Polityka zagraniczna Zygmunta III Wazy

[Warka]

Po niedługim panowaniu Stefana Batorego w 1587 r. na tron polski w atmosferze konfliktu między stronnictwami kanclerza Zamojskiego o rodziny Zborowskich wybrany został królewicz szwedzki Zygmunt III, od strony swej matki spokrewniony z Jagiellonami. Jego wybór oznaczał większe zaangażowanie się Polski w sprawy Bałtyckie, a zwłaszcza zabezpieczenie się sojuszem ze Szwecją przeciwko sojuszowi duńsko – moskiewskiemu. Jednak planowana unia polsko-szwedzka bardzo szybko stała się mrzonką. W zobowiązaniach koronacyjnych (tzw. pactach conventach) Zygmunt przyrzekł włączyć do Rzeczpospolitej Estonię, formalnie stało się to w chwili śmierci króla szwedzkiego, Jana III w 1592 r. Zygmunt został królem Szwecji, jednak jako żarliwy katolik został odrzucony przez protestanckie społeczeństwo Szwecji, zdetronizowany wplątał Rzeczpospolita w długotrwały konflikt z północnym sąsiadem. Pierwszy okres wojny, mimo że pomyślny dla Polski (zwycięstwa pod Kockenhausen(1601), Białym Kamieniem(1604) i Kircholmem (1605 wojska polskie zwyciężyły pod dowództwem Jaka Karola Chodkiewicza) zakończył się klęska i utrata znacznej części Inflant. Wojna rozgorzała na nowo w 1621 r. Rzeczpospolita osłabiona niedawną klęska w wojnie z Turkami nie mogła odpowiednio zabezpieczyć północnych granic. W wyniku ataku z zaskoczenia 1621 r. Szwedzi zajęli Rygę i tym samym całe Inflanty. Rozejm zawarty w Mittawie tylko nieznacznie opóźnij zbliżająca się katastrofę. Rok 1625 przyniósł wznowienie działań wojennych Król szwedzki Gustaw Adolf opracował plan, który miał na celu ostateczne uzależnienie gospodarcze Rzeczpospolitej od Szwedów, chodziło o zajęcie polskich portów przy ujściach większych rzek i tym samym zablokowanie eksportu polskiego zboża. Mimo zwycięstw pod Trzcianą oraz pod Oliwą (1627) ten etap wojny zakończył się bardzo bolesnym dla Polski rozejmem w Starym Targu, Polska musiała zrzec się praw do wszystkich portów na wybrzeżu Bałtyku (bez Gdańska Pucka i Królewca) do tego całe Inflanty po Dźwinę miały pozostać w rękach szwedzkich. Szwecja dzięki poparciu państw walczących w wojnie trzydziestoletniej nie musiała się obawiać Rzeczypospolitej. Bilans polityki zagranicznej wobec Szwecji Zygmunta III wypada zatem bardzo niekorzystnie.

Drugim frontem walk była południowa granica Rzeczypospolitej z Turcją. Między Polska a Turcja od 1533 r. panowała pokój. Cieniem na obustronnych stosunkach kładły się jednak wyprawy jakich podejmowali się Kozacy na ziemie tureckie i Tatarzy na ziemie polskie. Obie strony obwiniały się wzajemnie o akty agresji. Jednak poważnym złamaniem traktatów pokojowych była pomoc jakiej udzieliła Rzeczypospolita Habsburgom związana z nimi fatalnym sojuszem, który niczego nie przyniósł Polsce. W czasie wojny trzydziestoletniej protestancki książę Siedmiogrodu oblegał Wiedeń, Zygmunt wyraził zgodę na przeprowadzenie zaciągu do armii, efektem czego był najazd polskich najemników w służbie austriackiej – Lisowczyków na Siedmiogród. Turcja uznała to za casus belli i zerwała wcześniejsze traktaty. Zygmuntowi nie pozostało nic, jak tylko urządzić wyprawę prewencyjną. Wojska Polskie na czele z Stefanem Żółkiewskim wkroczyły do Mołdawii. Wyprawa zakończyła się pogromem wojsk Rzeczypospolitej 6/7 X 1620 r. pod Cecorą. W obronie przed najazdem tureckim siły polskie pod wodza Chodkiewicza(zmarł w czasie oblężenia) zamknęły się w Chocimiu i tam zawarto w 1621 r kompromisowy pokój bez zmian terytorialnych.

Trzecim frontem wojen Zygmunta III Była Moskwa, która po śmierci Iwana IV przeżywała okres kryzysów i buntów chłopskich, z drugiej strony wielkie połacie ziemie w Państwie Moskiewskim stanowiły łakomy kąsek dla polskiej szlachty. W 1604 r. pojawił się w Polsce człowiek podający się za cudem ocalonego syna Iwana IV – Dymitra. Wyprawa zorganizowana przez polską szlachtę zdołała osadzić Dymitra na tronie, ale Dymitr nie zdołała się na nim utrzymać. Po krótkiej wojnie domowej na tronie zasiadł bojar Wasyl Szujski, jednak jego układ ze Szwecją wymusił na królu wypowiedzenie wojny. W 1609 r. polska armia ruszyła pod Smoleńsk i tam utknęła, ciągnącego z odsieczom oblężonemu miastu Szujskiego pobił pod Kłuszynem (4 VII 1609 r) hetman Żółkiewski. Polakom udało się wkroczyć do Moskwy i zając Kreml. Jednak powstanie chłopów i mieszczan wypędziło Polaków z Moskwy, carem został wybrany Michał Romanow (zapoczątkował dynastię, która skończyła panować w 1917r.) w końcu udało się zawrzeć pokój z Moskwa w Dywilinie Polacy zajęli Smoleńszczyznę i Czernichowszczyznę. Polska uzyskała pokój na wschodzie aż do śmierci Zygmunta w 1632 r.

Ocena polityki zagranicznej Zygmunta musi być jednoznacznie negatywna. Wplątał Polskę w wojny, z których Rzeczypospolita nie mogła wyjść zwycięska, innym nie mniej istotnym błędem był sojusz z Habsburgami, którzy korzystali z Polskiej pomocy w zasadzie nie dając nic w zamian.

[Otton III]

Pierwszy okres wojny, mimo że pomyślny dla Polski (zwycięstwa pod Kockenhausen(1601), Białym Kamieniem(1604) i Kircholmem (1605 wojska polskie zwyciężyły pod dowództwem Jaka Karola Chodkiewicza) zakończył się klęska i utrata znacznej części Inflant.

Wojna polsko-szwedzka w latach 1600-1611 nie zakończyła się klęską RON i utratą większości Inflant. W moim mniemaniu w wojnie tej żadna strona nie odniosła zwycięstwa. Polacy i Litwini na mocy rozejmu zawartego w 1611 roku zagarnęli te tereny, które zajęli w czasie wojny, Szwedzi tak samo.