Anna Walentynowicz

[Artur Rogóż]

Anna Walentynowicz z domu Lubczyk[1] (ur. 15 sierpnia 1929 w Równem, zm. 10 kwietnia 2010 w Smoleńsku) – działaczka Wolnych Związków Zawodowych, współzałożycielka NSZZ "Solidarność", Dama Orderu Orła Białego.


Życiorys

Anna Walentynowicz urodziła się 15 sierpnia 1929 w Równem na rubieżach II Rzeczypospolitej jako córka Jana i Aleksandry Lubczyków[2]. W dzieciństwie ukończyła cztery klasy szkoły powszechnej. Sierotą została wcześnie, mając dziesięć lat. Przygarnięta przez obcych ludzi, w 1941 r. znalazła się pod Warszawą. Stąd przeniosła się później w okolice Gdańska, gdzie pracowała w gospodarstwie rolnym. Potem zatrudniła się w piekarni, a następnie w fabryce margaryny[3].

W listopadzie 1950 Anna Walentynowicz zapisała się na kurs spawacza i trafiła do Stoczni Gdańskiej. Szybko stała się przodowniczką pracy. Wyrabiała 270% normy. Jej zdjęcia trafiały do gazet. W nagrodę, jako członkini komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, wysłana została w sierpniu 1951 na zjazd młodzieży do Berlina[4]. Jednakże wkrótce potem oddała legitymację ZMP i wstąpiła do Ligi Kobiet. Jako działaczka tej organizacji zaczęła zabiegać o prawa pracowników. Wtedy zaczęły się jej kłopoty z Urzędem Bezpieczeństwa. We wrześniu 1952 urodziła syna Janusza[4][5]. Postanowiła jednakże nie wychodzić za mąż za ojca dziecka[4].

Z czasem ciężka praca spawacza zrujnowała jej zdrowie, nie chcąc przejść na rentę, przekwalifikowała się na suwnicową.

W 1968, gdy domagała się wyjaśnienia defraudacji pieniędzy z funduszu zapomogowego podjęto pierwszą, nieudaną próbę wyrzucenia jej z pracy. W obronie koleżanki stanęła cała załoga wydziału W-3, gdzie pracowała.

Podczas robotniczego protestu w grudniu 1970 Walentynowicz przygotowywała strajkującym posiłki. W styczniu 1971 wybrano ją na delegatkę na spotkanie z Edwardem Gierkiem. W 1978 została jedną ze współzałożycielek Wolnych Związków Zawodowych. Działała jawnie. Jej mieszkanie było punktem kontaktowym WZZ. To sprowadziło na nią dotkliwsze szykany ze strony Służby Bezpieczeństwa: zatrzymania na 48 godzin, rewizje, groźby zwolnienia z pracy.

8 sierpnia 1980[3], pięć miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego, Annę Walentynowicz dyscyplinarnie zwolniono z pracy. Decyzja dyrekcji wywołała 14 sierpnia strajk, w czasie którego powstał NSZZ Solidarność. Pierwszym postulatem protestujących robotników było przywrócenie Walentynowicz do pracy. Władza uległa ich żądaniom i wkrótce przywróciła ją do pracy.
Anna Walentynowicz trzyma plakat Solidarności z dzieckiem, 1982

W 1981 podczas spotkania z robotnikami w Radomiu dwóch funkcjonariuszy SB we współpracy z TW "Karol" miało podjąć próbę otrucia Walentynowicz za pomocą leku – furosemidu. W 2009 IPN postawił im zarzuty[6]. W sierpniu 2010 warszawski pion śledczy IPN-u skierował sprawę przeciwko Tadeuszwi G., Markowi K. i Wiesławowi S. do Sądu Okręgowego w Radomiu[7].

W stanie wojennym internowana, po rozbiciu siłą strajku w Stoczni Gdańskiej. 9 marca 1983 Anna Walentynowicz stanęła przed sądem w Grudziądzu oskarżona o organizowanie strajku w grudniu 1981 r. Na rozprawę przyjechał Lech Wałęsa. Walentynowicz skazano na 1,5 roku więzienia w zawieszeniu.

Do więzienia trafiła 4 grudnia 1983 za udział w próbie wmurowania tablicy upamiętniającej górników kopalni "Wujek". Z więzienia w Lublińcu zwolniono ją w kwietniu następnego roku. 5 kwietnia 1984 ze względu na zły stan zdrowia oskarżonych, sąd w Katowicach na czas nieokreślony odroczył proces Anny Walentynowicz i Ewy Tomaszewskiej aresztowanych pod zarzutem zorganizowania manifestacji w grudniu 1983 r. pod krzyżem przy kopalni "Wujek".

Była inicjatorką protestu głodowego po zabójstwie ks. Jerzego Popiełuszki, przeprowadzonego od 18 lutego 1985 do 31 sierpnia 1986 w krakowskiej parafii ks. Adolfa Chojnackiego. W latach 80. krytykowała ówczesne kierownictwo związku skupione wokół Wałęsy. Istotą sporu stało się oskarżenie Lecha Wałęsy o współpracę z SB i sprzeciw Walentynowicz wobec polityki prowadzącej do Okrągłego Stołu, określanej przez nią jako "ugodowa". Pozostawała w kontakcie ze środowiskiem Andrzeja Gwiazdy. Z tego też względu po 1989 nie utożsamiała się z polityką rządzących partii postsolidarnościowych. W 1995 w formie listu otwartego zwróciła się z szeregiem krytycznych pytań do Lecha Wałęsy[8].
Dom w Gdańsku-Wrzeszczu, w którym mieszkała do śmierci Anna Walentynowicz, 2010

W 2000 odmówiła przyjęcia tytułu honorowego obywatela Gdańska. Będąc w trudnej sytuacji materialnej, w 2003 wystąpiła o 120 tys. złotych odszkodowania za prześladowania w latach 80., choć wcześniej wykluczała taki krok. W lutym 2005 sąd w Gdańsku odmówił przyznania świadczeń ze względu na przedawnienie roszczeń. Po tym Walentynowicz nie zgodziła się przyjąć emerytury specjalnej od premiera Belki. Ostatecznie w kolejnej instancji 22 lutego sąd przyznał jej 70 tys. złotych odszkodowania.

13 grudnia 2005 w Waszyngtonie odebrała na rzecz Solidarności od Amerykańskiej Fundacji Ofiar Komunizmu Medal Wolności. Honorowym przewodniczącym Fundacji jest były prezydent Stanów Zjednoczonych George W. Bush.

W lipcu 2006 gdański Instytut Pamięci Narodowej ujawnił, że Annę Walentynowicz inwigilowało ponad 100 funkcjonariuszy i tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa, w 1981 planując jej otrucie.

Zginęła w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku 10 kwietnia 2010[9]. 21 kwietnia pochowano ją na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu[10][11].

21 października 2010 Rada Miasta Gdyni podjęła uchwałę o nazwaniu skrzyżowania ul. Bosmańskiej i ul. Benisławskiego na Obłużu Rondem Anny Walentynowicz[12].
Filmografia
Role filmowe

* Człowiek z żelaza (1981), reżyseria: Andrzeja Wajdy - jako ona sama

Filmy dokumentalne

* Anna Walentynowicz, reżyseria: Krzysztof Wojciechowski, 1993
* Anna Walentynowicz, reżyseria: Andrzej Bednarek, 1994
* Prisoners of "Freedom", reżyseria: Laura Quaglia, 2004 (prod. Włochy, Rosja)
* Doceniałam każdy przeżyty dzień, reżyseria: Jędrzej Lipski, Piotr Mielech, 2010

Nawiązania

* Postać wzorowana na Annie Walentynowicz stworzono w filmie Volkera Schlöndorffa Strajk (2007). Została w nim przedstawiona jako analfabetka, a jej syn jako członek ZOMO[13], co stanowi elementy fikcyjne dzieła. W odpowiedzi na to adwokat Walentynowicz, Stefan Jaworski zapowiedział w 2006 roku wejście na drogę prawną w obronie naruszonych dóbr osobistych Anny Walentynowicz[14], z czego ostatecznie zrezygnowano.

Nagrody i odznaczenia

W dniu 3 maja 2006 została odznaczona przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego.

10 grudnia 2009 otrzymała "za odwagę w występowaniu w obronie podstawowych wartości i prawd nawet wbrew zdaniu i poglądom większości" nagrodę im. Pawła Włodkowica, przyznaną przez Rzecznika Praw Obywatelskich[15].
Bibliografia

* Sławomir Cenckiewicz: Anna Solidarność. Życie i działalność Anny Walentynowicz na tle epoki (1929-2010), Zysk i S-ka, 2010, ISBN 978-83-7506-507-7

Przypisy

1. ↑ Rodziny z Ukrainy przyjadą na pogrzeb, kresy.pl z 17 kwietnia 2010
2. ↑ Informacje w BIP IPN
3. ↑ 3,0 3,1 Skromna, niepokorna Anna Solidarność, Cezary Gmyz, Rzeczpospolita, 15-04-2010; dostęp 2010-04-15
4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Ludzie może i nie są źli
5. ↑ Polskatimes.pl - internetowe wydanie dziennika "Polska"
6. ↑ Próbowali otruć legendę Solidarności - staną przed sądem. Wirtualna Polska, 2010.
7. ↑ Esbecy oskarżeni o próbę otrucia Walentynowicz. www.deon.pl, 2010-08-23. [dostęp 2010-08-23].
8. ↑ Prezydencie, Polacy żądają odpowiedzi!. lustracja.eu. [dostęp 2010-04-10].
9. ↑ Lista pasażerów i załogi samolotu TU-154. mswia.gov.pl, 2010-04-10. [dostęp 2010-04-10].
10. ↑ Anna Walentynowicz spoczęła na gdańskim cmentarzu. interia.pl, 21 kwietnia 2010. [dostęp 2 maja 2010].
11. ↑ Anna Walentynowicz spoczęła na gdańskim cmentarzu Srebrzysko. rmf24.pl, 21 kwietnia 2010. [dostęp 27 maja 2010].
12. ↑ Rondo Anny Walentynowicz w Gdyni. trojmiasto.pl, 2010-10-21. [dostęp 2010-11-21].
13. ↑ PAP, Gal: Kontrowersje w dniu premiery „Strajku”. onet.pl, 2007-02-19. [dostęp 2010-04-10].
14. ↑ Waldemar Żyszkiewicz - Strajk. Makatka z Gdańska
15. ↑ amk: Nagroda RPO dla Walentynowicz. rp.pl, 2009-12-10. [dostęp 2009-12-10].