwa aż po dzień dzisiejszy
4. Zamiana sklepów z państwowych na prywatne od 1991 r.
5. Doprowadzenie elektryczności do wsi –1962 r.
6. Utworzenie Gminy Szaflary – lata 90-te XX wieku
7. Wyposażenie w sieć telefoniczną – 1999/2000
8. Budowa oczyszczalni ścieków w Maruszynie Dolnej – 1999r.
9. Poświęcenie Szkoły w Maruszynie Dolnej przez ks. Bp Kazimierza Nycza – 1991 r.
8. Obrzędowość rodzinna
1. Mycie się pieniędzmi w Nowy Rok
2. Przyjęcia ślubne, komunijne, chrzcielne
3. Wspólna wigilia w gronie najbliższych
4. Wielkanocna tradycja
5. Śmigus-Dyngus
10. Zwyczaje doroczne
1. Coroczne piesze pielgrzymki trasą przejazdu Ojca św. (w czasie V pielgrzymki do Ojczyzny) od Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej w Zakopanem do Sanktuarium Matki Boskiej Gaździny Podhala w Ludźmierzu
2. Sypanie owsem w Św. Szczepana
3. Procesje Bożego Ciała do czterech Ołtarzy
4. Pielgrzymowanie uczniów klas kończących szkołę do sanktuariów maryjnych w całej Polsce
5. Jasełka, czyli misteria Bożonarodzeniowe
6. Święcenie ziół podczas Uroczystości Wniebowzięcia N.M.P.
7. Odpust w parafii podczas święta Przemienienia Pańskiego
Autor opracowania: ROBERT CHERCHEL
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Dolnej
Maruszyna Dolna
INFORMACJE O WSI I PARAFII MARUSZYNA
1. Nazwa i tytuł parafii : Parafia Rzymsko- Katolicka PW. Przemienienia Pańskiego.
2. Data utworzenia parafii : 1.III. 1984 rok , ( duszpasterstwo powstało w 1957,
księgi prowadzono już od roku 1962 )
3.Imiona i nazwiska księży , którzy pracowali i pracują w parafii : ks.Józef Pitorak , ks. Franciszek Piszczór , ks. Władysław Król , ks. Józef Leśny , ks. Mieczysław Zoń.
Obecnie od roku 1994 proboszczem jest ks. Jan Kaleta .
4.Obiekty sakralne w parafii( zabytkowe ołtarze , obrazy, figury, krzyże, kapliczki) itp.:
- 70- letni ołtarz główny „Przemienienia Pańskiego”,
- kapliczka
5. Księża, bracia i siostry zakonne pochodzące z parafii:
- ks. Franciszek Walkosz,
- ks. Jan Strama,
- ks. Jan Mrowca,
- siostra Stopka Maria (Elwira – imię przybrane w zakonie).
6. Historia Parafii w Maruszynie
Analizując historię Parafii Maruszyna trudno jest wypowiadać się na temat praktyk religijnych, wyznania i religijności pierwszych jej mieszkańców. Nie wiemy bowiem skąd przybyli, jakiej byli narodowości i , co bodaj najważniejsze – kiedy przybyli. Możemy się jedynie domyślać, że pierwsi Maruszynianie to osiadli pasterze Wołoscy, wyznawcy tradycyjnych religii pogańskich z rejonu Bałkańskiego. Po osiedleniu się na terenach Rzeczypospolitej podlegali, jak wszyscy inni, chrystianizacji, jako religii dominującej. Niewiele jednak wiemy na temat tych dawnych czasów. Wiemy, że tereny Maruszyny i całej okolicy były pod wpływami Zakonu Cystersów rezydującego w Ludźmierzu. Wiemy również, że jużw początkach XVII wieku osadnicy z Maruszyny należeli do Parafii Szaflary.
W kronice parafialnej zapisano: „prof. Wyrostek na podstawie badań ksiąg metrykalnych Parafii Szaflary w latach 1618-1620 wypisał, że w tym czasie zamieszkiwało w Maruszynie 24 rody kmiece, a ich nazwiska to: Babiarz- Balbis, Gadowski – Gadowczyk – kowal, Gubała – wójt, Karkoszka, Kocur, Miłko, Mrowca, Pajdzik, Łysopał, Stopka, Warpecha – Warpiszczak, Zięba. Po roku 1620 pojawiają się nowe nazwiska, jak: Bylina, Figlarz, Gąsienica, Gawron, Kasprzyk, Rogowiec, Rzadkosz, Ślimak, Stanek, Strama, Tutek.
Mieszkańcy Maruszyny należeli przez wiele wieków do Parafii Szaflary. Dopiero w 1910 roku, idąc śladem innych wsi, pod przewodnictwem Reginy Obrochta wystąpili z wnioskiem o budowę kaplicy. Pieniądze na budowę zbierano „po składce” i składano w Kasie Powiatowej w Nowym Targu. Przez pierwsze trzy lata uzbierano 152 korony austriackie. W ten sposób gromadzono środki, aż do uzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku, a ich suma zamknęła się kwotą 1228 koron i 75 halerzy. Pierwotnie planowano wybudować kaplicę w Górnej części Maruszyny, koło Mrowców. Na zebraniu z wójtem Piotrem Staszlem 18 marca 1918 roku postanowiono, że kaplica stanie na parceli Marii z Kusprów Strączek i Marii Rzadkosz, czyli w miejscu obecnego kościoła. Kaplica miała mieć wymiary 10 metrów długości i sześć metrów szerokości. Niestety nie przetrwały, bądź ich nigdy nie było, protokoły z zebrań Komitetu Budowy Kaplicy za lata 1918 – 1927.
Według protokołów budowę rozpoczęto w 1928 roku. Największy wkład szczególnie finansowy, miał Jakub Bukowski. Budowa kaplicy trwała 6 lat
i została ukończona w 1934 roku. Poświęcenia dokonał w sierpniu 1934 roku, proboszcz z Szaflar, ksiądz Władysław Wójtowicz.
W latach następnych skupiono się na wyposażeniu kaplicy w szaty liturgiczne. Kronika parafialna wymienia zakup czterech ornatów w roku 1939 (fundatorami był ks. Leopold Bukowski, jego matka Anna, małżeństwo Aniela
i Franciszek Bernas z Ameryki). W 1940 zakupiono kredens do zakrystii
i dzwonek przy drzwiach do zakrystii ze składki urządzonej po wsi. W okresie okupacji nie organizowano zebrań Komitetu ani składek na rozbudowę lub wyposażenie kaplicy. Dopiero w 1946 roku odbyło się pierwsze zebranie pod przewodnictwem Stanisława Kuspra. Zakupiono wówczas dzwon na wieżyczkę, a rok później kilka feretronów. W 1950 roku zakupiono obraz Miłosierdzia Bożego oraz pozostałe feretrony. W 1951 roku powiększono zakrystię przez dobudowę przedsionka z desek. W latach następnych wykonano ambonę oraz posadzkę. W 1956 roku, z inicjatywy sióstr Marii i Rozalii Strama – nazywanych „ciotkami Bartkowymi”, na ich parceli (uzyskanej drogą wymiany ze Stanisławem Kusprem) rozpoczęto budowę plebanii.
Początkowo zbudowano jedynie jedną izbę mieszkalną (późniejsza salka katechetyczna) oraz pomieszczenia gospodarcze, ale „ciotki” mogły już zamieszkać i przeniosły się wówczas „Spod Żoru”. W 1958 roku wybudowano drewniany czteropokojowy budynek plebanii. Wówczas to zaczęto myśleć
o sprowadzeniu księdza, gdyż dotychczas msze św. odprawiał duszpasterz
z Szaflar, a w 1959 roku ks. Rektor ze Skrzypnego. W 1959 roku delegacja mieszkańców udała się do Kurii w Krakowie z prośbą o przydzielenie księdza.
W związku z odmową zaczęto szukać na własna rękę. W Bukowinie przebywał wówczas tamtejszy rodak emerytowany ksiądz Józef Pitorak, który na prośbę mieszkańców zgodził się przybyć do Maruszyny, gdzie przebywał do 1961 roku, gdy na skutek ciężkiej choroby został zwolniony ze służby.
W 1960 roku założono cmentarz w Maruszynie.
Po odejściu ks. Pitoraka, za pośrednictwem wikariusza szaflarskiego
ks. Ryznara skontaktowano się z ks. Franciszkiem Piszczorem, pochodzącym ze Skrzypnego proboszczem w Kątach Wrocławskich. Ksiądz Piszczór cierpiał na przewlekłą chorobę (ropniak opłucnej)
i propozycja powrotu w rodzinne strony spodobała mu się. Po uzyskaniu urlopu od ordynariusza wrocławskiego przybył do Maruszyny w 1961 roku, gdzie przebywał aż do 1977 roku. Warto przypomnieć, że ks. Franciszek Piszczór uzyskał święcenia kapłańskie w 1933 roku we Lwowie i do roku 1945 pracował w archidiecezji lwowskiej. Na skutek zmiany granic Polski, po wojnie trafił pod administracje diecezji wrocławskiej wraz z wysiedlonymi mieszkańcami kresów.
Lata powojenne były trudnym okresem do wznoszenia budowli sakralnych. Mimo wielu starań, próśb i petycji do Urzędu Wojewódzkiego nie uzyskano pozwolenia na budowę kościoła. Przez cały ten czas gromadzono jednak materiały budowlane, zarówno ze składek mieszkańców jak i dotacji rodaków
z Ameryki. W 1965 roku osuszono teren kościelny i mimo braku pozwolenia na budowę przystąpiono do rozbudowy kaplicy. Prace główne prowadził Józef Bartoszek „Spyrka”.
Prace wykonywano w czynie społecznym dla uczczenia Tysiąclecia Chrztu Polski, według szkicu wykonanego przez inż. Jędryczko. Niestety informacje o nielegalnej budowie dotarły do władz, które pod koniec maja 1966 roku zaplombowały i wstrzymały roboty budowlane na terenie kościoła. Mieszkańcy, mimo kar i grzywien, postanowili kontynuować budowę. Sytuacja taka powtarzała się wielokrotnie, ale dzięki uporowi Maruszynian prace główne ukończono w 1969 roku. Niewdzięcznością byłoby nie wspomnieć zasług majstra ciesielskiego Władysława Bachledy przy wznoszeniu konstrukcji dachu oraz sklepienia.
Poświęcenia kościoła dokonał 9 czerwca 1969 roku ksiądz Jan Pietraszko
z Szaflar.
W międzyczasie prowadzono prace budowlane przy wznoszeniu wieży kościoła, które zakończono w 1971 roku.
Można, więc stwierdzić, że mimo oporu władz komunistycznych, braku pozwolenia na budowę, dzięki ofiarności i uporowi mieszkańców Maruszyny prace budowlane udało się sfinalizować. Pozostały prace wykończeniowe
i wyposażeniowe kościoła, które były dużo łatwiejsze, gdyż nie wymagały urzędowych pozwoleń.
W 1972 roku poświęcono podczas mszy odpustowej dwa dzwony – Stanisław – ufundowany przez Magdalenę Bukowską, za pieniądze po swoim synu Stanisławie Bukowskim, który zginął w USA, - Władysław – ufundowany przez zmarłego w USA śp. Władysława Stanka „Od Jadwigule”.
Istotnym wydarzeniem religijnym w 1974 roku były prymicje rodaka
z Maruszyny ks. Jana Mrowcy oraz uroczystości Jubileuszowe połączone
z udzieleniem sakramentu bierzmowania stu młodym Maruszynianom oraz Misjami wygłoszonymi przez ks. Leszka Dublewicza.
Pracom wykończeniowym w kościele towarzyszyły zabiegi o utworzenie parafii Maruszyna. W 1976 roku wniosek o zatwierdzenie Parafii Maruszyna do Urzędu Wojewódzkiego w Nowym Sączu złożyła Kuria Metropolitarna
w Krakowie. Został jednak załatwiony odmownie, a w uzasadnieniu podano samowolną budowę kościoła, bez wymaganego zezwolenia. Dodatkowym problemem stało się wyznaczenie granic planowanej Parafii w obrębie całej wsi Maruszyna. Propozycje taką przygotowała Kuria Metropolitarna w Krakowie,
a przeciwny jej był proboszcz Szaflar oraz część mieszkańców Maruszyny Dolnej, którzy chcieli pozostać w Parafii Szaflary.
Rok 1977 przyniósł kolejne zmiany. W związku ze stanem zdrowia,
ks. Franciszek Piszczór zrezygnował z posługi duszpasterskiej w Maruszynie i
od września 1977 roku został do Maruszyny przysłany nowy duszpasterz
ks. Władysław Król. Wprowadził tradycję corocznego pielgrzymowania do Kalwarii Zebrzydowskiej oraz wiele czasu poświęcał wprowadzeniu kultu Matki Bożej. Słynął z płomiennych i ostrych kazań. W 1980 roku rozpoczął starania
o utworzenie parafii oraz uwłaszczenie terenów kościelnych. Zabiegi te nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów. Najważniejszym przedsięwzięciem w zakresie budowy kościoła przeprowadzonym przez ks. Władysława Króla było malowanie wnętrza kościoła wraz z ornamentyką. Praca duszpasterska
ks.Władysława Króla została jednak niespodziewanie przerwana już w 1981 roku, gdy po krótkiej chorobie zmarł w dniu 27 lutego, a 3 marca uroczysty kondukt odprowadził go z Maruszyny na miejsce wiecznego spoczynku w Klikuszowej.
Po śmierci ks. Władysława Króla pracę w Maruszynie rozpoczął
ks.Józef Leśny. Ks. Leśny rozpoczął remont budynku plebanii. Budynek drewniany podniesiono i podmurowano sutereny, a następnie budynek położono na wykonanej podmurówce. W okresie tym nasilił się konflikt związany z granicami planowanej parafii. Część mieszkańców Maruszyny Dolnej nie przyjęła kolędy i utrudniała przebieg innych uroczystości. Na skutek bliżej nieokreślonych konfliktów z mieszkańcami Maruszyny
ks. Józef Leśny uzyskał przeniesienie i odszedł z Maruszyny w dniu 26 czerwca 1983 roku.
Od 1 lipca 1983 roku przybywa do Maruszyny ks. Mieczysław Zoń
z parafii Kacwin. Jako miłośnik hodowli owiec szybko zdobywał szacunek
i uznanie wśród mieszkańców. Zabiegi parafian Kacwina o powrót księdza Zonia do ich parafii spowodowały jego odejście z Maruszyny zaledwie po sześciu miesiącach sprawowania posługi duszpasterskiej.
Na jego miejsce w grudniu 1983 roku z przydziałem jako wikariusz parafii Szaflary z zamieszkaniem w Maruszynie przybywa ks. Jan Kaleta – obecny proboszcz parafii Maruszyna. Zaledwie dwa miesiące później, 21 lutego 1984 roku, Metropolita Krakowski, ks. Kardynał Franciszek Macharski, wydaje dekret o utworzeniu parafii Maruszyna, a ks. Jana Kaletę mianuje pierwszym proboszczem. Dekret odczytano 4 marca 1984 roku na wszystkich Mszach świętych. Dekret określał granice parafii w granicach całej wsi Maruszyna z wyłączeniem przysiółka Bałtyzory (należącego do parafii Skrzypne),
a mieszkańcom przysiółków Byliny, Stanki i Janiki dawał możliwość równoprawnego korzystania z posług duszpasterskich i kancelaryjnych w Szaflarach lub Maruszynie. W ten sposób zakończyły się żmudne i trudne starania o utworzenie parafii w Maruszynie. Chwili tej doczekał przebywający u Sióstr Szarytek w Rabce, budowniczy kościoła w Maruszynie i wieloletni duszpasterz ks. Franciszek Piszczór. W tym samym roku w dniu 24 maja ks.Franciszek Piszczór umiera i zgodnie ze swoja wolą zostaje pochowany
w Maruszynie, na prośbę biskupa Groblickiego zaś, pochowano go na placu kościelnym, obok wieży kościoła. Pogrzeb gromadzi tłumy wiernych parafian z Maruszyny, Szaflar i rodaków ze Skrzypnego. Uroczystości przygotowuje proboszcz Jan Kaleta, a pogrzeb odprawia nowo mianowany biskup dla Lubaczowa ks. Marian Jaworski.
W czasopiśmie katolickim „Nowe Życie” z dnia 26 sierpnia 1984 r.
ks. Stanisław Wawszczak zamieszcza artykuł opisujący życie i przebieg uroczystości pogrzebowych ks. Franciszka. Przedstawiciel parafii pożegnalne wystąpienie kończy słowami „my zaś przyrzekamy, że Boga, wiarę i krzyż codziennego życia będziemy nieść z godnością, jak nas uczyłeś. Bóg z Tobą, księże Kanoniku!”.
Następne lata stanowią odrębny okres w historii Maruszyny jako samodzielnej parafii rzymsko-katolickiej pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Dekret wydany przez kardynała Macharskiego nie rozwiązuje konfliktu pomiędzy mieszkańcami Maruszyny Dolnej i parafią Szaflary
a parafią Maruszyna. Proboszcz Jan Kaleta nie jest przyjmowany po kolędzie, pojawiają się lokalne konflikty międzysąsiedzkie na tle przynależności parafialnej. Są one widoczne nawet podczas nawiedzenia domów przez figurę Matki Boskiej Ludźmierskiej i Różaniec. Przez siedem kolejnych lat kilkanaście domów jest pozbawionych wizyt duszpasterskich. Z każdym rokiem malała liczba rodzin odmawiających przyjęcia kolędy
z Maruszyny. I oto wówczas, niespodziewanie w roku 1991, biskup Kazimierz Nycz wydaje dekret, „uznający kolędę za usługę duszpasterską i polecający tę usługę parafii Szaflary”. Konflikt odrodził się na nowo i trwa po dzień dzisiejszy.
W tym samym okresie czasu budowane są tradycje parafialne, procesje Bożego Ciała do czterech Ołtarzy, pielgrzymowanie uczniów klas kończących szkołę do sanktuariów maryjnych w całej Polsce, pielgrzymki ministrantów do Kalwarii Zebrzydowskiej.
Schyłek lat osiemdziesiątych przynosi rewolucyjne zmiany polityczno-społeczne w Polsce. Po wyborach 4 czerwca 1989 roku Naród Polski zrzuca
z siebie jarzmo komunizmu. Nowa władza, zarówno państwowa jak
i samorządowa, traktuje kościół jak sprzymierzeńca, a nie wroga. Nauczanie religii wraca do szkół, umożliwiając bezpośredni kontakt księży z pozostałymi nauczycielami, pozwalając na wspólne ustalanie i realizację celów wychowawczych. Obie szkoły powracają do imion swoich przedwojennych patronów; Maruszyna Dolna – św. Jana Kantego, Maruszyna Górna –
św. Stanisława Kostki.
Oprócz rozwoju duchowego parafianie stale dbali o stan materialny
i upiększali wystrój Domu Bożego.
W 1984 roku wykonano granitowe schody do kościoła, w 1986 roku malowanie dachu kościoła.
Wykopano studnię na potrzeby plebanii. W 1991 roku wstawiono nowe podwójne okna do kościoła oraz ołtarz Matki Bożej Śnieżnej ufundowany przez Władysławę Fąfrowicz i Maruszynian z USA. Odnowiono malowidła wewnątrz kościoła oraz pająki i tabernakulum.
W 1994 roku wykonano marmurową posadzkę w kościele, a rok później marmurowy ołtarz, ambonkę i chrzcielnicę. W tym samym roku wyremontowano zakrystię (boazerie, instalacja elektryczna) oraz ogrodzenie plebanii.
W maju 1995 roku parafia przeżywała prymicje rodaka
ks. Franciszka Walkosza – „Pięciorza”.
W 1997 roku wykonano chodniki z kostki brukowej wokół kościoła oraz wyasfaltowano parking przy kościele. W 1998 roku poszerzono cmentarz parafialny, który niestety do dzisiaj nie został ogrodzony. W roku 2000 wykonano ocieplenie kościoła od zewnątrz oraz położono nową warstwę tynku. W roku 2001 wyłożono fundamenty kościoła wokół prezbiterium piaskowcem oraz obsadzono część placu kościelnego krzewami ozdobnymi. W grudniu tegoż roku zakupiono trzy nowe dzwony: Jan Paweł II „Wypłyń na głębie ... w III tysiąclecie” ufundowany przez parafian dla uczczenia Roku Milenijnego oraz w podziękowanie Ojcu św. Janowi Pawłowi II za zatrzymanie się
i błogosławieństwo w dniu 7 czerwca 1997 roku, „Anna” ufundowany przez Annę Bukowską i Franciszka Kosa na cześć NMP Matki Bożej Śnieżnej jako pamiątka dzwonu „Władysław”, „św. Władysław” ufundowany przez Władysława Gawrona z USA. Poświęcenia dzwonów dokonał Jego Eminencja Franciszek kardynał Macharski w czasie sumy odpustowej w dniu 4 sierpnia 2002 roku. Pod koniec 2001 roku zakupiono blachę miedzianą na pokrycie kościoła, ufundowaną przez rodaków z USA. W 2002 roku rozpoczęto prace blacharskie przy pokryciu dachu kościoła, które trwają nadal. W 2002 roku ponownie podjęto sprawę uwłaszczenia działek kościelnych. Dzięki pomocy Bronisława Warpechy – geodety, pochodzącego z Maruszyny, radca prawny Halina Pyzowska na zlecenie parafii przeprowadziła proces uwłaszczeniowy, zakończony rozprawą
w czerwcu 2002 roku. Parafia otrzymała odpis prawomocnego wyroku, na podstawie, którego pozostaje jedynie wpis własności do ksiąg wieczystych. Nieuregulowana prawnie pozostała sprawa rozszerzonej części cmentarza – działek Józefa Gala, gdyż na skutek błędu lub niedopatrzenia, one być muszą obecnie przekazane inną drogą prawną.
Najważniejszym bodaj wydarzeniem w historii parafii Maruszyna i całej społeczności była jednak wizyta Ojca św. w 1997 roku, a ściślej przejazd Jego Świątobliwości przez Maruszynę. Ojciec św. Jan Paweł II, jadąc z Zakopanego do Ludźmierza w dniu 7 czerwca 1997 roku zatrzymał się, bowiem na skrzyżowaniu obok remizy, pobłogosławił wiernych. Drzwi papamobile otworzyły się, a obecni w tym miejscu księża osobiście mogli przywitać Ojca Św. Jako pierwszy do papamobile wszedł ks. Jan Kaleta, proboszcz parafii Maruszyna, następny udał się ks. Jan Gawenda – proboszcz parafii Stryszawa Dolna, a ostatni ks. Fraciszek Walkosz „od Pięciorza” rodak z Maruszyny. Dla upamiętnienia tego wielkiego wydarzenia, na wniosek Ochotniczej Straży Pożarnej, parafianie ufundowali pamiątkowy obelisk z tablicą obok budynku remizy w miejscu, „w którym zatrzymał się Ojciec św. Wydarzenie to upamiętnia również tablica pamiątkowa wmurowana w ścianę budynku Szkoły w Maruszynie Górnej, ufundowana przez Katarzynę Stopka, królową Związku Podhalan
w Ameryce.
Mieszkańcy Maruszyny uczestniczyli we wszystkich pielgrzymkach Ojca św. do Ojczyzny, począwszy od spotkania na lotnisku w Nowym Targu w 1979 roku, aż do spotkania na Błoniach w Krakowie w dniu 18 sierpnia 2002 roku.
Parafia Maruszyna liczy obecnie 362 rodziny, z czego 35 rodzin korzysta
z posługi duszpasterskiej w Szaflarach (te rodziny nie przyjmują kolędy
z Maruszyny). W administracji parafii pozostaje, więc 327 rodzin, a liczbę ludności szacuje się na ok. 1250 osób. Według danych Gminy Szaflary na terenie Maruszyny zamieszkuje ok. 1800 osób, ale uwzględnić należy osoby stale przebywające w USA oraz rodziny z przysiółka Bałtyzory i owe 35 rodzin
z Maruszyny Dolnej.
Dziękując za wsparcie finansowe i duchowe wszystkim dobrodziejom kościoła w Maruszynie składam najlepsze życzenia – Szczęść Wam Boże!
Opracowała: Anna Królczyk
Nauczycielka w ZSPiG w Maruszynie Dolnej
7.Ważne wydarzenia, daty i osoby w historii miejscowości i dniu
obecnym:
HISTORIA WSI MARUSZYNA
Wieś Maruszyna, położona jest w południowej części Polski, pomiędzy Nowym Targiem i Zakopanem. Ostatnio dzielona jest przez mieszkańców na Maruszynę Dolną i Maruszynę Górną. Leży w Kotlinie Podhalańskiej na południowy zachód od Nowego Targu w widłach rzek Skrzypne i Rogoźnik. Ze względu na zabudowę Maruszyna jest wsią wierchową, leżącą na dziale wodnym, dlatego jest bardzo atrakcyjnym miejscem widokowym. Na północ rozciągają się pasma Beskidów ze szczytami Babiej Góry i Turbacza, na południe widoczna jest panorama Tatr Bielskich, Wysokich aż po Tatry Zachodnie. Na wschodzie można dostrzec pasmo Pienin z Trzema Koronami, a na zachód równinne tereny Orawy, na których znajdują się torfowiska wysokie europejskiego działu wodnego.
Wieś leży na granicy Karpat Wewnętrznych i Zewnętrznych. Granicą tych jednostek geologicznych jest Pieniński Pas Skałkowy przebiegający przez wieś w kierunku wschód-zachód. W tej części krajobraz Maruszyny jest szczególnie urozmaicony licznymi wzniesieniami i dolinami potoków przełamujących się przez skały wapienne.
Przy granicy z miejscowością Rogoźnik znajduje się rezerwat skał wapiennych z okresu triasu. Z uwagi na ogromną ilość znajdujących się tu skamieniałości przewodnich (amonitów) jest to doskonałe miejsce do prowadzenia badań naukowych, lekcji geologii, geografii i wypoczynku. Skałka Rogoźnicka jest umieszczona, jako jedyny obiekt w Polsce na światowej mapie pomników przyrody nieożywionej. Pozostała część wsi o rzeźbie łagodniejszej leży na fliszu karpackim o dużej ilości łupków. Naturalna roślinność (lasy jodłowo - bukowe) została całkowicie wycięta. Niewielkie połacie lasów świerkowych znajdują się jedynie w niedostępnych dla rolnictwa głęboko wciętych dolinach potoków i stromych zboczach. Klimat wsi z uwagi na dużą wysokość (700 m n.p.m.) jest chłodniejszy w stosunku do Nowego Targu
i Szaflar. Są tu widoczne różnice w nastawaniu pór roku. Wiosna przychodzi do Maruszyny od Nowego Targu, a zima przez Bukowinę i Bańską od Tatr.
Maruszyna, wieś na Podhalu w powiecie nowotarskim, w województwie małopolskim, leży na 39 południku i 26 równoleżniku. Graniczy od wschodu z Szaflarami granicą jest potok Mały Rogoźnik, następnie z Zaskalem. Od północy z Rogoźnikiem i Starym Bystrem, od zachodu z Czerwiennem, od południa ze Skrzypnem i Bańską Niżną oraz z Bańską Wyżną. Wieś leży na Podtatrzu, najwyższe wzniesienia na terenie wsi to góra Żor, leżąca 773 metrów nad poziomem morza, a drugie wzniesienie jest na końcu wsi koło Stopków - położone 775 metrów nad poziomem morza.
Maruszyna ma 1538 ha powierzchni, co daje jej pierwsze miejsce pod względem wielkości w Gminie Szaflary. Tylko 12 % powierzchni stanowią lasy (tj. 185,3 ha). Wieś dzieli się na przysiółki, które przybrały nazwy przeważnie od pierwszych osadników, a więc od strony Szaflar - Babiarze, Janiki, Byliny, Stanki. Dalej idzie główny trzon dolnej części Maruszyny, pod górą Żor – zwany Pod Żorem, ze szkołą podstawową. Ponieważ Pod Żorem nastąpiło duże zagęszczenie domów, od kilkudziesięciu lat coraz częściej z nowymi budowlami przenoszą się Za Żor na tak zwane Wysokie. Dalej na prawo od drogi idącej przez Górną Maruszynę usadowił się przysiółek Kosy. Następnie widzimy drugą szkołę już w Maruszynie Górnej. Potem po przejściu 0,5 km dochodzimy do Kościoła – gdzie wykształciło się naturalne centrum wsi. Dalej wieś ciągnie się w górę około 3 km i kończy się u Stopków. Po prawej stronie, w kierunku Starego Bystrego, znajduje się przysiółek Bukowa, po lewej stronie głównej drogi Gancarze, Bałtyzory i Śpiewaki. W kierunku Ludźmierza powstało osiedle zwane Nowe.
Maruszyna to wieś położona na zachód od drogi Nowy Targ – Zakopane. Jest największą wioską na terenie Gminy Szaflary. Według przekazów ustnych początek Maruszynie dała ludność uciekająca przed uciskiem pańszczyźnianym w XV wieku. Pierwszym osadnikiem był Marusarz, który przybył tu ze swoją rodziną. Wykarczował on las i wybudował zagrodę, a nigdzie nie opublikowane przekazy przodków mówią, że od jego nazwiska wieś nazwano Maruszyną. Natomiast według kroniki parafialnej, znajdującej się w Maruszynie, jednym z pierwszych jej osadników był Gubała. Jak wynika z dokumentów, w roku 1653 wójtem tejże wsi był Jan Gubała. Wójt i pisarz gminny Piotr Staszel w dziejach wsi Maruszyna stwierdza, że „nazwa Maruszyna może pochodzić z nazewnictwa wołoskiego, gdyż wiele nazw i obyczajów zostało przywiezionych przez grupy pasterskie, wędrujące ze stadami bydła i owiec z nad granicy rumuńskiej”.
Pierwsza wiadomość o Maruszynie pochodzi z dokumentu lustracji Starostwa Nowotarskiego z roku 1564, w którym napisano: “Pod górą Marusina osiadło trzech kmieci i dwóch wyrobników “Nowa Willa Marusina”. Kmieć, był to osadnik, który otrzymał od starosty pozwolenie na wykarczowanie obszaru leśnego zwanego “łan kmiecy”. Obszar tego łanu wynosił około 200 morgów ziemi. Fakt ten jest dowodem na to, że wioska została założona na prawie wołoskim, które pozwalało na karczowanie lasu i budowanie osad. Głównym zajęciem osadników Maruszyny, obok rolnictwa, było pasterstwo. Stąd spotykamy w Maruszynie, „Wajdę”, czyli bacę trudniącego się zawodowo wypasem owiec. Strojem pasterskim były “baje”, inaczej “guńki”. Było to okrycie podobne do dzisiejszej cuchy, wykonane z owczej wełny. Ludność pasterska Maruszyny w poszukiwaniu polan przesuwała się stopniowo dalej na południe, poprzez pasmo, które z czasem nazwano Gubałowskim, od nazwy Gubały, mieszkańca Maruszyny. „W ramach osadnictwa nadawane były serwituty leśne, uprawniajace do poboru drzewa budowlanego i opałowego na terenach wyżej położonych. Maruszyna otrzymała 26 hektarów lasu w Tarasówce – Gmina Bukowina oraz 14 hektarów w Ciepłówce – Gmina Kościelisko” .
Po pierwszym rozbiorze Polski obszar Maruszyny został włączony do zaboru austriackiego. Tereny Maruszyny były wówczas dobrami królewskimi, toteż zostały wystawione na sprzedaż, a zakupił je magnat węgierski Homulacz, któremu od momentu zakupu płacono podatki i wszelkie inne powinności.
W 1848 roku nadano chłopom ziemię na własność i zniesiono pańszczyznę oraz inne powinności oddawane na rzecz dworu, a wprowadzono podatek gruntowy. Dodatkowo oddawano zboże na utrzymanie duchowieństwa. Maruszyna przez długie lata była gminą, a władzę we wsi pełniła Rada Gminna, czyli przysięgli, wybierani, co 4 lata. Na czele władzy wykonawczej stał wójt. Na podstawie zachowanych protokołów (zbieranych i przechowywanych prywatnie) znane są nazwiska osób pełniących funkcję wójta w Maruszynie: Jan Gubała, Zubek, Borowicz, Stanisław Bukowski, Skbiński, Strama, Gawron, Kusper, Stanisław Bartoszek, Piotr Staszel.
W pierwszej połowie XVII wieku we wsi Maruszyna gromadnie osiedli Gąsienicowie. Jak wynika z akt kościelnych w pierwszej połowie tegoż wieku zamieszkiwało tutaj kilkanaście rodzin Gąsienicowych. Pod koniec XVIII wieku już nie spotykamy Gąsieniców w Maruszynie. W ich miejsce pojawili się Janikowie i Hadowscy jako rodowe odgałęzienie Gąsieniców. O zmianie nazwiska świadczą zapisy gruntowe. Zmiana polegała na opuszczeniu rodowego nazwiska Gąsienica, a pozostawieniu przydomków. Janikowie pochodzą od Jana Gąsienicy, zwanego Janikiem. Hadowscy swój przydomek wzięli od Jerzego Gąsienicy, zwanego Jurkiem.
Pod koniec XIX wieku znacznie wzrosła liczba mieszkańców, z braku terenów do osiedlania się następowało dzielenie gospodarstw, a to pogarszało warunki życia. Trudna sytuacja materialna wywołała pierwszą falę emigracji na Węgry, gdzie podejmowano się pracy na budowach. Wiele osób wyjeżdżało do zaboru pruskiego z zamiarem emigracji do Ameryki, gdyż Austria nie dawała zezwoleń na wyjazd. Na przełomie XIX i XX wieku wyjechało około 170 osób do Ameryki „za chlebem”, a także uciekając przed poborem do wojska, w którym służba trwała 6, a później 3 lata. Emigrację przerwała I wojna światowa, która spowodowała masowy pobór do wojska we wszystkich zaborach. Wielu z tej wojny nie powróciło, a wielu było inwalidami do końca życia. Po zakończeniu wojny na wsiach pozostał stary układ władzy: wójt i rada gminna. W czasie kryzysu gospodarczego sytuacja na wsi była bardzo trudna, małe gospodarstwa i brak możliwości zarobkowania nie pozwalały na utrzymanie rodziny. Kilka rodzin z Maruszyny wyjechało na tereny województwa lwowskiego
w poszukiwaniu lepszej ziemi do uprawy. Nastąpiły również wyjazdy do Francji, Kanady, a także do Stanów Zjednoczonych.
W latach trzydziestych XX wieku rozpoczęto w Maruszynie budowę kaplicy, celem skrócenia drogi na modlitwę. Kaplicę poświęcono 12 sierpnia 1934 roku. Miała ona być zaczątkiem budowy kościoła, ale wybuch II wojny światowej i okupacja hitlerowska oddaliły jego budowę. W czasie okupacji niemieckiej wielu mieszkańców Maruszyny ucierpiało, gdyż wywieziono na roboty do Niemiec około 20 osób, kilka osób zabrano do obozów koncentracyjnych. W obozach zginęli: ks. Leopold Bukowski, kapitan Wojska Polskiego – Władysław Bukowski, Franciszek Ligas, Władysław Zubek i Stanisław Gawron. Gospodarzom Niemcy niejednokrotnie zabierali inwentarz.
Po zakończeniu wojny i wprowadzanie nowego ustroju w Polsce napotykało na opory, następowały aresztowania wielu działaczy. W tym okresie został również aresztowany pierwszy w Polsce powojennej starosta nowotarski mgr Władysław Skibiński – Maruszynianin z pochodzenia. Mimo wielu przeszkód okres powojenny dla Maruszyny stał się okresem wytężonej pracy na rzecz rodziny i wsi.
Maruszyna jest wsią rozciągającą się na przestrzeni prostokąta o wymiarach 6x3 km, toteż na terenie wioski ze względu na duże odległości od 1909 roku działają dwie szkoły podstawowe. Motorem aktywności mężczyzn z Maruszyny jest działająca już od ponad pół wieku straż pożarna. W latach pięćdziesiątych została utworzona filia parafii Szaflary, a w 1992 r. w Maruszynie powstała parafia. W 1962 r. doprowadzono do wsi elektryczność. Następnie przebudowano drogę i dostosowano do komunikacji autobusowej. Wybudowano remizę strażacką, którą oddano do użytku w 1974 roku. Dzisiaj w Maruszynie mieszka około 450 rodzin. Budynki są w większości nowe i nowocześnie wyposażone. Jest to piękna miejscowość ciągle się rozbudowująca. Utworzenie Gminy Szaflary na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku bardzo ożywiło jej rozwój, co wpłynęło na realizację wielu inwestycji także w Maruszynie. Umiejętności organizatorskie i kierownicze wójta gminy – mgr inż. Stanisława Ślimaka, a także pełna troski postawa radnych i mieszkańców wsi przyczyniła się do rozbudowy remizy, obu szkół, do wykonania nawierzchni asfaltowej dróg: Gancarze, Bukowa, Kosy, Za Żor, a także do wykonania remontu drogi Maruszyna – Ludżmierz. Remiza OSP dzięki rozbudowie przyjmuje na wypoczynek młodzież z różnych zakątków Polski. Zmiana ustroju w Polsce po 1989 roku wpłynęło znacząco na sytuację na rynku pracy. Dorośli, a także młodzież przywiązuje coraz większą wagę do dalszego kształcenia się, gdyż najczęściej pracę uzyskują ci, którzy legitymują się co najmniej wykształceniem średnim z maturą. Na przełomie 1999 i 2000 roku większość budynków Maruszyny została wyposażona w sieć telefoniczną. W dolnej części Maruszyny w 1999 roku wybudowano oczyszczalnię ścieków. Obejmuje ona swoim zasięgiem część Maruszyny Dolnej od granicy z miejscowościami Szaflary - Bańska Niżna - Skrzypne do Szkoły im. Św. Jana Kantego w Maruszynie Dolnej. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna z chemicznym strącaniem nadmiaru fosforu.
Oczyszczalnia składa się z następujących obiektów technologicznych:
1 - Przepompowni ścieków – obiekt podziemny zamknięty.
2 - Reaktora z osadem czynnym pracującego porcjowo – obiekt częściowo
obsypany ziemią.
3 - Budynek dmuchaw z pokojem obsługi, magazynem i węzłem sanitarnym.
4 - Zagęszczacza na osad ustabilizowany zagęszczony – obiekt podziemny
zamknięty.
5 - Urządzenia “Draimad” – w budynku nadziemnym.
6 - Punktu zlewnego ścieków dowożonych – obiekt podziemny zamknięty.
Obiekty są połączone przewodami technologicznymi prowadzącymi ścieki, osad lub sprężone powietrze. Są to podziemne rurociągi ciśnieniowe lub kanały grawitacyjne, na których zaprojektowano studzienki rewizyjne zakryte. Ścieki oczyszczone odprowadzane są kanałem podziemnym do koryta potoku Rogoźniczek. Wylot kanału zamkniętego znajduje się na wysokim brzegu i jest zabezpieczony kratą z prętów stalowych. Połączenie kanału z korytem potoku wykonane jest w formie koryta otwartego, betonowego o szerokości 1,35 m. Koryto potoku w miejscu wylotu ścieków jest ubezpieczone elementami betonowymi. Wszystkie obiekty technologiczne są zgrupowane i zlokalizowane obok siebie, a budynek dmuchaw jest połączony z nasypem osłaniającym reaktory. Wszyscy mieszkańcy na trasie kanalizacji podłączyli się do oczyszczalni i są bardzo zadowoleni.
Na koniec 2001 roku liczba mieszkańców Maruszyny wyniosła 1783 osoby. Liczba mieszkańców okresowo się zmienia z powodu emigracji do Stanów Zjednoczonych Ameryki, Kanady lub do Europy Zachodniej.Maruszynianie zawsze byli zaradni, toteż prawie zawsze znajdują pracę, która pozwala im godziwie żyć. Mimo stale polepszających się warunków życia w Polsce w ostatniej dekadzie XX wieku Maruszyna wyludniła się znacząco. Najczęstszymi przyczynami emigracji jest łączenie rodzin oraz poszukiwanie pracy. Spada również liczba urodzeń i Maruszyna z roku na rok coraz bardziej się starzeje. Opuszczone domy są wynajmowane dla przybyszów spoza Maruszyny, aby uchronić te domy od zniszczenia, a także podobnie jak w USA dla pozyskania środków za wynajem.
W okresie powojennym sołtysami wsi byli: Andrzej Rychtarczyk, Andrzej Mrożek, Franciszek Strama, Stanisław Strama i Stanisław Bartoszek. Aktualnie tę funkcję pełni Jan Karkoszka. Maruszynianie są ludźmi aktywnymi, toteż organizują wiele imprez patriotycznych, religijnych i sportowych, do których zaliczyć należy: Opłatek Wiejski, Gminną Akcję Sportową „W zdrowym ciele – zdrowy duch”, poświęcenia budynków szkolnych i remizy, uroczystości podniesienia sztandarów i poświęcenia samochodów strażackich, a także Gminny Festiwal Piosenki i Gminny Turniej Tenisa Stołowego.
Do atrakcji turystycznych zaliczyć należy drogę, którą przemierzał Papież Jan Paweł II w czasie V pielgrzymki do Ojczyzny, od Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej w Zakopanem do Sanktuarium Matki Boskiej Gaździny Podhala w Ludźmierzu w dniu 7 czerwca 1997roku. W rocznicę tego wielkiego wydarzenia odbywają się coroczne pielgrzymki mieszkańców Podhala tą trasą, a straże pożarne i szkoły gościnnie przyjmują pielgrzymów posiłkiem i napojami chłodzącymi. W 2000 roku droga została oznakowana jako Trasa Papieska przez Podhalański Związek Gmin. Z tej okazji mieszkańcy Maruszyny postawili na skrzyżowaniu przy Kościele tablicę pamiątkową, a Kasia Stopka (królowa Związku Podhalan w Chicago) ufundowała tablicę pamiątkową, która jest zamontowana na budynku szkoły w Maruszynie Górnej. Maruszyna słynie z dużej ilości przydrożnych kapliczek. Na Trasie Papieskiej znajduje się kaplica tzw. “Na Stramowym Brzyzku” pod wezwaniem “Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Bolesnej oraz Częstochowskiej”. Początek kultu Krzyża Świętego i Matki Bożej datuje się od 14.IX.1850 roku. Drugą kapliczką świadczącą o mieszkańcach Maruszyny jest kapliczka „Trzeciego upadku Pana Jezusa” koło szkoły w dolnej części Maruszyny. W kapliczce “Trzeciego Upadku Pana Jezusa” znajduje się obraz, który jest pamiątką koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej Bolesnej w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie, dnia 20.IX. 1908 r.. Ten obraz od pięciu wieków słynie z cudów i łask bożych. Był znany kiedyś, jako obraz Matki Bożej Smutnej, gdyż przepiękne oblicze Najświętszej Panny wyraża głęboki smutek i boleść z powodu męki i śmierci syna – Jezusa Chrystusa, co wskazują czterej aniołowie, umieszczeni na obrazie, zapłakani, z narzędziami męki Jezusowej w rękach. W 1647 roku napisał Pruszcz w dziele pt. “Klejnoty”, że “... przy tym obrazie cuda Bóg wielkie czyni i ludzie łask doznawają, jako tabliczki na których cuda odmalowane świadczą”.
W 1792 roku zanotował Wyszkiewicz: “Kapliczka Matki Boskiej Bolesnej od dawnych czasów cudami, łaskami i pociechami nie tylko w Krakowie, ale po całym Królestwie i poza jego granicami sławna. W pożarze w 1655 i 1850 roku, kiedy w kościele wszystko wygorzało, bo nawet marmurowe ołtarze od ognia spopielały, a w grobach paliły się trumny, obraz ten cudowny ocalał, na to by chorzy, smutni, nieszczęśliwi, za przyczyną Matki Bożej Bolesnej znajdowali pociechę, ukojenie, cudowny ratunek i pomoc”.
Szczególną opieką otoczyła Matka Boża świątynię franciszkańską, w której znajduje się cudowny obraz. Po każdym pożarze kościół dźwigał się z gruzów jeszcze wspanialszy niż był poprzednio. Aby się Matce Bożej Bolesnej odwdzięczyć za dobrodziejstwa od wieków, przy jej cudownym obrazie świadczone, Ojcowie Franciszkanie wystarali się w Rzymie o koronację obrazu Koroną Watykańską. Uroczystość koronacji odbyła się 20.IX. 1908 roku w kościele Franciszkanów w Krakowie. W uroczystość Siedmiu Boleści Matki Bożej Złotą Koronę Watykańską na głowę Najświętszej Panny Bolesnej włożył Najprzewielebniejszy Krakowski Arcypasterz w otoczeniu dwudziestu arcybiskupów i biskupów oraz wiernych. Za ofiarodawców, opiekunów kościoła i kaplicy, w której znajduje się ten obraz, odprawiane są msze św. w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie. Powyższe informacje umieścił na kopii obrazu Matki Bożej Bolesnej Julian Kurkiewicz z klasztoru OO. Franciszkanów w Krakowie. Kapliczce „ Trzeciego upadku Pana Jezusa” w Maruszynie zostało udzielone błogosławieństwo apostolskie Papieża Jana Pawła II w dniu 7 czerwca 1997 roku, podczas V pielgrzymki do Polski, w trakcie przejazdu z Zakopanego przez Maruszynę do Sanktuarium Matki Bożej Gaździny Podhala w Ludźmierzu.
Bardzo interesujące i godne uwagi są kapliczki i przydrożne krzyże na Hadówce. Autorem kapliczek “Matka Boska” i “Serce Pana Jezusa” (ok. 1880 r.) oraz przydrożnych krzyży znajdujących się przy drodze prowadzącej ze Skrzypnego do Maruszyny jest świetny ludowy rzeźbiarz Piotr Kułach – przydomek “Wawrzyńcoków” z Gliczarowa. Pochodził z Gliczarowa, ale osiadł i gazdował na Hadówce. Jego dom w prostolinijnym podhalańskim stylu, w którym tworzył i mieszkał, ustawiony był z ogromnych grubych “tramów”, posiadał ciekawe ozdoby, otoczony był ogromnym, pięknym ogrodem, z dużymi drzewami, krępymi bukami, pasieką z ciekawymi rzeźbami i kapliczkami. On sam był “regionalnym” żywym zabytkiem zanikającej na szerokim świecie kultury religijno-twórczej średniowiecza.
Wiele jest jeszcze wspaniałości w Maruszynie, o których trzeba pamiętać gdyż dzięki tej wspaniałej przyrodzie i zaradności, gościnności, ofiarności oraz otwartości większościjej mieszkańców istnieje tak wielka więź między Rodakami, mieszkającymi „Za wielką wodą” w Chicago i między tymi, którzy tutaj pracują i przyczyniają się do rozsławiania swojej „Małej Ojczyzny”. Wielu Maruszynian całe swoje życie poświęciło na pracę na rzecz rodzinnej miejscowości, po to, aby wioska rosła w siłę, a ludziom żyło się dostatniej.
8.Obrzędowość rodzinna:
-Boże Narodzenie
-Wielkanoc
-Chrzest dziecka
-Komunia święta dziecka
-Zielone świątki
9.Zwyczaje doroczne – historia i współczesność
- Procesja na Boże Ciało do pięciu ołtarzy,
- Pielgrzymka „Trasą Papieską”,
- Odpust ( 6 sierpnia),
- Pielgrzymka do Kalwarii ministrantów i dzieci pierwszo- komunijnych,
- Dzień zmarłych,
- Mikołaj,
- Opłatek parafialny,
- Opłatek szkolny,
- Święto szkoły
- Akcja „ W zdrowym ciele – zdrowy duch”
Opracowała: Zofia Strama Dyrektor ZSPiG w Maruszynie Dolnej
MARUSZYNA GÓRNA
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Górnej
1. Parafia pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Maruszynie
2. Data utworzenia parafii:
W związku ze złożonością historii powstania parafii w Maruszynie pragnę pokrótce przedstawić jej dzieje.
Zanim stanął piękny i szacowny Kościół, powzięto pomysł wybudowania kaplicy. Na zebraniu z wójtem Piotrem Staszlem 18 marca 1918 r. uzgodniono, że stanie ona na parceli Marii z Kusprów Strączek i Marii Rzadkosz, czyli w miejscu obecnego Kościoła. Wedle protokołów budowę rozpoczęto w 1928 roku. Budowa trwała sześć lat i została ukończona w 1934 roku. Poświęcenia dokonał w sierpniu 1934 roku proboszcz z Szaflar ks. Władysław Wójtowicz.
W kolejnych latach wyposażano kaplicę. Zakupiono ornaty, feretrony, kredens do zakrystii i dzwonek przy drzwiach do tegoż pomieszczenia. W roku 1946 zakupiono dzwon na wieżyczkę.
W 1951 roku powiększono zakrystię przez dobudowę przedsionka z desek. W latach następnych wybudowano ambonę oraz położono posadzkę.
W 1956 roku, z inicjatywy sióstr Marii i Rozalii Strama na ich parceli rozpoczęto budowę plebani. Początkowo wybudowano jedną izbę mieszkalną oraz pomieszczenia gospodarcze. W 1958 roku wybudowano drewniany czteropokojowy budynek plebani.
Lata powojenne były trudnym okresem do wznoszenia obiektów sakralnych. Pomimo braku pozwolenia na budowę Kościoła, w 1965 roku osuszono teren kościelny i przystąpiono do rozbudowy kaplicy. Władze państwowe kilkakrotnie wstrzymywały budowę, nakładały grzywny, ale prace trwały nadal. Dzięki uporowi mieszkańców prace główne ukończono w 1969 roku.
W dniu 9 czerwca 1969 roku nastąpiło poświęcenie Kościoła, którego dokonał ksiądz Jan Pietraszko z Szaflar.
W międzyczasie trwały prace przy budowie wieży kościoła, które ukończono w 1971 roku. Rok później poświęcono dwa dzwony „Stanisław” oraz „Władysław”.
Pracom wykończeniowym w kościele towarzyszyły zabiegi o utworzenie parafii Maruszyna. Proces ten trwał długo. Doczekał się finału 21 lutego 1984 roku, wtedy bowiem Metropolita Krakowski, ks. Franciszek Macharski, wydał dekret o utworzeniu parafii Maruszyna.
3. Imiona i nazwiska księży pracujących w parafii
Do roku 1958 Mszę Św. w ówczesnej kaplicy odprawiał duszpasterz z Szaflar
1959 r. - ks. Rektor
1959 - 1961– ks. Józef Pitorak,
1961 - 1977 – ks. Franciszek Piszczór
1977 - 1981 – ks. Władysław Król
1981 - 1983 – ks. Józef Leśny
1983 – ks. Mieczysław Zoń
1983 r. aż do chwili obecnej – ks. Jan Kaleta
4. Obiekty sakralne w parafii:
Część sakralna dotycząca kaplicy została podana w punkcie drugim.
Obecnie w kościele znajdują się następujące obiekty sakralne:
1. Obraz Miłosierdzia Bożego, który pochodzi z roku 1950 r.
2. Ołtarz Matki Bożej Śnieżnej ufundowany w roku 1991 przez Władysławę Fąfrowicz i Maruszynian z USA.
3. Bogato zdobiona ornamentyka przedstawiająca w jej górnej części czterech ewangelistów z przypisanymi do nich symbolami. Jest to:
a).Św. Jan z orłem. Ptak ten był - wg dawnych wierzeń - jedynym stworzeniem mogącym patrzeć prosto w słońce. Dlatego symbolizuje kontemplację wniknięcia w tajemnicę Syna Bożego.
b).Św. Mateusz, naprzeciw którego stoi człowiek, ponieważ ukazał genealogię czyli ludzkie pochodzenie Jezusa.
c).Św. Marek wraz z lwem. Jest to zwierzę zamieszkujące pustynię,
a Ewangelia zaczyna się słowami „Głos wołającego na pustyni”.
d).Św. Łukasz jest przedstawiony razem z wołem. Początek „Dobrej Nowiny” stanowi opis ofiary składanej w świątyni przez Zachariasza. Stąd symbolem św. Łukasza jest wół – zwierzę ofiarne.
Całość malarska datuje się na przełom roku 1977/1980 a głównym inicjatorem tego przedsięwzięcia był ks. Władysław Król.
4. Ołtarz główny Przemienienia Pańskiego oraz kapliczka w prezbiterium pochodzące prawdopodobnie z 1931 roku.
5. Ołtarz marmurowy, chrzcielnica, pulpit orz ambonka powstały w roku 1994
6. Droga krzyżowa okalająca wnętrze kościoła – 1981 r.
7. Trzy nowe dzwony o wdzięcznych nazwach „Jan Paweł II Wypłyń na głębie ..w III tysiąclecie”, „Anna” , „Św. Władysław” – zakup w 2001 r., a poświęcenie dokonane przez Jego Eminencję ks. kard. Fr. Macharskiego 4 sierpnia 2002 roku.
Ponadto na terenie całej wsi znajdują się liczne kapliczki, które teraz ośmielę się opisać:
5. Księża, bracia i siostry zakonne pochodzące z parafii:
Ks. Jan Mrowca - Msza Św. prymicyjna w Maruszynie w 1974 roku
Ks. Franciszek Walkosz - Msza Św. prymicyjna w Maruszynie w 1995 rok
Ks. Jan Strama
6. Ważne wydarzenia, daty w historii i czasie obecnym parafii:
1. Poświęcenie kaplicy – 12 sierpień 1934 r.
2. Powstanie i poświęcenie Kościoła pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego- 1965/69
3. Powstanie parafii w Maruszynie – 1984 r.
4. Prymicje rodaków z Maruszyny w 1974 roku ks. Jana Mrowcy połączone
z Misjami wygłoszonymi przez ks. Leszka Dublewicza oraz ks. Franciszka Walkosza w 1995 r.
5. Powstanie cmentarza – 1960 r.
6. Przywiezienie przez ks. Króla relikwii św. Stanisława ze Szczepanowa – ok. roku 1980
7. Przejazd Ojca Św. przez Maruszynę i postój na skrzyżowaniu obok remizy
i Kościoła. Stoi tam obelisk z tablicą przypominający o tym wydarzeniu – 7 czerwiec 1997
8. Poświęcenie tablicy ufundowanej przez Katarzynę Stopkę w ścianę budynku szkoły w Maruszynie Górnej upamiętniającej powyższe wydarzenie – 2001 r.
9. Przywrócenie imienia św. Stanisława Kostki Szkole Podstawowej
i Gimnazjum w Maruszynie Górnej – 17 września 2001 roku
10. Przywrócenie imienia św. Jana Kantego Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Dolnej – 29 maja 1996 roku
11. Śmierć wieloletniego duszpasterza i budowniczego kościoła w Maruszynie ks. Fr. Piszczóra – 1984 r.
12. Nieprzerwane prace remontowe i wykończeniowe Kościoła – od roku 1984 aż po dzień dzisiejszy
7. Ważne wydarzenia, daty, osoby w historii miejscowości i dniu obecnym:
Nim przejdę do istoty rzeczy, pragnę nadmienić, że wydarzenia, które rozegrały się i miały miejsce w historii parafii można zaliczyć także do historii miejscowości Maruszyna. Co też czynię, mając na względzie dorobek parafian i ich wkład w rozwój tej malowniczej i przepięknej wsi.
Ważne wydarzenia, daty, osoby w historii miejscowości i dniu obecnym:
1. Wzniesienie i poświęcenie remizy OSP – 1974 r.
2. Poszerzenie głównych dróg i zalanie je asfaltem – ok. 1972 r.
3. Emigracja do USA – od 1981 r., która trwa aż po dzień dzisiejszy
4. Zamiana sklepów z państwowych na prywatne od 1991 r.
5. Doprowadzenie elektryczności do wsi –1962 r.
6. Utworzenie Gminy Szaflary – lata 90-te XX wieku
7. Wyposażenie w sieć telefoniczną – 1999/2000
8. Budowa oczyszczalni ścieków w Maruszynie Dolnej – 1999r.
9. Poświęcenie Szkoły w Maruszynie Dolnej przez ks. Bp Kazimierza Nycza – 1991 r.
8. Obrzędowość rodzinna
1. Mycie się pieniędzmi w Nowy Rok
2. Przyjęcia ślubne, komunijne, chrzcielne
3. Wspólna wigilia w gronie najbliższych
4. Wielkanocna tradycja
5. Śmigus-Dyngus
10. Zwyczaje doroczne
1. Coroczne piesze pielgrzymki trasą przejazdu Ojca św. (w czasie V pielgrzymki do Ojczyzny) od Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej w Zakopanem do Sanktuarium Matki Boskiej Gaździny Podhala w Ludźmierzu
2. Sypanie owsem w Św. Szczepana
3. Procesje Bożego Ciała do czterech Ołtarzy
4. Pielgrzymowanie uczniów klas kończących szkołę do sanktuariów maryjnych w całej Polsce
5. Jasełka, czyli misteria Bożonarodzeniowe
6. Święcenie ziół podczas Uroczystości Wniebowzięcia N.M.P.
7. Odpust w parafii podczas święta Przemienienia Pańskiego
Autor opracowania: ROBERT CHERCHEL
Re: Konkurs „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowo
SKRZYPNE
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Skrzypnem
INFORMACJE O PARAFII I WSI SKRZYPNE
1. NAZWA I TYTUŁ PARAFII
Parafia w Skrzypnem pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
2. DATA UTWORZENIA PARAFII 1983 r.
3. IMIONA I NAZWISKA KSIĘŻY, KTÓRZY PRACOWALI I PRACUJĄ W PARAFII
• Kapelan wojskowy ks. Kołcoń
• Ks. Marian Małysiak
• Ks. Ignacy Sidzina
• Ks. Stanisław Dziedzic
• Obecny proboszcz ks. Edward Cygal
4. OBIEKTY SAKRALNE W PARAFII (ZABYTKOWE OŁTARZE, OBRAZY, FIGURY, KRZYŻE, KAPLICZKI, ITP.)
• Obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy – sprowadzony w 1934 r. z Rzymu
• Kilka przydrożnych kapliczek i krzyży hamerskich
• Mogiła Jana Tarasa – zabitego w czasie II wojny światowej przez zdrajców ojczyzny
5. KSIĘŻA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZĄCE Z PARAFII
• Ks. Franciszek Piszczor
• Ks. Marian Magdziak
• Ks. Tadeusz Różałowski
• Kapelan wojskowy ks. Jan Zapotoczny
6. WAŻNE WYDARZENIA I DATY W HISTORII I CZASIE OBECNYM PARAFII
• 1934 – budowa kaplicy - sprowadzenie obrazu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
• 1976 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła
• 1981 – poświęcenie kościoła
• 1983 – konsekracja kościoła
• 1985 – święcenia kapłańskie ks. Tadeusza Różałowskiego
• 1999 – nawiedzenie parafii przez kopię Obrazu Jasnogórskiego
• 1976 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła
• 2002 – święcenia kapłańskie ks. Jana Zapotocznego
7. WAŻNE WYDARZENIA, DATY, OSOBY W HISTORII MIEJSCOWOŚCI I DNIU OBECNYM
• 1911 – utworzenie jednoklasowej szkoły ludowej
• VII 1961 – nowym dyrektorem szkoły został Władysław Zachara
• 6 X 1962 – elektryfikacja wsi (oddanie do użytku)
• 1 XI 1962 – otwarcie szkoły rolniczej
• 1962/1963 – rozpoczęcie budowy drogi Szaflary – Skrzypne, mostu i wodociągu
• IV 1967 – rozpoczęcie budowy nowej szkoły
• 30 VII 1967 - wmurowanie kamienia węgielnego
• 15 VIII 1968 – uroczystość otwarcia nowej szkoły
• 1979 – założenie zespołu regionalnego „Mali Wierchowi”; obecnie pod nazwą „Mali Skrzypnianie”, kierowanego przez Andrzeja Lasaka
• 1 IX 1990 – powrót nauczania religii w szkole
• 26 IV 1991 – stanowisko dyrektora szkoły objęła mgr Maria Tylka
• 3 XI 1991 –poświęcenie szkoły przez biskupa Albina Małysiaka
• 9 VII 1992 – po raz pierwszy został zorganizowany Gminny Konkurs Recytatorsko - Gawędziarski im. A. Skupnia-Florka
• 7 XI 1993 – poświęcenie Remizy OSP
• IV 1995 – jubileusz 25 - lecia kapłaństwa proboszcza parafii ks. E. Cygala
• 20 VI 1999 – uroczystość przywrócenia szkole im. Św. Jadwigi Królowej oraz poświęcenie sztandaru szkolnego i obrazu z jej wizerunkiem.
WAŻNE OSOBY W HISTORII I DNIU DZISIEJSZYM MIEJSCOWOŚCI
• Ludwik Maciasz – sołtys Skrzypnego w okresie okupacji i po niej (do 1959 r.); starał się chronić mieszkańców przed represjami okupantów (ostrzeganie przed rewizjami, wywózkami na roboty, itp.)
• Andrzej Czarniak – sołtys od r. 1959, W okresie sprawowania przez niego funkcji sołtysa – Skrzypne zostało zelektryfikowane, zbudowano drogę i nową szkołę
• Andrzej Lasak – znany muzyk ludowy, założył w 1979 r. i prowadził dziecięcy zespół regionalny „Mali Wierchowi” (obecnie: „Mali Skrzypnianie”)
• Ks. Stanisław Dziedzic – jego starania doprowadziły do zbudowania nowego kościoła
• Bronisław Bednarz – znany twórca ludowy, rzeźbi w drewnie, maluje na szkle, wystawy w kraju (Warszawa, Zakopane) i za granicą (Finlandia, Niemcy, Australia).
ZWYCZAJE DOROCZNE
• ADWENT
Przez cały okres Adwentu nie wolno było jeść mięsa ani wędlin. Spożywano kluski, moskole, pieczony w domu chleb. Piło się maślankę. Codziennie przed świtem ludzie szli na roraty; dzieci niosły zrobione przez siebie lampiony.
• WIGILIA
Była dniem ścisłego postu. Spożywano ziemniaki w łupinach , popijając ją gorzką kawą zbożową. Kobiety od rana przygotowywały wieczerzę, potraw tych przed czasem nie kosztowano ( wierzono, że to sprowadziłoby krosty). Mężczyźni przynosili z lasu świerkową gałąź lub maleńkie drzewko, które podwieszano następnie u sufitu i dekorowano je ozdobami
z bibuły, jabłkami słodyczami (jeśli były w domu), a nawet burakami czy karpielami owiniętymi w kolorowy papier.
Wraz z pojawieniem się na niebie pierwszej gwiazdki do izby wchodził ojciec. Przynosił snopek, sianko i owies. Snopek stawiał w kącie, sianko wkładał pod lniany obrus, którym nakryty był wigilijny stół a owsem sypał po całym pomieszczeniu mówiąc: "Na zdrowie, na szczęście". Następnie nad drzwiami zatykał złożone na krzyż gałązki świerka (tzw. „podłaźniczki”). Gałązki te czasem umieszczano również nad drzwiami do obory („ sopy”).
Przed rozpoczęciem wieczerzy wspólnie odmawiano modlitwę i dzielono się opłatkiem, czasem był to opłatek maczany w miodzie.Gospodyni stawiała na stole potrawy wigilijne na które najczęściej składały się: kapusta, groch, grzyby, ziemniaki, kluski ( mogły być z makiem albo ze śliwkami), kompot z suszonych jabłek i śliwek. Jedzono ze wspólnej miski. Resztki potraw obowiązkowo zostawiano dla zwierząt.
Po wieczerzy wszyscy śpiewali kolędy, czekając na „Pasterkę”.Skrzypnianie, ubrani w odświętne stroje góralskie, podążali do kościoła w Szaflarach ( w Skrzypnem do roku 1934 nie było kościoła). Po Pasterce po wsi chodzili „podłaźnicy”- młodzi chłopcy przepasani słomą. Odwiedzali każdy dom, rozsypywali po izbie owies, bób i groch, wypowiadając życzenia. Sprzątano po nich dopiero w dniu św. Szczepana. Kolędnicy odwiedzali domy przez cały okres następujący po Bożym Narodzeniu. Przebrani byli za postacie i zwierzęta związane z narodzinami Jezusa. Wraz z nimi chodziły dwie dziewczyny z lalką. Nie wchodziły do domu, śpiewały przed drzwiami piosenkę, w której prosiły o jajka:
Sła Śmiertecka z miast
a Pon Jezus do miasta.
Dziewcęta ją nosą
o jojecka prosą.
Jak nom nic nie docie,
kurecki wom oskubiemy,
pod nozecki pościelimy,
bo nom zimno stać. (2 razy)
Ludzie otwierali okna i dawali im jajka, a one szły dalej, do sąsiada.
• ŚWIĘTEGO SZCZEPANA
W tym dniu święciło się w kościele owies. Ludzie w kościele i w drodze do domu obsypywali się wzajemnie owsem.
• SYLWESTER
Nie miał charakteru zabawy świeckiej. O północy witano Nowy Rok idąc na Pasterkę. Tej nocy chodzili również kolędnicy. Na święto Trzech Króli kolędnicy nosili ze sobą gwiazdę.
• TŁUSTY CZWARTEK
Dawni mieszkańcy Skrzypnego nie znali tradycji wypieku i spożywania w tym dniu pączków.
• PRUCIE PIERZA
Zimą , zazwyczaj w okresie karnawału, ludzie gromadzili się na wspólne „prucki”- prucie pierza na pierzyny i poduszki i pierzyny. Opowiadano sobie przy tym różne prawdziwe
i zmyślone historie, żartowano, śpiewano. Po skończonej pracy często była jeszcze potańcówka.
• WIELKI POST
W środę popielcową ludziee jedli tylko kwaśnicę z olejem lnianym. Nie spożywano mięsa ani tłuszczów zwierzęcych, nawet picie mleka uważano za grzech. W Wielkim Poście jako omasty używano oleju z lnu. Ludzie nosili ciemne stroje.
• WIELKANOC
Przed Wielkanocą od Wielkiego Czwartku ludzie codziennie chodzili do Kościoła na adorację. Trwała ona całymi nocami, każdy klęczał przez godzinę.
W Wielki Piątek przed wschodem słońca gospodynie musiały zrobić masło, które – poświęcone w Wielką Sobotę- uważano za lekarstwo! Również w Wielki Piątek ludzie kąpali się w potoku- należało to zrobić przed północą, zanim ptaki zaczną śpiew w Wielką Sobotę. Wielką Sobotę święciło się pokarmy: masło, chleb, jajka, chrzan, sól, ziemniaki, czosnek,kawałek kiełbasy. Pisanki barwiono gotując jajka w wodzie z dodatkiem łupin cebuli. Wszyscy z niecierpliwością czekali na niedzielny poranek, gdyż dopiero wtedy cała zasiadająca do śniaadaania rodzina mogła spożyć „święcone”. ielkanoc- rozpoczynała się od rezurekcji, po których, spożywało się śniadanie wielkanocne. Przez cały dzień powstrzymywano się od pracy- nawet nie gotowano obiadu.
• ŚMIGUS – DYNGUS
Ludzie w tym dniu wzajemnie dolewali sie wodą, zwłaszcza kawalerowie dolewali panny.
W kościele mężczyźni lali z chóru wodą na kobiety. Wody nie żałowano, używając wiader
a nawet sikawek strażackich. Zdarzało się też, że chłopcy wrzucili jakąś dziewczynę do potoka.
• NIEDZIELA PALMOWA
W tym dniu święcono i nadal się święci bazie. Po powrocie z kościoła zatykało się je za święty obraz. Bazie takie uważano za lekarstwo dla chorych ludzi i zwierząt, dodawano je również do zboża przeznaczonego na pierwszy wiosenny siew.
• PIERWSZY WIOSENNY SIEW ZBOŻA
Na wóz kładło się przygotowany wcześniej owies, pług i brony. Gospodarz batem robił przed końmi znak krzyża i siadał na wóz. Gospodyni okadzała go zielem poświęconym 15 sierpnia na odpuście w Ludźmierzu. Kropiła też wszystko wodą święconą. Do zboża przeznaczonego na siew dodawała się bazie poświęcone w Niedzielę Palmową i owies poświęcony w dniu
św. Szczepana. Na polu , pod pierwszą zaoraną skibę gospodarz kładł chleb poświęcony w Wielką Sobotę i zaczynał siać.
• ZIELONE ŚWIĄTKI
Zwyczajem tych świąt jest palenie ognisk. Starano się nazbierać w lesie tyle drewna, by starczyło go na długo- czasami do rana. Wieczorem przy ognisku gromadziły się całe rodziny, zapraszano sąsiadów i znajomych .Piekło się kiełbasę, jabłka, śpiewano piosenki, rozmawiano. Dzieci robiły sobie tzw. „rakiety”(lampiony) z puszek po konserwach, osadzonych na patyku wkładały żywicę i zapalały ją. Z tymi lampionami wędrowały od ogniska do ogniska. Czasem ludzie obrzucali się zepsutymi jajkami.
Na to święto przystrajano również domy, przypinając do drzwi gałązki świerka.
• MAJÓWKI
W maju ludzie gromadzili się na nabożeństwach do Matki Bożej nie tylko w kościele, ale
i przy przydrożnych kapliczkach. Podobnie było z nabożeństwami czerwcowymi.
• BOŻE CIAŁO
W Skrzypnem przygotowywano przed procesją zawsze cztery ołtarze
• MATKI BOSKIEJ ZIELNEJ
Był to dzień odpustu w Ludźmierzu. W wigilię tego święta zbierano zioła i kwiaty, które następnie święcono w kościele. Zioła służyć miały do okadzania zwierząt i odpędzania uroków oraz jako lekarstwa. Na odpust w Ludźmierzu wędrowały całe rodziny.
• WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH I ZADUSZKI
Dawne zwyczaje przypominały obecne, jednak przed zbudowaniem cmentarza
w Skrzypnem ludzie udawali się do Szaflar.
• ŻYCIE CODZIENNE
Chaty były 2-izbowe: izba „czarna” i „ biała”. W izbie „czarnej” ludzie przebywali wraz ze zwierzętami gospodarskimi , dzięki czemu w zimie było im cieplej. W „białej” izbie przechowywano lepsze sprzęty i odświętne stroje.
Jako oświetlenie służył kaganek na olej, zimą zresztą, kiedy wieczory są długie, chodzono spać wcześnie. Codzienne pożywienie to: „grule”(ziemniaki) z kwaśnym mlekiem, maślanka, kluski chałuski, moskole (placki z mąki i ziemniaków, pieczone na blasze), kluski bulowate (tarte ziemniaki- zasypywane mąką ) omaszczone słoniną, „zaciorka” z owsianej mąki z mlekiem lub wodą, barszcz, gotowane karpiele, kapusta z grochem, bób, marchew, kasza, placki jarcane, kluski owsiane, „zaproska”. Mięso jedzono rzadko – rosół barani , kwaśnica.
Cała rodzina jadła z jednej glinianej miski drewnianymi łyżkami.
W dawnych czasach ludzie na co dzień nie posługiwali się pieniędzmi. Czasem na ofiarę w kościele składali np. jajka. Ksiądz chodzący po kolędzie najczęściej dostawał jajka, ziemniaki, owies, len na sznury do dzwonów, czasem zamożniejsza gospodyni dawała biały obrus do kościoła.
Strój na co dzień to stare „dziady”. Małe dzieci miały ubrania z płótna. Chodziło się na bosaka.
ODŚWIĘTNY STRÓJ GORALASKI:
Kobiety : splatały włosy w warkocz. Nosiły spódnice w kwiaty (tzw „tybetki”), haftowane bluzki(„koszule”) i aksamitne wyszywane gorsety. Do tego wyszywany serdak, obszyty czarnym barankiem i skórzane „kierpce”. Całości dopełniały korale.
Mężczyźni: spodnie z grubego białego sukna, wyszywane w „parzenicę”. Męski serdak był podobny do kobiecego, ale bez futerka wokół rękawów. Koszula uszyta była ze lnu, kierpce i pas ze skóry. Strój uzupełniała ozdobna spinka.
Starsi ludzie nosili stroje w ciemniejszej tonacji niż młodzi.
Opracowała: Halina Szulc
SZAFLARY
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Szaflarach
1. Nazwa i tytuł parafii: PARAFIA RZYMSKO-KATOLICKA św. ANDRZEJA APOSTOŁA w SZAFLARACH.
2. Data utworzenia parafii: 1350 r. reaktywowana w 1833 r.
3. Obiekty sakralne w parafii:
1. Krzyż na Ranisbergu- został uroczyście poświęcony 17 V 1914 r. przez
ks. prałata i dziekana nowotarskiego Piotra Krawczyńskiego. Kazanie wygłosił ks. Kazimierz Prażnowski z Nowego Targu. Fundatorami byli parafianie szaflarscy, a inicjatorem proboszcz Szaflar ks. Maurycy Rottermund. Krzyż wykonali miejscowi kowale Maciej Łukaszczyk spod Lubelek w Szaflarach i Bartłomiej Jarząbek spod Buka w Bańskiej Niżnej. Odpowiednie sztaby winklówki sprowadzono już 12 XI 1909 r. ze składnicy Samuela Zinsa w Tarnowie. Ostateczna decyzja o postawieniu krzyża zapadła 3 VII 1910 r. podczas sumy. Został on postawiony, aby uczcić 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Na krzyżu umieszczono napis „w tym znaku zwyciężysz”, daty 1410-1910, kosę racławicką i dwa miecze. Na tablicy był napis „Za pontyfikatu papieża Piusa X, cesarzem Austryi Franciszek Józef I, biskupem krakowskim Adam Sapiecha, za staraniem ks. proboszcza szaflarskiego Maurycego Rottermunda krzyż ten postawiono na pamiątkę 500 rocznicy zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami pod Grunwaldem dnia 10 VII 1410 r. Poświęcenia dokonał ks. prałat Krawczyński, dziekan nowotarski dnia 17 V 1914 r. Fundatorami są parafianie szaflarscy. Wykonał: Maciej Łukaszczyk i Bartłomiej Jarząbek”. W pierwszych dniach wojny tablica fundacyjna została odpiłowana i ukryta. Dokonali tego sołtys Leopold Polak i Andrzej Łukaszczyk na polecenie wójta Wojciecha Kamińskiego. Hitlerowców poinformowano, że krzyż jest votum dziękczynnym za cudowne uratowanie wsi od zarazy cholery w XIX wieku i dlatego nie został zniszczony. W latach 1942-43 Niemcy kazali obsadzić wzgórze sosną. Po wojnie, dzięki staraniom proboszcza Szaflar ks. prałata Jana Humpoli 13 VII 1947 r. ponownie tabliczkę poświęcono i przytwierdzono uroczyście do krzyża. Sosny bardzo szybko urosły i zakryły krzyż. 1 VII 1991 r. postanowiono, że w 2000 r. krzyż zostanie podniesiony do góry, tak, aby był widoczny. Uroczystość ponownego poświęcenia Krzyża Grunwaldzkiego
i Milenijnego na Ranisbergu odbyła się w czwartek 14 IX 2000 r. Poświęcenia dokonał ks. Kardynał Franciszek Macharski. Krzyż został odnowiony i podniesiony o 10 m. Obecnie wmurowane są dwie tablice- poprzednia i obecna o treści” W hołdzie Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu, w podzięce przodkom, którzy krzyż ten ufundowali i wykonali. Krzyż odnowiono i podniesiono na Chwałę Chrystusa Pana Króla Wieków, w roku Jubileuszowym 2000 lat Chrześcijaństwa i 1000 lat Biskupstwa w Krakowie, gdy papieżem był Jan Paweł II, a Arcybiskupem Metropolitą Krakowskim Kardynał Franciszek Macharski. Wspólnoty parafialne i samorząd gminy Szaflary. Szaflary 14 IX 2000r”. Uroczystość ta odbyła się też w 650 rocznicę istnienia parafii w Szaflarach. Co roku 14 IX odbywa się pielgrzymka od kościoła w Szaflarach pod krzyż na Ranisbergu, zakończona odprawieniem tam Mszy św.
2. Pomnik Świętego Andrzeja Apostoła- patrona naszej parafii postawiono
w 1975 r. obok siarczanego źródełka Pod Górą. Napis „Błogosławcie źródła Panu” wyryto w granicie. Inicjatorem fundacji parafian był ówczesny proboszcz Szaflar ks. Leon Krejcza. Przedstawia on świętego Andrzeja błogosławiącego naszą wieś. Został wybudowany nocą.
3. Figura Madonny z Szaflar- przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem.
W prawej ręce trzyma jabłko i berło. Na głowie Matki Boskiej i Dzieciątka są
korony. Jest to dzieło nieznanego artysty datowane na 1375 r. Przechowywana
jest w skarbcu. Odnaleziono ją na strychu, gdy przed laty remontowano gonty
na dachu kościoła.
4. Chałupa Anny Doruli – pochodząca z 1843 r. ( napis na sosrębie).
Znajduje się w niej obraz „Zaśnięcie Matki Boskiej” namalowany wprost na płazach. Jest to jedyne i nie powtarzalne dzieło sztuki sakralnej. Nieznana jest ani data powstania obrazu, ani jej autor. Całą szerokość ściany zajmuje wielkie malowidło, które przedstawia Zaśnięcie Matki Boskiej w otoczeniu 11 Apostołów. Wśród nich nie ma Judasza. Nad głowami Apostołów widnieją imiona każdego z nich. Po prawej stronie malowidła widoczny jest modlący się pod krzyżem patron rolników św. Izydor oraz Anioł orzący ziemię za pomocą dwóch wołów zaprzęgniętych do pługa. Nad malowidłem, zatknięte za malowaną listwę stoją święte obrazy: dwie płaskorzeźby w drewnie, oleodruki i obrazy olejne na płótnie. W izbie znajdują się sprzęty domowego użytku, haftowane poduchy, góralskie ubrania i fotografie przodków. Do wnętrza prowadzą drzwi spągowe, ujęte w „odrzwia spągowe”. Na zewnątrz budynku wisi stara kapliczka z rzeźbą ukrzyżowanego Chrystusa. Kiedy w 1932 r. we wsi wybuchł wielki pożar, ogień spalił czarną izbę i sień, ale biała izba z malowidłem została nietknięta. Po tym pożarze władze gminy dały drewno na odbudowę spalonej części domu, ale jednocześnie nakazały, aby w izbie z malowidłem nikt już nie mieszkał. Obecnie malowidło wymaga prac konserwatorskich, bo prawie zniknęły stopy Apostołów i kwiaty otaczające postać leżącej Matki Boskiej. Konserwacji wymagają też zabytkowe obrazy. Do tej pory został odnowiony tylko obraz olejny przedstawiający Matkę Boską Częstochowską.
5. W Szaflarach spotykamy wiele przydrożnych kapliczek. Jedne powstały
w XIX wieku, inne w czasach, kiedy proboszczem był ks. Leon Krejcza, jeszcze inne w czasach obecnych. Fundatorami są właściciele posesji, na których są postawione.
• Przy ulicy Roli Galicowej stoi kapliczka, która ma około 130 lat. Postawili ją nieznani ludzie z Leśnicy, którzy chodzili do kościoła
w Szaflarach. Jest murowana z figurą Matki Bożej Niepokalanie
Poczęcie, a u góry umieszczona jest mała figurka Pana Jezusa. Przy tej
kapliczce, w czasie procesji Bożego Ciała jest pierwszy ołtarz.
• Przy ulicy A. Suskiego (u państwa Skwarków) stoi murowana, pomalowana na biało, pokryta blachą kapliczka wybudowana w 1926 r. przez mieszkańców Białego Dunajca, Bańskiej Niżnej, Gliczarowa, Maruszyny i gminę Szaflary. Znajduje się w niej Matka Boska z Dzieciątkiem, a u góry małe figurki 2 Apostołów. W czasie procesji Bożego Ciała jest tu drugi ołtarz.
• Również przy tej samej ulicy jest kapliczka ufundowana w 1892 r. przez wójta Wojciecha Kamińskiego, na cześć Królowej Nieba. Na samej górze stoi figura św. Floriana, poniżej figury Matki Boskiej
z Dzieciątkiem, św. Wojciecha, św. Andrzeja, św. Jana, św. Michała
i św. Katarzyny. W czasie procesji Bożego Ciała znajduje się tutaj
trzeci ołtarz.
• Za remizą OSP stoi murowana kapliczka z przełomu XIX i XX wieku. Znajdują się w niej drewniane figury św. Bartłomieja (mniejsza) i
św. Jana (większa). Obok rośnie olbrzymi jesion, który jest zabytkiem przyrody i dwa mniejsze modrzewie. Została ona zbudowana koło dawnej drogi prowadzącej do drewnianego, dziś już nie istniejącego mostu. W czasie procesji Bożego Ciała jest tu czwarty ołtarz.
• Na granicy Szaflar i Białego Dunajca, przy starej drodze, w otoczeniu starych drzew, na betonowym postumencie stoi krzyż. Na nim widnieje napis, że „fundatorami jego są Kamiński Jan, Michał. Grunt, na którym jest on wystawiony należy do fundatorów i za nic nie wolno tego gruntu sprzedać ani zastawić. Krzyż ten postawiono w 1893 r.
• Na granicy Szaflar i wsi Bór na drzewie wisi kapliczka Matki Bożej Ludźmierskiej z 1928 r. Powstała ona po wypadku 21-letniego mieszkańca Szaflar, który zginął, kiedy na motorze uderzył w to drzewo. Do dziś opiekuje się nią jego najbliższa rodzina.
• Przy drodze na Sądel stoi na żelaznym słupku mała kapliczka, w której umieszczona jest figurka Matki Boskiej.
• Na ulicy Orkana stoi murowana kapliczka, ufundowana przez Andrzeja i Helenę Jarząbek w 1946 r. w dowód wdzięczności za otrzymane łaski.
• Wtedy stała ona na drewnianym palu. Została przebudowana w 1965 r. Jest poświęcona Sercu Pana Jezusa. Poświęcił ją ks. Leon Krejcza
w dn. 17 VI 1965 r.
• W latach dziewięćdziesiątych postawiono nowe kapliczki. Często umieszczane są w przydomowych ogródkach, na skalniakach lub betonowych postumentach, w otoczeniu kwiatów i krzewów. Najczęściej umieszczana jest w nich figurka Matki Boskiej Ludźmierskiej. Wiele takich kapliczek spotykamy przy ulicy Bocznej, Polnej, A. Suskiego itd.
4. Księża,bracia i siostry pochodzące z parafii:
a) Księża: ks. Józef Bendyk, ks. Marian Bendyk, ks. Jan Strama- salwatorianin, ks.Stanisław Gutt, ks. Józef Marek, ks. Józef Milan.
b) Siostry zakonne: Anna Mąka, Ludmiła Dziadkowiec, Ludwina Oleś, Zofia Gałdyn, Maria Bukowska, Ludwina Skwarek, Grażyna Milan, Małgorzata Dziadkowiec, Katarzyna Dziadkowiec, Katarzyna Jarząbek.
5. Ważne wydarzenia i daty w historii i w czasie obecnym parafii:
W 1350 r fundacją opactwa Cystersów w Ludźmierzu powstała parafia
w Szaflarach, najbardziej wysunięta na południe. 26 X 1519 r biskup krakowski Jan Konarski, po uzyskaniu zgody króla Zygmunta Starego pozbawił Szaflary samodzielności i parafia została wcielona do Nowego Targu. Tłumaczono, że nie jest ona w stanie utrzymać należycie kapłanów. 26 III 1530 r Szaflary znowu zostały parafią. W 1596 r kierował nią administrator i należały do niej wsie: Bańska, Biały Dunajec, Maruszyna, Leśnica, Skrzypne, Gliczarów, Zaskale i Ząb. Od 1611 r ponownie stała się filią parafii nowotarskiej. Wzmianki źródłowe
o kościele szaflarskim z lat 1596-1638 mówią, że był to obiekt drewniany,
z trzema ołtarzami. Ściany kościoła były czyste, ołtarze nakryte obrusami, na jednej ścianie wisiał tylko krzyż, sufit był malowany. Hostie wypiekano we wsi, co tydzień. Przy bocznym ołtarzu stała drewniana chrzcielnica, a w niej blaszane naczynie z czystą wodą. Były trzy ornaty (zielony, czerwony i czarny), dwie kapy
(czerwona i zielona), a w czasie procesji niesiono dwie chorągwie. W kościele nie było tabernakulum, pojawia się dopiero w 1608 r. W 1652 r została wzniesiona drewniana świątynia o murowanych fundamentach przez miejscową ludność. Kościół został oddany w opiekę św. Andrzejowi Apostołowi. W XVII
i XVIII wieku opiekę nad kościołem i jego majątkiem pełnili prowizorzy zwani witrykami. Starali się oni o wino, mąkę, księgi kościelne itd. Dobierani byli spośród chłopów. W 1608 r witrykami byli – Mikołaj Wojda i Tomasz Sikuta,
a w 1765 r był już tylko jeden witryk. W 1748 r istniały w kościele organy,
a pierwszym organistą był Józef Kubichowicz. Po 1772 r kościół w Szaflarach był nadal filialny. Od 1786 r wraz z dekanatem nowotarskim należał do diecezji tarnowskiej. W latach 1808-1810 powrócił do diecezji krakowskiej, a następnie
w latach 1810-1821 należał do Wikariatu Generalnego w Starym Sączu, który był podporządkowany archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego. W latach 1821-1866 należeliśmy znowu do diecezji tarnowskiej i dopiero od 1866 kościół szaflarski powrócił do diecezji krakowskiej, do której należymy do dziś.
W wymienionym okresie Szaflary należały do dekanatu nowotarskiego aż do 1992 r., kiedy weszły w skład dekanatu Biały Dunajec. Według relacji z 1792 r kościół był już bardzo spróchniały i zniszczony po pożarze wsi, więc z inicjatywy proboszcza nowotarskiego ks. Szymona Zamojskiego zaczęto budować nowy, murowany. Jego budowę ukończono w 1810 r. Konsekracji w dn. 3 VIII 1823 r dokonał biskup Grzegorz T., Ziegler. Wybudowanie kościoła dało podstawę do przywrócenia Szaf larom statusu parafii. Została ona reaktywowana 7 X 1833 r. dekretem Gubernium Lwowskiego. Pracowało w niej dwóch kapłanów, a od 1846 już trzech. Pierwszym proboszczem był ks. Michał Kalisiewicz. W latach 1907-1909 dobudowano dwie boczne kaplice: od strony północnej- Najświętszej Marii Panny, a od południowej- Serca Pana Jezusa. Wcześniej, bo w 1903 r ufundowano dzwon „Maurycy”. W latach 1819- 1829 proboszczem był ks. Jan Waksmundzki. Przyczynił się bardzo do przywrócenia w 1820 r. Szkoły parafialnej w Szaflarach. Za jego pasterzowania dokonano konsekracji obecnego kościoła. Kiedy proboszczem był ks. Antoni Trybalski odnowiono wnętrze kościoła, odrestaurowano organy, wyzłocono trzy ołtarze, sprawiono nowe ławki i kilka ornatów. Następnym proboszczem w latach 1870-1901 był ks. Leopold Chmielowski. Za jego czasów dobudowano w 1885 r. pseudogotycką wieżę,
w 1888 r. Wieżyczkę na sygnaturkę, sprawiono nowe organy, rozpoczął budowę wikarówki. W 1878 r. Powstało Bractwo Różańca Świętego. Został też oddany pierwszy budynek szkolny. Jest pochowany w kaplicy na cmentarzu w Szaflarach. Po jego śmierci kolejnym proboszczem został ks. Maurycy Rottermund, który wcześniej (w latach 1892-1894) był w Szaflarach wikarym. Jako proboszcz dokończył budowę wikarówki, wyremontował i dobudował piętro plebani. Za jego czasów wybudowano przy kościele dwie kaplice oraz kaplicę na cmentarzu parafialnym. Z jego inicjatywy w 1914 r. Postawiono krzyż na Ranisbergu. Spoczywa w kaplicy na szaflarskim cmentarzu. Po II wojnie światowej, od 1949 r. Staraniem proboszcza ks. Aleksandra Rajdy przybyły do Szaflar siostry zakonne ze Zgromadzenia Sióstr Imienia Jezus. Siostry pracowały w kościele jako zakrystianki, katechetki, organistki oraz jako pierwsze pielęgniarki środowiskowe. Nim został wybudowany za zgodą władz kościelnych na plebańskim gruncie „Pod Górą” ich dom zakonny, to mieszkały u p. Guttów
i Zacherków. Nim przybyły na stałe do Szaflar, siostry przyjeżdżały wcześniej na odpoczynek z dziećmi i młodzieżą. Zatrzymywały się wtedy u p. Kalatów
( Kowala)Dopiero w 1962 r. oficjalnie nadbudowały piętro. Od 1981 r. posiadają kaplicę ze stałą obecnością Najświętszego Sakramenty. Obecnie przełożoną jest siostra Danuta Łoboda, która uczy religii w miejscowej szkole. Kiedy proboszczem został ks. Leon Krejcza w 1963 r. To również wiele dokonał
w Szaflarach. W 1964 r. Na wieży obok dzwonu „ Maurycy” zawieszono dwa nowe: „Andrzej i Paweł” o wadze 768 kg, i „ Królowa Podhala” (460 kg). Ich poświęcenia dokonał biskup krakowski ks. Karol Wojtyła w dniu 31 XI 1964 r. W 1965 r. We wnękach muru wokół kościoła ustawiono figury: Matki Bożej, św. Józefa, św. Andrzeja Apostoła, św. Kingi, które wyrzeźbił w drzewie lipowym artysta ludowy z Dębna Józef Janas. Obecnie niestety tych rzeźb nie zobaczymy w tym miejscu. Podobno znajdują się gdzieś w kościele. W roku 1967 odnowiono ołtarz i kaplicę Najświętszej Marii Panny, ambonę, wykonano polichromię na ścianach i mozaiki, zaś w 1968 r. odnowiono ołtarz główny. W 1971 r. wykonano boazerie w kościele, a w 1975 r. Postawiono pomnik św. Andrzeja Apostoła „Pod Górą”. W 1979 r. wszystkie parafie dekanatu nowotarskiego nawiedziły relikwie św. Stanisława z okazji 900-lecia jego śmierci. Obecnym proboszczem, od roku 1979 jest ks. Wojciech Wcisło. Był inicjatorem budowy kościoła św. Wojciecha w Zaskalu, kaplicy św. Piotra i Pawła w Borze, wymienienia dachu gontowego na kościele szaflarskim na blachę miedzianą, budowy nowego ogrodzenia wokół cmentarza. W obecnym czasie przeprowadzane jest malowanie całego kościoła
i konserwacja wszystkich ołtarzy.
W ostatnich latach ważne wydarzenia to: Od 1 IX 1990 r. nauka religii znowu odbywa się w szkole. W Szaflarach uczą jej księża i siostry ze Zgromadzenia Imienia Jezus,
- 26-27 VI 1999 r. Nawiedzenie parafii przez Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej,
- 1999 r. Na ulicy Polnej powstał dom Sióstr Zgromadzenia Służebnic Matki Dobrego Pasterza,
- 8V 2000 r. ponad 200 młodych Szaflarzan, zostało bierzmowanych w Ludźmierzu, na wspólnym bierzmowaniu dekanatu białodunajeckiego,
- 14.IX.2000r. uroczyście poświęcono Krzyż Grunwaldzki i Milenijny na Ranisbergu, w 650 rocznicę naszej parafii.
Po I wojnie światowej terytorium parafii szaflarskiej kilkakrotnie się zmniejszało, ponieważ na tym terenie zaczęły powstawać nowe parafie:
- 1932 r. Ząb, odpadły wioski Ząb i Zubsuche,
- 1938 r. Biały Dunajec ( Biały Dunajec, Bańska Górna, Gliczarów),
- 1958 r. Groń- od naszej parafii odpadła wieś Leśnica,
- 1982 r. Skrzypne,
- 1984 r. Maruszyna,
- 1991 r. Bańska Niżna,
- 1997 r. Zaskale.
Obecnie teren parafii obejmuje Szaflary i Bór, Pitoniówkę i niewielką część Maruszyny.
Od 16 V 1992 r. nasza parafia należy do dekanatu Biały Dunajec,
a pierwszym dziekanem w latach 1992-1997 był proboszcz szaflarski ks. Wojciech Wcisło. Obecnym dziekanem jest ks. Zdzisław Dobrzański.
Obecny kościół zbudowany jest z kamienia i skierowany na wschód. Jest jednonawowy o długości 38,06 m, szerokości 11, 10 m. Z zewnątrz posiada
7 przypór wzmacniających mury kościoła. Prowadzą do niego 3 wejścia. W oknach kościoła są kolorowe witraże ufundowane między innymi przez ks. dr Józefa Bendyka, ks. proboszcza Wojciecha Wcisło.
W prezbiterium, w kształcie półkola jest ołtarz główny wczesnobarokowy
z drzewa modrzewiowego z końca XIX w, konsekrowany w 1892 r. przez kardynała Albina Dunajewskiego. W ołtarzu jest figura Chrystusa Ukrzyżowanego i zasuwany obraz św. Andrzeja Apostoła oraz drugi Matki Bożej Różańcowej. W bocznych niszach są figury Wincentego a Paulo i św. Jana Kantego. W górnej części ołtarza jest płaskorzeźba Trójcy Świętej. Za ołtarzem jest obejście, w środku, którego w ścianie znajduje się relikwiarz zrobiony na kształt krzyża jerozolimskiego, a w nim kamień z Góry Golgoty, ziemia z Ogrodu Oliwnego, ziemia spod Bazyliki Narodzenia Pana Jezusa. Relikwie te przywiózł w 1973 r z Ziemi Świętej ówczesny proboszcz ks. Leon Krejcza. Po obu stronach prezbiterium są tablice pamiątkowe Tomasza Uznańskiego, kolatora kościoła i Honoraty z Domaradzkich Uznańskiej.
Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej znajduje się po lewej stronie (patrząc od strony głównego wejścia). W ołtarzu widzimy obraz Matki Boskiej Częstochowskiej namalowany na płótnie oraz zasuwany obraz św. Franciszka.
Po drugiej stronie jest ołtarz św. Antoniego. Znajduje się w nim figura św. Antoniego oraz dwa obrazy malowane na płótnie: powrót niewiast z Góry Golgoty i obraz Miłosiernego Pana Jezusa. Po bokach są figury św. Piotra i św. Pawła, a na górze św. Teresa od Dzieciątka Jezus.
W Kaplicy Najświętszej Marii Panny, w ołtarzu znajduje się figura Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej z przełomu XVI i XVII wieku oraz obraz św. Józefa malowany na płótnie. Po bokach ołtarza widzimy figury św. Elżbiety i św. Kazimierza. W górnej części ołtarza znajduje się obraz namalowany na płótnie przedstawiający św. Maurycego. W kaplicy są stalle, na których umieszczono płaskorzeźby przedstawiające sceny Zwiastowania NMP, narodzenie Pana Jezusa, ucieczkę do Egiptu i złożenie Pana Jezusa do grobu.
Natomiast w Kaplicy Serca Pana Jezusa jest ołtarz dębowy wykonany przez miejscowego stolarza Stanisława Homelskiego. W ołtarzu znajduje się figura Najświętszego Serca Jezusowego. Dwie boczne rzeźby przedstawiają Chrystusa Pana jako Dobrego Pasterza, druga- Chrystus rozdający chleb na pustyni. W górnej części jest symboliczny obraz przedstawiający syna marnotrawnego.
Z licznych naczyń i szat liturgicznych ważne są:
- kielich metalowy z napisem ”Memento Alexandri Datorie 1714”, puszka gładka blaszana z napisem „Anna Bundzina sprawiła do kościoła szaflarskiego Roku Pańskiego 1804”,
- puszka blaszana z nakładaną ornamentyką z napisem „ Jubileaum 50 armorum Sacerdotii celebranti Leopoldo Chmielowski, qua suo Decano in gratium ormis pro usucius ecelenias Condecanalss29/8 1893”,
- ornat czerwony z rypsu ze wzorem maszynowym i złotym galonem
z 1875 r.,
- ornat różowy z atłasu, z bogatą ornamentyką w kwiaty, wykonany techniką maszynową w srebrze obszyty złotym galonem i napisem fundatora „ Bartłomiej Kalata i Marianna z Pietrusów z 1857”,
- posąg matki Bożej z Dzieciątkiem pochodzący z ok. 1380 r.
Zachowały się też Księgi: chrztów- od 1704 r.,- ślubów- od 1777 r.,- zmarłych – od 1775 r. powinna też być kronika parafialna od 1871 r.
Obecny cmentarz istnieje od 1786 r. ( utworzony za ks. Józefa Sawickiego). Wcześniej zmarłych grzebano na cmentarzu wokół kościoła. Kaplicę cmentarną wybudowano w 1908 r. z inicjatywy ks. Maurycego Rottermunda. Była ona pomyślana jako grobowiec dla księży, a także do odprawiania nabożeństw w Dniu Zadusznym. Najstarsze groby pochodzą
z początku XIX wieku.
6. Ważne wydarzenia, daty i osoby w historii miejscowości i w dniu obecnym:
Szaflary są najstarszą wsią w naszej gminie. Powstały w pierwszym etapie osadnictwa na Podhalu. Zostały lokowane przed 1338 r. Już z 1252 r. spotykamy zwrot „ Ad castrum Szaflariense”, – co wiąże się z istnieniem drewniano- ziemnego grodu w Szaflarach (zamku), który został zbudowany najprawdopodobniej dla ochrony szlaku handlowego z Węgier nad Morze Bałtyckie. Przed 1505 r. był już w zupełnej ruinie. Wieś została założona przez Cystersów, którzy przybyli w 1238 r. do Ludżmierza. Tę ziemię otrzymali od wojewody krakowskiego Teodora Gryfity. Równocześnie z zakładaniem osad postępowała budowa kościołów. W Szaflarach pierwszy kościół zbudowano w 1350 r. Następnymi właścicielami wioski byli Ratułdowie przez 20 lat. W 1494 r. Marek Ratułd wypędził z Szaflar sołtysa i założył pierwszy na Podhalu folwark. W następnych latach wybudował browar, karczmę, młyn, łaźnię i stodoły. Od 1532 r. Szaflary przez 84 lata były w rękach rodziny Pieniążków, następnie weszły w skład dóbr królewskich. Jako „ królewszczyzny,”czyli dobra nadawane przez króla w dożywotnią dzierżawę osobom za wybitne zasługi dla państwa, Szaflary przechodziły najczęściej w ręce starostów nowotarskich.
Pierwsza wzmianka o istnieniu szkoły w Szaflarach pochodzi z 1595 r.
i była ona przy kościele. Pracowała z częstymi przerwami. W XVIII wieku była filią szkoły w Nowym Targu.
W 1605 r. sołtysami wsi byli Krzysztof i Marcin Szaflarscy, a w 1660 r. Jan, Stanisław, Wojciech Kosałów. Sołectwo istniało do 1772 r. Sołtys był właścicielem 2 łanów ziemi i młyna.
W 1769 r. jeszcze przed podpisaniem I rozbioru Polski, wojska austriackie zajęły nowotarszczyznę (w tym i Szaflary) tworząc tzw. Kordon sanitarny. Austria zagarnęła te ziemie pod pozorem ochrony przed zarazą. Aż do 1918 r. byliśmy pod zaborem austriackim. Do tego czasu Szaflarzanie często mieli zatargi z dworem, czy to za rządów Marka Ratułda czy starosty Komorowskiego.
W 1651 r. w czasie powstania Kostki Napierskiego, grupa mieszkańców Szaflar pod komendą Krzysztofa Krupy z Czarnego Dunajca zmierzała z odsieczą pod zamek czorsztyński. Szaflarzanie brali też udział w walkach w czasie „potopu szwedzkiego”.
23 V 1819 r. Tomasz i Honorata Uznańscy zakupili Szaflary i sąsiednie wsie od cesarza Austrii za 11850 złr. Rozbudowali zabudowania dworskie, zbudowali tartak wodny i cegielnię.
W XIX wieku mieszkańcy Szaflar brali udział w wydarzeniach toczących się na ziemiach polskich.
• W 1846 r. ks. Michał Janiczak zorganizował grupę chłopów, która miała walczyć w Powstaniu Krakowskim, razem z chłopami z Chochołowa i Poronina. W wyznaczonym dniu pomaszerowali w kierunku Poronina. Tam zastąpiła im drogę straż graniczna. Po krótkiej walce oddział rozproszył się, a ks. Janiczak uszedł na Węgry, gdzie ukrywał się do czasu amnestii w 1848 r.
• W 1849 r. pod Szaflarami doszło do nocnej bójki chłopów
z obozującymi Rosjanami, którzy szli na Węgry, aby stłumić tam powstanie.
• W okresie Powstania Styczniowego (1863-1864) organizowano zbiórkę na fundusz narodowy. Ówczesny dziedzic szaflarski Adam Uznański dał na ten cel 386 złr.
• W 1885 r. w Szaflarach powstało kółko rolnicze, którego organizatorem był Wincenty Miś. Kółko rolnicze organizowało odczyty i propagowało czytelnictwo i prasę, w późniejszym czasie utworzyło sklep, którego pierwszym i długoletnim kierownikiem, czyli „sklepnikiem „ był Jan Homelski. Już w 1888 r. członkowie kółka rolniczego rozważali możliwość budowy mleczarni w Szaflarach, a Andrzej Walkosz ofiarował na ten cel własną parcelę. Sprowadzano także nawozy sztuczne ze Lwowa. Pierwszymi prezesami koła byli księża: Franciszek Gołba, Władysław Rainfuss, Józef Dańkowski, zaś pierwszymi sekretarzami nauczyciele: Wincenty Miś, Kazimierz Michna, Franciszek Kuraszewski. Członkami zarządu byli: Jan Homelski, Jędrzej Walkosz, Wojciech Gał, Wojciech Kalata, Jan Kamiński itd.. Natomiast w okresie międzywojennym (1918-1939) do najwybitniejszych działaczy należeli: Wojciech Homelski, ks. Maurycy Rottermund, Wojciech Kamiński, Jakub Szaflarski, Andrzej Gil, Andrzej Król, Wojciech Handzel.
• W początkach XIX wieku w Szaflarach istniała jednoklasowa szkoła ludowa. Istnieją o niej wzmianki źródłowe z lat 1812- 1817. Jednak dopiero po 20 latach od powstania mogła istnieć normalnie, ale nadal miała sporo trudności, zwłaszcza materialnych. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero po 1872 r., czyli po wprowadzeniu nowej ustawy o szkolnictwie ludowym. Do 1869 r. nauka kończyła się egzaminem w obecności księdza i zaproszonych gości np. z dworu. Spora grupa młodzieży kształciła się później w Podolińcu na Słowacji, w Nowym Sączu, Wadowicach, Bochni, Krakowie, Tarnowie czy Nowym Targu. Pierwszy budynek szkoły wybudowano w 1892 r. a poświęcenia dokonał ks. wikary Michał Bochenek. Obecnie w tym budynku mieści się przedszkole publiczne.
• Od 9 II 1913 r. we wsi działała niepodległościowa Drużyna Podhalańska, która skupiała 80 osób. Wśród działaczy należy wymienić: Wojciecha Homelskiego, Tadeusza Palczewskiego, Jędrzeja Majewskiego.
• Ważnym wydarzeniem dla wsi było uruchomienie w 1899 r. linii kolejowej Chabówka – Zakopane.
• 30 IV 1904 powstała w Szaflarach straż pożarna. W zebraniu założycielskim uczestniczyli: księżna Maria z Uznańskich Sułkowska, jej mąż książę Aleksander Sułkowski, hrabia Witold Uznański, ks. proboszcz Maurycy Rottermund, wójt Wojciech Kalata i 16 Szaflarzan, kandydatów na strażaków. Najaktywniejszymi działaczami aż do dziś byli kolejni komendanci: Wojciech Polak, Wojciech Homelski, Tomasz Lubelski, Józef Kalata „ Kowal „ i Władysław Migiel.
• 17 V 1914 r. w Szaflarach odbyła się wielka uroczystość. Po wielu staraniach ks. prałat Krawczyński dziekan nowotarski poświęcił 10 metrowy, metalowy krzyż na Ranisbergu. Został on ufundowany przez parafian szaflarskich z okazji 500 rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Wykonali go kowale: Maciej Łukaszczyk z Szaflar
i Bartłomiej Jarząbek z Bańskiej Niżnej. Inicjatorem był ówczesny proboszcz ks. Maurycy Rottermund.
• W czasie I wojny światowej (1914-1918) spora liczba mężczyzn walczyła na froncie.
• W początkach XX wieku rozpoczęła się emigracja górali do Ameryki za chlebem.
Wraz z odzyskaniem niepodległości odbywały się liczne uroczystości
10 XI 1918 r. w Szaflarach odbył się wiec mieszkańców 8 wsi. Do zebranych przemawiał Marian Zaruski (późniejszy współtwórca GOPR) oraz Jan Tadeusz Dziedzic – profesor gimnazjum w Nowym Targu. Manifestacja ta była połączona z zawieszeniem dzwonów, które w czasie wojny były ukryte. Na rzecz Komitetu Powiatowej Organizacji Narodowej złożono 192 korony 48 halerzy, które uzyskano ze sprzedaży kokardek o barwach narodowych. Organizowano też zbiórki pieniędzy na plebiscyt na Górnym Śląsku (710 marek polskich), czy na dar narodowy „Odrodzenie „ .
7 III 1920 r. hrabia Jerzy Uznański w imieniu Powiatowej Rady Narodowej w Nowym Targu dokonał zaślubin Podhala z morzem, poprzez symboliczne zanurzenie pierścienia w rzece Dunajec.
14 VIII 1927 r. powstała pierwsza Podhalańska Spółdzielnia Mleczarska, która początkowo mieściła się w wynajętym domu, a w 1931 r. oddano do użytku własny budynek. Spółdzielnia zajmowała się wyrobem i zbytem masła i sera. Przetwarzała też mleko owcze na bundz i bryndzę.
Istniejącą szkołę wspierała Rada Szkolna Miejscowa. W 1918 r. w jej skład z Szaflar wchodzili: Jan Kamiński i Józef Majewski. W 1920 r. przekształcono ją w 3- klasową, a od 1 I 1925 r. w 4- klasową. W kronice szkolnej istnieje dokument „ Na podstawie ustawy z 17 II 1922 reorganizuje się z ważnością od 1I 1925 r. Jednoklasową Szkołę powszechną, mieszaną w Szaflarach na Czteroklasową publiczną szkołę mieszaną w Szaflarach. Orzeczenie Kuratorjum Okręgu Szkolnego krakowskiego 12 XII 1924 r.”. Od 1925 r. jej kierownikiem był Tadeusz Palczewski, który w Szaflarach uczył od 1914 r. W 1927 r. szkoła
w Szaflarach otrzymała imię ks. Michała Janiczaka. W 1933 r. szkoła miała II stopień, czyli była 6-klasowa.
W 1922 r. powołano Ognisko Związku Podhalan. Z jego inicjatywy w 1925 r. powstała pierwsza biblioteka publiczna, działająca do dziś. Pierwszym bibliotekarzem był Tadeusz Palczewski. Po II wojnie światowej w 1949 r. ponownie powołano Bibliotekę Publiczną, a jej pierwsza siedziba mieściła się na poddaszu mleczarni. Do obecnej pory bibliotekarzami były: Aleksandra Kubit, Janina Czubernat, Anna Stanisz, a od 1973 r. Janina Bendyk.
W 1926 r. w Szaflarach odbył się X Zjazd Związku Podhalan, w którym uczestniczyli: Władysław Orkan, Jakub Zachemski, Feliks Gwiżdż, ks. Ferdynand Machay. gen. Andrzej Galica.
W latach 30-tych XX wieku młodzi Szaflarzanie, którzy uczęszczali do gimnazjum w Nowym Targu utworzyli nieformalne „Kółko studenckie”, które przygotowywało i wystawiało sztuki teatralne. Należeli do niego: Augustyn Suski, Maria Kamińska- Groblicka, Julian Buła- Rottermund ( siostrzeniec ks. proboszcza), Helena Gut- Mrugałowa ( nie uczęszczała do gimnazjum, ale była mocnym filarem zespołu), Janina Suska ( siostra Augustyna), Józef Skwarek-Kieta, Piotr Kopiński- Sewcyk, Józef Janik-Kasowski.
15 VIII 1932 r. w Szaflarach wybuchł wielki pożar, w czasie któregospłonęło70 zabudowań, zaś w 1934 r. naszą wieś nawiedziła wielka powódź.
W latach 1914-194445 kolejnymi wójtami Szaflar byli: -1914-1922 Jędrzej Kamiński, - 1922-1928 Jędrzej Kalata, -1928-1945 Wojciech Kamiński.
Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy wioski włączyli się w gromadzenie funduszów na obronę przeciwlotniczą, na Fundusz Obrony Narodowej, itd.
W czasie okupacji niemieckiej (1939-1945) musieli oddawać kontyngenty
( bydło, cielęta, świnie, owce, ziemniaki i zboże). Na roboty do Niemiec wywieziono ok. 100 osób. Przeprowadzono akcję „ Gorallenvolk” zmierzającą do podzielenia przez okupanta miejscowej ludności na Polaków i górali W gminie Szaflary na 8500 mieszkańców kenkart góralskich wydano zaledwie 167, w tym 91 dla innych narodowości. Do walki z Gorallenvolkiem w połowie 1941 r. Augustyn Suski, ps. Stefan Brus, wraz z Jadwigą Apostoł i Tadeuszem Popkiem powołali Konfederację Tatrzańską, która istniała do I 1942 r. Organizacja ta gromadziła broń, organizowała szkolenia, wydawała pisma „ Wiadomości Polskie”, „ Na Placówce”, a od 1 VIII 1941 r. także „Der Freie Deutsche” w języku niemieckim. Ulotki, które pisał Augustyn Suski powstawały właśnie w Szaflarach. Niestety po zdradzie Stanisława Wagnera- Romanowskiego nastąpiła katastrofa. 30 I 1942 r. aresztowano Augustyna Suskiego, przetrzymywano go w więzieniu Palace w Zakopanem, a potem w Tarnowie, skąd przewieziono go do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Tam zmarł w dniu 24 V 1942 r. Po jego aresztowaniu rozpadła się Konfederacja Tatrzańska. W czasie wojny działała także Delegatura Polskiego Komitetu Opiekuńczego, którą kierowali ks. Władysław Wójtowicz, Henryk Halszka i Edmund Pajerski. Wspierała ona pieniędzmi i żywnością potrzebujących. 8 IV 1944 r. została wymordowana rodzina Gutów w Nowych.
27 I 1945 r. Niemcy wycofali się z Szaflar.
11 IV 1945 r. w remizie strażackiej ukonstytuowała się Rada Gminy. Pierwszymi radnymi z Szaflar byli: Wojciech Leśnicki, Jakub Szaflarski, Władysław Hadowski, Wojciech Kasperek i Piotr Walkosz. Zarząd Gminy tworzyli: Jakub Chudoba – wójt, Andrzej Kasperek zastępca i członkowie Józef Skibiński, Wojciech i Stanisław Mrowca. Do 1975 r. istniała Gmina Szaflary,
w latach 1975-1991 te tereny należały do gminy Biały Dunajec. Od 1VII 1991 r. znowu mamy gminę w Szaflarach. Od tej pory wójtem jest mgr inż. Stanisław Ślimak.
W latach 1946-1951 w Szaflarach działał Podhalański Uniwersytet Ludowy, którym kierowała Jadwiga Apostoł- Staniszewska (do1948 r.), później Piotr Kaleciak.
25 VI 1958 r. oddano do użytku obecny budynek szkoły. Już 20 VI 1938 r. rozpoczęto symbolicznie budowę nowej szkoły. Niestety wojna przerwała tą inwestycję i dopiero po wielu staraniach wznowiono ją 10 VIII 1955 r.
W 1980 r. reaktywowano Oddział Związku Podhalan, który działa do dziś. Do 2002 r. przez 3 kadencje prezesem był Józef Komperda, a obecnie Józef Kalata. Oddział liczy ok. 100 członków.
Po wojnie wybudowano: przystanek PKP- Szaflary Wieś, magazyny GS, stację rozdzielczą zakładu energetycznego, remizę OSP, fabrykę nart „ Polsport „ (1966), wyasfaltowano ulice i nadano im nazwy (1967), wybudowano Ośrodek Zdrowia, mostek wiszący i dwa betonowe mosty.
Od 1988 r. między Szaflarami a Nowym Targiem uruchomiono komunikację miejską, linia nr 4.
W 1987 r. uroczyście odsłonięto tablicę pamiątkową na ścianie rodzinnego domu Augustyna Suskiego.
W latach 90-tych powstało wiele prywatnych sklepów, piekarnia, masarnie, zakłady produkcyjne np. Magda. Po upadku fabryki nart, Urząd Gminy urzęduje w biurowcu, a w halach produkcyjnych powstało centrum handlowe.
21 II 1993 r. w Szaflarach odbyły się po raz pierwszy „kumoterki” i parada gazdowska. Zwyczaj ten jest kontynuowany.
W maju 1994 r. w 90 rocznicę powstania straży pożarnej oddano do użytku dobudowaną część remizy. Obecnie może ona pomieścić ok. 400 osób. Odbywają się w niej wszystkie uroczystości oraz wesela i zabawy.
W 1995 r. reaktywowano orkiestrę dętą.
8 XI 1997 r. przy szkole podstawowej oddano do użytku halę sportową, na której co roku zimą odbywają się Zawody w Piłkę Siatkową o Puchar Wójta Gminy Szaflary.
8 XI 1998 r. Szkoła Podstawowa w Szaflarach otrzymała imię Augustyna Suskiego. Natomiast od 1 IX 1999 r. w wyniku reformy w naszej szkole utworzono Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum. Do gimnazjum uczęszczają też uczniowie z Boru.
14 IX 2000 r. odbyło się uroczyste poświęcenie podniesionego Krzyża Grunwaldzkiego i Milenijnego.
Rok 2002 ogłoszono w naszej gminie „Rokiem Suskiego”. Oprócz odsłonięcia pomnika, odbywały się konkursy recytatorskie i spotkania z Polonią.
4 VIII 2002 r. w 60 rocznicę śmierci Augustyna Suskiego odsłonięto jego pomnik na rynku w Szaflarach. Poświęcenia dokonał ks. Kardynał Franciszek Macharski. W uroczystości uczestniczyło 40 pocztów sztandarowych (w tym sztandar 24 Koła im Augustyna Suskiego Związku Podhalan w Chicago), przedstawiciele władz gminy, powiatu i województwa, mieszkańcy Szaflar i okolicznych miejscowości oraz Polonia.
13 X 2002 r. na budynku Przedszkola Gminnego odsłonięto i poświęcono tablicę pamiątkowa w 110 rocznicę powstania pierwszego budynku szkoły w naszej wsi. Na tą uroczystość oprócz władz kościelnych, samorządowych i oświatowych przybyli nauczyciele, którzy uczyli w tej szkole, byłe dyrektorki przedszkola oraz wielu mieszkańców wsi, którzy uczyli się w tej szkole albo chodzili ty do przedszkola. Oprócz wzruszających wspomnień, ze wspaniałym programem wystąpili: maluchy i starszaki z przedszkola, „Mali Saflarzanie”
i zespół teatralny „ Prowda”.
W dniu dzisiejszym w naszej wsi istnieje gminna orkiestra dęta, zespół regionalny „Mali Saflarzanie”- pod kierunkiem Marty Zagórskiej. Zespół ten powstał w roku szkolnym 1979/80 przy Szkole Podstawowej w Szaflarach,
a prowadzili go Anna Marduła i Józef Komperda. Od 1998 r. istnieje też zespół teatralny „Prowda” przy Oddziale Związku Podhalan w Szaflarach, prowadzony przez Annę Mardułę.
Od 1994 r. zawsze pod koniec maja, w rocznicę śmierci patrona szkoły organizowany jest Konkurs Recytatorski im Augustyna Suskiego. Recytacje przeprowadzane są w języku literackim i gwarowym, w trzech kategoriach wiekowych: I-III klasa, IV-VI kl. i gimnazjum. Recytatorzy przybywają nie tylko z naszej gminy, ale z całego Podhala oraz Spisza i Orawy.
W Szaflarach możemy poszczycić się twórcami ludowymi i wieloma ciekawymi ludźmi. Pamiętać należy o Macieju Łukaszczyku- kowalu, który był współtwórcą krzyża na Ranisbergu, Janie Cachro (1950-1990)- rzeźbiarzu tworzącym głównie świątki cierpiącego Chrystusa. Poetce ludowej Annie Waluś, która w 2000r. wydała tomik poezji „Pociechy w stropiyniu”. Należy ona do Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie i Klubu Literackiego w Zakopanem. W pamięci naszej powinien pozostać także Stanisław Zacherek (1932-1998), który był wielkim propagatorem narciarstwa. Doprowadził do wybudowania w Szaflarach drewnianej skoczni narciarskiej (dziś już nie istnieje), na której w latach 1963-1969 prowadził sekcję narciarstwa wyczynowego KS „Wisła- Gwardia” z Zakopanego.
Długoletnim sołtysem Szaflar jest Józef Cachro, a wcześniej sołtysami byli: Józef Komperda i Helena Buksa.
7. Zwyczaje doroczne:
W Adwencie dawniej zbierano się po domach, aby posłuchać różnych opowieści, ale nie śpiewano ani nie grano. Ludzie w tym czasie ubierali się skromnie i ciemno, bez żadnych ozdób. Nie orano, ani nie bronowano pola, nie wywożono na nie obornika. W czas Adwentu wprowadzał dzień św. Andrzeja, kiedy to organizowano wieczór wróżb. Lano wosk i wymyślano różne wróżby, które miały przepowiedzieć czy dziewczyna wyjdzie za mąż. Obecnie tylko starsze osoby w Adwencie ubierają się na ciemno. W Andrzejki urządzane są zabawy w remizach OSP albo szkołach.
W dzień św. Mikołaja od dawna obdarowywano dzieci prezentami. Kiedyś podkładano je pod poduszkę, a dzieci dostawały zeszyt, ołówek, rzadko cukierki. Obecnie prezenty są bogatsze, różnorodne i często wręcza je Mikołaj, który przychodzi w ciągu dnia.
W Wigilię Bożego Narodzenia pilnowano, aby nikt się nie kłócił, nie płakał, nie pożyczał, bo wierzono, że jaka wigilia- taki cały rok. W tym dniu w gości nie mogła przyjść kobieta, bo to była zła wróżba. Gazda ubrany w portki i cuchę wieszał nad drzwiami jodłowe gałązki, potem przynosił do domu siano i snopek owsa. Snopek kładł koło drzewka, a sianko na stół, które przykrywano bielutkim prześcieradłem. Na talerzyk kładziono miód i opłatki. Do Wigilii zasiadano wieczorem, często szukano pierwszej gwiazdki na niebie. Pilnowano, aby wszyscy mieli buty, bo wierzono, że tym sposobem uchronią w lecie stopy przed okaleczeniem. Wieczerzę rozpoczynano od dzielenia się opłatkiem, maczanym w miodzie, ale nie składano sobie życzeń. Najczęściej spożywano kapustę z grzybami i ziemniakami, zupę grzybową, groch lub bób gotowano na rzadko, kluski z kompotem z suszonych śliwek i gruszek. Cały posiłek spożywano w ciszy bez rozmów. Opłatkiem i resztkami jedzenia obdzielano krowy. Po wieczerzy zakończonej modlitwą panny wybiegały przed dom i nasłuchiwały szczekania psów, bo wierzono, że z tamtej strony przyjdzie kawaler. Czekając na pasterkę, odbywała się i odbywa o północy śpiewano kolędy i słuchano opowieści o dziwach tej świętej nocy. Z pasterki wracano szybko do domu, żeby w lecie szybko dojrzewały plony. Rozpoczynały się też podłazy.
W Boże Narodzenie nie wolno było nic robić, ani też iść w odwiedziny. Spożywano tylko to, co zostało z Wigilii. W św. Szczepana święcono owies, którym potem posypywano znajomych. W tym dniu wzajemnie się odwiedzano.
W Nowy Rok wcześnie rano dzieci chodziły gromadami i prosiły o nowe latko. Dostawały moskole, jajka, ciasto. Ten zwyczaj już dzisiaj nie istnieje.
W Święto Trzech Króli kończył się okres chodzenia kolędników. Kolędnicy chodzili z turoniem, gwiazdą, królem Herodem, aniołami, diabłami, śmiercią czy dziadem. Dzisiaj też chłopcy chodzą po kolędzie.
W karnawale odbywało się dużo wesel, ludzie chodzili na posiady, często spotykali się na skubaniu gęsich piórek. Takie spotkania kończyły się poczęstunkiem i zabawą. Ten zwyczaj niestety też już nie istnieje. Młodzież chodzi na dyskoteki, zabawy odbywają się posiady góralskie, które organizuje Związek Podhalan w Szaflarach. Najpierw wszyscy uczestnicy łamią się opłatkiem składając sobie życzenia. Przy poczęstunku, na który składają się w dużej mierze potrawy regionalne, wszyscy obecni w miłej atmosferze spędzają czas. Poczęstunek poprzedzony jest występem zespołu dziecięcego działającego przy szkole i oddziale. Często program posiadów zawiera dodatkowy punkt np. w ostatnich latach:- 2000 r. – promocja poezji Anny Waluś, - 2001 r. – przedstawienie zespołu „Prowda”-„Mój Chrystus połamany”, - 2002 r. – uroczyste wręczenie legitymacji nowym członkom Związku Podhalan.
W święto Matki Boskiej Gromnicznej święciło się i święci duże świece zwane gromnicami.
W Środę Popielcową zachowywano ścisły post. Nie wolno było używać żadnego tłuszczu, śpiewać, prząść, szyć itd.
W Niedzielę Palmową święcono bazicki, czyli krótkie gałązki z wierzby, obwiązane lnem lub rzemiennym biczem na konie. Obecnie coraz częściej święci się ozdobne palmy kupowane na targu.
W Wielką Sobotę święcono wodę, ogień i hubę, a także pokarmy. Dawniej święcono je w dużych ilościach: masło, jajka malowane w łupce z cebuli, sól, bundz owczy, wędzoną w domu słoninę i kiełbasę, bochenek pieczonego w domu chleba, korzeń chrzanu, wykrawki ziemniaków do sadzenia, baranka z masła albo owczego sera. Układano to w koszykach wyplatanych z korzeni jałowca i przybierano mirtem oraz gałązkami brusznicy. Dzisiaj święcimy pokarmy w małych ilościach. Do koszyczka wkładamy masło, kolorowe pisanki ( czasami też z czekolady), sól, oscypek, szynkę, kiełbasę, kawałek chleba, chrzan, baranka, zajączka czy kurczaczka z cukru lub czekolady, a często i pomarańczę. Koszyczek jest nakryty haftowaną serwetką. Po powrocie z kościoła chodziło się wokół domu ze święconym, a potem zostawiano go w sieni. Dopiero w niedzielę rano wnoszono go do izby i można było jeść, ale po rezurekcji.
W Wielką Niedzielę nie gotowano obiadu, tylko podgrzewany rosół ze świątecznej wędzonki zalewano śmietaną, zsiadłym mlekiem czy serwatką, wkrawano do tego mięso, słoninę, ugotowane jaja na twardo i dużo tartego chrzanu. Obecnie rzadko przyrządza się tą potrawę, a zjadamy gotowany w tym dniu obiad.
W Poniedziałek Wielkanocny wzajemnie oblewano się wodą, a w polewaczce brali udział dzieci, młodzież i ludzie starsi. Teraz polewają się najczęściej dzieci i młode osoby. W czasie Tridum, czyli dniach Wielkiego Tygodnia oprócz mieszkańców wsi biorą też udział strażacy z Szaflar, Pitoniówki i Boru. Trzymają wartę u Grobu Pana Jezusa oraz uczestniczą w rezurekcji.
W Zielone Świątki strojono domy gałązkami kwitnącej jarzębiny, modrzewia, buczyny i brzozy. Palono też ogniska i biegano polnymi drogami z płonącymi pochodniami. Teraz palimy ogniska przez dwa dni. Niestety palone są wtedy tez opony samochodowe, a i coraz mniej słychać śpiewu. Rzadko tez przystrajane są domy zielonymi gałązkami.
Procesja w Boże Ciało przechodzi od kościoła ulicami: Rolą Galicową, Szkolną, i Augustyna Suskiego. Ołtarze tradycyjnie budowane są przy najstarszych kapliczkach na tej trasie. W procesji uczestniczą: orkiestra dęta, poczty sztandarowe, niesione są chorągwie i feretrony. Wielu mieszkańców ubiera się w stroje góralskie. Tradycją jest obrywanie gałązek z krzewów zdobiących ołtarze, aby zapewnić sobie ochronę przed piorunami.
W oktawę Bożego Ciała święcimy wianki uwite z ziół i kwiatów. Wiesza się je potem na zewnątrz domu, aby chroniły przed uderzeniem pioruna.
W Święto Wniebowzięcia NMP zwane świętem Matki Boskiej Zielnej nadal święci się ziele, czyli wiązanki z różnych kwiatów i ziół.
We Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny pamiętamy o zmarłych. Odwiedzamy ich groby, które wcześniej przystrajamy wiązankami, kwiatami i zniczami. Dajemy też, na wypominki za zmarłych. Dawniej groby strojono kwiatami z bibuły i gałązkami jodły, a dzisiaj ustrajamy żywymi, różnokolorowymi chryzantemami i innymi kwiatami.
Tradycją szaflarską są corocznie organizowane najczęściej w styczniu „ kumoterki”. Pięknie wyszykowane i ustrojone konie zaprzęgnięte do różnorakich sań uczestniczą w „paradzie gazdowskiej”,jadąc od piekarni aż na boisko sportowe koło cmentarza. Paradę prowadzi bandera. Po niej na stadionie odbywają się wyścigi kumoterek oraz zawody w skiringu i skiskiringu. Szaflarskie zawody rozpoczynają maraton takich spotkań w wielu miejscowościach na Podhalu.
Corocznie w Boże Ciało odbywa się wielki zjazd rodzinny potomków Mostowych. Pierwszy zjazd odbył się w 1993 r. w Szaflarach. Tutaj też odbył się VII zjazd. Pozostałe odbyły się w Poroninie. Zjeżdżają całe rodziny potomków Mostowych nie tylko z różnych stron Polski, ale i z USA, Austrii czy Francji. Zjazd tradycyjnie rozpoczyna się Mszą św. i składaniem kwiatów na grobach rodzinnych. W Szaflarach na grobie wymordowanych Guttów w 1944 r.. Zjazdy te służą większej konsolidacji rodu.
Opracowała: mgr Halina Hanula
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Skrzypnem
INFORMACJE O PARAFII I WSI SKRZYPNE
1. NAZWA I TYTUŁ PARAFII
Parafia w Skrzypnem pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
2. DATA UTWORZENIA PARAFII 1983 r.
3. IMIONA I NAZWISKA KSIĘŻY, KTÓRZY PRACOWALI I PRACUJĄ W PARAFII
• Kapelan wojskowy ks. Kołcoń
• Ks. Marian Małysiak
• Ks. Ignacy Sidzina
• Ks. Stanisław Dziedzic
• Obecny proboszcz ks. Edward Cygal
4. OBIEKTY SAKRALNE W PARAFII (ZABYTKOWE OŁTARZE, OBRAZY, FIGURY, KRZYŻE, KAPLICZKI, ITP.)
• Obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy – sprowadzony w 1934 r. z Rzymu
• Kilka przydrożnych kapliczek i krzyży hamerskich
• Mogiła Jana Tarasa – zabitego w czasie II wojny światowej przez zdrajców ojczyzny
5. KSIĘŻA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZĄCE Z PARAFII
• Ks. Franciszek Piszczor
• Ks. Marian Magdziak
• Ks. Tadeusz Różałowski
• Kapelan wojskowy ks. Jan Zapotoczny
6. WAŻNE WYDARZENIA I DATY W HISTORII I CZASIE OBECNYM PARAFII
• 1934 – budowa kaplicy - sprowadzenie obrazu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
• 1976 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła
• 1981 – poświęcenie kościoła
• 1983 – konsekracja kościoła
• 1985 – święcenia kapłańskie ks. Tadeusza Różałowskiego
• 1999 – nawiedzenie parafii przez kopię Obrazu Jasnogórskiego
• 1976 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła
• 2002 – święcenia kapłańskie ks. Jana Zapotocznego
7. WAŻNE WYDARZENIA, DATY, OSOBY W HISTORII MIEJSCOWOŚCI I DNIU OBECNYM
• 1911 – utworzenie jednoklasowej szkoły ludowej
• VII 1961 – nowym dyrektorem szkoły został Władysław Zachara
• 6 X 1962 – elektryfikacja wsi (oddanie do użytku)
• 1 XI 1962 – otwarcie szkoły rolniczej
• 1962/1963 – rozpoczęcie budowy drogi Szaflary – Skrzypne, mostu i wodociągu
• IV 1967 – rozpoczęcie budowy nowej szkoły
• 30 VII 1967 - wmurowanie kamienia węgielnego
• 15 VIII 1968 – uroczystość otwarcia nowej szkoły
• 1979 – założenie zespołu regionalnego „Mali Wierchowi”; obecnie pod nazwą „Mali Skrzypnianie”, kierowanego przez Andrzeja Lasaka
• 1 IX 1990 – powrót nauczania religii w szkole
• 26 IV 1991 – stanowisko dyrektora szkoły objęła mgr Maria Tylka
• 3 XI 1991 –poświęcenie szkoły przez biskupa Albina Małysiaka
• 9 VII 1992 – po raz pierwszy został zorganizowany Gminny Konkurs Recytatorsko - Gawędziarski im. A. Skupnia-Florka
• 7 XI 1993 – poświęcenie Remizy OSP
• IV 1995 – jubileusz 25 - lecia kapłaństwa proboszcza parafii ks. E. Cygala
• 20 VI 1999 – uroczystość przywrócenia szkole im. Św. Jadwigi Królowej oraz poświęcenie sztandaru szkolnego i obrazu z jej wizerunkiem.
WAŻNE OSOBY W HISTORII I DNIU DZISIEJSZYM MIEJSCOWOŚCI
• Ludwik Maciasz – sołtys Skrzypnego w okresie okupacji i po niej (do 1959 r.); starał się chronić mieszkańców przed represjami okupantów (ostrzeganie przed rewizjami, wywózkami na roboty, itp.)
• Andrzej Czarniak – sołtys od r. 1959, W okresie sprawowania przez niego funkcji sołtysa – Skrzypne zostało zelektryfikowane, zbudowano drogę i nową szkołę
• Andrzej Lasak – znany muzyk ludowy, założył w 1979 r. i prowadził dziecięcy zespół regionalny „Mali Wierchowi” (obecnie: „Mali Skrzypnianie”)
• Ks. Stanisław Dziedzic – jego starania doprowadziły do zbudowania nowego kościoła
• Bronisław Bednarz – znany twórca ludowy, rzeźbi w drewnie, maluje na szkle, wystawy w kraju (Warszawa, Zakopane) i za granicą (Finlandia, Niemcy, Australia).
ZWYCZAJE DOROCZNE
• ADWENT
Przez cały okres Adwentu nie wolno było jeść mięsa ani wędlin. Spożywano kluski, moskole, pieczony w domu chleb. Piło się maślankę. Codziennie przed świtem ludzie szli na roraty; dzieci niosły zrobione przez siebie lampiony.
• WIGILIA
Była dniem ścisłego postu. Spożywano ziemniaki w łupinach , popijając ją gorzką kawą zbożową. Kobiety od rana przygotowywały wieczerzę, potraw tych przed czasem nie kosztowano ( wierzono, że to sprowadziłoby krosty). Mężczyźni przynosili z lasu świerkową gałąź lub maleńkie drzewko, które podwieszano następnie u sufitu i dekorowano je ozdobami
z bibuły, jabłkami słodyczami (jeśli były w domu), a nawet burakami czy karpielami owiniętymi w kolorowy papier.
Wraz z pojawieniem się na niebie pierwszej gwiazdki do izby wchodził ojciec. Przynosił snopek, sianko i owies. Snopek stawiał w kącie, sianko wkładał pod lniany obrus, którym nakryty był wigilijny stół a owsem sypał po całym pomieszczeniu mówiąc: "Na zdrowie, na szczęście". Następnie nad drzwiami zatykał złożone na krzyż gałązki świerka (tzw. „podłaźniczki”). Gałązki te czasem umieszczano również nad drzwiami do obory („ sopy”).
Przed rozpoczęciem wieczerzy wspólnie odmawiano modlitwę i dzielono się opłatkiem, czasem był to opłatek maczany w miodzie.Gospodyni stawiała na stole potrawy wigilijne na które najczęściej składały się: kapusta, groch, grzyby, ziemniaki, kluski ( mogły być z makiem albo ze śliwkami), kompot z suszonych jabłek i śliwek. Jedzono ze wspólnej miski. Resztki potraw obowiązkowo zostawiano dla zwierząt.
Po wieczerzy wszyscy śpiewali kolędy, czekając na „Pasterkę”.Skrzypnianie, ubrani w odświętne stroje góralskie, podążali do kościoła w Szaflarach ( w Skrzypnem do roku 1934 nie było kościoła). Po Pasterce po wsi chodzili „podłaźnicy”- młodzi chłopcy przepasani słomą. Odwiedzali każdy dom, rozsypywali po izbie owies, bób i groch, wypowiadając życzenia. Sprzątano po nich dopiero w dniu św. Szczepana. Kolędnicy odwiedzali domy przez cały okres następujący po Bożym Narodzeniu. Przebrani byli za postacie i zwierzęta związane z narodzinami Jezusa. Wraz z nimi chodziły dwie dziewczyny z lalką. Nie wchodziły do domu, śpiewały przed drzwiami piosenkę, w której prosiły o jajka:
Sła Śmiertecka z miast
a Pon Jezus do miasta.
Dziewcęta ją nosą
o jojecka prosą.
Jak nom nic nie docie,
kurecki wom oskubiemy,
pod nozecki pościelimy,
bo nom zimno stać. (2 razy)
Ludzie otwierali okna i dawali im jajka, a one szły dalej, do sąsiada.
• ŚWIĘTEGO SZCZEPANA
W tym dniu święciło się w kościele owies. Ludzie w kościele i w drodze do domu obsypywali się wzajemnie owsem.
• SYLWESTER
Nie miał charakteru zabawy świeckiej. O północy witano Nowy Rok idąc na Pasterkę. Tej nocy chodzili również kolędnicy. Na święto Trzech Króli kolędnicy nosili ze sobą gwiazdę.
• TŁUSTY CZWARTEK
Dawni mieszkańcy Skrzypnego nie znali tradycji wypieku i spożywania w tym dniu pączków.
• PRUCIE PIERZA
Zimą , zazwyczaj w okresie karnawału, ludzie gromadzili się na wspólne „prucki”- prucie pierza na pierzyny i poduszki i pierzyny. Opowiadano sobie przy tym różne prawdziwe
i zmyślone historie, żartowano, śpiewano. Po skończonej pracy często była jeszcze potańcówka.
• WIELKI POST
W środę popielcową ludziee jedli tylko kwaśnicę z olejem lnianym. Nie spożywano mięsa ani tłuszczów zwierzęcych, nawet picie mleka uważano za grzech. W Wielkim Poście jako omasty używano oleju z lnu. Ludzie nosili ciemne stroje.
• WIELKANOC
Przed Wielkanocą od Wielkiego Czwartku ludzie codziennie chodzili do Kościoła na adorację. Trwała ona całymi nocami, każdy klęczał przez godzinę.
W Wielki Piątek przed wschodem słońca gospodynie musiały zrobić masło, które – poświęcone w Wielką Sobotę- uważano za lekarstwo! Również w Wielki Piątek ludzie kąpali się w potoku- należało to zrobić przed północą, zanim ptaki zaczną śpiew w Wielką Sobotę. Wielką Sobotę święciło się pokarmy: masło, chleb, jajka, chrzan, sól, ziemniaki, czosnek,kawałek kiełbasy. Pisanki barwiono gotując jajka w wodzie z dodatkiem łupin cebuli. Wszyscy z niecierpliwością czekali na niedzielny poranek, gdyż dopiero wtedy cała zasiadająca do śniaadaania rodzina mogła spożyć „święcone”. ielkanoc- rozpoczynała się od rezurekcji, po których, spożywało się śniadanie wielkanocne. Przez cały dzień powstrzymywano się od pracy- nawet nie gotowano obiadu.
• ŚMIGUS – DYNGUS
Ludzie w tym dniu wzajemnie dolewali sie wodą, zwłaszcza kawalerowie dolewali panny.
W kościele mężczyźni lali z chóru wodą na kobiety. Wody nie żałowano, używając wiader
a nawet sikawek strażackich. Zdarzało się też, że chłopcy wrzucili jakąś dziewczynę do potoka.
• NIEDZIELA PALMOWA
W tym dniu święcono i nadal się święci bazie. Po powrocie z kościoła zatykało się je za święty obraz. Bazie takie uważano za lekarstwo dla chorych ludzi i zwierząt, dodawano je również do zboża przeznaczonego na pierwszy wiosenny siew.
• PIERWSZY WIOSENNY SIEW ZBOŻA
Na wóz kładło się przygotowany wcześniej owies, pług i brony. Gospodarz batem robił przed końmi znak krzyża i siadał na wóz. Gospodyni okadzała go zielem poświęconym 15 sierpnia na odpuście w Ludźmierzu. Kropiła też wszystko wodą święconą. Do zboża przeznaczonego na siew dodawała się bazie poświęcone w Niedzielę Palmową i owies poświęcony w dniu
św. Szczepana. Na polu , pod pierwszą zaoraną skibę gospodarz kładł chleb poświęcony w Wielką Sobotę i zaczynał siać.
• ZIELONE ŚWIĄTKI
Zwyczajem tych świąt jest palenie ognisk. Starano się nazbierać w lesie tyle drewna, by starczyło go na długo- czasami do rana. Wieczorem przy ognisku gromadziły się całe rodziny, zapraszano sąsiadów i znajomych .Piekło się kiełbasę, jabłka, śpiewano piosenki, rozmawiano. Dzieci robiły sobie tzw. „rakiety”(lampiony) z puszek po konserwach, osadzonych na patyku wkładały żywicę i zapalały ją. Z tymi lampionami wędrowały od ogniska do ogniska. Czasem ludzie obrzucali się zepsutymi jajkami.
Na to święto przystrajano również domy, przypinając do drzwi gałązki świerka.
• MAJÓWKI
W maju ludzie gromadzili się na nabożeństwach do Matki Bożej nie tylko w kościele, ale
i przy przydrożnych kapliczkach. Podobnie było z nabożeństwami czerwcowymi.
• BOŻE CIAŁO
W Skrzypnem przygotowywano przed procesją zawsze cztery ołtarze
• MATKI BOSKIEJ ZIELNEJ
Był to dzień odpustu w Ludźmierzu. W wigilię tego święta zbierano zioła i kwiaty, które następnie święcono w kościele. Zioła służyć miały do okadzania zwierząt i odpędzania uroków oraz jako lekarstwa. Na odpust w Ludźmierzu wędrowały całe rodziny.
• WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH I ZADUSZKI
Dawne zwyczaje przypominały obecne, jednak przed zbudowaniem cmentarza
w Skrzypnem ludzie udawali się do Szaflar.
• ŻYCIE CODZIENNE
Chaty były 2-izbowe: izba „czarna” i „ biała”. W izbie „czarnej” ludzie przebywali wraz ze zwierzętami gospodarskimi , dzięki czemu w zimie było im cieplej. W „białej” izbie przechowywano lepsze sprzęty i odświętne stroje.
Jako oświetlenie służył kaganek na olej, zimą zresztą, kiedy wieczory są długie, chodzono spać wcześnie. Codzienne pożywienie to: „grule”(ziemniaki) z kwaśnym mlekiem, maślanka, kluski chałuski, moskole (placki z mąki i ziemniaków, pieczone na blasze), kluski bulowate (tarte ziemniaki- zasypywane mąką ) omaszczone słoniną, „zaciorka” z owsianej mąki z mlekiem lub wodą, barszcz, gotowane karpiele, kapusta z grochem, bób, marchew, kasza, placki jarcane, kluski owsiane, „zaproska”. Mięso jedzono rzadko – rosół barani , kwaśnica.
Cała rodzina jadła z jednej glinianej miski drewnianymi łyżkami.
W dawnych czasach ludzie na co dzień nie posługiwali się pieniędzmi. Czasem na ofiarę w kościele składali np. jajka. Ksiądz chodzący po kolędzie najczęściej dostawał jajka, ziemniaki, owies, len na sznury do dzwonów, czasem zamożniejsza gospodyni dawała biały obrus do kościoła.
Strój na co dzień to stare „dziady”. Małe dzieci miały ubrania z płótna. Chodziło się na bosaka.
ODŚWIĘTNY STRÓJ GORALASKI:
Kobiety : splatały włosy w warkocz. Nosiły spódnice w kwiaty (tzw „tybetki”), haftowane bluzki(„koszule”) i aksamitne wyszywane gorsety. Do tego wyszywany serdak, obszyty czarnym barankiem i skórzane „kierpce”. Całości dopełniały korale.
Mężczyźni: spodnie z grubego białego sukna, wyszywane w „parzenicę”. Męski serdak był podobny do kobiecego, ale bez futerka wokół rękawów. Koszula uszyta była ze lnu, kierpce i pas ze skóry. Strój uzupełniała ozdobna spinka.
Starsi ludzie nosili stroje w ciemniejszej tonacji niż młodzi.
Opracowała: Halina Szulc
SZAFLARY
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Szaflarach
1. Nazwa i tytuł parafii: PARAFIA RZYMSKO-KATOLICKA św. ANDRZEJA APOSTOŁA w SZAFLARACH.
2. Data utworzenia parafii: 1350 r. reaktywowana w 1833 r.
3. Obiekty sakralne w parafii:
1. Krzyż na Ranisbergu- został uroczyście poświęcony 17 V 1914 r. przez
ks. prałata i dziekana nowotarskiego Piotra Krawczyńskiego. Kazanie wygłosił ks. Kazimierz Prażnowski z Nowego Targu. Fundatorami byli parafianie szaflarscy, a inicjatorem proboszcz Szaflar ks. Maurycy Rottermund. Krzyż wykonali miejscowi kowale Maciej Łukaszczyk spod Lubelek w Szaflarach i Bartłomiej Jarząbek spod Buka w Bańskiej Niżnej. Odpowiednie sztaby winklówki sprowadzono już 12 XI 1909 r. ze składnicy Samuela Zinsa w Tarnowie. Ostateczna decyzja o postawieniu krzyża zapadła 3 VII 1910 r. podczas sumy. Został on postawiony, aby uczcić 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Na krzyżu umieszczono napis „w tym znaku zwyciężysz”, daty 1410-1910, kosę racławicką i dwa miecze. Na tablicy był napis „Za pontyfikatu papieża Piusa X, cesarzem Austryi Franciszek Józef I, biskupem krakowskim Adam Sapiecha, za staraniem ks. proboszcza szaflarskiego Maurycego Rottermunda krzyż ten postawiono na pamiątkę 500 rocznicy zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami pod Grunwaldem dnia 10 VII 1410 r. Poświęcenia dokonał ks. prałat Krawczyński, dziekan nowotarski dnia 17 V 1914 r. Fundatorami są parafianie szaflarscy. Wykonał: Maciej Łukaszczyk i Bartłomiej Jarząbek”. W pierwszych dniach wojny tablica fundacyjna została odpiłowana i ukryta. Dokonali tego sołtys Leopold Polak i Andrzej Łukaszczyk na polecenie wójta Wojciecha Kamińskiego. Hitlerowców poinformowano, że krzyż jest votum dziękczynnym za cudowne uratowanie wsi od zarazy cholery w XIX wieku i dlatego nie został zniszczony. W latach 1942-43 Niemcy kazali obsadzić wzgórze sosną. Po wojnie, dzięki staraniom proboszcza Szaflar ks. prałata Jana Humpoli 13 VII 1947 r. ponownie tabliczkę poświęcono i przytwierdzono uroczyście do krzyża. Sosny bardzo szybko urosły i zakryły krzyż. 1 VII 1991 r. postanowiono, że w 2000 r. krzyż zostanie podniesiony do góry, tak, aby był widoczny. Uroczystość ponownego poświęcenia Krzyża Grunwaldzkiego
i Milenijnego na Ranisbergu odbyła się w czwartek 14 IX 2000 r. Poświęcenia dokonał ks. Kardynał Franciszek Macharski. Krzyż został odnowiony i podniesiony o 10 m. Obecnie wmurowane są dwie tablice- poprzednia i obecna o treści” W hołdzie Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu, w podzięce przodkom, którzy krzyż ten ufundowali i wykonali. Krzyż odnowiono i podniesiono na Chwałę Chrystusa Pana Króla Wieków, w roku Jubileuszowym 2000 lat Chrześcijaństwa i 1000 lat Biskupstwa w Krakowie, gdy papieżem był Jan Paweł II, a Arcybiskupem Metropolitą Krakowskim Kardynał Franciszek Macharski. Wspólnoty parafialne i samorząd gminy Szaflary. Szaflary 14 IX 2000r”. Uroczystość ta odbyła się też w 650 rocznicę istnienia parafii w Szaflarach. Co roku 14 IX odbywa się pielgrzymka od kościoła w Szaflarach pod krzyż na Ranisbergu, zakończona odprawieniem tam Mszy św.
2. Pomnik Świętego Andrzeja Apostoła- patrona naszej parafii postawiono
w 1975 r. obok siarczanego źródełka Pod Górą. Napis „Błogosławcie źródła Panu” wyryto w granicie. Inicjatorem fundacji parafian był ówczesny proboszcz Szaflar ks. Leon Krejcza. Przedstawia on świętego Andrzeja błogosławiącego naszą wieś. Został wybudowany nocą.
3. Figura Madonny z Szaflar- przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem.
W prawej ręce trzyma jabłko i berło. Na głowie Matki Boskiej i Dzieciątka są
korony. Jest to dzieło nieznanego artysty datowane na 1375 r. Przechowywana
jest w skarbcu. Odnaleziono ją na strychu, gdy przed laty remontowano gonty
na dachu kościoła.
4. Chałupa Anny Doruli – pochodząca z 1843 r. ( napis na sosrębie).
Znajduje się w niej obraz „Zaśnięcie Matki Boskiej” namalowany wprost na płazach. Jest to jedyne i nie powtarzalne dzieło sztuki sakralnej. Nieznana jest ani data powstania obrazu, ani jej autor. Całą szerokość ściany zajmuje wielkie malowidło, które przedstawia Zaśnięcie Matki Boskiej w otoczeniu 11 Apostołów. Wśród nich nie ma Judasza. Nad głowami Apostołów widnieją imiona każdego z nich. Po prawej stronie malowidła widoczny jest modlący się pod krzyżem patron rolników św. Izydor oraz Anioł orzący ziemię za pomocą dwóch wołów zaprzęgniętych do pługa. Nad malowidłem, zatknięte za malowaną listwę stoją święte obrazy: dwie płaskorzeźby w drewnie, oleodruki i obrazy olejne na płótnie. W izbie znajdują się sprzęty domowego użytku, haftowane poduchy, góralskie ubrania i fotografie przodków. Do wnętrza prowadzą drzwi spągowe, ujęte w „odrzwia spągowe”. Na zewnątrz budynku wisi stara kapliczka z rzeźbą ukrzyżowanego Chrystusa. Kiedy w 1932 r. we wsi wybuchł wielki pożar, ogień spalił czarną izbę i sień, ale biała izba z malowidłem została nietknięta. Po tym pożarze władze gminy dały drewno na odbudowę spalonej części domu, ale jednocześnie nakazały, aby w izbie z malowidłem nikt już nie mieszkał. Obecnie malowidło wymaga prac konserwatorskich, bo prawie zniknęły stopy Apostołów i kwiaty otaczające postać leżącej Matki Boskiej. Konserwacji wymagają też zabytkowe obrazy. Do tej pory został odnowiony tylko obraz olejny przedstawiający Matkę Boską Częstochowską.
5. W Szaflarach spotykamy wiele przydrożnych kapliczek. Jedne powstały
w XIX wieku, inne w czasach, kiedy proboszczem był ks. Leon Krejcza, jeszcze inne w czasach obecnych. Fundatorami są właściciele posesji, na których są postawione.
• Przy ulicy Roli Galicowej stoi kapliczka, która ma około 130 lat. Postawili ją nieznani ludzie z Leśnicy, którzy chodzili do kościoła
w Szaflarach. Jest murowana z figurą Matki Bożej Niepokalanie
Poczęcie, a u góry umieszczona jest mała figurka Pana Jezusa. Przy tej
kapliczce, w czasie procesji Bożego Ciała jest pierwszy ołtarz.
• Przy ulicy A. Suskiego (u państwa Skwarków) stoi murowana, pomalowana na biało, pokryta blachą kapliczka wybudowana w 1926 r. przez mieszkańców Białego Dunajca, Bańskiej Niżnej, Gliczarowa, Maruszyny i gminę Szaflary. Znajduje się w niej Matka Boska z Dzieciątkiem, a u góry małe figurki 2 Apostołów. W czasie procesji Bożego Ciała jest tu drugi ołtarz.
• Również przy tej samej ulicy jest kapliczka ufundowana w 1892 r. przez wójta Wojciecha Kamińskiego, na cześć Królowej Nieba. Na samej górze stoi figura św. Floriana, poniżej figury Matki Boskiej
z Dzieciątkiem, św. Wojciecha, św. Andrzeja, św. Jana, św. Michała
i św. Katarzyny. W czasie procesji Bożego Ciała znajduje się tutaj
trzeci ołtarz.
• Za remizą OSP stoi murowana kapliczka z przełomu XIX i XX wieku. Znajdują się w niej drewniane figury św. Bartłomieja (mniejsza) i
św. Jana (większa). Obok rośnie olbrzymi jesion, który jest zabytkiem przyrody i dwa mniejsze modrzewie. Została ona zbudowana koło dawnej drogi prowadzącej do drewnianego, dziś już nie istniejącego mostu. W czasie procesji Bożego Ciała jest tu czwarty ołtarz.
• Na granicy Szaflar i Białego Dunajca, przy starej drodze, w otoczeniu starych drzew, na betonowym postumencie stoi krzyż. Na nim widnieje napis, że „fundatorami jego są Kamiński Jan, Michał. Grunt, na którym jest on wystawiony należy do fundatorów i za nic nie wolno tego gruntu sprzedać ani zastawić. Krzyż ten postawiono w 1893 r.
• Na granicy Szaflar i wsi Bór na drzewie wisi kapliczka Matki Bożej Ludźmierskiej z 1928 r. Powstała ona po wypadku 21-letniego mieszkańca Szaflar, który zginął, kiedy na motorze uderzył w to drzewo. Do dziś opiekuje się nią jego najbliższa rodzina.
• Przy drodze na Sądel stoi na żelaznym słupku mała kapliczka, w której umieszczona jest figurka Matki Boskiej.
• Na ulicy Orkana stoi murowana kapliczka, ufundowana przez Andrzeja i Helenę Jarząbek w 1946 r. w dowód wdzięczności za otrzymane łaski.
• Wtedy stała ona na drewnianym palu. Została przebudowana w 1965 r. Jest poświęcona Sercu Pana Jezusa. Poświęcił ją ks. Leon Krejcza
w dn. 17 VI 1965 r.
• W latach dziewięćdziesiątych postawiono nowe kapliczki. Często umieszczane są w przydomowych ogródkach, na skalniakach lub betonowych postumentach, w otoczeniu kwiatów i krzewów. Najczęściej umieszczana jest w nich figurka Matki Boskiej Ludźmierskiej. Wiele takich kapliczek spotykamy przy ulicy Bocznej, Polnej, A. Suskiego itd.
4. Księża,bracia i siostry pochodzące z parafii:
a) Księża: ks. Józef Bendyk, ks. Marian Bendyk, ks. Jan Strama- salwatorianin, ks.Stanisław Gutt, ks. Józef Marek, ks. Józef Milan.
b) Siostry zakonne: Anna Mąka, Ludmiła Dziadkowiec, Ludwina Oleś, Zofia Gałdyn, Maria Bukowska, Ludwina Skwarek, Grażyna Milan, Małgorzata Dziadkowiec, Katarzyna Dziadkowiec, Katarzyna Jarząbek.
5. Ważne wydarzenia i daty w historii i w czasie obecnym parafii:
W 1350 r fundacją opactwa Cystersów w Ludźmierzu powstała parafia
w Szaflarach, najbardziej wysunięta na południe. 26 X 1519 r biskup krakowski Jan Konarski, po uzyskaniu zgody króla Zygmunta Starego pozbawił Szaflary samodzielności i parafia została wcielona do Nowego Targu. Tłumaczono, że nie jest ona w stanie utrzymać należycie kapłanów. 26 III 1530 r Szaflary znowu zostały parafią. W 1596 r kierował nią administrator i należały do niej wsie: Bańska, Biały Dunajec, Maruszyna, Leśnica, Skrzypne, Gliczarów, Zaskale i Ząb. Od 1611 r ponownie stała się filią parafii nowotarskiej. Wzmianki źródłowe
o kościele szaflarskim z lat 1596-1638 mówią, że był to obiekt drewniany,
z trzema ołtarzami. Ściany kościoła były czyste, ołtarze nakryte obrusami, na jednej ścianie wisiał tylko krzyż, sufit był malowany. Hostie wypiekano we wsi, co tydzień. Przy bocznym ołtarzu stała drewniana chrzcielnica, a w niej blaszane naczynie z czystą wodą. Były trzy ornaty (zielony, czerwony i czarny), dwie kapy
(czerwona i zielona), a w czasie procesji niesiono dwie chorągwie. W kościele nie było tabernakulum, pojawia się dopiero w 1608 r. W 1652 r została wzniesiona drewniana świątynia o murowanych fundamentach przez miejscową ludność. Kościół został oddany w opiekę św. Andrzejowi Apostołowi. W XVII
i XVIII wieku opiekę nad kościołem i jego majątkiem pełnili prowizorzy zwani witrykami. Starali się oni o wino, mąkę, księgi kościelne itd. Dobierani byli spośród chłopów. W 1608 r witrykami byli – Mikołaj Wojda i Tomasz Sikuta,
a w 1765 r był już tylko jeden witryk. W 1748 r istniały w kościele organy,
a pierwszym organistą był Józef Kubichowicz. Po 1772 r kościół w Szaflarach był nadal filialny. Od 1786 r wraz z dekanatem nowotarskim należał do diecezji tarnowskiej. W latach 1808-1810 powrócił do diecezji krakowskiej, a następnie
w latach 1810-1821 należał do Wikariatu Generalnego w Starym Sączu, który był podporządkowany archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego. W latach 1821-1866 należeliśmy znowu do diecezji tarnowskiej i dopiero od 1866 kościół szaflarski powrócił do diecezji krakowskiej, do której należymy do dziś.
W wymienionym okresie Szaflary należały do dekanatu nowotarskiego aż do 1992 r., kiedy weszły w skład dekanatu Biały Dunajec. Według relacji z 1792 r kościół był już bardzo spróchniały i zniszczony po pożarze wsi, więc z inicjatywy proboszcza nowotarskiego ks. Szymona Zamojskiego zaczęto budować nowy, murowany. Jego budowę ukończono w 1810 r. Konsekracji w dn. 3 VIII 1823 r dokonał biskup Grzegorz T., Ziegler. Wybudowanie kościoła dało podstawę do przywrócenia Szaf larom statusu parafii. Została ona reaktywowana 7 X 1833 r. dekretem Gubernium Lwowskiego. Pracowało w niej dwóch kapłanów, a od 1846 już trzech. Pierwszym proboszczem był ks. Michał Kalisiewicz. W latach 1907-1909 dobudowano dwie boczne kaplice: od strony północnej- Najświętszej Marii Panny, a od południowej- Serca Pana Jezusa. Wcześniej, bo w 1903 r ufundowano dzwon „Maurycy”. W latach 1819- 1829 proboszczem był ks. Jan Waksmundzki. Przyczynił się bardzo do przywrócenia w 1820 r. Szkoły parafialnej w Szaflarach. Za jego pasterzowania dokonano konsekracji obecnego kościoła. Kiedy proboszczem był ks. Antoni Trybalski odnowiono wnętrze kościoła, odrestaurowano organy, wyzłocono trzy ołtarze, sprawiono nowe ławki i kilka ornatów. Następnym proboszczem w latach 1870-1901 był ks. Leopold Chmielowski. Za jego czasów dobudowano w 1885 r. pseudogotycką wieżę,
w 1888 r. Wieżyczkę na sygnaturkę, sprawiono nowe organy, rozpoczął budowę wikarówki. W 1878 r. Powstało Bractwo Różańca Świętego. Został też oddany pierwszy budynek szkolny. Jest pochowany w kaplicy na cmentarzu w Szaflarach. Po jego śmierci kolejnym proboszczem został ks. Maurycy Rottermund, który wcześniej (w latach 1892-1894) był w Szaflarach wikarym. Jako proboszcz dokończył budowę wikarówki, wyremontował i dobudował piętro plebani. Za jego czasów wybudowano przy kościele dwie kaplice oraz kaplicę na cmentarzu parafialnym. Z jego inicjatywy w 1914 r. Postawiono krzyż na Ranisbergu. Spoczywa w kaplicy na szaflarskim cmentarzu. Po II wojnie światowej, od 1949 r. Staraniem proboszcza ks. Aleksandra Rajdy przybyły do Szaflar siostry zakonne ze Zgromadzenia Sióstr Imienia Jezus. Siostry pracowały w kościele jako zakrystianki, katechetki, organistki oraz jako pierwsze pielęgniarki środowiskowe. Nim został wybudowany za zgodą władz kościelnych na plebańskim gruncie „Pod Górą” ich dom zakonny, to mieszkały u p. Guttów
i Zacherków. Nim przybyły na stałe do Szaflar, siostry przyjeżdżały wcześniej na odpoczynek z dziećmi i młodzieżą. Zatrzymywały się wtedy u p. Kalatów
( Kowala)Dopiero w 1962 r. oficjalnie nadbudowały piętro. Od 1981 r. posiadają kaplicę ze stałą obecnością Najświętszego Sakramenty. Obecnie przełożoną jest siostra Danuta Łoboda, która uczy religii w miejscowej szkole. Kiedy proboszczem został ks. Leon Krejcza w 1963 r. To również wiele dokonał
w Szaflarach. W 1964 r. Na wieży obok dzwonu „ Maurycy” zawieszono dwa nowe: „Andrzej i Paweł” o wadze 768 kg, i „ Królowa Podhala” (460 kg). Ich poświęcenia dokonał biskup krakowski ks. Karol Wojtyła w dniu 31 XI 1964 r. W 1965 r. We wnękach muru wokół kościoła ustawiono figury: Matki Bożej, św. Józefa, św. Andrzeja Apostoła, św. Kingi, które wyrzeźbił w drzewie lipowym artysta ludowy z Dębna Józef Janas. Obecnie niestety tych rzeźb nie zobaczymy w tym miejscu. Podobno znajdują się gdzieś w kościele. W roku 1967 odnowiono ołtarz i kaplicę Najświętszej Marii Panny, ambonę, wykonano polichromię na ścianach i mozaiki, zaś w 1968 r. odnowiono ołtarz główny. W 1971 r. wykonano boazerie w kościele, a w 1975 r. Postawiono pomnik św. Andrzeja Apostoła „Pod Górą”. W 1979 r. wszystkie parafie dekanatu nowotarskiego nawiedziły relikwie św. Stanisława z okazji 900-lecia jego śmierci. Obecnym proboszczem, od roku 1979 jest ks. Wojciech Wcisło. Był inicjatorem budowy kościoła św. Wojciecha w Zaskalu, kaplicy św. Piotra i Pawła w Borze, wymienienia dachu gontowego na kościele szaflarskim na blachę miedzianą, budowy nowego ogrodzenia wokół cmentarza. W obecnym czasie przeprowadzane jest malowanie całego kościoła
i konserwacja wszystkich ołtarzy.
W ostatnich latach ważne wydarzenia to: Od 1 IX 1990 r. nauka religii znowu odbywa się w szkole. W Szaflarach uczą jej księża i siostry ze Zgromadzenia Imienia Jezus,
- 26-27 VI 1999 r. Nawiedzenie parafii przez Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej,
- 1999 r. Na ulicy Polnej powstał dom Sióstr Zgromadzenia Służebnic Matki Dobrego Pasterza,
- 8V 2000 r. ponad 200 młodych Szaflarzan, zostało bierzmowanych w Ludźmierzu, na wspólnym bierzmowaniu dekanatu białodunajeckiego,
- 14.IX.2000r. uroczyście poświęcono Krzyż Grunwaldzki i Milenijny na Ranisbergu, w 650 rocznicę naszej parafii.
Po I wojnie światowej terytorium parafii szaflarskiej kilkakrotnie się zmniejszało, ponieważ na tym terenie zaczęły powstawać nowe parafie:
- 1932 r. Ząb, odpadły wioski Ząb i Zubsuche,
- 1938 r. Biały Dunajec ( Biały Dunajec, Bańska Górna, Gliczarów),
- 1958 r. Groń- od naszej parafii odpadła wieś Leśnica,
- 1982 r. Skrzypne,
- 1984 r. Maruszyna,
- 1991 r. Bańska Niżna,
- 1997 r. Zaskale.
Obecnie teren parafii obejmuje Szaflary i Bór, Pitoniówkę i niewielką część Maruszyny.
Od 16 V 1992 r. nasza parafia należy do dekanatu Biały Dunajec,
a pierwszym dziekanem w latach 1992-1997 był proboszcz szaflarski ks. Wojciech Wcisło. Obecnym dziekanem jest ks. Zdzisław Dobrzański.
Obecny kościół zbudowany jest z kamienia i skierowany na wschód. Jest jednonawowy o długości 38,06 m, szerokości 11, 10 m. Z zewnątrz posiada
7 przypór wzmacniających mury kościoła. Prowadzą do niego 3 wejścia. W oknach kościoła są kolorowe witraże ufundowane między innymi przez ks. dr Józefa Bendyka, ks. proboszcza Wojciecha Wcisło.
W prezbiterium, w kształcie półkola jest ołtarz główny wczesnobarokowy
z drzewa modrzewiowego z końca XIX w, konsekrowany w 1892 r. przez kardynała Albina Dunajewskiego. W ołtarzu jest figura Chrystusa Ukrzyżowanego i zasuwany obraz św. Andrzeja Apostoła oraz drugi Matki Bożej Różańcowej. W bocznych niszach są figury Wincentego a Paulo i św. Jana Kantego. W górnej części ołtarza jest płaskorzeźba Trójcy Świętej. Za ołtarzem jest obejście, w środku, którego w ścianie znajduje się relikwiarz zrobiony na kształt krzyża jerozolimskiego, a w nim kamień z Góry Golgoty, ziemia z Ogrodu Oliwnego, ziemia spod Bazyliki Narodzenia Pana Jezusa. Relikwie te przywiózł w 1973 r z Ziemi Świętej ówczesny proboszcz ks. Leon Krejcza. Po obu stronach prezbiterium są tablice pamiątkowe Tomasza Uznańskiego, kolatora kościoła i Honoraty z Domaradzkich Uznańskiej.
Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej znajduje się po lewej stronie (patrząc od strony głównego wejścia). W ołtarzu widzimy obraz Matki Boskiej Częstochowskiej namalowany na płótnie oraz zasuwany obraz św. Franciszka.
Po drugiej stronie jest ołtarz św. Antoniego. Znajduje się w nim figura św. Antoniego oraz dwa obrazy malowane na płótnie: powrót niewiast z Góry Golgoty i obraz Miłosiernego Pana Jezusa. Po bokach są figury św. Piotra i św. Pawła, a na górze św. Teresa od Dzieciątka Jezus.
W Kaplicy Najświętszej Marii Panny, w ołtarzu znajduje się figura Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej z przełomu XVI i XVII wieku oraz obraz św. Józefa malowany na płótnie. Po bokach ołtarza widzimy figury św. Elżbiety i św. Kazimierza. W górnej części ołtarza znajduje się obraz namalowany na płótnie przedstawiający św. Maurycego. W kaplicy są stalle, na których umieszczono płaskorzeźby przedstawiające sceny Zwiastowania NMP, narodzenie Pana Jezusa, ucieczkę do Egiptu i złożenie Pana Jezusa do grobu.
Natomiast w Kaplicy Serca Pana Jezusa jest ołtarz dębowy wykonany przez miejscowego stolarza Stanisława Homelskiego. W ołtarzu znajduje się figura Najświętszego Serca Jezusowego. Dwie boczne rzeźby przedstawiają Chrystusa Pana jako Dobrego Pasterza, druga- Chrystus rozdający chleb na pustyni. W górnej części jest symboliczny obraz przedstawiający syna marnotrawnego.
Z licznych naczyń i szat liturgicznych ważne są:
- kielich metalowy z napisem ”Memento Alexandri Datorie 1714”, puszka gładka blaszana z napisem „Anna Bundzina sprawiła do kościoła szaflarskiego Roku Pańskiego 1804”,
- puszka blaszana z nakładaną ornamentyką z napisem „ Jubileaum 50 armorum Sacerdotii celebranti Leopoldo Chmielowski, qua suo Decano in gratium ormis pro usucius ecelenias Condecanalss29/8 1893”,
- ornat czerwony z rypsu ze wzorem maszynowym i złotym galonem
z 1875 r.,
- ornat różowy z atłasu, z bogatą ornamentyką w kwiaty, wykonany techniką maszynową w srebrze obszyty złotym galonem i napisem fundatora „ Bartłomiej Kalata i Marianna z Pietrusów z 1857”,
- posąg matki Bożej z Dzieciątkiem pochodzący z ok. 1380 r.
Zachowały się też Księgi: chrztów- od 1704 r.,- ślubów- od 1777 r.,- zmarłych – od 1775 r. powinna też być kronika parafialna od 1871 r.
Obecny cmentarz istnieje od 1786 r. ( utworzony za ks. Józefa Sawickiego). Wcześniej zmarłych grzebano na cmentarzu wokół kościoła. Kaplicę cmentarną wybudowano w 1908 r. z inicjatywy ks. Maurycego Rottermunda. Była ona pomyślana jako grobowiec dla księży, a także do odprawiania nabożeństw w Dniu Zadusznym. Najstarsze groby pochodzą
z początku XIX wieku.
6. Ważne wydarzenia, daty i osoby w historii miejscowości i w dniu obecnym:
Szaflary są najstarszą wsią w naszej gminie. Powstały w pierwszym etapie osadnictwa na Podhalu. Zostały lokowane przed 1338 r. Już z 1252 r. spotykamy zwrot „ Ad castrum Szaflariense”, – co wiąże się z istnieniem drewniano- ziemnego grodu w Szaflarach (zamku), który został zbudowany najprawdopodobniej dla ochrony szlaku handlowego z Węgier nad Morze Bałtyckie. Przed 1505 r. był już w zupełnej ruinie. Wieś została założona przez Cystersów, którzy przybyli w 1238 r. do Ludżmierza. Tę ziemię otrzymali od wojewody krakowskiego Teodora Gryfity. Równocześnie z zakładaniem osad postępowała budowa kościołów. W Szaflarach pierwszy kościół zbudowano w 1350 r. Następnymi właścicielami wioski byli Ratułdowie przez 20 lat. W 1494 r. Marek Ratułd wypędził z Szaflar sołtysa i założył pierwszy na Podhalu folwark. W następnych latach wybudował browar, karczmę, młyn, łaźnię i stodoły. Od 1532 r. Szaflary przez 84 lata były w rękach rodziny Pieniążków, następnie weszły w skład dóbr królewskich. Jako „ królewszczyzny,”czyli dobra nadawane przez króla w dożywotnią dzierżawę osobom za wybitne zasługi dla państwa, Szaflary przechodziły najczęściej w ręce starostów nowotarskich.
Pierwsza wzmianka o istnieniu szkoły w Szaflarach pochodzi z 1595 r.
i była ona przy kościele. Pracowała z częstymi przerwami. W XVIII wieku była filią szkoły w Nowym Targu.
W 1605 r. sołtysami wsi byli Krzysztof i Marcin Szaflarscy, a w 1660 r. Jan, Stanisław, Wojciech Kosałów. Sołectwo istniało do 1772 r. Sołtys był właścicielem 2 łanów ziemi i młyna.
W 1769 r. jeszcze przed podpisaniem I rozbioru Polski, wojska austriackie zajęły nowotarszczyznę (w tym i Szaflary) tworząc tzw. Kordon sanitarny. Austria zagarnęła te ziemie pod pozorem ochrony przed zarazą. Aż do 1918 r. byliśmy pod zaborem austriackim. Do tego czasu Szaflarzanie często mieli zatargi z dworem, czy to za rządów Marka Ratułda czy starosty Komorowskiego.
W 1651 r. w czasie powstania Kostki Napierskiego, grupa mieszkańców Szaflar pod komendą Krzysztofa Krupy z Czarnego Dunajca zmierzała z odsieczą pod zamek czorsztyński. Szaflarzanie brali też udział w walkach w czasie „potopu szwedzkiego”.
23 V 1819 r. Tomasz i Honorata Uznańscy zakupili Szaflary i sąsiednie wsie od cesarza Austrii za 11850 złr. Rozbudowali zabudowania dworskie, zbudowali tartak wodny i cegielnię.
W XIX wieku mieszkańcy Szaflar brali udział w wydarzeniach toczących się na ziemiach polskich.
• W 1846 r. ks. Michał Janiczak zorganizował grupę chłopów, która miała walczyć w Powstaniu Krakowskim, razem z chłopami z Chochołowa i Poronina. W wyznaczonym dniu pomaszerowali w kierunku Poronina. Tam zastąpiła im drogę straż graniczna. Po krótkiej walce oddział rozproszył się, a ks. Janiczak uszedł na Węgry, gdzie ukrywał się do czasu amnestii w 1848 r.
• W 1849 r. pod Szaflarami doszło do nocnej bójki chłopów
z obozującymi Rosjanami, którzy szli na Węgry, aby stłumić tam powstanie.
• W okresie Powstania Styczniowego (1863-1864) organizowano zbiórkę na fundusz narodowy. Ówczesny dziedzic szaflarski Adam Uznański dał na ten cel 386 złr.
• W 1885 r. w Szaflarach powstało kółko rolnicze, którego organizatorem był Wincenty Miś. Kółko rolnicze organizowało odczyty i propagowało czytelnictwo i prasę, w późniejszym czasie utworzyło sklep, którego pierwszym i długoletnim kierownikiem, czyli „sklepnikiem „ był Jan Homelski. Już w 1888 r. członkowie kółka rolniczego rozważali możliwość budowy mleczarni w Szaflarach, a Andrzej Walkosz ofiarował na ten cel własną parcelę. Sprowadzano także nawozy sztuczne ze Lwowa. Pierwszymi prezesami koła byli księża: Franciszek Gołba, Władysław Rainfuss, Józef Dańkowski, zaś pierwszymi sekretarzami nauczyciele: Wincenty Miś, Kazimierz Michna, Franciszek Kuraszewski. Członkami zarządu byli: Jan Homelski, Jędrzej Walkosz, Wojciech Gał, Wojciech Kalata, Jan Kamiński itd.. Natomiast w okresie międzywojennym (1918-1939) do najwybitniejszych działaczy należeli: Wojciech Homelski, ks. Maurycy Rottermund, Wojciech Kamiński, Jakub Szaflarski, Andrzej Gil, Andrzej Król, Wojciech Handzel.
• W początkach XIX wieku w Szaflarach istniała jednoklasowa szkoła ludowa. Istnieją o niej wzmianki źródłowe z lat 1812- 1817. Jednak dopiero po 20 latach od powstania mogła istnieć normalnie, ale nadal miała sporo trudności, zwłaszcza materialnych. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero po 1872 r., czyli po wprowadzeniu nowej ustawy o szkolnictwie ludowym. Do 1869 r. nauka kończyła się egzaminem w obecności księdza i zaproszonych gości np. z dworu. Spora grupa młodzieży kształciła się później w Podolińcu na Słowacji, w Nowym Sączu, Wadowicach, Bochni, Krakowie, Tarnowie czy Nowym Targu. Pierwszy budynek szkoły wybudowano w 1892 r. a poświęcenia dokonał ks. wikary Michał Bochenek. Obecnie w tym budynku mieści się przedszkole publiczne.
• Od 9 II 1913 r. we wsi działała niepodległościowa Drużyna Podhalańska, która skupiała 80 osób. Wśród działaczy należy wymienić: Wojciecha Homelskiego, Tadeusza Palczewskiego, Jędrzeja Majewskiego.
• Ważnym wydarzeniem dla wsi było uruchomienie w 1899 r. linii kolejowej Chabówka – Zakopane.
• 30 IV 1904 powstała w Szaflarach straż pożarna. W zebraniu założycielskim uczestniczyli: księżna Maria z Uznańskich Sułkowska, jej mąż książę Aleksander Sułkowski, hrabia Witold Uznański, ks. proboszcz Maurycy Rottermund, wójt Wojciech Kalata i 16 Szaflarzan, kandydatów na strażaków. Najaktywniejszymi działaczami aż do dziś byli kolejni komendanci: Wojciech Polak, Wojciech Homelski, Tomasz Lubelski, Józef Kalata „ Kowal „ i Władysław Migiel.
• 17 V 1914 r. w Szaflarach odbyła się wielka uroczystość. Po wielu staraniach ks. prałat Krawczyński dziekan nowotarski poświęcił 10 metrowy, metalowy krzyż na Ranisbergu. Został on ufundowany przez parafian szaflarskich z okazji 500 rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Wykonali go kowale: Maciej Łukaszczyk z Szaflar
i Bartłomiej Jarząbek z Bańskiej Niżnej. Inicjatorem był ówczesny proboszcz ks. Maurycy Rottermund.
• W czasie I wojny światowej (1914-1918) spora liczba mężczyzn walczyła na froncie.
• W początkach XX wieku rozpoczęła się emigracja górali do Ameryki za chlebem.
Wraz z odzyskaniem niepodległości odbywały się liczne uroczystości
10 XI 1918 r. w Szaflarach odbył się wiec mieszkańców 8 wsi. Do zebranych przemawiał Marian Zaruski (późniejszy współtwórca GOPR) oraz Jan Tadeusz Dziedzic – profesor gimnazjum w Nowym Targu. Manifestacja ta była połączona z zawieszeniem dzwonów, które w czasie wojny były ukryte. Na rzecz Komitetu Powiatowej Organizacji Narodowej złożono 192 korony 48 halerzy, które uzyskano ze sprzedaży kokardek o barwach narodowych. Organizowano też zbiórki pieniędzy na plebiscyt na Górnym Śląsku (710 marek polskich), czy na dar narodowy „Odrodzenie „ .
7 III 1920 r. hrabia Jerzy Uznański w imieniu Powiatowej Rady Narodowej w Nowym Targu dokonał zaślubin Podhala z morzem, poprzez symboliczne zanurzenie pierścienia w rzece Dunajec.
14 VIII 1927 r. powstała pierwsza Podhalańska Spółdzielnia Mleczarska, która początkowo mieściła się w wynajętym domu, a w 1931 r. oddano do użytku własny budynek. Spółdzielnia zajmowała się wyrobem i zbytem masła i sera. Przetwarzała też mleko owcze na bundz i bryndzę.
Istniejącą szkołę wspierała Rada Szkolna Miejscowa. W 1918 r. w jej skład z Szaflar wchodzili: Jan Kamiński i Józef Majewski. W 1920 r. przekształcono ją w 3- klasową, a od 1 I 1925 r. w 4- klasową. W kronice szkolnej istnieje dokument „ Na podstawie ustawy z 17 II 1922 reorganizuje się z ważnością od 1I 1925 r. Jednoklasową Szkołę powszechną, mieszaną w Szaflarach na Czteroklasową publiczną szkołę mieszaną w Szaflarach. Orzeczenie Kuratorjum Okręgu Szkolnego krakowskiego 12 XII 1924 r.”. Od 1925 r. jej kierownikiem był Tadeusz Palczewski, który w Szaflarach uczył od 1914 r. W 1927 r. szkoła
w Szaflarach otrzymała imię ks. Michała Janiczaka. W 1933 r. szkoła miała II stopień, czyli była 6-klasowa.
W 1922 r. powołano Ognisko Związku Podhalan. Z jego inicjatywy w 1925 r. powstała pierwsza biblioteka publiczna, działająca do dziś. Pierwszym bibliotekarzem był Tadeusz Palczewski. Po II wojnie światowej w 1949 r. ponownie powołano Bibliotekę Publiczną, a jej pierwsza siedziba mieściła się na poddaszu mleczarni. Do obecnej pory bibliotekarzami były: Aleksandra Kubit, Janina Czubernat, Anna Stanisz, a od 1973 r. Janina Bendyk.
W 1926 r. w Szaflarach odbył się X Zjazd Związku Podhalan, w którym uczestniczyli: Władysław Orkan, Jakub Zachemski, Feliks Gwiżdż, ks. Ferdynand Machay. gen. Andrzej Galica.
W latach 30-tych XX wieku młodzi Szaflarzanie, którzy uczęszczali do gimnazjum w Nowym Targu utworzyli nieformalne „Kółko studenckie”, które przygotowywało i wystawiało sztuki teatralne. Należeli do niego: Augustyn Suski, Maria Kamińska- Groblicka, Julian Buła- Rottermund ( siostrzeniec ks. proboszcza), Helena Gut- Mrugałowa ( nie uczęszczała do gimnazjum, ale była mocnym filarem zespołu), Janina Suska ( siostra Augustyna), Józef Skwarek-Kieta, Piotr Kopiński- Sewcyk, Józef Janik-Kasowski.
15 VIII 1932 r. w Szaflarach wybuchł wielki pożar, w czasie któregospłonęło70 zabudowań, zaś w 1934 r. naszą wieś nawiedziła wielka powódź.
W latach 1914-194445 kolejnymi wójtami Szaflar byli: -1914-1922 Jędrzej Kamiński, - 1922-1928 Jędrzej Kalata, -1928-1945 Wojciech Kamiński.
Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy wioski włączyli się w gromadzenie funduszów na obronę przeciwlotniczą, na Fundusz Obrony Narodowej, itd.
W czasie okupacji niemieckiej (1939-1945) musieli oddawać kontyngenty
( bydło, cielęta, świnie, owce, ziemniaki i zboże). Na roboty do Niemiec wywieziono ok. 100 osób. Przeprowadzono akcję „ Gorallenvolk” zmierzającą do podzielenia przez okupanta miejscowej ludności na Polaków i górali W gminie Szaflary na 8500 mieszkańców kenkart góralskich wydano zaledwie 167, w tym 91 dla innych narodowości. Do walki z Gorallenvolkiem w połowie 1941 r. Augustyn Suski, ps. Stefan Brus, wraz z Jadwigą Apostoł i Tadeuszem Popkiem powołali Konfederację Tatrzańską, która istniała do I 1942 r. Organizacja ta gromadziła broń, organizowała szkolenia, wydawała pisma „ Wiadomości Polskie”, „ Na Placówce”, a od 1 VIII 1941 r. także „Der Freie Deutsche” w języku niemieckim. Ulotki, które pisał Augustyn Suski powstawały właśnie w Szaflarach. Niestety po zdradzie Stanisława Wagnera- Romanowskiego nastąpiła katastrofa. 30 I 1942 r. aresztowano Augustyna Suskiego, przetrzymywano go w więzieniu Palace w Zakopanem, a potem w Tarnowie, skąd przewieziono go do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Tam zmarł w dniu 24 V 1942 r. Po jego aresztowaniu rozpadła się Konfederacja Tatrzańska. W czasie wojny działała także Delegatura Polskiego Komitetu Opiekuńczego, którą kierowali ks. Władysław Wójtowicz, Henryk Halszka i Edmund Pajerski. Wspierała ona pieniędzmi i żywnością potrzebujących. 8 IV 1944 r. została wymordowana rodzina Gutów w Nowych.
27 I 1945 r. Niemcy wycofali się z Szaflar.
11 IV 1945 r. w remizie strażackiej ukonstytuowała się Rada Gminy. Pierwszymi radnymi z Szaflar byli: Wojciech Leśnicki, Jakub Szaflarski, Władysław Hadowski, Wojciech Kasperek i Piotr Walkosz. Zarząd Gminy tworzyli: Jakub Chudoba – wójt, Andrzej Kasperek zastępca i członkowie Józef Skibiński, Wojciech i Stanisław Mrowca. Do 1975 r. istniała Gmina Szaflary,
w latach 1975-1991 te tereny należały do gminy Biały Dunajec. Od 1VII 1991 r. znowu mamy gminę w Szaflarach. Od tej pory wójtem jest mgr inż. Stanisław Ślimak.
W latach 1946-1951 w Szaflarach działał Podhalański Uniwersytet Ludowy, którym kierowała Jadwiga Apostoł- Staniszewska (do1948 r.), później Piotr Kaleciak.
25 VI 1958 r. oddano do użytku obecny budynek szkoły. Już 20 VI 1938 r. rozpoczęto symbolicznie budowę nowej szkoły. Niestety wojna przerwała tą inwestycję i dopiero po wielu staraniach wznowiono ją 10 VIII 1955 r.
W 1980 r. reaktywowano Oddział Związku Podhalan, który działa do dziś. Do 2002 r. przez 3 kadencje prezesem był Józef Komperda, a obecnie Józef Kalata. Oddział liczy ok. 100 członków.
Po wojnie wybudowano: przystanek PKP- Szaflary Wieś, magazyny GS, stację rozdzielczą zakładu energetycznego, remizę OSP, fabrykę nart „ Polsport „ (1966), wyasfaltowano ulice i nadano im nazwy (1967), wybudowano Ośrodek Zdrowia, mostek wiszący i dwa betonowe mosty.
Od 1988 r. między Szaflarami a Nowym Targiem uruchomiono komunikację miejską, linia nr 4.
W 1987 r. uroczyście odsłonięto tablicę pamiątkową na ścianie rodzinnego domu Augustyna Suskiego.
W latach 90-tych powstało wiele prywatnych sklepów, piekarnia, masarnie, zakłady produkcyjne np. Magda. Po upadku fabryki nart, Urząd Gminy urzęduje w biurowcu, a w halach produkcyjnych powstało centrum handlowe.
21 II 1993 r. w Szaflarach odbyły się po raz pierwszy „kumoterki” i parada gazdowska. Zwyczaj ten jest kontynuowany.
W maju 1994 r. w 90 rocznicę powstania straży pożarnej oddano do użytku dobudowaną część remizy. Obecnie może ona pomieścić ok. 400 osób. Odbywają się w niej wszystkie uroczystości oraz wesela i zabawy.
W 1995 r. reaktywowano orkiestrę dętą.
8 XI 1997 r. przy szkole podstawowej oddano do użytku halę sportową, na której co roku zimą odbywają się Zawody w Piłkę Siatkową o Puchar Wójta Gminy Szaflary.
8 XI 1998 r. Szkoła Podstawowa w Szaflarach otrzymała imię Augustyna Suskiego. Natomiast od 1 IX 1999 r. w wyniku reformy w naszej szkole utworzono Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum. Do gimnazjum uczęszczają też uczniowie z Boru.
14 IX 2000 r. odbyło się uroczyste poświęcenie podniesionego Krzyża Grunwaldzkiego i Milenijnego.
Rok 2002 ogłoszono w naszej gminie „Rokiem Suskiego”. Oprócz odsłonięcia pomnika, odbywały się konkursy recytatorskie i spotkania z Polonią.
4 VIII 2002 r. w 60 rocznicę śmierci Augustyna Suskiego odsłonięto jego pomnik na rynku w Szaflarach. Poświęcenia dokonał ks. Kardynał Franciszek Macharski. W uroczystości uczestniczyło 40 pocztów sztandarowych (w tym sztandar 24 Koła im Augustyna Suskiego Związku Podhalan w Chicago), przedstawiciele władz gminy, powiatu i województwa, mieszkańcy Szaflar i okolicznych miejscowości oraz Polonia.
13 X 2002 r. na budynku Przedszkola Gminnego odsłonięto i poświęcono tablicę pamiątkowa w 110 rocznicę powstania pierwszego budynku szkoły w naszej wsi. Na tą uroczystość oprócz władz kościelnych, samorządowych i oświatowych przybyli nauczyciele, którzy uczyli w tej szkole, byłe dyrektorki przedszkola oraz wielu mieszkańców wsi, którzy uczyli się w tej szkole albo chodzili ty do przedszkola. Oprócz wzruszających wspomnień, ze wspaniałym programem wystąpili: maluchy i starszaki z przedszkola, „Mali Saflarzanie”
i zespół teatralny „ Prowda”.
W dniu dzisiejszym w naszej wsi istnieje gminna orkiestra dęta, zespół regionalny „Mali Saflarzanie”- pod kierunkiem Marty Zagórskiej. Zespół ten powstał w roku szkolnym 1979/80 przy Szkole Podstawowej w Szaflarach,
a prowadzili go Anna Marduła i Józef Komperda. Od 1998 r. istnieje też zespół teatralny „Prowda” przy Oddziale Związku Podhalan w Szaflarach, prowadzony przez Annę Mardułę.
Od 1994 r. zawsze pod koniec maja, w rocznicę śmierci patrona szkoły organizowany jest Konkurs Recytatorski im Augustyna Suskiego. Recytacje przeprowadzane są w języku literackim i gwarowym, w trzech kategoriach wiekowych: I-III klasa, IV-VI kl. i gimnazjum. Recytatorzy przybywają nie tylko z naszej gminy, ale z całego Podhala oraz Spisza i Orawy.
W Szaflarach możemy poszczycić się twórcami ludowymi i wieloma ciekawymi ludźmi. Pamiętać należy o Macieju Łukaszczyku- kowalu, który był współtwórcą krzyża na Ranisbergu, Janie Cachro (1950-1990)- rzeźbiarzu tworzącym głównie świątki cierpiącego Chrystusa. Poetce ludowej Annie Waluś, która w 2000r. wydała tomik poezji „Pociechy w stropiyniu”. Należy ona do Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie i Klubu Literackiego w Zakopanem. W pamięci naszej powinien pozostać także Stanisław Zacherek (1932-1998), który był wielkim propagatorem narciarstwa. Doprowadził do wybudowania w Szaflarach drewnianej skoczni narciarskiej (dziś już nie istnieje), na której w latach 1963-1969 prowadził sekcję narciarstwa wyczynowego KS „Wisła- Gwardia” z Zakopanego.
Długoletnim sołtysem Szaflar jest Józef Cachro, a wcześniej sołtysami byli: Józef Komperda i Helena Buksa.
7. Zwyczaje doroczne:
W Adwencie dawniej zbierano się po domach, aby posłuchać różnych opowieści, ale nie śpiewano ani nie grano. Ludzie w tym czasie ubierali się skromnie i ciemno, bez żadnych ozdób. Nie orano, ani nie bronowano pola, nie wywożono na nie obornika. W czas Adwentu wprowadzał dzień św. Andrzeja, kiedy to organizowano wieczór wróżb. Lano wosk i wymyślano różne wróżby, które miały przepowiedzieć czy dziewczyna wyjdzie za mąż. Obecnie tylko starsze osoby w Adwencie ubierają się na ciemno. W Andrzejki urządzane są zabawy w remizach OSP albo szkołach.
W dzień św. Mikołaja od dawna obdarowywano dzieci prezentami. Kiedyś podkładano je pod poduszkę, a dzieci dostawały zeszyt, ołówek, rzadko cukierki. Obecnie prezenty są bogatsze, różnorodne i często wręcza je Mikołaj, który przychodzi w ciągu dnia.
W Wigilię Bożego Narodzenia pilnowano, aby nikt się nie kłócił, nie płakał, nie pożyczał, bo wierzono, że jaka wigilia- taki cały rok. W tym dniu w gości nie mogła przyjść kobieta, bo to była zła wróżba. Gazda ubrany w portki i cuchę wieszał nad drzwiami jodłowe gałązki, potem przynosił do domu siano i snopek owsa. Snopek kładł koło drzewka, a sianko na stół, które przykrywano bielutkim prześcieradłem. Na talerzyk kładziono miód i opłatki. Do Wigilii zasiadano wieczorem, często szukano pierwszej gwiazdki na niebie. Pilnowano, aby wszyscy mieli buty, bo wierzono, że tym sposobem uchronią w lecie stopy przed okaleczeniem. Wieczerzę rozpoczynano od dzielenia się opłatkiem, maczanym w miodzie, ale nie składano sobie życzeń. Najczęściej spożywano kapustę z grzybami i ziemniakami, zupę grzybową, groch lub bób gotowano na rzadko, kluski z kompotem z suszonych śliwek i gruszek. Cały posiłek spożywano w ciszy bez rozmów. Opłatkiem i resztkami jedzenia obdzielano krowy. Po wieczerzy zakończonej modlitwą panny wybiegały przed dom i nasłuchiwały szczekania psów, bo wierzono, że z tamtej strony przyjdzie kawaler. Czekając na pasterkę, odbywała się i odbywa o północy śpiewano kolędy i słuchano opowieści o dziwach tej świętej nocy. Z pasterki wracano szybko do domu, żeby w lecie szybko dojrzewały plony. Rozpoczynały się też podłazy.
W Boże Narodzenie nie wolno było nic robić, ani też iść w odwiedziny. Spożywano tylko to, co zostało z Wigilii. W św. Szczepana święcono owies, którym potem posypywano znajomych. W tym dniu wzajemnie się odwiedzano.
W Nowy Rok wcześnie rano dzieci chodziły gromadami i prosiły o nowe latko. Dostawały moskole, jajka, ciasto. Ten zwyczaj już dzisiaj nie istnieje.
W Święto Trzech Króli kończył się okres chodzenia kolędników. Kolędnicy chodzili z turoniem, gwiazdą, królem Herodem, aniołami, diabłami, śmiercią czy dziadem. Dzisiaj też chłopcy chodzą po kolędzie.
W karnawale odbywało się dużo wesel, ludzie chodzili na posiady, często spotykali się na skubaniu gęsich piórek. Takie spotkania kończyły się poczęstunkiem i zabawą. Ten zwyczaj niestety też już nie istnieje. Młodzież chodzi na dyskoteki, zabawy odbywają się posiady góralskie, które organizuje Związek Podhalan w Szaflarach. Najpierw wszyscy uczestnicy łamią się opłatkiem składając sobie życzenia. Przy poczęstunku, na który składają się w dużej mierze potrawy regionalne, wszyscy obecni w miłej atmosferze spędzają czas. Poczęstunek poprzedzony jest występem zespołu dziecięcego działającego przy szkole i oddziale. Często program posiadów zawiera dodatkowy punkt np. w ostatnich latach:- 2000 r. – promocja poezji Anny Waluś, - 2001 r. – przedstawienie zespołu „Prowda”-„Mój Chrystus połamany”, - 2002 r. – uroczyste wręczenie legitymacji nowym członkom Związku Podhalan.
W święto Matki Boskiej Gromnicznej święciło się i święci duże świece zwane gromnicami.
W Środę Popielcową zachowywano ścisły post. Nie wolno było używać żadnego tłuszczu, śpiewać, prząść, szyć itd.
W Niedzielę Palmową święcono bazicki, czyli krótkie gałązki z wierzby, obwiązane lnem lub rzemiennym biczem na konie. Obecnie coraz częściej święci się ozdobne palmy kupowane na targu.
W Wielką Sobotę święcono wodę, ogień i hubę, a także pokarmy. Dawniej święcono je w dużych ilościach: masło, jajka malowane w łupce z cebuli, sól, bundz owczy, wędzoną w domu słoninę i kiełbasę, bochenek pieczonego w domu chleba, korzeń chrzanu, wykrawki ziemniaków do sadzenia, baranka z masła albo owczego sera. Układano to w koszykach wyplatanych z korzeni jałowca i przybierano mirtem oraz gałązkami brusznicy. Dzisiaj święcimy pokarmy w małych ilościach. Do koszyczka wkładamy masło, kolorowe pisanki ( czasami też z czekolady), sól, oscypek, szynkę, kiełbasę, kawałek chleba, chrzan, baranka, zajączka czy kurczaczka z cukru lub czekolady, a często i pomarańczę. Koszyczek jest nakryty haftowaną serwetką. Po powrocie z kościoła chodziło się wokół domu ze święconym, a potem zostawiano go w sieni. Dopiero w niedzielę rano wnoszono go do izby i można było jeść, ale po rezurekcji.
W Wielką Niedzielę nie gotowano obiadu, tylko podgrzewany rosół ze świątecznej wędzonki zalewano śmietaną, zsiadłym mlekiem czy serwatką, wkrawano do tego mięso, słoninę, ugotowane jaja na twardo i dużo tartego chrzanu. Obecnie rzadko przyrządza się tą potrawę, a zjadamy gotowany w tym dniu obiad.
W Poniedziałek Wielkanocny wzajemnie oblewano się wodą, a w polewaczce brali udział dzieci, młodzież i ludzie starsi. Teraz polewają się najczęściej dzieci i młode osoby. W czasie Tridum, czyli dniach Wielkiego Tygodnia oprócz mieszkańców wsi biorą też udział strażacy z Szaflar, Pitoniówki i Boru. Trzymają wartę u Grobu Pana Jezusa oraz uczestniczą w rezurekcji.
W Zielone Świątki strojono domy gałązkami kwitnącej jarzębiny, modrzewia, buczyny i brzozy. Palono też ogniska i biegano polnymi drogami z płonącymi pochodniami. Teraz palimy ogniska przez dwa dni. Niestety palone są wtedy tez opony samochodowe, a i coraz mniej słychać śpiewu. Rzadko tez przystrajane są domy zielonymi gałązkami.
Procesja w Boże Ciało przechodzi od kościoła ulicami: Rolą Galicową, Szkolną, i Augustyna Suskiego. Ołtarze tradycyjnie budowane są przy najstarszych kapliczkach na tej trasie. W procesji uczestniczą: orkiestra dęta, poczty sztandarowe, niesione są chorągwie i feretrony. Wielu mieszkańców ubiera się w stroje góralskie. Tradycją jest obrywanie gałązek z krzewów zdobiących ołtarze, aby zapewnić sobie ochronę przed piorunami.
W oktawę Bożego Ciała święcimy wianki uwite z ziół i kwiatów. Wiesza się je potem na zewnątrz domu, aby chroniły przed uderzeniem pioruna.
W Święto Wniebowzięcia NMP zwane świętem Matki Boskiej Zielnej nadal święci się ziele, czyli wiązanki z różnych kwiatów i ziół.
We Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny pamiętamy o zmarłych. Odwiedzamy ich groby, które wcześniej przystrajamy wiązankami, kwiatami i zniczami. Dajemy też, na wypominki za zmarłych. Dawniej groby strojono kwiatami z bibuły i gałązkami jodły, a dzisiaj ustrajamy żywymi, różnokolorowymi chryzantemami i innymi kwiatami.
Tradycją szaflarską są corocznie organizowane najczęściej w styczniu „ kumoterki”. Pięknie wyszykowane i ustrojone konie zaprzęgnięte do różnorakich sań uczestniczą w „paradzie gazdowskiej”,jadąc od piekarni aż na boisko sportowe koło cmentarza. Paradę prowadzi bandera. Po niej na stadionie odbywają się wyścigi kumoterek oraz zawody w skiringu i skiskiringu. Szaflarskie zawody rozpoczynają maraton takich spotkań w wielu miejscowościach na Podhalu.
Corocznie w Boże Ciało odbywa się wielki zjazd rodzinny potomków Mostowych. Pierwszy zjazd odbył się w 1993 r. w Szaflarach. Tutaj też odbył się VII zjazd. Pozostałe odbyły się w Poroninie. Zjeżdżają całe rodziny potomków Mostowych nie tylko z różnych stron Polski, ale i z USA, Austrii czy Francji. Zjazd tradycyjnie rozpoczyna się Mszą św. i składaniem kwiatów na grobach rodzinnych. W Szaflarach na grobie wymordowanych Guttów w 1944 r.. Zjazdy te służą większej konsolidacji rodu.
Opracowała: mgr Halina Hanula
Re: Konkurs „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowo
Krzyże i kapliczki szaflarskie
Idąc ulicami Szaflar, możemy zobaczyć wiele kapliczek i krzyży, których w codziennym życiu często nie zauważamy. Pochodzą one z różnych okresów i były fundowane z wielu przyczyn. Jednak najważniejszym ich celem była wdzięczność i chęć oddania się pod opiekę Bogu.
Najstarsze, stojące przy drodze pochodzą z przełomu XIX i XX wieku, a najmłodsze, umieszczone w przydomowych ogródkach, często na skalniakach, w otoczeniu pięknych kwiatów, krzewów i drzew- z czasów współczesnych. Spotykamy krzyże, kapliczki o różnorakich wielkościach i kształtach, ale i takie maleńkie, umieszczane na ścianach domów, nad oknami, pod dachem.
1. Ze wszystkich stron widoczny jest żelazny krzyż na wzgórzu Ranisberg, uroczyście poświęcony 17 V 1914 r. przez ks. prałata i dziekana nowotarskiego Piotra Krawczyńskiego. Kazanie wygłosił ks. Kazimierz Prażnowski z Nowego Targu. Fundatorami byli parafianie szaflarscy, a inicjatorem proboszcz Szaflar ks. Maurycy Rottermund. Krzyż wykonali miejscowi kowale Maciej Łukaszczyk spod Lubelek w Szaflarach i Bartłomiej Jarząbek spod Buka w Bańskiej Niżnej. Odpowiednie sztaby winklówki sprowadzono już 12 XI 1909 r. ze składnicy Samuela Zinsa w Tarnowie. Ostateczna decyzja o postawieniu krzyża zapadła 3 VII 1910 r. podczas sumy. Został on postawiony, aby uczcić 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Na krzyżu umieszczono napis „w tym znaku zwyciężysz”, daty 1410-1910, kosę racławicką i dwa miecze. Na tablicy był napis „Za pontyfikatu papieża Piusa X, cesarzem Austryi Franciszek Józef I, biskupem krakowskim Adam Sapiecha, za staraniem ks. proboszcza szaflarskiego Maurycego Rottermunda krzyż ten postawiono na pamiątkę 500 rocznicy zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami pod Grunwaldem dnia 10 VII 1410 r. Poświęcenia dokonał ks. prałat Krawczyński, dziekan nowotarski dnia 17 V 1914 r. Fundatorami są parafianie szaflarscy. Wykonał: Maciej Łukaszczyk i Bartłomiej Jarząbek”. W pierwszych dniach wojny tablica fundacyjna została odpiłowana i ukryta. Dokonali tego sołtys Leopold Polak i Andrzej Łukaszczyk na polecenie wójta Wojciecha Kamińskiego. Hitlerowców poinformowano, że krzyż jest votum dziękczynnym za cudowne uratowanie wsi od zarazy cholery w XIX wieku i dlatego nie został zniszczony. W latach 1942-43 Niemcy kazali obsadzić wzgórze sosną. Po wojnie, dzięki staraniom proboszcza Szaflar ks. prałata Jana Humpoli 13 VII 1947 r. ponownie tabliczkę poświęcono i przytwierdzono uroczyście do krzyża. Sosny bardzo szybko urosły i zakryły krzyż. 1 VII 1991 r. postanowiono, że w 2000 r. krzyż zostanie podniesiony do góry, tak, aby był widoczny. Uroczystość ponownego poświęcenia Krzyża Grunwaldzkiego i Milenijnego na Ranisbergu odbyła się w czwartek 14 IX 2000 r. Poświęcenia dokonał ks. Kardynał Franciszek Macharski. Krzyż został odnowiony i podniesiony o 10 m. Obecnie wmurowane są dwie tablice- poprzednia i obecna o treści” W hołdzie Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu, w podzięce przodkom, którzy krzyż ten ufundowali i wykonali. Krzyż odnowiono i podniesiono na Chwałę Chrystusa Pana Króla Wieków, w roku Jubileuszowym 2000 lat Chrześcijaństwa i 1000 lat Biskupstwa w Krakowie, gdy papieżem był Jan Paweł II, a Arcybiskupem Metropolitą Krakowskim Kardynał Franciszek Macharski. Wspólnoty parafialne i samorząd gminy Szaflary. Szaflary 14 IX 2000r”. Uroczystość ta odbyła się też w 650 rocznicę istnienia parafii w Szaflarach. Co roku 14 IX odbywa się pielgrzymka od kościoła w Szaflarach pod krzyż na Ranisbergu, zakończona odprawieniem tam Mszy św.
2. Idąc od Nowego Targu, w kierunku Zakopanego, na początku Szaflar, po prawej stronie drogi, między drzewami, na wysokiej betonowej kolumnie stoi żelazny krzyż. Fundatorem tego krzyża był Wojciech Pietrus, mieszkaniec Szaflar, a wykonał go Jan Kalata. Było to ok. 1850 roku. W tym samym czasie na granicach wiosek takich jak Bór, Maruszyna powstały takie same krzyże. W tym okresie w ten sposób zaznaczano granice wsi. Grunt, na którym został postawiony krzyż należał do pana Wojciecha Pietrusa, który nie mając własnych dzieci ani bliskiej rodziny cały swój majątek, wraz z gruntem, na którym znajduje się krzyż przekazał nieodpłatnie Janowi Homelskiemu. Następnym opiekunem krzyża był syn pana Jana Homelskiego , Wojciech. Życzeniem Wojciecha Homelskiego było, żeby ten grunt na którym stoi krzyż był zawsze darowany drugiej osobie, a nie sprzedawany. Obecnie opiekunem krzyża jest pan Wojciech Kalata, który odziedziczył majątek pana Jana Homelskiego. W roku 2000 w czasie wichury, krzyż ten został poważnie uszkodzony tj. wyłamany z postumentu. Dzięki opiekunowi po remoncie wrócił do dawnego wyglądu.
3. Dochodząc do pierwszych domów, po lewej stronie, w ogródku, wśród pięknych drzew iglastych, na postumencie wyłożonym drobnymi kamyczkami, stoi drewniana kapliczka. Za szybką umieszczona jest figura Matki Bożej Fatimskiej. Pokrywa ją drewniany daszek. W postumencie jest nisza, w której za szkłem znajduje się figurka Pana Jezusa z barankiem. Jest ona oświetlona i ozdobiona sztucznymi kwiatami. Kapliczkę wybudowali państwo Aniela i Józef Kopińscy w roku 1972, kiedy budowali swój dom.
4. Dochodząc do centrum handlowego w Szaflarach, na pierwszym drzewie po prawej stronie wisi drewniana skrzynkowa kapliczka. Za szybą widać figurkę Serca Pana Jezusa. Została ona powieszona na pamiątkę tragicznej śmierci 26- letniego Mariana Warniczka, który zginął w tym miejscu w kwietniu 1987 r. Osierocił dwójkę małych dzieci. Kapliczkę ufundowała rodzina zmarłego, a wykonał ją pan Aleksander Mąka.
5. Przy Urzędzie Gminy w Szaflarach stoi wysoki, metalowy krzyż. W tym miejscu w 1940 r. został zastrzelony przez hitlerowskich żołnierzy Wojciech Kamiński. Rodzina Kamińskich postawiła ten krzyż ku jego pamięci.
6. Za torami kolejowymi, pod wapienną skałą, na której stoi piękny zameczek myśliwski, widnieje kilkumetrowy, drewniany krzyż, a na nim data: RP. 21.V.1990. Został on postawiony przez Antoniego Uznańskiego, potomka ostatniego właściciela Szaflar jako wotum wdzięczności za odzyskanie Skałki, na której wybudował dom i pałacyk myśliwski. Krzyż został uroczyście poświęcony przez proboszcza Szaflar- ks. Wojciecha Wcisło.
7. W pobliżu miejsca, gdzie od Zakopianki odchodzi ulica Augustyna Suskiego, na około metrowym pniu drzewa umieszczono drewnianą kapliczkę z figurą Matki Bożej Ludźmierskiej. Odnowił tą kapliczkę pan Józef Komperda około 1999 r. Kapliczkę wykonał pan Aleksander Mąka, a przybił do specjalnego pnia pan Mieczysław Furczoń. Wcześniejszą, która uległa zniszczeniu, wykonał Jakub Walkosz w latach 50-tych.Była w niej figura Matki Bożej z Lourdes.
8. Na początku ulicy Augustyna Suskiego, po prawej stronie,na postumencie wyłożonym kamieniami stoi kapliczka, pokryta drewnianym daszkiem. W oszklonej kapliczce jest figura Matki Boskiej z Lourdes. Kapliczkę wybudował około 1920 r. r. Józef Bendyk, ponieważ tak chciał podziękować Bogu za uzdrowienie swojej umierającej żony Anny Bendyk. W 1982 r. kapliczka została odnowiona przez prawnuczkę Halinę i jej męża Jana Łasia i pozostaje pod ich opieką. Otoczona jest drewnianym płotkiem, a obok rosną krzaki bzu.
9. Za piekarnią, u państwa Budzów , po prawej stronie drogi ,na drewnianym ok. 1,5 metrowym, palu stoi drewniana skrzynkowa kapliczka. Za szybą umieszczona jest figura Matki Bożej z Lourdes, którą ufundowali Jan i Maria Mrugałowie w 1940 r. Była już trzy razy odnawiana.
10. Idąc dalej, po lewej stronie ulicy u państwa. Dziadkowców stoi kapliczka. Jest ona na kamiennej podmurówce, wśród ozdobnych krzewów. W oszklonej kapliczce jest figura Serca Pana Jezusa. Została wybudowana w październiku 1987 r., przez Marię Chrobak i Michała Handzla, na cześć jej ojca. W tym roku planują właściciele jej odnowę, wierząc, że będzie jeszcze piękniejsza.
11. Za szklarnią, po prawej stronie, na 3-stopniowym marmurowym cokole stoi żelazny krzyż z 1857 r., który został odnowiony przez Marię i Andrzeja Furczoniów w VIII 1992 r. Wokół są krzewy i piękne kwiaty. Opiekują się nim nadal p. Furczoniowie.
Przed mostem skręcamy w ulicę Orkana, a za zakrętami w ul. Boczną
12. W 1997 r. p. Andrzej Magiera postawił kapliczkę we własnym ogródku. Na 300 kg kamieniu pochodzącym z rzeki Dunajec, który otrzymał od sąsiada, stoi kapliczka z figurą Matki Bożej Ludźmierskiej. Jest zbudowana z małych kamyczków, a wokół wiosną i latem rosną tulipany i róże.
13. U państwa Zagórskich w ogrodzie, na skalniaku, w oszklonej kapliczce jest Matki Boskiej Jaworzyńskiej, zakupiony w Krakowie. Kapliczkę postawiono w 1986 r. z wdzięczności Matce Bożej, która uratowała p. Stanisława Zagórskiego, jego brata Władysława i córkę Martę od nieszczęśliwego wypadku. Opiekują się nią p. Stanisław i Irena Zagórscy, którzy planują jej odnowę.
14. U państwa Zofii i Ryszarda Czubińskich, w ogródku na skalniaku jest drewniana kapliczka z figurą Matki Boskiej Ludźmierskiej. Wykonał ją Andrzej Kamiński. Figurę podarowała kuzynka właścicielki pani Józefa Górz. Kapliczka została postawiona w 2001 r.
15. Po powrocie na ul. Orkana, na ścianie domu państwa Kamińskich, od 1958 r. jest kapliczka wykonana przez p. Jana Pawlikowskiego, a w niej znajduje się figurka Matki Bożej Niepokalane Poczęcie, którą zakupiła p. Janina Kamińska w Krakowie. Kapliczkę wykonano, aby chronić ten dom od nieszczęść.
16. Na ulicy Orkana stoi murowana kapliczka, ufundowana przez Andrzeja i Helenę Jarząbek w 1946 r. w dowód wdzięczności za otrzymane łaski. Wtedy stała ona na drewnianym palu. Została przebudowana w 1965 r. Jest poświęcona Sercu Pana Jezusa. Poświęcił ją ks. Leon Krejcza w dn. 17 VI 1965 r.
Przy ulicy Orkana, prawie na każdym domu widzimy kapliczki, w których umieszczono najczęściej figurki Matki Bożej Niepokalane Poczęcie.
17. Dochodząc ul. Orkana do Zakopianki. po lewej stronie drogi, na drzewie powieszono drewnianą, rzeźbioną kapliczkę, którą wykonał p. Józef Handzel. W środku jest figurka Matki Bożej Ludźmierskiej i białe kwiatki. Kapliczka ta została powieszona na pamiątkę śmierci 17-letniej Marysi Budz. W tym miejscu została potrącona, kiedy szła na praktykę i w krótkim czasie zmarła (17.X.2000r.). Kapliczka ta ma być ostrzeżeniem dla innych i mówi, że w tym miejscu zginął człowiek.
"To co mnie spotkało
Ciebie też nie minie
Bądź przygotowany
O każdej godzinie"
18. Na ulicy Zakopiańskiej, na przeciwko stacji PKP Szaflary- Wieś, na pustej parceli znajduje się kapliczka wykonana z granitu. Stoi na kamiennym postumencie. Wewnątrz znajduje się figura Matki Bożej Ludźmierskiej. Wybudowano ją w 1987 r., w miejscu poprzedniej. Pierwotna kapliczka stała na szynie kolejowej i została postawiona w 1939 r. przez Bronisławę i Jana Mozdyniewiczów. Właścicielce, pani Bronisławie Mozdyniewicz, przyśniła się Matka Boska, która nakazała jej wybudować kapliczkę przy ruchliwej drodze. Gruntu, na którym stoi ta kapliczka, nie wolno sprzedać. Obecnie opiekuje się nią syn, pan Bolesław Mozdyniewicz.
19. W ogródku p. Walkoszów przy ulicy Zakopiańskiej znajduje się duża figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, którą zakupiono w sklepie "Veritas" w Nowym Targu. Pan Jan Walkosz wykonał podmurówkę z kamienia- piaskowca. Te piaskowce zostały przywiezione dawno temu z rzeki Dunajec spod Gilów przez Stanisława Ślimaka (dziadka właściciela). Całość wykonano w czerwcu 2002 r. W nocy całość jest oświetlona halogenem.
Musimy teraz wrócić na ul. Augustyna Suskiego. Po przejściu przez most na rzece Dunajec, skręcamy w lewo, na ul. 27 stycznia.
20. Na posesji pana Stanisława Kucharskiego, w ogrodzie, znajduje się kapliczka wykonana z kamienia i szkła, przykryta góralskim, drewnianym dachem. Wewnątrz znajduje się figura Matki Bożej Ludźmierskiej. Drewniany, pięknie rzeźbiony daszek wykonał Jan Sieczka, a kapliczkę Jan Pęksa. Jest ona oświetlona w nocy i skierowana w stronę drogi, aby każdy kierowca czy pieszy mógł się przeżegnać czy też pomodlić. Kapliczka została wykonana w 2000 roku.
21. Na ul. Polnej 7, u Sióstr Zakonnych Zgromadzenia Służebnic Matki Dobrego Pasterza (zwanych Siostrami Pasterzankami) jest kapliczka wykonana przez amatora Jacka Sadowskiego, w sierpniu 2002r. W kamiennej grocie znajduje się Figurka Matki Boskiej Fatimskiej. Została ona zakupiona i przywieziona z Fatimy. Za kapliczką rośnie sosna syberyjska o rozłożystych gałęziach.
22. Za ostatnimi domami, na ul. Polnej stoi drewniana, skrzynkowa kapliczka na palu. Wewnątrz znajduje się figura Matki Bożej Szkaplerznej. Została postawiona w 1992 r. przez pana Jana Chrobaka, ponieważ jego ojcu śniła się kapliczka z Matką Bożą, która właśnie w tym miejscu stała.
23. Na granicy Szaflar i wsi Bór na drzewie wisi kapliczka Matki Bożej Ludźmierskiej. Stoi ona na polu pani Heleny Pęksy, która to pole oddziedziczyła po swoim ojcu. Pierwsza, drewniana kapliczka została zbudowana w 1975 r. przez Józefa Pęksę. Obecną wykonał w 1995 r. pan Stanisław Dziadkowiec. Kapliczka jest wystawiona jako dziękczynienie Matce Bożej za urodzajne plony na tym polu, mimo że na sąsiednich urodzaje zostały zniszczone. Inna wersja mówi, że kapliczka powstała w 1928 r., po wypadku 21-letniego mieszkańca Szaflar, który zginął, kiedy na motorze uderzył w to drzewo. Do dziś opiekuje się nią jego najbliższa rodzina.
24. Po powrocie na ul. Augustyna Suskiego dochodzimy do remizy OSP. Na frontowej ścianie budynku znajduje się we wnęce za szkłem drewniana figura św. Floriana, patrona strażaków. Jest tam od około 1958 r., czyli od momentu postawienia remizy OSP, za czasów, kiedy komendantem OSP był Wojciech Mrugała. Figura została przeniesiona ze starej, drewnianej remizy. Niestety brak jest informacji na temat samej figury.
25. Za remizą OSP stoi murowana kapliczka z przełomu XIX i XX wieku. Znajdują się w niej drewniane figury św. Bartłomieja (mniejsza) i św. Jana (większa). Obok rośnie olbrzymi jesion, który jest zabytkiem przyrody i dwa mniejsze modrzewie. Została ona zbudowana koło dawnej drogi prowadzącej do drewnianego, dziś już nie istniejącego mostu. W czasie procesji Bożego Ciała jest tu czwarty ołtarz.
26. Po lewej stronie ul. A. Suskiego, na budynku u p. Marków, we wnęce, między oknami znajduje się niewielka figurka Matki Bożej Niepokalane Poczęcie, ufundowana przez Andrzeja i Helenę Marków. Wykonano ją w roku 1965.
27. Nieco dalej, u pana Handzla w ogródku, pośród drzew i krzewów, na kamiennym postumencie stoi drewniana, rzeźbiona kapliczka z figurą Matki Bożej Ludźmierskiej. Fundatorem jest Józef Handzel, a została ona zbudowana w 1998 roku.
W rynku przy kościele skręcamy w lewo, w ul. Kościelną, a następnie
w ul. Pod Górą.
28. Po prawej stronie, w ogrodzie Sióstr Imienia Jezus stoi piękna kapliczka, której fundatorem jest ks. Jan Strama z Maruszyny. Na wysokim postumencie, w obudowie metalowo- szklanej jest figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Obecna obudowa jest zmieniona, bo wcześniejsza drewniana uległa zniszczeniu.
29. Tuż obok na wzgórzu widać pomnik Świętego Andrzeja Apostoła- patrona naszej parafii, który postawiono w 1975 r. obok źródełka. Napis „Błogosławcie źródła Panu” wyryto w granicie. Inicjatorem fundacji parafian był ówczesny proboszcz Szaflar ks. Leon Krejcza. Przedstawia on świętego Andrzeja błogosławiącego naszą wieś. Został wybudowany nocą, ponieważ w tym czasie był zakaz stawiania obiektów sakralnych.
30. Na skrzyżowaniu ulic: Ogrodowej i Roli Galicowej stoi kapliczka, która ma około 130 lat. Postawili ją nieznani ludzie z Leśnicy, którzy chodzili do kościoła w Szaflarach. Jest murowana z figurą Matki Bożej Niepokalanie Poczęcie, a u góry umieszczona jest mała figurka Pana Jezusa. Przy tej kapliczce, w czasie procesji Bożego Ciała jest pierwszy ołtarz.
31. Idąc ul. Rola Galicowa w kierunku Sądla, za domem p. Kwaków, po lewej stronie mijamy niewielki żelazny krzyż. Został postawiony w miejscu wypadku samochodowego, który wydarzył się 17 VI 1995 r.( w nocy z soboty na niedzielę). Na miejscu zginął ok. 20- letni mężczyzna z Gliczarowa Dolnego, który wypadł z samochodu. Pozostali trzej uczestnicy wypadku wyszli bez szwanku. Do dziś pod krzyżem często jest zapalony znicz.
32. Nieco dalej, po prawej stronie, na żelaznym słupku stoi oszklona kapliczka z figurką Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Wybudowała ją w maju 1984r. Elżbieta Fąfrowicz po śmierci swojego męża, spełniając jego życzenie. Chciał on, aby w tym miejscu powstała kapliczka, ponieważ na tym odcinku drogi żadnej nie było. Wykonał ją Dziadkowiec Józef.
33. Koło szkoły, u p. Chudobowej, we wnęce domu jest figurka przedstawiająca Matkę Bożą Fatimską w grocie, a u jej stóp klęcząca postać. Miejsce na kapliczkę powstało w momencie budowy domu w 1960 r.
34. Niedaleko, przy ul. Ogrodowej, również na ścianie mieszkalnego budynku widnieje oryginalna, drewniana kapliczka z figurką Matki Bożej Różańcowej. Kapliczka powstała w 1983 r. z inicjatywy p. Pajorów, znajomych pani Marii Kęski, którzy często przyjeżdżali tu na wakacje. Obecnie konserwuje ją zięć p. Stanisław Mucha.
35. W samym rynku, u państwa Kałafutów też znajduje się kapliczka z figurką Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia. Figurka zakupiona w "Veritasie" istnieje już 32 lata, czyli od 1971r. Umieszczono ją po to, aby chroniła ich rodzinę od nieszczęść i błogosławiła domowi.
Od rynku idziemy dalej ulicą Augustyna Suskiego:
36. Niedaleko rynku, u państwa Zofii i Bronisława Mrugałów jest kapliczka z figurką Matki Bożej Ludźmierskiej. Kapliczkę wykonano w 1957 r., kiedy wybudowano dom. Na początku stała tam figurka Matki Bożej Niepokalanie Poczęcie, a od 2002 r. zamieniono ją na Matkę Bożą Ludźmierską. Kapliczka chroni dom przed nieszczęściem i pożarem.
37. Między oknami zabytkowej chałupy u Doruli, (znajduje się w niej obraz namalowany wprost na płazach) pochodzącej z 1843 r. widzimy oryginalną, drewnianą kapliczkę, w której jest umieszczony drewniany krzyż z ukrzyżowanym Chrystusem. W czasie wielkiego pożaru wsi w 1932 r tylko ta część budynku nie uległa zniszczeniu, choć spaliła się pozostała część domu. Jak wspominała, nieżyjąca już dziś p. Helena Walkosz- ta część domu ocalała także dzięki opiece św. Floriana, która znajdowała się wtedy w tej kapliczce. Potem podobno tę figurę zabrali strażacy. Niestety nie udało się zdobyć więcej informacji na ten temat.
38. Po lewej stronie, u państwa Marków też jest kapliczka na budynku mieszkalnym. Widnieje w niej figurka Matki Bożej Ludźmierskiej, zakupiona przez ks. Józefa Marka (pochodzącego z rodziny) w Ludźmierzu w 2002 r. Kapliczkę wykonano w momencie budowy domu w 1968 r. Wcześniej stała w niej inna figurka, ale uległa zniszczeniu.
39. Również przy tej samej ulicy jest kapliczka ufundowana w 1892 r. przez wójta Wojciecha Kamińskiego, na cześć Królowej Nieba. Na samej górze stoi figura św. Floriana, poniżej figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Wojciecha, św. Andrzeja, św. Jana, św. Michała i św. Katarzyny. W czasie procesji Bożego Ciała znajduje się tutaj trzeci ołtarz.
40. Przy ulicy A. Suskiego (u państwa Skwarków) stoi murowana, pomalowana na biało, pokryta blachą, kapliczka wybudowana w 1926 r. przez mieszkańców Białego Dunajca, Bańskiej Niżnej, Gliczarowa, Maruszyny i gminę Szaflary. Znajduje się w niej Matka Boska z Dzieciątkiem, a u góry małe figurki 2 Apostołów. W czasie procesji Bożego Ciała jest tu drugi ołtarz.
41. Nieco dalej, po lewej stronie ulicy, w ogródku państwa Słodyczków, na skalniaku pod drzewem stoi figura Matki Bożej z Lourdes. Fundatorami tej kapliczki są p. Wanda i Andrzej Słodyczkowie. Wcześniej p. Franciszek Polak (ojciec właścicielki) posadził tuję w ogródku. Kiedy pani Wanda wyszła za mąż za p. Andrzeja Słodyczkę przebudowali dom. Po ukończeniu przebudowy postanowili pod tują wystawić kapliczkę, jako podziękowanie Bogu. Sami zebrali kamienie i usypali kopiec, a na nim ustawili figurę Matki Bożej. Kapliczka została postawiona w 1968 r.
42. Na tej samej ulicy, po prawej stronie, na ścianie domu państwa Teresy i Wojciecha Handzlów, w ozdobnej wnęce stoi figurka Matki Bożej Niepokalane Poczęcie. Została ona zbudowana przez Jana Handzla jako wotum za uratowanie życia. 19.III.1992r. miał wypadek w Białobrzegach koło Białegostoku. Jego kolega zginął, a on mimo bardzo dużych obrażeń przeżył i w ten sposób chciał podziękować Bogu.
43. Na cmentarzu istniejącym od 1786 r. najbardziej widoczna jest kaplica wybudowana za proboszcza ks. Maurycego Rottermunda w 1908 r. Została pomyślana jako miejsce pochówku księży i do odprawiania nabożeństw w Dniu Zadusznym. Obecnie w tej kaplicy są pochowani księża: Leopold Chmielowski, Maurycy Rottermund, Władysław Wójtowicz, Władysław Puczka,
Najstarsze zachowane groby na cmentarzu pochodzą z początku XIX wieku.
44. Ten ozdobny, żelazny krzyż na kamiennym postumencie znajduje się na lewo od kaplicy. Widnieje na nim napis " Jan i Maryanna Cudzich zmarli w 1902 proszą o westchnienie do Boga"
45. Za cmentarzem, na ścianie niewielkiego, drewnianego domu p. Anny z domu Mól i Andrzeja Stanków, znajduje się figura Matki Bożej, otoczona kwiatami, a nad nią duża litera M. Ufundowała i dba o nią pani Maria, z wdzięczności za opiekę. Mówi, że wszystko zawdzięcza Matce Bożej, bo dawała jej i mężowi zdrowie i siły. Dzięki temu mogli ciągle pracować i dokupywać po kawałku ziemi i tym sposobem wybudowali sobie ten domek. Ich wdzięczność będzie do końca życia.
46. Idąc dalej, po tej samej stronie drogi , na polu Warniczków, na żelaznym słupku stoi kapliczka skrzynkowa, oszklona z figurą Matki Bożej Niepokalane Poczęcie. Wcześniej w tym miejscu na drewnianym słupku stała drewniana kapliczka, ale uległa zniszczeniu. Według opowiadań pani Walusiowej kapliczkę postawiono w miejscu pobicia się dwóch chłopów o robotę. Jeden z nich został zabity. Ciekawe opowiadanie o tej kapliczce, po góralsku napisała poetka ludowa z Szaflar Anna Waluś.
47. Skręcamy teraz w lewo na osiedle Pod Lubelki. Tam pod numerem 7, u państwa Kalatów znajduje się kapliczka z figurą Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Kapliczka zoatała odnowiona w 1990 r. na polecenie Marii Kalaty z domu Strama. Jest wykonana z granitu przez brata właścicielki, pana Jana Stramę. Drewniany, góralski daszek, pokryty blachą jest wykonany przez stolarza z Sądla Józefa Pańszczyka. Wcześniejsza kapliczka była drewniana na metalowej rurce.
48. Zaraz za mostem, na początku osiedla Nowe, po prawej stronie ulicy, na palu ozdobionym wieńcem z kwiatów stoi drewniana kapliczka. Za szkłem znajduje się figurka Serca Pana Jezusa. Została ona postawiona przed I wojną światową, w miejscu gdzie pochowano osoby zmarłe na cholerę. W dawnych czasach, na zalesionym w tym miejscu terenie tzw. "Pod Rondem" znajdował się cmentarz dla zmarłych na cholerę, czerwonkę i hiszpankę. Tam odwożono nawet chorych na te choroby. Na teren cmentarza nie wolno było wchodzić nikomu ze wsi, gdyż wierzono, że nawet przebywanie w tej okolicy było zaraźliwe. Rodziny zmarłych też nie mogły odwiedzać grobów swoich bliskich.
49. W ogrodzie p. Heleny i Józefa Stramów na jednolitym, kamiennym postumencie pochodzącym z rzeki Dunajec, stoi Figura św. Józefa, patrona właściciela. Figura została zakupiona w Caritasie. Pokryta jest miedzianym daszkiem, zamówionym u blacharza Stanisława Kolby. Całość złożył i poskręcał pan Józef Strama w 1991 r. Właściciel pierwotnie chciał postawić figurę św. Stanisława, na pamiątkę zamordowanego 7.IV.1944 r. Stanisława Gutta. Nie znalazł takiej figurki, więc postawił swojego patrona.
50. Za ostatnimi domami na osiedlu Nowe, znajduje się kapliczka skrzynkowa stojąca na drewnianym palu. Wystawiło ją około 1959 r. małżeństwo Helena z domu Gałdyn i Wojciech Makuchowie. Panią Helenę przez wiele lat bolały nogi, w końcu tak jej spuchły, że przestała chodzić. Gdy odzyskała zdrowie postanowiła w intencji dziękczynnej ustawić przy swoim polu kapliczkę. Ponieważ była drewniana, to po 20 latach ze starości się przewróciła, a figurka Matki Bożej Niepokalanej potłukła się. Na polecenie państwa Gałdynów, którzy wyjechali do USA odnowił kapliczkę w 1989 r. pan Karol Szczepaniec. Pani Zofia Polak zakupiła nową figurkę Matki Boskiej Niepokalanej. Gdy udała się do kościoła św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach, aby ją poświęcić, dowiedziała się od ks. Wojciecha Wcisło, że potrzebni są rodzice chrzestni ale w zakrystii była tylko ona, proboszcz i ksiądz Władysław. Tak więc, p. Zofia i ks. Władysław Puczka zostali " kumotrami Matki Boskiej". Figurka nie dotrwała do dnia dzisiejszego. Zniszczyli ją chuligani wracający z wiejskiej zabawy. Kapliczka stoi, ale Matka Boska z Dzieciątkiem jest plastikowa.
51. Na granicy Szaflar i Białego Dunajca, przy starej drodze, w otoczeniu starych drzew, na betonowym postumencie stoi krzyż. Na nim widnieje napis, że „fundatorami jego są Kamiński Jan, Michał. Grunt, na którym jest on wystawiony należy do fundatorów i za nic nie wolno tego gruntu sprzedać ani zastawić." Krzyż ten postawiono w 1893 r.
Pewną ciekawostką jest krzyż znajdujący się w ogrodzie, przy ulicy Wąskiej.
Żelazny krzyż jest umieszczony na niskim betonowym postumencie. Został ufundowany ok. 1981 r. przez p. Władysława Cachro, na pamiątkę tego, że był on pobity przez sąsiadów. Spór rozpoczął się o drogę. Krzyż ten nie został poświęcony, gdyż ówczesny proboszcz uznał, że sprawę wygrali członkowie bijatyki, a sąd nie uznał ich winy. Widnieje na nim napis "Ufundowałem ten krzyż na pamiątkę, że byłem kamieniowany, bity, sądzony. Boże przebacz ludowi twojemu i nie bądź na mnie zagniewany na wieki".
W napisaniu tej pracy pomogli moi uczniowie, którzy zbierali informacje o kapliczkach:
kl.IV a- Budz Mateusz, Łaś Łukasz, Sobańska Emilia, Zięba Krzysztof,
kl.IV b- Chrobak Aneta, Fornal Natalia, Janik Justyna, Mucha Danuta, Rzepka Iwona, Szczęch Joanna, Waluś Karolina,
kl.V a- Janowiak Adam,
kl.V b- Chrobak Marek,Gałdyn Maria, Magiera Joanna, Majewska Halina, Marek Justyna, Marek Maria, Możdżeń Katarzyna, Rosół Elżbieta, Szaflarska Danuta, Sołtys Piotr, Szlembarski Maciej,
kl.VI a- Głodek Natalia, Kalata Małgorzata, Kamiński Bartłomiej, Kasperek Anna, Małecki Dawid, Pierzchała Zofia,
kl.I a gimn.- Gał Małgorzata, Gwóźdź Daniel, Magiera Małgorzata, Mrugała Anna, Sromek Daniel,
kl.I b gimn.- Handzel Marzena, Zielonka Paweł,
kl. II a gimn.- Budz Sławomir, Czubiński Łukasz, Dziadkowiec Magdalena, Kalata Damian, Łaś Magdalena, Magiera Magdalena, Mrożek Piotr, Walkosz Daniel,
kl.II b gimn.- Małecki Michał, Strama Maciej,
kl.III b gimn.- Waliczek Franciszek.
Nie zostały w tej pracy umieszczone wszystkie kapliczki znajdujące się na domach. ponieważ przekraczałyby możliwości tej pracy. Jest ich tak wiele, więc przedstawiłam tylko kilka.
Opracowała: mgr Halina Hanula.
Ząb
Opracowanie: mgr Teresa Nocoń
Historia wsi
Wieś założył starosta Stanisław Witowski, pozwalając w 1620 roku „Panu Wiktorynowi Zdanowskiemu i Annie Dziechtarzskiej, małżonkom, na grunciech pustych starostwa tego nowotarskiego wsi dwie, albo tak wiele, ile ich być może z surowego korzenia osadzić”. Zgodnie z przywilejem te dwie wsie nazwane zostały Zubów i Jastrzębiec (około roku 1930 ta ostatnia nazwa uległa zmianie na Suche), a ich mieszkańcy otrzymali 20 lat wolnizny. Przywilej Witowskiego zatwierdził król Zygmunt III w roku 1623. Następca Witowskiego, Mikołaj Komorowski, usunął bezprawnie Zdanowskiego i na jego łanach sołtysich założył folwark. Mimo korzystnych dla siebie wyroków sądowych Zdanowski czekać musiał na przywrócenie swojej własności aż do śmierci Komorowskiego. Jednak wkrótce, bo w roku 1641 sprzedał sołtystwo staroście Adamowi Kazanowskiemu za pokaźną sumę 690 grzywien srebra. Folwark istniał do około 1793 roku, kiedy to za rządów Radziwiłłów, z powodu małej rentowności został rozparcelowany pomiędzy miejscowych chłopów, w zamian za oczynszowanie. W roku 1842 Zubsuche, bo taką do niedawna jeszcze łączną nazwą określano wsie Ząb i Suche, znalazło się w rękach Emanuela Homolacsa, dzieląc odtąd aż do uwłaszczenia w 1848 roku losy innych miejscowości należących do „państwa zakopiańskiego”.
Lustracja Zubsuchego z roku 1765 podawała, że „w tej wsi jest ról 31, zagrodników 12, młynów 4”. Pod koniec XIX stulecia liczba mieszkańców Zubsuchego sięgała 2,5 tysiąca, a w połowie lat 80. XX wieku Ząb zamieszkiwało około 1400 osób.
W połowie XIX wieku (1867 rok) w sprzyjających warunkach autonomii galicyjskiej zostaje utworzona w Zębie gmina, podlegająca Urzędowi Powiatowemu w Nowym Targu. Na jej czele stanął wójt Jan Błachuta, zaś pisarzem gminnym został Andrzej Słodyczka. Na podstawie protokołów z posiedzeń Rady Gminy można stwierdzić, że gmina działała prężnie. Podejmowano wiele uchwał dotyczących ważnych spraw wsi np. w 1872 roku dotyczyła budowy drogi z Poronina przez Suche, w 1883 roku dotyczyła kupna drzewa na budowę szkoły.
Historia szkoły w Zębie
Szkoła w Zębie powstała w 1886 roku. Jeszcze na początku XIX wieku nasza wieś i dzieci nie miały szkoły. Dopiero w połowie tegoż wieku dowiedziały się, co to jest nauka, a wszystko dzięki uczonemu Jędrzejowi Bobakowi. Chodził on po wsi i uczył dzieci, które spotykały się w jednym domu. W 1866 roku, kiedy Galicja otrzymała autonomię w Zębie była już własna gmina, której radni uchwalili by założyć szkołę. Uchwała rady gminy została podjęta w 31 X 1882 roku. Budowa rozpoczęła się właśnie od tego roku, zaczęto zwozić materiał na jej budowę, rozpoczęły się prace. Budynek szkolny powstał na miejscu dzisiejszej sali nr 4. Pierwsze zajęcia rozpoczęły się po Wszystkich Świętych 1886 r. I nauczycielem, i kierownikiem szkoły był Maciej Janowski. Pierwszą pieczęć szkolną z napisem w otoku Zarząd Szkoły Ludowej w Zubsuchem na Zębie zachowaną z 1894 r. można zobaczyć na nieodebranym do tej pory świadectwie szkolnym.
W 1945 r. za kierownictwa Andrzeja Plucińskiego szkoła została przebudowana. Jest to dzisiejsza cała drewniana część szkoły. Kolejna przebudowa miała miejsce z okazji 100 – lecia Szkoły Podstawowej w Zębie. Rozpoczęła się w 1986 r., a skończyła się w 1988 r. (część murowana). Wtedy też w 1988 roku nadano szkole sztandar. 1 IX 1999r. w szkole w Zębie powstało Gimnazjum, które 3 listopada 2001 roku otrzymało imię Jana Pawła II. Od września 1983 r. do listopada 2002 r. dyrektorem był Bronisław Stoch (obecnie Wójt Gminy Poronin), później Zbigniew Bodurka (do 31 sierpnia 2003 roku), a od 1 września 2003 roku do chwili obecnej funkcję tę sprawuje Bożena Bobak.
Parafia św. Anny w Zębie
Do parafii należą wsie: Ząb, Bustryk i Sierockie.
Rok powstania parafii: 1932
Wieś początkowo należała do rozległej parafii nowotarskiej, a od roku 1833 do parafii w Poroninie. Po spaleniu się kościoła w Poroninie mieszkańcy Zębu przystąpili do budowy własnej świątyni, ukończonej w ciągu kilku lat.
Kościół wybudowany został w latach 1915 – 1921
Inicjatorami budowy kościoła byli: Michał Małkuch z Bustryku, Maciej Naglak Pisorz i Stanisław Łuszczek Okarmus z Zębu. Ten ostatni przygotował plany kościoła i kierował pracami ciesielskimi.
15 IX 1921 roku poświęcenie kościoła
Od 1921 do 1932 roku do kościoła odprawiać nabożeństwa przyjeżdżali księża z Poronina. Kardynał Sapieha nie wyraził zgody na utworzenie samodzielnej parafii, ponieważ nie było zabezpieczenia bytu księdza, w owych czasach tym zabezpieczeniem były grunty rolne.
Proboszczowie parafii św. Anny:
Ks. Wiktor Błotko 1932 – 1941
Ks. Ludwik Mizera 1942 – 31 XII 1982 (zm. 11 II 1986r., pochowany na cmentarzu w Zębie)
Ks. Stanisław Pardyl od 1 I 1983 do chwili obecnej
Wikarzy:
Ks. Kłusak 1972 – 1977
Ks. Stanisław Pardyl 1977 – 31 XII 1982
Ks. Szczepan Gacek 20 VIII 1988 – 4 II 1989
Ks. Wiesław Gibas 1989 – 1992
Ks. Grzegorz Wicher 1992 – 1994
Ks. Jan Gibała 1994 – 1997
Ks. Adam Słaby 1997 – 1999
Ks. Robert Matoga od 1999 do chwili obecnej
Księża pochodzący z parafii św. Anny w Zębie:
Ks. Józef Lasak – pallotyn, obecnie w Wadowicach
Ks. Jan Antoł – wikary w Kościele Mariackim w Krakowie,
Ks. Wojciech Lassak
Ks. Stanisław Lassak – salezjanin, proboszcz w Polanie
Ks. Andrzej Papież – salezjanin, misjonarz w Peru
Siostra zakonna: Zofia Antoł.
Ważniejsze wydarzenia w parafii:
1970 – oddanie do użytku wodociągu
1972 – otwarcie Ośrodka Zdrowia w Zębie
1974 – droga asfaltowa Poronin – Suche - Ząb
1988 – obchody 100-lecia istnienia szkoły w Zębie
14 V 1989 – pierwsze w parafii prymicje ks. Józefa Lasaka (6 V 1989 święcenia kapłańskie z rąk ks. kard. Józefa Glempa)
28 V 1989 – prymicje ks. Jana Antoła (21 V 1989 święcenia kapłańskie z rąk ks. kard. Franciszka Macharskiego)
27 V 1990 – prymicja ks. Wojciecha Lassaka (20 V 1990 święcenia kapłańskie)
1991 – obchody 90-lecia OSP w Zębie
21 VI 1992 – prymicje ks. Stanisława Lassaka (17 VI 1992 święcenia kapłańskie)
1994 – 30-lecie zespołu regionalnego ”Zbójnicek”
1996 – obchody 110-lecia Szkoły Podstawowej w Zębie
7 VI 1997 – przejazd Ojca św. Jana Pawła II przez Ząb (z Zakopanego do Ludźmierza)
1997 – rozpoczęcie budowy kaplicy na cmentarzu, którą ukończono i poświęcono 21 IX 2000 (poświęcenie przez ks. biskupa. Kazimierza Nycza)
1 VII 1999 – parafia uroczyście obchodziła Nawiedzenie Parafii w Obrazie Matki Bożej Jasnogórskiej. Mszy św. przy powitaniu Obrazu Jasnogórskiego przewodniczył ks. infułat Kazimierz Suder
2000 – rok był przeżywany, jak w całym kraju uroczyście jako Rok Święty
3 XI 2001 – nadanie Gimnazjum w Zębie imienia Jana Pawła II, udział w uroczystościach m. in. ks. kard. Franciszka Macharskiego, Małopolskiego Kuratora Oświaty Jerzego Lackowskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich Andrzeja Zolla, władz gminnych (Wójta Gminy Poronin Andrzeja Guta, przewodniczącego Rady Gminy Poronin) i powiatowych (Starosty Tatrzańskiego Andrzeja Gąsienicy Makowskiego i jego zastępcy Andrzeja Skupnia)
5 XI – 11 XI 2001 – pielgrzymka dziękczynna uczniów, rodziców i nauczycieli do Rzymu
7 XI 2001 – prywatna audiencja u Ojca Świętego w Watykanie
4 XI 2003 – odsłonięcie i poświęcenie tablicy pamiątkowej 25-lecia Pontyfikatu Jana Pawła II w Zespole Szkół Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Zębie, udział w uroczystościach m.in. ks. biskupa Kazimierza Nycza, Małopolskiego Kuratora Oświaty Elżbiety Lęcznarowicz, Wójta Gminy Poronin Bronisława Stocha, przwodniczącego Rady Gminy Poronin Jana Jarząbka, Starosty Tatrzańskiego Andrzeja Gąsienicy Makowskiego.
10 X 2004 – Intronizacja Najświętszego Serca Pana Jezusa w Parafii św. Anny w Zębie
Kapliczki w Zębie i Bustryku
Krzyż
Właściciel: Janusz Lassak
Miejsce: Furmanowa 249
Opis: Podstawa murowana, krzyż metalowy przedstawiający Pana Jezusa, wysokość 3 m,
Rok budowy: ok. 150 lat temu
Fundator: społeczeństwo
Na pamiątkę: panującej choroby cholery w XIX w.
Udzielił informacji: Janusz Lassak, lat 49
Przygotowanie: Daniel Janik, Rafał Remiasz, Adrian Link
Kaplica na Furmanowej
Na malowniczym wzgórzu na Furmanowej, z pięknym widokiem na Giewont wznosi się pięknie przystrojona kaplica pw. Św. Alberta, która liczy już 15 lat.
Historia kaplicy: W dawnych czasach na tej działce stał skromny drewniany krzyż, przy którym ludzie modlili się. W tamtych latach Furmanowa należała do parafii w Zębie, a później do parafii na Chramcówkach w Zakopanem. Mieszkańcy Furmanowej pragnęli mieć własną kaplicę. Śp. Anna i Czesław oraz ich syn Jan Kurkowscy oddali tę działkę pod budowę kaplicy. Ich wola, a raczej Pani Anny była taka, aby stanęła tam kaplica, która będzie służyła Furmanowej przez długie lata. Budowę nadzorował śp. Jan Lassak (Pietura), który wraz z mieszkańcami zbierał fundusze i materiały budowlane. Kaplicę budowano od 1990 do 1993 roku. W 1994 roku została poświęcona, obecnie znajduje się pod opieką księży z Chramcówek.
Informacji udzieliła Bronisława Zubek
Przygotowanie: Anita Antoł
Krzyż
Właściciel: Helena Gąsienica Kotelnicka
Miejsce: Ząb 134
Opis: krzyż żelazny, a na nim drewniana mała kapliczka z Matką Boską, wysokość ok. 1,5m
Rok budowy: 1982 r.
Fundator: Ludmiła Lassak
Budował: Krzysztof Madej
Na pamiątkę: wypadku samochodowego, w którym zginęły 2 młode osoby (chłopak i dziewczyna), w każdą rocznicę śmierci i z okazji Wszystkich Świętych pali się znicz
Udzielił informacji: Helena Gąsienica Kotelnicka
Przygotowanie: Paweł Stoch
Brama
Miejsce: pogranicze wsi Ząb i Furmanowej
Opis: brama drewniana z zadaszeniem
Rok budowy: 1997
Budował: Andrzej Lassak
Na pamiątkę: przejazdu Ojca Świętego przez Ząb 7 czerwca 1997 r.
Napis: Ząb – najwyżej położona parafia w Polsce, Gmina Poronin, Szlak Papieski
W dniu 7 czerwca 1997 roku tą drogą przejeżdżał Papież Ojciec Święty Jan Paweł II. Tu witany słowami: „Witaj Gazdo Świata w miejscu, skąd najbliżej do nieba” zatrzymał się i pobłogosławił tłumy wiernych.
Kapliczka
Właściciel: Helena Pawlikowska
Miejsce: Ząb
Opis: zbudowana z kamienia, wysokość ok. 2,5m, w środku figurka Matki Boskiej Anielskiej, dawniej przy kapliczce odprawiano majówki
Rok budowy: 1954 r.
Fundator: Helena Pawlikowska
Budował: murarz z Zakopanego
Na pamiątkę: podziękowanie Matce Boskiej za udzielone łaski
Udzielił informacji: Anna Antoł, 76 lat
Przygotowanie: Ewa Maryniarczyk
Krzyż
Właściciel: obecnie Helena Graca
Miejsce: Ząb
Opis: zbudowany z granitu, na cokole granitowym, wysokość ok. 2,8m, z napisem „Któryś za nas cierpiał rany, Jezu Chryste zmiłuj się nad nami”
Rok budowy: ok. 1935 r.
Fundator: Władysław i Helena Graca
Budował: murarz z Zakopanego
Na pamiątkę: uzdrowienie chorej siostry fundatora
Udzielił informacji: Anna Antoł, 76 lat
Przygotowanie: Ewa Maryniarczyk
Kapliczka
Właściciel: Stanisław Bobak (Sobek)
Miejsce: Ząb - Naglaki
Opis: murowana z kamieni, w środku gipsowa figurka Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, dawniej przy kapliczce odprawiano w maju majówki, w październiku różaniec
Rok budowy: ok. 1955 r.
Fundator: Stanisław Bobak
Budował: Józef Skupień (Fiśter)
Na pamiątkę: podziękowanie Matce Bożej za udzielone łaski
Udzielił informacji: Anna Antoł, 76 lat
Przygotowanie: Ewa Maryniarczyk
Krzyż Niepodległości
Miejsce: Ząb
Opis: zbudowany z drewna krzyż z Jezusem Chrystusem. Napis „Ku pamięci poległych za Ojczyznę 1939-1945”
Rok budowy: 1966 r.
Fundator: prawdopodobnie A. Naglak
Na pamiątkę: tysiąclecia Chrztu Polski 966-1966
Udzielił informacji: Anna Antoł, 76 lat
Przygotowanie: Ewa Maryniarczyk
Kapliczka
Właściciel:
Miejsce: Bustryk Zagrody
Opis: zbudowana z kamieni, drewna i metalu, wysokość ok. 2,5m, w środku figurka Matki Boskiej Częstochowskiej
Rok budowy: ok. 1860 r., przerobiona i odnowiona w 1997 r.
Fundator:
Budował:
Na pamiątkę:
Udzielił informacji: Stanisław Łukaszczyk, 71 lat
Przygotowanie: Stanisław Tylka, Maciej Ślimak
Kapliczka
Właściciel: Józef Antoł
Miejsce: Bustryk Zagrody 87
Opis: podmurówka ze skały, płyta betonowa, drewno, pokryta blachą, wysokość 2,5m, w środku figurka Matki Boskiej Różańcowej, z prawej strony Ojciec Św. Jan Paweł II, aniołki, na sosrębie rok budowy i rozeta
Rok budowy: 1997 r.
Fundator: Józef Antoł
Budował: Józef Antoł
Na pamiątkę: w intencji Ojca Św., na pamiątkę pobytu na Podhalu
Udzielił informacji: Józef Antoł, 45 lat
Przygotowanie: Angelika Prokop
Dzwonnica
Właściciel: Maciej Wirmański, Władysław Wirmański, Józef Wirmański
Miejsce: Czerwienne
Opis: zbudowana z drewna, wysokość ok. 13m, na ścianie obraz Matki Boskiej Fatimskiej, w środku poświęcony dzwon, na którym mieszkańcy wsi dzwonili w czasie burzy, w celu odpędzenia jej. Dzwoniono też na Anioł Pański oraz wieczorem i rano.
Rok budowy: okres I wojny światowej
Fundator: Maciej Wirmański
Budował: Maciej Wirmański
Inne wiadomości: W czasie II wojny światowej Niemcy zabierali wszystkie dzwony. Andrzej Pluciński ostrzegł Władysława Wirmańskiego i ten zdążył schować dzwon do sąsiedniego domu. W to miejsce powiesił mały dzwonek, który nic nie znaczył dla Niemców. Po wojnie ponownie zawieszono dzwon.
Udzielił informacji: Maria Wirmańska – Brzuchacz, 76 lat
Przygotowanie: Beata Brzuchacz
Kapliczka
Właściciel: Beata Murzydło
Miejsce: Bustryk Okarmusy
Opis: murowana, dach z blachy, wysokość 4 m, w środku figurka Matki Bożej
Rok budowy: nieznany
Fundator: nieznany,
Budował: remontował Józef Murzydło
Na pamiątkę: budowano kościół w Zębie, ołtarz przeniesiono do kapliczki
Udzielił informacji: Anna Zalińska, 76 lat
Przygotowanie: Andrzej Obyrtacz, Krzysztof Krupa
Kapliczka
Miejsce: Bustryk Okarmusy
Opis: kapliczka murowana, otynkowana, przykryta gontem, w środku figura Jezusa Chrystusa
Krzyż
Właściciel: Maria i Józef Majerczyk
Miejsce: Bustryk 5
Opis: drewniany, rzeźbiony, figurka Pana Jezusa przybitego do krzyża
Rok budowy: okres międzywojenny – przed drugą wojną światową
Fundator: nieznany
Budował: nieznany, odnawiany przez Józefa Majerczyka (zm. 1985r.)
Na pamiątkę: niewiadomo
Udzielił informacji: Bronisław Jarząbek, 56 lat
Przygotowanie: Anna Jarząbek
Krzyż
Właściciel: Anna Zalińska
Miejsce: Bustryk
Opis: metalowy, wysokość 2,5m, figura Jezusa przybitego do krzyża
Rok budowy: 1959
Fundator: Anna Zalińska
Budował: Józef Murzydło
Na pamiątkę: śmierci śp. Andrzeja Łuszczka
Udzielił informacji: Anna Zalińska, 76 lat
Przygotowanie: Andrzej Obyrtacz, Krzysztof Krupa
Krzyż
Miejsce: Bustryk
Opis: Postument betonowy, krzyż metalowy z figura Jezusa ukrzyżowanego
Kapliczka
Właściciel: Maria Jarząbek
Miejsce: Bustryk
Opis: murowana, dach pokryty gontami, ściany otynkowane, wysokość ok. 3-4m, w środku figurka drewniana Matki Bożej
Rok budowy: koniec XIX w.
Fundator: Józef Jarząbek, dziadek obecnej właścicielki
Budował: Józef Jarząbek
Na pamiątkę: dziękczynienie za opiekę Matki Bożej nad gospodarstwem
Udzielił informacji: Jarząbek Józefa, 69 lat, Maria Jarząbek, 56 lat
Przygotowanie: Marcin Paluszek, Jan Jarząbek
Zaskale
Opracowała: Kinga Jagła – Tokarska.
Konsultacja – ks. Kszysztof Kopeć
Zaskale to miejscowość położona w odległości 6 kilometrów od Nowego Targ pomiędzy Szaflarami, a Ludźmierzem. Administracyjnie należy do gminy Szaflary w powiecie nowotarskim. Nazwa pochodzi od położenia za wapiennymi skałami, dawniej dobra należały do hrabiowskiej rodziny Uznańskich herbu Olwita. Przez wieś przepływa potok Rogoźniczek zwany też Małym Rogoźniczkiem oraz przebiega czerwony szlak turystyczny im. Kazimierza Przerwy – Tetmajera na szczyt Żeleźnicy 912 m. n. p. m. w paśmie Babiej Góry. W miejscowości można zwiedzić kościół pod wezwaniem świętego Wojciecha. Instytucjami kulturotwórczymi są:
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum
Ośrodek Pomocy Społecznej „Smrek”
Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej.
Wydarzenia w życiu mieszkańców
Co roku w ostatnią sobotę karnawału w remizie odbywa się Gminny Konkurs Potraw Regionalnych „Zaskalańskie Jodełko”, który gromadzi smakoszy góralskiej strawy z całej okolicy. Od samego rana gaździny z gminnych wsi warzą starodawne podhalańskie dania, których można skosztować tylko podczas konkursu. Stoły uginają się od moskalików, klusek, oscypków, mięsiwa, różnego rodzaju ciast i innych domowych specjałów. Można spróbować wszelkiego rodzaju nalewek i herbat. Licznie zgromadzeni i najedzeni do syta goście „cieszą oczy” pięknie haftowanymi obrusami, starymi glinianymi naczyniami oraz regionalnymi sprzętami codziennego użytku, które dawno odeszły w zapomnienie. Wszystkim przygrywa góralska kapela, a pieśni i tańce prezentuje zespół regionalny „Mali Zaskalanie”.
Zespół góralski
Do zespołu góralskiego „Mali Zaskalanie” należą dzieci ze szkoły podstawowej i gimnazjum. Zespół prowadzą: Maria Gacek, Aniela Król i Wacław Cetera. „Mali Zaskalanie zdobyli wiele nagród, często występują charytatywnie w Nowym Targu podczas festynów na rzecz dzieci niepełnosprawnych i niedowidzących. Prezentują mieszczanom dawne zapomniane góralskie śpiewki, obrzędy i zwyczaje.
Ochotnicza straż pożarna
Ochotnicza Straż Pożarna w Zaskalu powstała w 1952 roku. Jej założycielami byli:
Józef Gacek – komendant
Józef Cebulski – prezes
Jan Łęczycki
Andrzej Kwak
Józef Gacek – Kuraś.
Wymienione wyżej osoby rozpoczęły budowę remizy strażackiej. Obecnie strażacy pomagają mieszkańcom w usuwaniu szkód wyrządzonych przez pożar lub powódź. Swoje obowiązki wykonują bezinteresownie. W ostatnich latach powstały drużyny młodzieżowe żeńskie i męskie. Drużyna żeńska w latach 80 – tych zdobyła 6 miejsce w zawodach ogólnokrajowych. O dużej sprawności fizycznej strażaków świadczą liczne dyplomy i puchary pomieszczone w gablotach remizy.
Szkoła
Ludowa Szkoła w Zaskalu, której nauczycielem był Józef Szaflarski autor najstarszej szkolnej kroniki powstała w 1894\1895 roku. Wcześniej dzieci uczęszczały do szkoły w Szaflarach. Budynek szkolny składał się z 1 sali lekcyjnej, kuchni i izby przeznaczonej dla nauczyciela. Wybudowany był w miejscu obecnego przystanku autobusowego. Mieszkańcy wsi byli zobowiązani do pokrywania wszelkich wydatków związanych z utrzymaniem drewnianego budynku. Na kartach kroniki zapisano „z dniem 1 września 1894 roku rozpoczęto naukę w tutejszej szkole solennym nabożeństwem odprawionym w kościele w Szaflarach przez księdza katechetę. Naukę rozpoczęło 48 uczniów, chłopców 22, dziewczyn 26”. Nauczycielem okresu międzywojennego był pan Bełtowski z Nowego Targu bardzo oddany swojej pracy z uczniami, wykładał wszystkie przedmioty. Po drugiej wojnie światowej dzieci kończyły tylko 6 klas w Zaskalu ponieważ były tylko dwie sale lekcyjne. Siódmą klasę kończyły w szkole w Szaflarach lub Ludźmierzu. W 1955 roku podjęto decyzję o rozbudowie starej szkoły. Do 1958 roku uporano się z ciasnotą i placówka mieściła 4 sale lekcyjne. Dzieci mogły kończyć siódmą klasę w swojej miejscowości. Dużo serca w pracę z młodzieżą w tych trudnych politycznie i ekonomicznie latach „włożyły” dwie nauczycielki: kierownik szkoły pani Michalina Mojżyszek oraz pani Zofia Kudła. W 1967 roku zaczęto budowę nowej szkoły w której obecnie uczy się młodzież. 1 wrzśnia 1969 roku uroczyście rozpoczęto rok szkolny w nowej i nowoczesnej na owe czasy placówce.
Znani mieszkańcy
Bogdan Weron 1951 – 2001 ludowy poeta i powieściopisarz, laureat wielu konkursów poetyckich o tematyce religijnej i góralskiej. Poeta publikował na łamach tygodnika „Dunajec”, „Podhalanki” i „Orła Tatrzańskiego”. Na XXXIX Zjeździe Podhalan otrzymał dyplom „Zasłużony dla kultury podhalańskiej”. Wydał tomik wierszy „Ziemia z sosrębem Tatr” opowiadanie „Zwirciadło czasu” oraz „W holnego dziedzinie” ( opowiadanie wydane po śmierci poety).Młodzież z Podhala recytuje wiersze Bogdana Werona podczas konkursów regionalnych w Ludźmierzu, Szaflarach i Białym Dunajcu. Dwa lata temu jego imieniem został nazwany Gminny Konkurs Recytatorsko – Gawędziarski, który odbywa się w Skrzypnem.
Rys historyczny parafii w Zaskalu
1980 – starania o zezwolenie na budowę Kaplicy.
1982 – gromadzenie dokumentacji.
1983 – 05 – powołano Komitet Budowy Kaplicy.
1984 – 06 – 16 – uzyskano decyzję na budowę.
1984 – 11 – 09 – wytyczono lokalizację Kaplicy.
1985 – 01 – 25 – pozwolenie na budowę.
1985 – 07 – 21 – poświęcenie placu budowy przez Ks. Proboszcza Wojciecha Wcisłę.
1986 – 07 – 13 – uroczyste poświęcenie budowy Kaplicy przez J. E. Ks. Bpa Albina Małysiaka.
1987 – 06 – 10 – poświęcenie „kamienia węgielnego” przez Ojca św. Jana Pawła II w Tarnowie.
1987 – 10 – 04 – wmurowanie „kamienia węgielnego”, którego dokonał J. E. Ks. Bp Albin Małysiak.
1988 – 10 – początek odprawiania Mszy św. w Zaskalu, w salce.
1993 – 05 – 09 – poświęcenie Kaplicy przez J. E. Ks. Bpa Kazimierza Nycza.
1997 – 08 – 26 – ustanowienie Ośrodka Duszpasterskiego w Zaskalu.
1999 – 04 – 23 – erygowanie Parafii św. Wojciecha BM w Zaskalu.
Z inicjatywą budowy Kaplicy w Zaskalu wystąpił ks. Wojciech Wcisło proboszcz parafii pod wezwaniem św. Andrzeja w Szaflarach.
Na decyzję o podjęciu budowy wpłynęła duża odległość do kościoła parafialnego (około 5 kilometrów), mieszkańcy uczęszczali też na nabożeństwa do Ludźmierza. W latach 80 rozpoczęto prace budowlane natomiast kamień węgielny poświęcił Ojciec Święty Jan Paweł II w Tarnowie w 1987 roku.
Kaplicę w stanie surowym poświęcił ks. biskup Albin Małysiak. W pracę przy budowie kaplicy czynnie włączyła się wspólnota mieszkańców Zaskala, ofiary pieniężne na ten cel przysyłali rodacy z USA, którym na sercu leżało wybudowanie świątyni.
26 sierpnia 1997 roku został utworzony Samodzielny Ośrodek Duszpasterski w Zaskalu pod duchowym przewodnictwem ks. Krzysztofa Kopcia.
W 1997 roku została erygowana przez ks. kardynała Franciszka Macharskiego parafia pod wezwaniem św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w Zaskalu.
Figura świętego wykonana z brązu umieszczona jest w głównym ołtarzu, została poświęcona przez Ojca Świętego Jana Pawła II w Ludźmierzu 7 czerwca 1997 roku.
Co roku 23 kwietnia odbywa się uroczysty odpust parafialny ku czci świętego. Cały czas trwają prace nad wykończeniem wnętrza świątyni.
W 2003 roku zostały poświęcone przez Metropolitę Krakowskiego ks. kardynała Franciszka Macharskiego trzy dzwony, które zawieszono w wieży kościoła:
Jan Paweł II – 800 kg.
św. Faustyna – 420 kg.
św. Maksymilian – 280 kg.
Kościół został zbudowany według projektu inż. Stanisława Tylki. Wystrój wnętrza zaprojektował mgr inż. Tadeusz Jędrysko, który był autorem pięknego ołtarza papieskiego zbudowanego na płycie nowotarskiego lotniska podczas pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski w 1979 roku.
Parafia św. Wojciecha w Zaskalu posiada księgi metrykalne przekazane przez proboszcza parafii w Szaflarach w 1997 roku.
Są to księgi: ochrzczonych, zaślubionych i zmarłych:
KSIĘGI LIBER
NATORUM ET BAPTISTORUM – 1821
COPULATORUM – 1788
MORTUORUM – 1786
Idąc ulicami Szaflar, możemy zobaczyć wiele kapliczek i krzyży, których w codziennym życiu często nie zauważamy. Pochodzą one z różnych okresów i były fundowane z wielu przyczyn. Jednak najważniejszym ich celem była wdzięczność i chęć oddania się pod opiekę Bogu.
Najstarsze, stojące przy drodze pochodzą z przełomu XIX i XX wieku, a najmłodsze, umieszczone w przydomowych ogródkach, często na skalniakach, w otoczeniu pięknych kwiatów, krzewów i drzew- z czasów współczesnych. Spotykamy krzyże, kapliczki o różnorakich wielkościach i kształtach, ale i takie maleńkie, umieszczane na ścianach domów, nad oknami, pod dachem.
1. Ze wszystkich stron widoczny jest żelazny krzyż na wzgórzu Ranisberg, uroczyście poświęcony 17 V 1914 r. przez ks. prałata i dziekana nowotarskiego Piotra Krawczyńskiego. Kazanie wygłosił ks. Kazimierz Prażnowski z Nowego Targu. Fundatorami byli parafianie szaflarscy, a inicjatorem proboszcz Szaflar ks. Maurycy Rottermund. Krzyż wykonali miejscowi kowale Maciej Łukaszczyk spod Lubelek w Szaflarach i Bartłomiej Jarząbek spod Buka w Bańskiej Niżnej. Odpowiednie sztaby winklówki sprowadzono już 12 XI 1909 r. ze składnicy Samuela Zinsa w Tarnowie. Ostateczna decyzja o postawieniu krzyża zapadła 3 VII 1910 r. podczas sumy. Został on postawiony, aby uczcić 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Na krzyżu umieszczono napis „w tym znaku zwyciężysz”, daty 1410-1910, kosę racławicką i dwa miecze. Na tablicy był napis „Za pontyfikatu papieża Piusa X, cesarzem Austryi Franciszek Józef I, biskupem krakowskim Adam Sapiecha, za staraniem ks. proboszcza szaflarskiego Maurycego Rottermunda krzyż ten postawiono na pamiątkę 500 rocznicy zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami pod Grunwaldem dnia 10 VII 1410 r. Poświęcenia dokonał ks. prałat Krawczyński, dziekan nowotarski dnia 17 V 1914 r. Fundatorami są parafianie szaflarscy. Wykonał: Maciej Łukaszczyk i Bartłomiej Jarząbek”. W pierwszych dniach wojny tablica fundacyjna została odpiłowana i ukryta. Dokonali tego sołtys Leopold Polak i Andrzej Łukaszczyk na polecenie wójta Wojciecha Kamińskiego. Hitlerowców poinformowano, że krzyż jest votum dziękczynnym za cudowne uratowanie wsi od zarazy cholery w XIX wieku i dlatego nie został zniszczony. W latach 1942-43 Niemcy kazali obsadzić wzgórze sosną. Po wojnie, dzięki staraniom proboszcza Szaflar ks. prałata Jana Humpoli 13 VII 1947 r. ponownie tabliczkę poświęcono i przytwierdzono uroczyście do krzyża. Sosny bardzo szybko urosły i zakryły krzyż. 1 VII 1991 r. postanowiono, że w 2000 r. krzyż zostanie podniesiony do góry, tak, aby był widoczny. Uroczystość ponownego poświęcenia Krzyża Grunwaldzkiego i Milenijnego na Ranisbergu odbyła się w czwartek 14 IX 2000 r. Poświęcenia dokonał ks. Kardynał Franciszek Macharski. Krzyż został odnowiony i podniesiony o 10 m. Obecnie wmurowane są dwie tablice- poprzednia i obecna o treści” W hołdzie Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu, w podzięce przodkom, którzy krzyż ten ufundowali i wykonali. Krzyż odnowiono i podniesiono na Chwałę Chrystusa Pana Króla Wieków, w roku Jubileuszowym 2000 lat Chrześcijaństwa i 1000 lat Biskupstwa w Krakowie, gdy papieżem był Jan Paweł II, a Arcybiskupem Metropolitą Krakowskim Kardynał Franciszek Macharski. Wspólnoty parafialne i samorząd gminy Szaflary. Szaflary 14 IX 2000r”. Uroczystość ta odbyła się też w 650 rocznicę istnienia parafii w Szaflarach. Co roku 14 IX odbywa się pielgrzymka od kościoła w Szaflarach pod krzyż na Ranisbergu, zakończona odprawieniem tam Mszy św.
2. Idąc od Nowego Targu, w kierunku Zakopanego, na początku Szaflar, po prawej stronie drogi, między drzewami, na wysokiej betonowej kolumnie stoi żelazny krzyż. Fundatorem tego krzyża był Wojciech Pietrus, mieszkaniec Szaflar, a wykonał go Jan Kalata. Było to ok. 1850 roku. W tym samym czasie na granicach wiosek takich jak Bór, Maruszyna powstały takie same krzyże. W tym okresie w ten sposób zaznaczano granice wsi. Grunt, na którym został postawiony krzyż należał do pana Wojciecha Pietrusa, który nie mając własnych dzieci ani bliskiej rodziny cały swój majątek, wraz z gruntem, na którym znajduje się krzyż przekazał nieodpłatnie Janowi Homelskiemu. Następnym opiekunem krzyża był syn pana Jana Homelskiego , Wojciech. Życzeniem Wojciecha Homelskiego było, żeby ten grunt na którym stoi krzyż był zawsze darowany drugiej osobie, a nie sprzedawany. Obecnie opiekunem krzyża jest pan Wojciech Kalata, który odziedziczył majątek pana Jana Homelskiego. W roku 2000 w czasie wichury, krzyż ten został poważnie uszkodzony tj. wyłamany z postumentu. Dzięki opiekunowi po remoncie wrócił do dawnego wyglądu.
3. Dochodząc do pierwszych domów, po lewej stronie, w ogródku, wśród pięknych drzew iglastych, na postumencie wyłożonym drobnymi kamyczkami, stoi drewniana kapliczka. Za szybką umieszczona jest figura Matki Bożej Fatimskiej. Pokrywa ją drewniany daszek. W postumencie jest nisza, w której za szkłem znajduje się figurka Pana Jezusa z barankiem. Jest ona oświetlona i ozdobiona sztucznymi kwiatami. Kapliczkę wybudowali państwo Aniela i Józef Kopińscy w roku 1972, kiedy budowali swój dom.
4. Dochodząc do centrum handlowego w Szaflarach, na pierwszym drzewie po prawej stronie wisi drewniana skrzynkowa kapliczka. Za szybą widać figurkę Serca Pana Jezusa. Została ona powieszona na pamiątkę tragicznej śmierci 26- letniego Mariana Warniczka, który zginął w tym miejscu w kwietniu 1987 r. Osierocił dwójkę małych dzieci. Kapliczkę ufundowała rodzina zmarłego, a wykonał ją pan Aleksander Mąka.
5. Przy Urzędzie Gminy w Szaflarach stoi wysoki, metalowy krzyż. W tym miejscu w 1940 r. został zastrzelony przez hitlerowskich żołnierzy Wojciech Kamiński. Rodzina Kamińskich postawiła ten krzyż ku jego pamięci.
6. Za torami kolejowymi, pod wapienną skałą, na której stoi piękny zameczek myśliwski, widnieje kilkumetrowy, drewniany krzyż, a na nim data: RP. 21.V.1990. Został on postawiony przez Antoniego Uznańskiego, potomka ostatniego właściciela Szaflar jako wotum wdzięczności za odzyskanie Skałki, na której wybudował dom i pałacyk myśliwski. Krzyż został uroczyście poświęcony przez proboszcza Szaflar- ks. Wojciecha Wcisło.
7. W pobliżu miejsca, gdzie od Zakopianki odchodzi ulica Augustyna Suskiego, na około metrowym pniu drzewa umieszczono drewnianą kapliczkę z figurą Matki Bożej Ludźmierskiej. Odnowił tą kapliczkę pan Józef Komperda około 1999 r. Kapliczkę wykonał pan Aleksander Mąka, a przybił do specjalnego pnia pan Mieczysław Furczoń. Wcześniejszą, która uległa zniszczeniu, wykonał Jakub Walkosz w latach 50-tych.Była w niej figura Matki Bożej z Lourdes.
8. Na początku ulicy Augustyna Suskiego, po prawej stronie,na postumencie wyłożonym kamieniami stoi kapliczka, pokryta drewnianym daszkiem. W oszklonej kapliczce jest figura Matki Boskiej z Lourdes. Kapliczkę wybudował około 1920 r. r. Józef Bendyk, ponieważ tak chciał podziękować Bogu za uzdrowienie swojej umierającej żony Anny Bendyk. W 1982 r. kapliczka została odnowiona przez prawnuczkę Halinę i jej męża Jana Łasia i pozostaje pod ich opieką. Otoczona jest drewnianym płotkiem, a obok rosną krzaki bzu.
9. Za piekarnią, u państwa Budzów , po prawej stronie drogi ,na drewnianym ok. 1,5 metrowym, palu stoi drewniana skrzynkowa kapliczka. Za szybą umieszczona jest figura Matki Bożej z Lourdes, którą ufundowali Jan i Maria Mrugałowie w 1940 r. Była już trzy razy odnawiana.
10. Idąc dalej, po lewej stronie ulicy u państwa. Dziadkowców stoi kapliczka. Jest ona na kamiennej podmurówce, wśród ozdobnych krzewów. W oszklonej kapliczce jest figura Serca Pana Jezusa. Została wybudowana w październiku 1987 r., przez Marię Chrobak i Michała Handzla, na cześć jej ojca. W tym roku planują właściciele jej odnowę, wierząc, że będzie jeszcze piękniejsza.
11. Za szklarnią, po prawej stronie, na 3-stopniowym marmurowym cokole stoi żelazny krzyż z 1857 r., który został odnowiony przez Marię i Andrzeja Furczoniów w VIII 1992 r. Wokół są krzewy i piękne kwiaty. Opiekują się nim nadal p. Furczoniowie.
Przed mostem skręcamy w ulicę Orkana, a za zakrętami w ul. Boczną
12. W 1997 r. p. Andrzej Magiera postawił kapliczkę we własnym ogródku. Na 300 kg kamieniu pochodzącym z rzeki Dunajec, który otrzymał od sąsiada, stoi kapliczka z figurą Matki Bożej Ludźmierskiej. Jest zbudowana z małych kamyczków, a wokół wiosną i latem rosną tulipany i róże.
13. U państwa Zagórskich w ogrodzie, na skalniaku, w oszklonej kapliczce jest Matki Boskiej Jaworzyńskiej, zakupiony w Krakowie. Kapliczkę postawiono w 1986 r. z wdzięczności Matce Bożej, która uratowała p. Stanisława Zagórskiego, jego brata Władysława i córkę Martę od nieszczęśliwego wypadku. Opiekują się nią p. Stanisław i Irena Zagórscy, którzy planują jej odnowę.
14. U państwa Zofii i Ryszarda Czubińskich, w ogródku na skalniaku jest drewniana kapliczka z figurą Matki Boskiej Ludźmierskiej. Wykonał ją Andrzej Kamiński. Figurę podarowała kuzynka właścicielki pani Józefa Górz. Kapliczka została postawiona w 2001 r.
15. Po powrocie na ul. Orkana, na ścianie domu państwa Kamińskich, od 1958 r. jest kapliczka wykonana przez p. Jana Pawlikowskiego, a w niej znajduje się figurka Matki Bożej Niepokalane Poczęcie, którą zakupiła p. Janina Kamińska w Krakowie. Kapliczkę wykonano, aby chronić ten dom od nieszczęść.
16. Na ulicy Orkana stoi murowana kapliczka, ufundowana przez Andrzeja i Helenę Jarząbek w 1946 r. w dowód wdzięczności za otrzymane łaski. Wtedy stała ona na drewnianym palu. Została przebudowana w 1965 r. Jest poświęcona Sercu Pana Jezusa. Poświęcił ją ks. Leon Krejcza w dn. 17 VI 1965 r.
Przy ulicy Orkana, prawie na każdym domu widzimy kapliczki, w których umieszczono najczęściej figurki Matki Bożej Niepokalane Poczęcie.
17. Dochodząc ul. Orkana do Zakopianki. po lewej stronie drogi, na drzewie powieszono drewnianą, rzeźbioną kapliczkę, którą wykonał p. Józef Handzel. W środku jest figurka Matki Bożej Ludźmierskiej i białe kwiatki. Kapliczka ta została powieszona na pamiątkę śmierci 17-letniej Marysi Budz. W tym miejscu została potrącona, kiedy szła na praktykę i w krótkim czasie zmarła (17.X.2000r.). Kapliczka ta ma być ostrzeżeniem dla innych i mówi, że w tym miejscu zginął człowiek.
"To co mnie spotkało
Ciebie też nie minie
Bądź przygotowany
O każdej godzinie"
18. Na ulicy Zakopiańskiej, na przeciwko stacji PKP Szaflary- Wieś, na pustej parceli znajduje się kapliczka wykonana z granitu. Stoi na kamiennym postumencie. Wewnątrz znajduje się figura Matki Bożej Ludźmierskiej. Wybudowano ją w 1987 r., w miejscu poprzedniej. Pierwotna kapliczka stała na szynie kolejowej i została postawiona w 1939 r. przez Bronisławę i Jana Mozdyniewiczów. Właścicielce, pani Bronisławie Mozdyniewicz, przyśniła się Matka Boska, która nakazała jej wybudować kapliczkę przy ruchliwej drodze. Gruntu, na którym stoi ta kapliczka, nie wolno sprzedać. Obecnie opiekuje się nią syn, pan Bolesław Mozdyniewicz.
19. W ogródku p. Walkoszów przy ulicy Zakopiańskiej znajduje się duża figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, którą zakupiono w sklepie "Veritas" w Nowym Targu. Pan Jan Walkosz wykonał podmurówkę z kamienia- piaskowca. Te piaskowce zostały przywiezione dawno temu z rzeki Dunajec spod Gilów przez Stanisława Ślimaka (dziadka właściciela). Całość wykonano w czerwcu 2002 r. W nocy całość jest oświetlona halogenem.
Musimy teraz wrócić na ul. Augustyna Suskiego. Po przejściu przez most na rzece Dunajec, skręcamy w lewo, na ul. 27 stycznia.
20. Na posesji pana Stanisława Kucharskiego, w ogrodzie, znajduje się kapliczka wykonana z kamienia i szkła, przykryta góralskim, drewnianym dachem. Wewnątrz znajduje się figura Matki Bożej Ludźmierskiej. Drewniany, pięknie rzeźbiony daszek wykonał Jan Sieczka, a kapliczkę Jan Pęksa. Jest ona oświetlona w nocy i skierowana w stronę drogi, aby każdy kierowca czy pieszy mógł się przeżegnać czy też pomodlić. Kapliczka została wykonana w 2000 roku.
21. Na ul. Polnej 7, u Sióstr Zakonnych Zgromadzenia Służebnic Matki Dobrego Pasterza (zwanych Siostrami Pasterzankami) jest kapliczka wykonana przez amatora Jacka Sadowskiego, w sierpniu 2002r. W kamiennej grocie znajduje się Figurka Matki Boskiej Fatimskiej. Została ona zakupiona i przywieziona z Fatimy. Za kapliczką rośnie sosna syberyjska o rozłożystych gałęziach.
22. Za ostatnimi domami, na ul. Polnej stoi drewniana, skrzynkowa kapliczka na palu. Wewnątrz znajduje się figura Matki Bożej Szkaplerznej. Została postawiona w 1992 r. przez pana Jana Chrobaka, ponieważ jego ojcu śniła się kapliczka z Matką Bożą, która właśnie w tym miejscu stała.
23. Na granicy Szaflar i wsi Bór na drzewie wisi kapliczka Matki Bożej Ludźmierskiej. Stoi ona na polu pani Heleny Pęksy, która to pole oddziedziczyła po swoim ojcu. Pierwsza, drewniana kapliczka została zbudowana w 1975 r. przez Józefa Pęksę. Obecną wykonał w 1995 r. pan Stanisław Dziadkowiec. Kapliczka jest wystawiona jako dziękczynienie Matce Bożej za urodzajne plony na tym polu, mimo że na sąsiednich urodzaje zostały zniszczone. Inna wersja mówi, że kapliczka powstała w 1928 r., po wypadku 21-letniego mieszkańca Szaflar, który zginął, kiedy na motorze uderzył w to drzewo. Do dziś opiekuje się nią jego najbliższa rodzina.
24. Po powrocie na ul. Augustyna Suskiego dochodzimy do remizy OSP. Na frontowej ścianie budynku znajduje się we wnęce za szkłem drewniana figura św. Floriana, patrona strażaków. Jest tam od około 1958 r., czyli od momentu postawienia remizy OSP, za czasów, kiedy komendantem OSP był Wojciech Mrugała. Figura została przeniesiona ze starej, drewnianej remizy. Niestety brak jest informacji na temat samej figury.
25. Za remizą OSP stoi murowana kapliczka z przełomu XIX i XX wieku. Znajdują się w niej drewniane figury św. Bartłomieja (mniejsza) i św. Jana (większa). Obok rośnie olbrzymi jesion, który jest zabytkiem przyrody i dwa mniejsze modrzewie. Została ona zbudowana koło dawnej drogi prowadzącej do drewnianego, dziś już nie istniejącego mostu. W czasie procesji Bożego Ciała jest tu czwarty ołtarz.
26. Po lewej stronie ul. A. Suskiego, na budynku u p. Marków, we wnęce, między oknami znajduje się niewielka figurka Matki Bożej Niepokalane Poczęcie, ufundowana przez Andrzeja i Helenę Marków. Wykonano ją w roku 1965.
27. Nieco dalej, u pana Handzla w ogródku, pośród drzew i krzewów, na kamiennym postumencie stoi drewniana, rzeźbiona kapliczka z figurą Matki Bożej Ludźmierskiej. Fundatorem jest Józef Handzel, a została ona zbudowana w 1998 roku.
W rynku przy kościele skręcamy w lewo, w ul. Kościelną, a następnie
w ul. Pod Górą.
28. Po prawej stronie, w ogrodzie Sióstr Imienia Jezus stoi piękna kapliczka, której fundatorem jest ks. Jan Strama z Maruszyny. Na wysokim postumencie, w obudowie metalowo- szklanej jest figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Obecna obudowa jest zmieniona, bo wcześniejsza drewniana uległa zniszczeniu.
29. Tuż obok na wzgórzu widać pomnik Świętego Andrzeja Apostoła- patrona naszej parafii, który postawiono w 1975 r. obok źródełka. Napis „Błogosławcie źródła Panu” wyryto w granicie. Inicjatorem fundacji parafian był ówczesny proboszcz Szaflar ks. Leon Krejcza. Przedstawia on świętego Andrzeja błogosławiącego naszą wieś. Został wybudowany nocą, ponieważ w tym czasie był zakaz stawiania obiektów sakralnych.
30. Na skrzyżowaniu ulic: Ogrodowej i Roli Galicowej stoi kapliczka, która ma około 130 lat. Postawili ją nieznani ludzie z Leśnicy, którzy chodzili do kościoła w Szaflarach. Jest murowana z figurą Matki Bożej Niepokalanie Poczęcie, a u góry umieszczona jest mała figurka Pana Jezusa. Przy tej kapliczce, w czasie procesji Bożego Ciała jest pierwszy ołtarz.
31. Idąc ul. Rola Galicowa w kierunku Sądla, za domem p. Kwaków, po lewej stronie mijamy niewielki żelazny krzyż. Został postawiony w miejscu wypadku samochodowego, który wydarzył się 17 VI 1995 r.( w nocy z soboty na niedzielę). Na miejscu zginął ok. 20- letni mężczyzna z Gliczarowa Dolnego, który wypadł z samochodu. Pozostali trzej uczestnicy wypadku wyszli bez szwanku. Do dziś pod krzyżem często jest zapalony znicz.
32. Nieco dalej, po prawej stronie, na żelaznym słupku stoi oszklona kapliczka z figurką Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Wybudowała ją w maju 1984r. Elżbieta Fąfrowicz po śmierci swojego męża, spełniając jego życzenie. Chciał on, aby w tym miejscu powstała kapliczka, ponieważ na tym odcinku drogi żadnej nie było. Wykonał ją Dziadkowiec Józef.
33. Koło szkoły, u p. Chudobowej, we wnęce domu jest figurka przedstawiająca Matkę Bożą Fatimską w grocie, a u jej stóp klęcząca postać. Miejsce na kapliczkę powstało w momencie budowy domu w 1960 r.
34. Niedaleko, przy ul. Ogrodowej, również na ścianie mieszkalnego budynku widnieje oryginalna, drewniana kapliczka z figurką Matki Bożej Różańcowej. Kapliczka powstała w 1983 r. z inicjatywy p. Pajorów, znajomych pani Marii Kęski, którzy często przyjeżdżali tu na wakacje. Obecnie konserwuje ją zięć p. Stanisław Mucha.
35. W samym rynku, u państwa Kałafutów też znajduje się kapliczka z figurką Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia. Figurka zakupiona w "Veritasie" istnieje już 32 lata, czyli od 1971r. Umieszczono ją po to, aby chroniła ich rodzinę od nieszczęść i błogosławiła domowi.
Od rynku idziemy dalej ulicą Augustyna Suskiego:
36. Niedaleko rynku, u państwa Zofii i Bronisława Mrugałów jest kapliczka z figurką Matki Bożej Ludźmierskiej. Kapliczkę wykonano w 1957 r., kiedy wybudowano dom. Na początku stała tam figurka Matki Bożej Niepokalanie Poczęcie, a od 2002 r. zamieniono ją na Matkę Bożą Ludźmierską. Kapliczka chroni dom przed nieszczęściem i pożarem.
37. Między oknami zabytkowej chałupy u Doruli, (znajduje się w niej obraz namalowany wprost na płazach) pochodzącej z 1843 r. widzimy oryginalną, drewnianą kapliczkę, w której jest umieszczony drewniany krzyż z ukrzyżowanym Chrystusem. W czasie wielkiego pożaru wsi w 1932 r tylko ta część budynku nie uległa zniszczeniu, choć spaliła się pozostała część domu. Jak wspominała, nieżyjąca już dziś p. Helena Walkosz- ta część domu ocalała także dzięki opiece św. Floriana, która znajdowała się wtedy w tej kapliczce. Potem podobno tę figurę zabrali strażacy. Niestety nie udało się zdobyć więcej informacji na ten temat.
38. Po lewej stronie, u państwa Marków też jest kapliczka na budynku mieszkalnym. Widnieje w niej figurka Matki Bożej Ludźmierskiej, zakupiona przez ks. Józefa Marka (pochodzącego z rodziny) w Ludźmierzu w 2002 r. Kapliczkę wykonano w momencie budowy domu w 1968 r. Wcześniej stała w niej inna figurka, ale uległa zniszczeniu.
39. Również przy tej samej ulicy jest kapliczka ufundowana w 1892 r. przez wójta Wojciecha Kamińskiego, na cześć Królowej Nieba. Na samej górze stoi figura św. Floriana, poniżej figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Wojciecha, św. Andrzeja, św. Jana, św. Michała i św. Katarzyny. W czasie procesji Bożego Ciała znajduje się tutaj trzeci ołtarz.
40. Przy ulicy A. Suskiego (u państwa Skwarków) stoi murowana, pomalowana na biało, pokryta blachą, kapliczka wybudowana w 1926 r. przez mieszkańców Białego Dunajca, Bańskiej Niżnej, Gliczarowa, Maruszyny i gminę Szaflary. Znajduje się w niej Matka Boska z Dzieciątkiem, a u góry małe figurki 2 Apostołów. W czasie procesji Bożego Ciała jest tu drugi ołtarz.
41. Nieco dalej, po lewej stronie ulicy, w ogródku państwa Słodyczków, na skalniaku pod drzewem stoi figura Matki Bożej z Lourdes. Fundatorami tej kapliczki są p. Wanda i Andrzej Słodyczkowie. Wcześniej p. Franciszek Polak (ojciec właścicielki) posadził tuję w ogródku. Kiedy pani Wanda wyszła za mąż za p. Andrzeja Słodyczkę przebudowali dom. Po ukończeniu przebudowy postanowili pod tują wystawić kapliczkę, jako podziękowanie Bogu. Sami zebrali kamienie i usypali kopiec, a na nim ustawili figurę Matki Bożej. Kapliczka została postawiona w 1968 r.
42. Na tej samej ulicy, po prawej stronie, na ścianie domu państwa Teresy i Wojciecha Handzlów, w ozdobnej wnęce stoi figurka Matki Bożej Niepokalane Poczęcie. Została ona zbudowana przez Jana Handzla jako wotum za uratowanie życia. 19.III.1992r. miał wypadek w Białobrzegach koło Białegostoku. Jego kolega zginął, a on mimo bardzo dużych obrażeń przeżył i w ten sposób chciał podziękować Bogu.
43. Na cmentarzu istniejącym od 1786 r. najbardziej widoczna jest kaplica wybudowana za proboszcza ks. Maurycego Rottermunda w 1908 r. Została pomyślana jako miejsce pochówku księży i do odprawiania nabożeństw w Dniu Zadusznym. Obecnie w tej kaplicy są pochowani księża: Leopold Chmielowski, Maurycy Rottermund, Władysław Wójtowicz, Władysław Puczka,
Najstarsze zachowane groby na cmentarzu pochodzą z początku XIX wieku.
44. Ten ozdobny, żelazny krzyż na kamiennym postumencie znajduje się na lewo od kaplicy. Widnieje na nim napis " Jan i Maryanna Cudzich zmarli w 1902 proszą o westchnienie do Boga"
45. Za cmentarzem, na ścianie niewielkiego, drewnianego domu p. Anny z domu Mól i Andrzeja Stanków, znajduje się figura Matki Bożej, otoczona kwiatami, a nad nią duża litera M. Ufundowała i dba o nią pani Maria, z wdzięczności za opiekę. Mówi, że wszystko zawdzięcza Matce Bożej, bo dawała jej i mężowi zdrowie i siły. Dzięki temu mogli ciągle pracować i dokupywać po kawałku ziemi i tym sposobem wybudowali sobie ten domek. Ich wdzięczność będzie do końca życia.
46. Idąc dalej, po tej samej stronie drogi , na polu Warniczków, na żelaznym słupku stoi kapliczka skrzynkowa, oszklona z figurą Matki Bożej Niepokalane Poczęcie. Wcześniej w tym miejscu na drewnianym słupku stała drewniana kapliczka, ale uległa zniszczeniu. Według opowiadań pani Walusiowej kapliczkę postawiono w miejscu pobicia się dwóch chłopów o robotę. Jeden z nich został zabity. Ciekawe opowiadanie o tej kapliczce, po góralsku napisała poetka ludowa z Szaflar Anna Waluś.
47. Skręcamy teraz w lewo na osiedle Pod Lubelki. Tam pod numerem 7, u państwa Kalatów znajduje się kapliczka z figurą Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Kapliczka zoatała odnowiona w 1990 r. na polecenie Marii Kalaty z domu Strama. Jest wykonana z granitu przez brata właścicielki, pana Jana Stramę. Drewniany, góralski daszek, pokryty blachą jest wykonany przez stolarza z Sądla Józefa Pańszczyka. Wcześniejsza kapliczka była drewniana na metalowej rurce.
48. Zaraz za mostem, na początku osiedla Nowe, po prawej stronie ulicy, na palu ozdobionym wieńcem z kwiatów stoi drewniana kapliczka. Za szkłem znajduje się figurka Serca Pana Jezusa. Została ona postawiona przed I wojną światową, w miejscu gdzie pochowano osoby zmarłe na cholerę. W dawnych czasach, na zalesionym w tym miejscu terenie tzw. "Pod Rondem" znajdował się cmentarz dla zmarłych na cholerę, czerwonkę i hiszpankę. Tam odwożono nawet chorych na te choroby. Na teren cmentarza nie wolno było wchodzić nikomu ze wsi, gdyż wierzono, że nawet przebywanie w tej okolicy było zaraźliwe. Rodziny zmarłych też nie mogły odwiedzać grobów swoich bliskich.
49. W ogrodzie p. Heleny i Józefa Stramów na jednolitym, kamiennym postumencie pochodzącym z rzeki Dunajec, stoi Figura św. Józefa, patrona właściciela. Figura została zakupiona w Caritasie. Pokryta jest miedzianym daszkiem, zamówionym u blacharza Stanisława Kolby. Całość złożył i poskręcał pan Józef Strama w 1991 r. Właściciel pierwotnie chciał postawić figurę św. Stanisława, na pamiątkę zamordowanego 7.IV.1944 r. Stanisława Gutta. Nie znalazł takiej figurki, więc postawił swojego patrona.
50. Za ostatnimi domami na osiedlu Nowe, znajduje się kapliczka skrzynkowa stojąca na drewnianym palu. Wystawiło ją około 1959 r. małżeństwo Helena z domu Gałdyn i Wojciech Makuchowie. Panią Helenę przez wiele lat bolały nogi, w końcu tak jej spuchły, że przestała chodzić. Gdy odzyskała zdrowie postanowiła w intencji dziękczynnej ustawić przy swoim polu kapliczkę. Ponieważ była drewniana, to po 20 latach ze starości się przewróciła, a figurka Matki Bożej Niepokalanej potłukła się. Na polecenie państwa Gałdynów, którzy wyjechali do USA odnowił kapliczkę w 1989 r. pan Karol Szczepaniec. Pani Zofia Polak zakupiła nową figurkę Matki Boskiej Niepokalanej. Gdy udała się do kościoła św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach, aby ją poświęcić, dowiedziała się od ks. Wojciecha Wcisło, że potrzebni są rodzice chrzestni ale w zakrystii była tylko ona, proboszcz i ksiądz Władysław. Tak więc, p. Zofia i ks. Władysław Puczka zostali " kumotrami Matki Boskiej". Figurka nie dotrwała do dnia dzisiejszego. Zniszczyli ją chuligani wracający z wiejskiej zabawy. Kapliczka stoi, ale Matka Boska z Dzieciątkiem jest plastikowa.
51. Na granicy Szaflar i Białego Dunajca, przy starej drodze, w otoczeniu starych drzew, na betonowym postumencie stoi krzyż. Na nim widnieje napis, że „fundatorami jego są Kamiński Jan, Michał. Grunt, na którym jest on wystawiony należy do fundatorów i za nic nie wolno tego gruntu sprzedać ani zastawić." Krzyż ten postawiono w 1893 r.
Pewną ciekawostką jest krzyż znajdujący się w ogrodzie, przy ulicy Wąskiej.
Żelazny krzyż jest umieszczony na niskim betonowym postumencie. Został ufundowany ok. 1981 r. przez p. Władysława Cachro, na pamiątkę tego, że był on pobity przez sąsiadów. Spór rozpoczął się o drogę. Krzyż ten nie został poświęcony, gdyż ówczesny proboszcz uznał, że sprawę wygrali członkowie bijatyki, a sąd nie uznał ich winy. Widnieje na nim napis "Ufundowałem ten krzyż na pamiątkę, że byłem kamieniowany, bity, sądzony. Boże przebacz ludowi twojemu i nie bądź na mnie zagniewany na wieki".
W napisaniu tej pracy pomogli moi uczniowie, którzy zbierali informacje o kapliczkach:
kl.IV a- Budz Mateusz, Łaś Łukasz, Sobańska Emilia, Zięba Krzysztof,
kl.IV b- Chrobak Aneta, Fornal Natalia, Janik Justyna, Mucha Danuta, Rzepka Iwona, Szczęch Joanna, Waluś Karolina,
kl.V a- Janowiak Adam,
kl.V b- Chrobak Marek,Gałdyn Maria, Magiera Joanna, Majewska Halina, Marek Justyna, Marek Maria, Możdżeń Katarzyna, Rosół Elżbieta, Szaflarska Danuta, Sołtys Piotr, Szlembarski Maciej,
kl.VI a- Głodek Natalia, Kalata Małgorzata, Kamiński Bartłomiej, Kasperek Anna, Małecki Dawid, Pierzchała Zofia,
kl.I a gimn.- Gał Małgorzata, Gwóźdź Daniel, Magiera Małgorzata, Mrugała Anna, Sromek Daniel,
kl.I b gimn.- Handzel Marzena, Zielonka Paweł,
kl. II a gimn.- Budz Sławomir, Czubiński Łukasz, Dziadkowiec Magdalena, Kalata Damian, Łaś Magdalena, Magiera Magdalena, Mrożek Piotr, Walkosz Daniel,
kl.II b gimn.- Małecki Michał, Strama Maciej,
kl.III b gimn.- Waliczek Franciszek.
Nie zostały w tej pracy umieszczone wszystkie kapliczki znajdujące się na domach. ponieważ przekraczałyby możliwości tej pracy. Jest ich tak wiele, więc przedstawiłam tylko kilka.
Opracowała: mgr Halina Hanula.
Ząb
Opracowanie: mgr Teresa Nocoń
Historia wsi
Wieś założył starosta Stanisław Witowski, pozwalając w 1620 roku „Panu Wiktorynowi Zdanowskiemu i Annie Dziechtarzskiej, małżonkom, na grunciech pustych starostwa tego nowotarskiego wsi dwie, albo tak wiele, ile ich być może z surowego korzenia osadzić”. Zgodnie z przywilejem te dwie wsie nazwane zostały Zubów i Jastrzębiec (około roku 1930 ta ostatnia nazwa uległa zmianie na Suche), a ich mieszkańcy otrzymali 20 lat wolnizny. Przywilej Witowskiego zatwierdził król Zygmunt III w roku 1623. Następca Witowskiego, Mikołaj Komorowski, usunął bezprawnie Zdanowskiego i na jego łanach sołtysich założył folwark. Mimo korzystnych dla siebie wyroków sądowych Zdanowski czekać musiał na przywrócenie swojej własności aż do śmierci Komorowskiego. Jednak wkrótce, bo w roku 1641 sprzedał sołtystwo staroście Adamowi Kazanowskiemu za pokaźną sumę 690 grzywien srebra. Folwark istniał do około 1793 roku, kiedy to za rządów Radziwiłłów, z powodu małej rentowności został rozparcelowany pomiędzy miejscowych chłopów, w zamian za oczynszowanie. W roku 1842 Zubsuche, bo taką do niedawna jeszcze łączną nazwą określano wsie Ząb i Suche, znalazło się w rękach Emanuela Homolacsa, dzieląc odtąd aż do uwłaszczenia w 1848 roku losy innych miejscowości należących do „państwa zakopiańskiego”.
Lustracja Zubsuchego z roku 1765 podawała, że „w tej wsi jest ról 31, zagrodników 12, młynów 4”. Pod koniec XIX stulecia liczba mieszkańców Zubsuchego sięgała 2,5 tysiąca, a w połowie lat 80. XX wieku Ząb zamieszkiwało około 1400 osób.
W połowie XIX wieku (1867 rok) w sprzyjających warunkach autonomii galicyjskiej zostaje utworzona w Zębie gmina, podlegająca Urzędowi Powiatowemu w Nowym Targu. Na jej czele stanął wójt Jan Błachuta, zaś pisarzem gminnym został Andrzej Słodyczka. Na podstawie protokołów z posiedzeń Rady Gminy można stwierdzić, że gmina działała prężnie. Podejmowano wiele uchwał dotyczących ważnych spraw wsi np. w 1872 roku dotyczyła budowy drogi z Poronina przez Suche, w 1883 roku dotyczyła kupna drzewa na budowę szkoły.
Historia szkoły w Zębie
Szkoła w Zębie powstała w 1886 roku. Jeszcze na początku XIX wieku nasza wieś i dzieci nie miały szkoły. Dopiero w połowie tegoż wieku dowiedziały się, co to jest nauka, a wszystko dzięki uczonemu Jędrzejowi Bobakowi. Chodził on po wsi i uczył dzieci, które spotykały się w jednym domu. W 1866 roku, kiedy Galicja otrzymała autonomię w Zębie była już własna gmina, której radni uchwalili by założyć szkołę. Uchwała rady gminy została podjęta w 31 X 1882 roku. Budowa rozpoczęła się właśnie od tego roku, zaczęto zwozić materiał na jej budowę, rozpoczęły się prace. Budynek szkolny powstał na miejscu dzisiejszej sali nr 4. Pierwsze zajęcia rozpoczęły się po Wszystkich Świętych 1886 r. I nauczycielem, i kierownikiem szkoły był Maciej Janowski. Pierwszą pieczęć szkolną z napisem w otoku Zarząd Szkoły Ludowej w Zubsuchem na Zębie zachowaną z 1894 r. można zobaczyć na nieodebranym do tej pory świadectwie szkolnym.
W 1945 r. za kierownictwa Andrzeja Plucińskiego szkoła została przebudowana. Jest to dzisiejsza cała drewniana część szkoły. Kolejna przebudowa miała miejsce z okazji 100 – lecia Szkoły Podstawowej w Zębie. Rozpoczęła się w 1986 r., a skończyła się w 1988 r. (część murowana). Wtedy też w 1988 roku nadano szkole sztandar. 1 IX 1999r. w szkole w Zębie powstało Gimnazjum, które 3 listopada 2001 roku otrzymało imię Jana Pawła II. Od września 1983 r. do listopada 2002 r. dyrektorem był Bronisław Stoch (obecnie Wójt Gminy Poronin), później Zbigniew Bodurka (do 31 sierpnia 2003 roku), a od 1 września 2003 roku do chwili obecnej funkcję tę sprawuje Bożena Bobak.
Parafia św. Anny w Zębie
Do parafii należą wsie: Ząb, Bustryk i Sierockie.
Rok powstania parafii: 1932
Wieś początkowo należała do rozległej parafii nowotarskiej, a od roku 1833 do parafii w Poroninie. Po spaleniu się kościoła w Poroninie mieszkańcy Zębu przystąpili do budowy własnej świątyni, ukończonej w ciągu kilku lat.
Kościół wybudowany został w latach 1915 – 1921
Inicjatorami budowy kościoła byli: Michał Małkuch z Bustryku, Maciej Naglak Pisorz i Stanisław Łuszczek Okarmus z Zębu. Ten ostatni przygotował plany kościoła i kierował pracami ciesielskimi.
15 IX 1921 roku poświęcenie kościoła
Od 1921 do 1932 roku do kościoła odprawiać nabożeństwa przyjeżdżali księża z Poronina. Kardynał Sapieha nie wyraził zgody na utworzenie samodzielnej parafii, ponieważ nie było zabezpieczenia bytu księdza, w owych czasach tym zabezpieczeniem były grunty rolne.
Proboszczowie parafii św. Anny:
Ks. Wiktor Błotko 1932 – 1941
Ks. Ludwik Mizera 1942 – 31 XII 1982 (zm. 11 II 1986r., pochowany na cmentarzu w Zębie)
Ks. Stanisław Pardyl od 1 I 1983 do chwili obecnej
Wikarzy:
Ks. Kłusak 1972 – 1977
Ks. Stanisław Pardyl 1977 – 31 XII 1982
Ks. Szczepan Gacek 20 VIII 1988 – 4 II 1989
Ks. Wiesław Gibas 1989 – 1992
Ks. Grzegorz Wicher 1992 – 1994
Ks. Jan Gibała 1994 – 1997
Ks. Adam Słaby 1997 – 1999
Ks. Robert Matoga od 1999 do chwili obecnej
Księża pochodzący z parafii św. Anny w Zębie:
Ks. Józef Lasak – pallotyn, obecnie w Wadowicach
Ks. Jan Antoł – wikary w Kościele Mariackim w Krakowie,
Ks. Wojciech Lassak
Ks. Stanisław Lassak – salezjanin, proboszcz w Polanie
Ks. Andrzej Papież – salezjanin, misjonarz w Peru
Siostra zakonna: Zofia Antoł.
Ważniejsze wydarzenia w parafii:
1970 – oddanie do użytku wodociągu
1972 – otwarcie Ośrodka Zdrowia w Zębie
1974 – droga asfaltowa Poronin – Suche - Ząb
1988 – obchody 100-lecia istnienia szkoły w Zębie
14 V 1989 – pierwsze w parafii prymicje ks. Józefa Lasaka (6 V 1989 święcenia kapłańskie z rąk ks. kard. Józefa Glempa)
28 V 1989 – prymicje ks. Jana Antoła (21 V 1989 święcenia kapłańskie z rąk ks. kard. Franciszka Macharskiego)
27 V 1990 – prymicja ks. Wojciecha Lassaka (20 V 1990 święcenia kapłańskie)
1991 – obchody 90-lecia OSP w Zębie
21 VI 1992 – prymicje ks. Stanisława Lassaka (17 VI 1992 święcenia kapłańskie)
1994 – 30-lecie zespołu regionalnego ”Zbójnicek”
1996 – obchody 110-lecia Szkoły Podstawowej w Zębie
7 VI 1997 – przejazd Ojca św. Jana Pawła II przez Ząb (z Zakopanego do Ludźmierza)
1997 – rozpoczęcie budowy kaplicy na cmentarzu, którą ukończono i poświęcono 21 IX 2000 (poświęcenie przez ks. biskupa. Kazimierza Nycza)
1 VII 1999 – parafia uroczyście obchodziła Nawiedzenie Parafii w Obrazie Matki Bożej Jasnogórskiej. Mszy św. przy powitaniu Obrazu Jasnogórskiego przewodniczył ks. infułat Kazimierz Suder
2000 – rok był przeżywany, jak w całym kraju uroczyście jako Rok Święty
3 XI 2001 – nadanie Gimnazjum w Zębie imienia Jana Pawła II, udział w uroczystościach m. in. ks. kard. Franciszka Macharskiego, Małopolskiego Kuratora Oświaty Jerzego Lackowskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich Andrzeja Zolla, władz gminnych (Wójta Gminy Poronin Andrzeja Guta, przewodniczącego Rady Gminy Poronin) i powiatowych (Starosty Tatrzańskiego Andrzeja Gąsienicy Makowskiego i jego zastępcy Andrzeja Skupnia)
5 XI – 11 XI 2001 – pielgrzymka dziękczynna uczniów, rodziców i nauczycieli do Rzymu
7 XI 2001 – prywatna audiencja u Ojca Świętego w Watykanie
4 XI 2003 – odsłonięcie i poświęcenie tablicy pamiątkowej 25-lecia Pontyfikatu Jana Pawła II w Zespole Szkół Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Zębie, udział w uroczystościach m.in. ks. biskupa Kazimierza Nycza, Małopolskiego Kuratora Oświaty Elżbiety Lęcznarowicz, Wójta Gminy Poronin Bronisława Stocha, przwodniczącego Rady Gminy Poronin Jana Jarząbka, Starosty Tatrzańskiego Andrzeja Gąsienicy Makowskiego.
10 X 2004 – Intronizacja Najświętszego Serca Pana Jezusa w Parafii św. Anny w Zębie
Kapliczki w Zębie i Bustryku
Krzyż
Właściciel: Janusz Lassak
Miejsce: Furmanowa 249
Opis: Podstawa murowana, krzyż metalowy przedstawiający Pana Jezusa, wysokość 3 m,
Rok budowy: ok. 150 lat temu
Fundator: społeczeństwo
Na pamiątkę: panującej choroby cholery w XIX w.
Udzielił informacji: Janusz Lassak, lat 49
Przygotowanie: Daniel Janik, Rafał Remiasz, Adrian Link
Kaplica na Furmanowej
Na malowniczym wzgórzu na Furmanowej, z pięknym widokiem na Giewont wznosi się pięknie przystrojona kaplica pw. Św. Alberta, która liczy już 15 lat.
Historia kaplicy: W dawnych czasach na tej działce stał skromny drewniany krzyż, przy którym ludzie modlili się. W tamtych latach Furmanowa należała do parafii w Zębie, a później do parafii na Chramcówkach w Zakopanem. Mieszkańcy Furmanowej pragnęli mieć własną kaplicę. Śp. Anna i Czesław oraz ich syn Jan Kurkowscy oddali tę działkę pod budowę kaplicy. Ich wola, a raczej Pani Anny była taka, aby stanęła tam kaplica, która będzie służyła Furmanowej przez długie lata. Budowę nadzorował śp. Jan Lassak (Pietura), który wraz z mieszkańcami zbierał fundusze i materiały budowlane. Kaplicę budowano od 1990 do 1993 roku. W 1994 roku została poświęcona, obecnie znajduje się pod opieką księży z Chramcówek.
Informacji udzieliła Bronisława Zubek
Przygotowanie: Anita Antoł
Krzyż
Właściciel: Helena Gąsienica Kotelnicka
Miejsce: Ząb 134
Opis: krzyż żelazny, a na nim drewniana mała kapliczka z Matką Boską, wysokość ok. 1,5m
Rok budowy: 1982 r.
Fundator: Ludmiła Lassak
Budował: Krzysztof Madej
Na pamiątkę: wypadku samochodowego, w którym zginęły 2 młode osoby (chłopak i dziewczyna), w każdą rocznicę śmierci i z okazji Wszystkich Świętych pali się znicz
Udzielił informacji: Helena Gąsienica Kotelnicka
Przygotowanie: Paweł Stoch
Brama
Miejsce: pogranicze wsi Ząb i Furmanowej
Opis: brama drewniana z zadaszeniem
Rok budowy: 1997
Budował: Andrzej Lassak
Na pamiątkę: przejazdu Ojca Świętego przez Ząb 7 czerwca 1997 r.
Napis: Ząb – najwyżej położona parafia w Polsce, Gmina Poronin, Szlak Papieski
W dniu 7 czerwca 1997 roku tą drogą przejeżdżał Papież Ojciec Święty Jan Paweł II. Tu witany słowami: „Witaj Gazdo Świata w miejscu, skąd najbliżej do nieba” zatrzymał się i pobłogosławił tłumy wiernych.
Kapliczka
Właściciel: Helena Pawlikowska
Miejsce: Ząb
Opis: zbudowana z kamienia, wysokość ok. 2,5m, w środku figurka Matki Boskiej Anielskiej, dawniej przy kapliczce odprawiano majówki
Rok budowy: 1954 r.
Fundator: Helena Pawlikowska
Budował: murarz z Zakopanego
Na pamiątkę: podziękowanie Matce Boskiej za udzielone łaski
Udzielił informacji: Anna Antoł, 76 lat
Przygotowanie: Ewa Maryniarczyk
Krzyż
Właściciel: obecnie Helena Graca
Miejsce: Ząb
Opis: zbudowany z granitu, na cokole granitowym, wysokość ok. 2,8m, z napisem „Któryś za nas cierpiał rany, Jezu Chryste zmiłuj się nad nami”
Rok budowy: ok. 1935 r.
Fundator: Władysław i Helena Graca
Budował: murarz z Zakopanego
Na pamiątkę: uzdrowienie chorej siostry fundatora
Udzielił informacji: Anna Antoł, 76 lat
Przygotowanie: Ewa Maryniarczyk
Kapliczka
Właściciel: Stanisław Bobak (Sobek)
Miejsce: Ząb - Naglaki
Opis: murowana z kamieni, w środku gipsowa figurka Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, dawniej przy kapliczce odprawiano w maju majówki, w październiku różaniec
Rok budowy: ok. 1955 r.
Fundator: Stanisław Bobak
Budował: Józef Skupień (Fiśter)
Na pamiątkę: podziękowanie Matce Bożej za udzielone łaski
Udzielił informacji: Anna Antoł, 76 lat
Przygotowanie: Ewa Maryniarczyk
Krzyż Niepodległości
Miejsce: Ząb
Opis: zbudowany z drewna krzyż z Jezusem Chrystusem. Napis „Ku pamięci poległych za Ojczyznę 1939-1945”
Rok budowy: 1966 r.
Fundator: prawdopodobnie A. Naglak
Na pamiątkę: tysiąclecia Chrztu Polski 966-1966
Udzielił informacji: Anna Antoł, 76 lat
Przygotowanie: Ewa Maryniarczyk
Kapliczka
Właściciel:
Miejsce: Bustryk Zagrody
Opis: zbudowana z kamieni, drewna i metalu, wysokość ok. 2,5m, w środku figurka Matki Boskiej Częstochowskiej
Rok budowy: ok. 1860 r., przerobiona i odnowiona w 1997 r.
Fundator:
Budował:
Na pamiątkę:
Udzielił informacji: Stanisław Łukaszczyk, 71 lat
Przygotowanie: Stanisław Tylka, Maciej Ślimak
Kapliczka
Właściciel: Józef Antoł
Miejsce: Bustryk Zagrody 87
Opis: podmurówka ze skały, płyta betonowa, drewno, pokryta blachą, wysokość 2,5m, w środku figurka Matki Boskiej Różańcowej, z prawej strony Ojciec Św. Jan Paweł II, aniołki, na sosrębie rok budowy i rozeta
Rok budowy: 1997 r.
Fundator: Józef Antoł
Budował: Józef Antoł
Na pamiątkę: w intencji Ojca Św., na pamiątkę pobytu na Podhalu
Udzielił informacji: Józef Antoł, 45 lat
Przygotowanie: Angelika Prokop
Dzwonnica
Właściciel: Maciej Wirmański, Władysław Wirmański, Józef Wirmański
Miejsce: Czerwienne
Opis: zbudowana z drewna, wysokość ok. 13m, na ścianie obraz Matki Boskiej Fatimskiej, w środku poświęcony dzwon, na którym mieszkańcy wsi dzwonili w czasie burzy, w celu odpędzenia jej. Dzwoniono też na Anioł Pański oraz wieczorem i rano.
Rok budowy: okres I wojny światowej
Fundator: Maciej Wirmański
Budował: Maciej Wirmański
Inne wiadomości: W czasie II wojny światowej Niemcy zabierali wszystkie dzwony. Andrzej Pluciński ostrzegł Władysława Wirmańskiego i ten zdążył schować dzwon do sąsiedniego domu. W to miejsce powiesił mały dzwonek, który nic nie znaczył dla Niemców. Po wojnie ponownie zawieszono dzwon.
Udzielił informacji: Maria Wirmańska – Brzuchacz, 76 lat
Przygotowanie: Beata Brzuchacz
Kapliczka
Właściciel: Beata Murzydło
Miejsce: Bustryk Okarmusy
Opis: murowana, dach z blachy, wysokość 4 m, w środku figurka Matki Bożej
Rok budowy: nieznany
Fundator: nieznany,
Budował: remontował Józef Murzydło
Na pamiątkę: budowano kościół w Zębie, ołtarz przeniesiono do kapliczki
Udzielił informacji: Anna Zalińska, 76 lat
Przygotowanie: Andrzej Obyrtacz, Krzysztof Krupa
Kapliczka
Miejsce: Bustryk Okarmusy
Opis: kapliczka murowana, otynkowana, przykryta gontem, w środku figura Jezusa Chrystusa
Krzyż
Właściciel: Maria i Józef Majerczyk
Miejsce: Bustryk 5
Opis: drewniany, rzeźbiony, figurka Pana Jezusa przybitego do krzyża
Rok budowy: okres międzywojenny – przed drugą wojną światową
Fundator: nieznany
Budował: nieznany, odnawiany przez Józefa Majerczyka (zm. 1985r.)
Na pamiątkę: niewiadomo
Udzielił informacji: Bronisław Jarząbek, 56 lat
Przygotowanie: Anna Jarząbek
Krzyż
Właściciel: Anna Zalińska
Miejsce: Bustryk
Opis: metalowy, wysokość 2,5m, figura Jezusa przybitego do krzyża
Rok budowy: 1959
Fundator: Anna Zalińska
Budował: Józef Murzydło
Na pamiątkę: śmierci śp. Andrzeja Łuszczka
Udzielił informacji: Anna Zalińska, 76 lat
Przygotowanie: Andrzej Obyrtacz, Krzysztof Krupa
Krzyż
Miejsce: Bustryk
Opis: Postument betonowy, krzyż metalowy z figura Jezusa ukrzyżowanego
Kapliczka
Właściciel: Maria Jarząbek
Miejsce: Bustryk
Opis: murowana, dach pokryty gontami, ściany otynkowane, wysokość ok. 3-4m, w środku figurka drewniana Matki Bożej
Rok budowy: koniec XIX w.
Fundator: Józef Jarząbek, dziadek obecnej właścicielki
Budował: Józef Jarząbek
Na pamiątkę: dziękczynienie za opiekę Matki Bożej nad gospodarstwem
Udzielił informacji: Jarząbek Józefa, 69 lat, Maria Jarząbek, 56 lat
Przygotowanie: Marcin Paluszek, Jan Jarząbek
Zaskale
Opracowała: Kinga Jagła – Tokarska.
Konsultacja – ks. Kszysztof Kopeć
Zaskale to miejscowość położona w odległości 6 kilometrów od Nowego Targ pomiędzy Szaflarami, a Ludźmierzem. Administracyjnie należy do gminy Szaflary w powiecie nowotarskim. Nazwa pochodzi od położenia za wapiennymi skałami, dawniej dobra należały do hrabiowskiej rodziny Uznańskich herbu Olwita. Przez wieś przepływa potok Rogoźniczek zwany też Małym Rogoźniczkiem oraz przebiega czerwony szlak turystyczny im. Kazimierza Przerwy – Tetmajera na szczyt Żeleźnicy 912 m. n. p. m. w paśmie Babiej Góry. W miejscowości można zwiedzić kościół pod wezwaniem świętego Wojciecha. Instytucjami kulturotwórczymi są:
Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum
Ośrodek Pomocy Społecznej „Smrek”
Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej.
Wydarzenia w życiu mieszkańców
Co roku w ostatnią sobotę karnawału w remizie odbywa się Gminny Konkurs Potraw Regionalnych „Zaskalańskie Jodełko”, który gromadzi smakoszy góralskiej strawy z całej okolicy. Od samego rana gaździny z gminnych wsi warzą starodawne podhalańskie dania, których można skosztować tylko podczas konkursu. Stoły uginają się od moskalików, klusek, oscypków, mięsiwa, różnego rodzaju ciast i innych domowych specjałów. Można spróbować wszelkiego rodzaju nalewek i herbat. Licznie zgromadzeni i najedzeni do syta goście „cieszą oczy” pięknie haftowanymi obrusami, starymi glinianymi naczyniami oraz regionalnymi sprzętami codziennego użytku, które dawno odeszły w zapomnienie. Wszystkim przygrywa góralska kapela, a pieśni i tańce prezentuje zespół regionalny „Mali Zaskalanie”.
Zespół góralski
Do zespołu góralskiego „Mali Zaskalanie” należą dzieci ze szkoły podstawowej i gimnazjum. Zespół prowadzą: Maria Gacek, Aniela Król i Wacław Cetera. „Mali Zaskalanie zdobyli wiele nagród, często występują charytatywnie w Nowym Targu podczas festynów na rzecz dzieci niepełnosprawnych i niedowidzących. Prezentują mieszczanom dawne zapomniane góralskie śpiewki, obrzędy i zwyczaje.
Ochotnicza straż pożarna
Ochotnicza Straż Pożarna w Zaskalu powstała w 1952 roku. Jej założycielami byli:
Józef Gacek – komendant
Józef Cebulski – prezes
Jan Łęczycki
Andrzej Kwak
Józef Gacek – Kuraś.
Wymienione wyżej osoby rozpoczęły budowę remizy strażackiej. Obecnie strażacy pomagają mieszkańcom w usuwaniu szkód wyrządzonych przez pożar lub powódź. Swoje obowiązki wykonują bezinteresownie. W ostatnich latach powstały drużyny młodzieżowe żeńskie i męskie. Drużyna żeńska w latach 80 – tych zdobyła 6 miejsce w zawodach ogólnokrajowych. O dużej sprawności fizycznej strażaków świadczą liczne dyplomy i puchary pomieszczone w gablotach remizy.
Szkoła
Ludowa Szkoła w Zaskalu, której nauczycielem był Józef Szaflarski autor najstarszej szkolnej kroniki powstała w 1894\1895 roku. Wcześniej dzieci uczęszczały do szkoły w Szaflarach. Budynek szkolny składał się z 1 sali lekcyjnej, kuchni i izby przeznaczonej dla nauczyciela. Wybudowany był w miejscu obecnego przystanku autobusowego. Mieszkańcy wsi byli zobowiązani do pokrywania wszelkich wydatków związanych z utrzymaniem drewnianego budynku. Na kartach kroniki zapisano „z dniem 1 września 1894 roku rozpoczęto naukę w tutejszej szkole solennym nabożeństwem odprawionym w kościele w Szaflarach przez księdza katechetę. Naukę rozpoczęło 48 uczniów, chłopców 22, dziewczyn 26”. Nauczycielem okresu międzywojennego był pan Bełtowski z Nowego Targu bardzo oddany swojej pracy z uczniami, wykładał wszystkie przedmioty. Po drugiej wojnie światowej dzieci kończyły tylko 6 klas w Zaskalu ponieważ były tylko dwie sale lekcyjne. Siódmą klasę kończyły w szkole w Szaflarach lub Ludźmierzu. W 1955 roku podjęto decyzję o rozbudowie starej szkoły. Do 1958 roku uporano się z ciasnotą i placówka mieściła 4 sale lekcyjne. Dzieci mogły kończyć siódmą klasę w swojej miejscowości. Dużo serca w pracę z młodzieżą w tych trudnych politycznie i ekonomicznie latach „włożyły” dwie nauczycielki: kierownik szkoły pani Michalina Mojżyszek oraz pani Zofia Kudła. W 1967 roku zaczęto budowę nowej szkoły w której obecnie uczy się młodzież. 1 wrzśnia 1969 roku uroczyście rozpoczęto rok szkolny w nowej i nowoczesnej na owe czasy placówce.
Znani mieszkańcy
Bogdan Weron 1951 – 2001 ludowy poeta i powieściopisarz, laureat wielu konkursów poetyckich o tematyce religijnej i góralskiej. Poeta publikował na łamach tygodnika „Dunajec”, „Podhalanki” i „Orła Tatrzańskiego”. Na XXXIX Zjeździe Podhalan otrzymał dyplom „Zasłużony dla kultury podhalańskiej”. Wydał tomik wierszy „Ziemia z sosrębem Tatr” opowiadanie „Zwirciadło czasu” oraz „W holnego dziedzinie” ( opowiadanie wydane po śmierci poety).Młodzież z Podhala recytuje wiersze Bogdana Werona podczas konkursów regionalnych w Ludźmierzu, Szaflarach i Białym Dunajcu. Dwa lata temu jego imieniem został nazwany Gminny Konkurs Recytatorsko – Gawędziarski, który odbywa się w Skrzypnem.
Rys historyczny parafii w Zaskalu
1980 – starania o zezwolenie na budowę Kaplicy.
1982 – gromadzenie dokumentacji.
1983 – 05 – powołano Komitet Budowy Kaplicy.
1984 – 06 – 16 – uzyskano decyzję na budowę.
1984 – 11 – 09 – wytyczono lokalizację Kaplicy.
1985 – 01 – 25 – pozwolenie na budowę.
1985 – 07 – 21 – poświęcenie placu budowy przez Ks. Proboszcza Wojciecha Wcisłę.
1986 – 07 – 13 – uroczyste poświęcenie budowy Kaplicy przez J. E. Ks. Bpa Albina Małysiaka.
1987 – 06 – 10 – poświęcenie „kamienia węgielnego” przez Ojca św. Jana Pawła II w Tarnowie.
1987 – 10 – 04 – wmurowanie „kamienia węgielnego”, którego dokonał J. E. Ks. Bp Albin Małysiak.
1988 – 10 – początek odprawiania Mszy św. w Zaskalu, w salce.
1993 – 05 – 09 – poświęcenie Kaplicy przez J. E. Ks. Bpa Kazimierza Nycza.
1997 – 08 – 26 – ustanowienie Ośrodka Duszpasterskiego w Zaskalu.
1999 – 04 – 23 – erygowanie Parafii św. Wojciecha BM w Zaskalu.
Z inicjatywą budowy Kaplicy w Zaskalu wystąpił ks. Wojciech Wcisło proboszcz parafii pod wezwaniem św. Andrzeja w Szaflarach.
Na decyzję o podjęciu budowy wpłynęła duża odległość do kościoła parafialnego (około 5 kilometrów), mieszkańcy uczęszczali też na nabożeństwa do Ludźmierza. W latach 80 rozpoczęto prace budowlane natomiast kamień węgielny poświęcił Ojciec Święty Jan Paweł II w Tarnowie w 1987 roku.
Kaplicę w stanie surowym poświęcił ks. biskup Albin Małysiak. W pracę przy budowie kaplicy czynnie włączyła się wspólnota mieszkańców Zaskala, ofiary pieniężne na ten cel przysyłali rodacy z USA, którym na sercu leżało wybudowanie świątyni.
26 sierpnia 1997 roku został utworzony Samodzielny Ośrodek Duszpasterski w Zaskalu pod duchowym przewodnictwem ks. Krzysztofa Kopcia.
W 1997 roku została erygowana przez ks. kardynała Franciszka Macharskiego parafia pod wezwaniem św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w Zaskalu.
Figura świętego wykonana z brązu umieszczona jest w głównym ołtarzu, została poświęcona przez Ojca Świętego Jana Pawła II w Ludźmierzu 7 czerwca 1997 roku.
Co roku 23 kwietnia odbywa się uroczysty odpust parafialny ku czci świętego. Cały czas trwają prace nad wykończeniem wnętrza świątyni.
W 2003 roku zostały poświęcone przez Metropolitę Krakowskiego ks. kardynała Franciszka Macharskiego trzy dzwony, które zawieszono w wieży kościoła:
Jan Paweł II – 800 kg.
św. Faustyna – 420 kg.
św. Maksymilian – 280 kg.
Kościół został zbudowany według projektu inż. Stanisława Tylki. Wystrój wnętrza zaprojektował mgr inż. Tadeusz Jędrysko, który był autorem pięknego ołtarza papieskiego zbudowanego na płycie nowotarskiego lotniska podczas pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski w 1979 roku.
Parafia św. Wojciecha w Zaskalu posiada księgi metrykalne przekazane przez proboszcza parafii w Szaflarach w 1997 roku.
Są to księgi: ochrzczonych, zaślubionych i zmarłych:
KSIĘGI LIBER
NATORUM ET BAPTISTORUM – 1821
COPULATORUM – 1788
MORTUORUM – 1786
-
- Posty: 2
- Rejestracja: 19 paź 2014, 19:13
Re: Konkurs „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości
ale opracowanie, gratulacje
-
- Posty: 3
- Rejestracja: 17 sie 2015, 12:33
Re: Konkurs „Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości
Co z nowymi edycjami konkursów? Temat totalnie upadł?
___________________
Najlepsze na rynku Elewacje Poznań !
Porzebujesz Tynki Poznań ? Znalazłeś!
___________________
Najlepsze na rynku Elewacje Poznań !
Porzebujesz Tynki Poznań ? Znalazłeś!