Sądownictwo w Królestwie Polskim

[Artur Rogóż]

Wg. Konstytucji z 1815r zasada niezawisłości sądownictwa Sądownictwo jest konstytucyjnie niepodległe. Sędziowie pierwszych dwóch instancji mieli pochodzić z wyboru, a pozostali mieli być dożywotnio mianowani przez monarchę. Jurysdykcją pojednawczą pozostały sądy pokoju. Przewidziano utworzenie czterech rodzajów sądów pierwszej instancji, dwóch Trybunałów Apelacyjnych dla spraw karnych i cywilnych oraz Trybunału Najwyższego rozpatrującego w ostatniej instancji sprawy cywilne i karne (z wyjątkiem zbrodni stanu).

W sądownictwie cywilnym najniższą instancją pozostały sądy pokoju usytuowane w każdym powiecie. Funkcje pojednawcze spełniał sędzia pokoju. Podsędek rozstrzygał w drobnych sprawach cywilnych. W 1825r utworzono przy sądach pokoju wydziały hipoteczne. W każdym województwie umieszczono trybunał cywilny (sąd wojewódzki z wydziałem hipotecznym). Odwołanie od orzeczeń trybunałów cywilnych rozstrzygał Sąd Apelacyjny z siedzibą w Warszawie.

Sądy policji prostej rozpatrywały w sprawach o wykroczenia, określane jako przewinienia policyjne. Sądy policji poprawczej rozstrzygały w sprawach o występki, w których mogły orzekać do 3 lat aresztu lub na pobyt w domu poprawczym. Zbrodnie właściwe → sądy kryminalne. Sad Apelacyjny → postępowanie kasacyjne w spr karnych (tymczasowo). Po uchylenie wyroku w trybie kasacyjnym Sąd Apelacyjny mógł sprawę rozstrzygać merytorycznie, co stanowiło istotę postępowania rewizyjnego.

Tymczasowo powołany Sąd Najwyższej Instancji → rozstrzyganie skarg kasacyjnych w spr cywilnych. Cywilnych jego skład wchodzili senatorowie.
Sąd Sejmowy (sąd szczególny, funkcjonuje po za sądownictwem powszechnym), składa się ze wszystkich senatorów, sądzenie zbrodni stanu, pociąganie do odpow konstyt.-Izba Poselska oskarżała, Senat jak Sąd Sejmowy sądził.

Po upadku powst listopadowego
Sąd Najwyższej Instancji → zaprzestanie działalności. Utworzono w W-wie IX (rozstrzygnięcie ost spr cywilnych) i X (spr karnych) departamenty ros Senatu Rządzącego. Nie można było się od nich odwołać → zanika kasacja. Członkowie departamentow (podzielonych na wydziały) poch z nom monarchy. Językiem urzędowym do 1873 był j. pol. → departamenty sądem najwyższym

Po upadku powst styczniowego
→ cel-unifikacja sądownictwa Królestwa i Cesarstwa Ros. Rozdzielenie jurysdykcji w spr mniejszej i większej wagi. Spr cywilne i karne mniejszej wagi rozpatrywało sądownictwo pokojowe, spr większej wagi – sądy ogólne. → powiązanie instancyjne
sądownictwo pokojowe: sądy gminne (okręg 1-3 gminy; sędzia gminy+ławnicy; nie można łączyć funkcji sędziego gm i wójta gm), sędziowie pokoju (sędziów miastach; jednoosobowo) i zjazd sędziów pokoju i sędziów gminnych (kilka powiatów;apelacje od s gm i s pok)
sądy ogólne: sądy okręgowe, po jednym na gubernię (dzieliły się na wydziały; orzekały kolegialnie; sędziowie – z nom monarszej), Izba Sądowa w W-wie (dzieli się na departamenty: karne cywilne i hipoteczne) oraz Departamenty stanu Rządzącego Petersburgu.