Aleksander Czcheidze

[Warka]

Aleksander Czcheidze (gruz. ალექსანდრე ჩხეიძე; ros. Александр Давидович ЧХЕИДЗЕ; ang. Alexandre Chkheidze) (1873 - 1941) − Gruzin, oficer kontraktowy Wojska Polskiego, generał brygady.


Pochodzenie i rodzina
Urodził się 5 lipca 07.1873 roku we wsi Kutniki[1]. Ojciec generała Dawid, pochodził ze starej szlacheckiej rodziny, dosłużył się stopnia pułkownika w kutaiskiej guberni, był spokrewniony ze znanym działaczem mienszewickim Nikolozem Czcheidze[2].

Służba w armii rosyjskiej
Po ukończeniu Tyfliskiego Korpusu Kadetów, Czcheidze wstąpił 1 września 1892 roku do 3 Wojskowej Aleksandryjskiej Szkoły w Petersburgu. Po ukończeniu, której 7 sierpnia 1893 został mianowany ppor. i rozpoczął służbę w 16 Grenadierskim Mingrelskim Pułku Jego Imperatorskiej Wysokości Wielkiego Księcia Dymitra Konstantynowicza[3]. Gdzie od 13 kwietnia 1894 roku służył jako dowódca pułkowego pododdziału myśliwskiego, a od 5 marca 1897 roku był zarządzającym bronią w pułku(zbrojmistrz?)[4]. W latach 1914-1917 służył - podobnie jak późniejszy gen. Aleksander Zachariadze - w 15 Grenadierskim Tyfliskim Pułku Jego Imperatorskiej Wysokości Wielkiego Księcia Konstantina Konstantowicza. Stopień pułkownika posiadał ze starszeństwem od 6 grudnia 1915 roku. Czcheidze był wyśmienitym strzelcem, wielokrotnie wyróżnianym za doskonałe wyniki podczas licznych konkursów strzeleckich. Za zajęcie pierwszego miejsca w dywizyjnych zawodach strzeleckich, 9 listopada 1896 roku został odznaczony srebrnym medalem upamiętniającym intronizacje Imperatora Aleksandra III.

Służba w armii Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej i armii gruzińskiej[edytuj]
Po przewrocie bolszewickim w listopadzie 1917 roku, wstąpił na służbę do armii, nowopowstałej Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej. Z chwilą proklamowania Gruzińskiej Republiki Demokratycznej w maju 1918 roku powstałej - w wyniku rozpadu Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej - rozpoczął pełnić obowiązki zastępcy komendanta Tyfliskiej Szkoły Junkrów - odpowiednik polskiej podchorążówki. Wówczas, został mianowany do stopnia generała brygady. Po wkroczeniu w lutym 1921 roku sowieckiej 11 Armii, podczas krótkotrwałej obrony republiki, walczył na czele junkrów - już jako komendant szkoły - przeciwko oddziałom miejscowych bolszewików i Armii Czerwonej. Po upadku Gruzji wyemigrował do Turcji, do Konstantynopola[5]. Stamtąd, jesienią 1922 roku przybył do Polski.

Służba w Wojsku Polskim
Od listopada 1922 do lutego 1923 roku, uczestniczył jako hospitant w III turnusie kursu dla dowódców pułku w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Jako opiekun grupy Gruzinów spędził rok w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Od 22 września 1923 roku uczęszczał jako hospitant na kurs w Głównej Szkole Jazdy w Grudziądzu. Po skończeniu którego, odbywał - w latach 1924-26 - staż w Oficerskiej Szkole Kawalerii i 16 Dywizji Piechoty w Grudziądzu. Od 11 kwietnia 1927 do 31 maja 1931 jako dowódca piechoty dywizyjnej w 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu. W tym czasie mieszkał na ulicy Matejki. Czcheidze od 31 maja do 31 sierpnia 1931 pozostawał w dyspozycji dowódcy Dowództwa Okręgu Korpusu VII, następnie został zwolniony z Wojska Polskiego, w wyniku nie odnowienia kontraktu.

Dalsze losy i rodzina
Po przejściu w stan spoczynku zamieszkał we Lwowie[6], gdzie po wkroczeniu Rosjan we wrześniu 1939 roku, został aresztowany przez NKWD jako „wróg ludu” i osadzony we lwowskim więzieniu nr 1 przy ulicy Sapiechy. W czerwcu 1940 roku przewieziono go do wewnętrznego więzienia NKWD w Kijowie, gdzie przedstawiono mu akt oskarżenia. Przestępstwa jakie mu zarzucano - służba w armii mieszewickiej Gruzji i walka przeciwko Armii Czerwonej, służba w armii polskiej oraz aktywny udział w Komitecie Gruzińskim w działającym w Warszawie - były ścigane z paragrafów 54-13 Kodeksu Karnego Ukraińskiej SRR. Ostatni ślad dotyczący gen. Czcheidze, to pokwitowanie dowódcy konwoju z ukraińskiego NKWD Griniewicza z 16 grudnia 1940 roku „Więźnia Czcheidzego A.D. przyjąłem. Pod specjalnym konwojem zostanie on przetransportowany do Moskwy”[7]. Należy sądzić, iż w pierwszych miesiącach 1941 roku wyrokiem tzw. „trojki” - kolegium Specjalne przy NKWD ZSRR - w Moskwie został skazany i rozstrzelany. Gen. Czcheidze był żonaty z Zofią, córką płk. Iwana Kwinitadze, szwagier gen. Arkadiusz Kwinitadze, był głównodowodzącym armii gruzińskiej[8]. Syn Jerzy Dawid urodzony 2 stycznia 1902 roku por. kontraktowy WP służył w 7 Pułku Strzelców Konnych. Zmarł w wyniku komplikacji po przebytej grypie, na serce 8 września 1927 roku. Został pochowany w Poznaniu na cmentarzu wojskowym, grób nr 1069.


Przypisy
↑ W Spisok połkownikam po starszenstwu sostawien po 1.08.1916 r., St. Petersburg 1916, podano rok urodzenia 1874, natomiast w Posłużnyj spisok (dalej P.s.) Czcheidze A.D. nr 81-563, Rosyjskie Główne Wojskowo-Historyczne Archiwum (dalej RGW-HA), Fond (dalej F) 409, d. 286 z 1899 r. widnieje data 1873
↑ Z. Nicman, Lwowski Memoriał uchyla rąbka tajemnicy, ”Polska Zbrojna”, 1996, nr 31 z 13 lutego 1996 r., s. 9
↑ RGW-HA, F. 2605, op. 1-2
↑ P.s. Czcheidze A.D. nr 81-563, RGW-HA, F 409, d. 286
↑ Od 1923 roku Stambułu
↑ Wg Z. Nicman, op. cit., inny autor twierdzi, że w Stanisławowie, H. P. Kosk, Gruzińscy generałowie w Wojsku Polskim, ”Polska Zbrojna”, nr 23/315, 1992, s. 4
↑ Z. Nicman, op. cit.
↑ CAW, Oddział II Sztabu Generalnego, sygn. tymcz. 1774/89/199, k. 45

Bibliografia
Z. G. Kowalski, Pamięci gen. Aleksandra Czcheidze w sześćdziesiątą rocznicę śmierci, „Rocznik Przemyski”, 2002, t. XXXVIII, z. 3, s. 101-107.
Z. G. Kowalski, Najliczniejsza mniejszość. Gruzini, Azerowie i inni przedstawiciele narodów Kaukazu w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym, (Eng. The biggest minority. Georgians, Azeris and other representatives of Caucasian nations in the Polish Army in the interwar period) [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, zbiór studiów pod red. Z. Karpusa i W. Rezmera, Toruń 2001, s. 177-201.